Trebusz

Trebusz (tripantium)

Trebusz – starożytna i średniowieczna broń artyleryjska; barobalistyczna machina miotająca, wykorzystująca zasadę dźwigni, miotająca pociski stromotorowo ze znaczną celnością. Trebusz był stosowany dość powszechnie i stąd ma w różnych językach różne miejscowe nazwy: trebuszet, trebuczet, trabutium, frondibola, perier, bleide, tribock, petraria itd. Dla przykładu francuską nazwę frondibola utworzono z połączenia francuskiego słowa fronde (proca) i greckiego bolis (pocisk).

Konstrukcja

Rekonstrukcja trzech trebuszy z Château de Castelnaud w Dordogne we Francji

Ze względu na siłę napędową rozróżniamy 3 rodzaje:

• ciągniony;
• z przeciwwagą;
• hybrydowy.

Pierwotnie używany trebusz był napędzany siłą ludzkich mięśni. Pocisk przyczepiony był do dłuższego ramienia, a załoga maszyny ciągnęła za krótszą część z użyciem lin. Wzmianki o tych maszynach pochodzą z obszaru Chin sprzed IV wieku p.n.e. Często używane przez Chińczyków i przez Arabów podczas bitew w celu rozbijania szyków jednostek i obniżania morale przeciwnika.

Następcą, który wyparł poprzednią technologię, jest model hybrydowy, który pochodzi ze świata islamu. Stworzony na potrzeby podbojów arabskich w VIII wieku, dzięki wyprawom krzyżowym został przeniesiony do krajów basenu śródziemnego i na północ Europy.

Trebusz z przeciwwagą, mimo że najbardziej skomplikowany, był w istocie olbrzymią, mechaniczną procą działającą na zasadzie dźwigni. Siłę wyrzutu zapewniał znaczny ciężar (po grecku baros) – pojemnik z kamieniami lub ołowiem, na stałe zamocowany na krótszym ramieniu. Odblokowany wraz z ramieniem opadał pod wpływem siły ciężkości, powodując gwałtowny ruch obrotowy drugiego, dłuższego ramienia. Ramię to miało podczepioną elastyczną kieszonkę, zawierającą jeden lub więcej pocisków, uwalnianych na zasadzie siły odśrodkowej w chwili zahamowania ruchu dźwigni. Krótsze ramię machiny unoszono (przygotowywano do strzału) na zasadzie dźwigni, opuszczając dłuższe za pomocą wielokrążków. Gdy rozmiary trebuszy zaczęły stanowić znaczący problem, w ładowaniu zastosowano kołowroty o dużej średnicy, które były napędzane najczęściej przez ludzi poruszających się wewnątrz mechanizmu (przykładem może być największy wykorzystany podczas oblężenia – War Wolf).

War Wolf, model w skali

Nazwa trebusz raczej błędnie stosowana jest także dla znacznie prostszych machin, takich jak biffa. Biffy ciężar napędzający miały mocowany na linie. Uwolniony, w końcowej fazie zatrzymywał się na ziemi. Machiny te miały większy zasięg, ale mniejszą celność. Według niektórych autorów używane były już w starożytnym Rzymie i Chinach. Przede wszystkim wykorzystywano je powszechnie w całej Europie w okresie średniowiecza. Stosowane były w obronie Paryża przed Normanami w 886 roku czy przez Słowian Zachodnich w walkach z Duńczykami w XII wieku, m.in. w obronie Wołogoszczy w 1184 r., kiedy to celny ostrzał uniemożliwił lądowanie wroga.

Ewolucyjnym połączeniem obu rodzajów machin było tripantium, posiadające przeciwwagę stałą i ruchomą, opracowane w średniowieczu. Miało ono wysoką celność i zasięg większy niż trebusz.

Działająca rekonstrukcja trebusza znajduje się przy zamku w Chudowie i jest jedną z największych w Europie.

Galeria

• 
  Tripantium – rysunek
• 
  Rekonstrukcja francuskiego pierrière
• 
  Strzał z trebusza (biffy)

Bibliografia

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9. Brak numerów stron w książce
• Zenon Mendygrał: Arsenał Bellony. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 978-83-11-06452-2. Brak numerów stron w książce
• Robert M. Jurga: Machiny wojenne. Kraków-Warszawa: Donjon/Pelta, 1995. ISBN 83-86489-03-0. Brak numerów stron w książce
• Paul E. Chevedden. The Invention of the Counterweight Trebuchet: A Study in Cultural Diffusion. „Dumbarton Oaks Papers”. 54, s. 71-116, 2000. Waszyngton: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. JSTOR: 1291833. [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03]. 
• Historia powszechna. Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Karol Wielki. Praca zbiorowa. T. 7. Mediaset Group SA, 2007. ISBN 978-84-9819-814-0.

Zobacz też

• Strzelanie stromotorowe
• Trebuchet MS

Linki zewnętrzne

• Medieval trebuchets. medieval-castle-siege-weapons.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-02)].