Zbigniew Brochwicz-Lewiński

Zbigniew Brochwicz-Lewiński

Brochwicz, Dziadzio

pułkownik dyplomowany kawalerii
Pełne imię i nazwisko	Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1877 Kielce
Data i miejsce śmierci	19 grudnia 1951 Glasgow
Przebieg służby
Lata służby	1895–1940
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
Stanowiska	oficer do zleceń
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka I wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Zygmuntowskiej 1 (Nikołaja Gogola)

Kamienica przy ulicy Kadeckiej 8 (Hwardyjśka), Lwów

Kamienica przy ulicy Syskstuskiej 77 (Petra Doroszenki), Lwów

Kamienica przy ulicy Akademickiej 27, mieszczącą w latach 1909–1939 słynną kawiarnię „Szkocką”

Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński, ps. Brochwicz, Dziadzio (ur. 16 grudnia 1877 w Kielcach, zm. 19 grudnia 1951 w Glasgow) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, architekt, malarz

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 16 grudnia 1877 w Kielcach, ówczesnej stolicy guberni kieleckiej, w rodzinie Marcelego, chirurga i Aleksandry z Szymkiewiczów. Rodzina była wyznania ewangelicko-reformowanego. Uczył się w gimnazjum w Kielcach, skąd został relegowany za udział w organizacjach patriotycznych. Naukę kontynuował w Warszawie. Od 1 grudnia 1895 przez rok służył w petersburskim Izmajłowskim Pułku Lejbgwardii (ros. Измайловский лейб-гвардии полк) jako ochotnik. W 1896 roku rozpoczął studia architektoniczne na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Dyplom architekta obronił w 1903. Rok później, w związku z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, została ogłoszona powszechna mobilizacja; Zbigniew Brochwicz-Lewiński, nie chcąc być wcielony do armii rosyjskiej, wyjechał do Lwowa i tam zamieszkał. Oprócz ojczystego znał trzy języki (niemiecki, francuski i rosyjski) oraz był wykształcony, co umożliwiło mu założenie własnego przedsiębiorstwa budowlanego. W krótkim czasie został jednym z najlepszych lwowskich architektów.

Legiony Polskie

W 1912 roku został członkiem Drużyn Sokolich (Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”), dwa lata później wstąpił do Związku Strzeleckiego. 8 czerwca 1914 został zaszeregowany do 1 pułku ułanów, początkowo był zastępcą dowódcy plutonu, następnie dowódcą plutonu, oficerem gospodarczy pułku, oficerem IV szwadronu, adiutantem pułku i dowódcą tego szwadronu. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku. W czasie służby w 1 puł 1 marca 1915 awansował na chorążego, a 18 lipca tego samego roku został podporucznikiem. W 1 pułku służył w nim do końca jego istnienia, tj. do 15 lutego 1918. Po kryzysie przysięgowym był przewodniczącym komisji likwidacyjnej 1 puł, a następnie był internowany w Beniaminowie.

I wojna światowa

Po uwolnieniu znalazł zatrudnienie jako asystent na Politechnice Warszawskiej, od 2 listopada 1918 będąc porucznikiem Wojska Polskiego został dowódcą powiatu zamojskiego; od 10 listopada był oficerem do poleceń przy dowództwie Okręgu Zamojskiego. Od 13 stycznia 1919 został tymczasowo zastępcą rotmistrza Feliksa Jaworskiego; 9 marca 1919 otrzymał przydział do 1 pułku szwoleżerów i został dowódcą południowego odcinka grupy operacyjnej gen. Bronisława Babiańskiego. 1 grudnia 1919 otrzymał awans na rotmistrza, z dniem 18 maja 1920 został przeniesiony do sztabu Dywizji Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera, a następnie przydzielony do grupy gen. Jana Sawickiego. Od 24 lipca 1920 pełnił funkcję zastępcy dowódcy 9 pułk Ułanów Małopolskich, w szeregach której walczył z 1 Armią Konną dowodzoną przez gen. Siemiona Budionnego. Wyróżnił się 11 sierpnia 1920 w bitwie pod Radziechowem za co później, na wniosek majora Stefana Dembińskiego, został odznaczony Orderem Virtuti Militari. W uznaniu waleczności otrzymał awans do stopnia majora, a 15 sierpnia 1920 został dowódcą 12 pułku Ułanów Podolskich. Cztery dni później, uczestnicząc w bitwie pod Żółtańcami, został ciężko ranny w brzuch i pierś; po przetransportowaniu do Lwowa był operowany.

Dwudziestolecie międzywojenne

Do służby powrócił 11 listopada 1920, został skierowany do Szkoły Sztabu Generalnego w charakterze słuchacza. Z początkiem 1921 Zbigniew Brochwicz-Lewiński został skierowany na kurs do Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył jako oficer Sztabu Generalnego i został skierowany do Inspektoratu Jazdy przy Inspektoracie Armii Nr 2 w Warszawie. 9 maja 1922 awansował do stopnia podpułkownika, a 20 sierpnia tego roku został dowódcą 19 pułku Ułanów Wołyńskich (uroczyste zaprzysiężenie miało miejsce 30 października 1922). 16 marca 1927 został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 8. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. W październiku 1927 został mianowany zastępcą szefa Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z zachowaniem stanowiska szefa wydziału ogólnego. 29 listopada 1927 został wyznaczony na stanowisko pełniącego obowiązki szefa Departamentu Kawalerii MSWojsk. 3 października 1931 został zwolniony ze stanowiska szefa departamentu i przydzielony do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko oficera do zleceń z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego. Od września 1938 zajmował w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych stanowisko oficera do prac Przysposobienia Wojskowego Konnego. Publikował w czasopismach wojskowych, pisał felietony wspomnieniowe i związane z taktyką militarną.

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku przebywał w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego. Po ewakuacji do Rumunii był internowany w Craiovej. Zbiegł do Francji, gdzie został mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Oficerów w Ancenis. Po zajęciu Francji przez wojska hitlerowskie przedostał się do Wielkiej Brytanii. 11 grudnia 1940 przybył do Samodzielnego Obozu Oficerskiego w Rothesay. Później działał jako Opiekun Rodzin Wojskowych w Glasgow.

Na emigracji

Po 1945 zamieszkał w Szkocji i poświęcił się malarstwu, jego prace były wielokrotnie wystawiane m.in. w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 19 grudnia 1951 w Glasgow.

Wybrane projekty architektoniczne

• Kamienica własna przy Hwardyjśkiej 8 (Kadecka, pod 1938 Polskiej Organizacji Wojskowej) /1906–1907/;
• Kamienica Emila Weckslera przy ulicy Tarasa Szewczenki 27 (Akademicka) mieszczący w latach 1909–1939 kawiarnię „Szkocką” /1908–1909/;
• Kamienica Bronisława Dembickiego przy ulicy Kalecza Hora 11 (Kalecza Góra) /1909–1910/;
• kamienica przy ulicy Petra Doroszenki 77 (Sykstuska, od 1938 – Obrońców Lwowa), projekt wspólny z Józefem Piątkowskim) /1910–1911/;
• budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Nikołaja Gogola 1 róg Czynu Listopadowego (narożnik Zygmuntowskiej i Adama Mickiewicza).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 3886 (1921)
• Krzyż Niepodległości – 12 maja 1931 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1928 „za zasługi na polu organizacji, administracji i wyszkolenia wojska”
• Krzyż Walecznych czterokrotnie (po raz 1 i 2 w 1922)
• Złoty Krzyż Zasługi – 17 marca 1930 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Odznaka Pamiątkowa GISZ – 12 maja 1936
• Krzyż Komandorski bułgarskiego Orderu św. Aleksandra – 11 listopada 1932
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej
• Order Korony Rumunii

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Nakładem „Przeglądu Kawaleryjskiego”, 1930.
• Komenda Stacji Zbornej Oficerów Rothesay. Rozkazy dzienne 1940–1941, sygn. R.8. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2023-06-30].
• Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Linki zewnętrzne

• Володимир Тимофієнко, Зодчі України кінця XVIII – початку XX століть. Біографічний довідник /j.ukr./