Repùblica Sotzialista de Romania

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Repùblica Populare Rumena (1945-1965) Republica Populară Romînă Repùblica Sotzialista de Romania (1965-1989) Republica Socialistă România
Bandera
Datos amministrativos
Limbas ufitziales	Rumenu
Limbas chistionadas	tedescu, ungheresu
Innu	Zdrobite cătușe (1947-1953) Te slăvim, Românie! (1953-1968) Trei culori (1968-1989)
Capitale	Bucarest
Polìtica
Forma de Istadu	Repùblica
Forma de guvernu	Repùblica sotzialista monopartìtica
Nàschida	30 de nadale de su 1947
Càusa	Abdicatzione fortzada de Mighele I e comintzu de sa Gherra frida
Fine	25 de nadale de su 1989 cun Nicolae Ceaușescu
Càusa	Rivolutzione rumena
Territòriu e populatzione
Mannària màssima	237.500 km² in su 1989
Populatzione	tzirca 24.102.300 in su 1989
Economia
Valuta	Leu rumenu
Religione e sotziedade
Religione de Istadu	Ateismu de istadu
Evolutzione istòrica
Istadu antepostu	Regnu de Romania
Istadu imbeniente	Romania
Como est parte de	Romania

Sa Repùblica Sotzialista de Romania (in rumenu: Republica Socialistă România) est istadu un'Istadu sotzialista esìstidu intre su 1965 e su 1989 in su territòriu chi in die de oe òcupat sa Romania. Intre su 1947 e 1965 fiat istada numenada ufitzialmente Repùblica Populare Rumena (Republica Populară Română). Durante custa època sa Romania fiat guvernada dae su Partidu Comunista Rumenu, partende dae s'abdicatzione fortzada de su re Mighele I de Romania su 30 de nadale de su 1947, fintzas a sa furriadura de su regìmene in su mese de nadale de su 1989 cun sa rivolutzione rumena.

Durante is primos annos, is risursas iscassas de sa Romania a pustis de sa gherra fiant istadas gestidas dae sos acòrdios "SovRom": impresas medas sovièticu-rumenas si fiant installadas in Romania pagu a pustis de sa gherra, pro ammascarare sa pigada de possessu de sa natzione a banda de s'URSS, cosa chi s'agiunghiat a is pagamentos de is dannos de gherra giai pagadas a s'Unione Soviètica. Persones medas (segundu sas istimas intre 137 e deghes de millis) fiant istadas impresonadas pro resones polìticas o econòmicas. Fiat cummìtidu unu nùmeru mannu de abusos, bochiduras, intzidentes e torturas cara a medas persones, printzipalmente oposidores polìticos.

Istòria

A sa fine de sa Segunda Gherra Mundiale, su 8 de maju de su 1945, s'Unione Soviètica aiat apretadu pro inclùere a su PCR (fintzas a tando illegale) in su guvernu de su pustisgherra, cosa chi a su passare cun su tempus aiat dadu logu a sa bogadura de is polìticos non sotzialistas dae is primos pranos de sa vida polìtica a s'istadu. Su re Mighele I fiat istadu obligadu a abdicare e fiat esiliadu de su paisu su 30 de nadale de su 1947, in su tempus matessi chi fiat istada aposentada sa Repùblica Populare.

Durante is primos annos de sa Repùblica Populare, una cantidade bona de is risursas finantzieras de su paisu fiant gestidas dae sos acòrdios SovRom, chi fiant costituidos dae cumpannias de capitale rumenu-sovièticu aposentadas a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale. Frncas resones òvias de collaboratzione econòmica, est possìbile chi custu tipu de acòrdiu teniant a propòsitu una intrusida maticuada soviètica in Romania, sa matessi chi diat ispricare is rimpàtrios de oposidores russos a URSS. In custa època, diversas persones —su nùmeru vàriat intre chentinas​ e millis​— fiant istadas postas a presone pro resones de caràtere diversu, ma susetotus pro chistiones polìticas.

Cara a sos annos 1960, su guvernu de sa Repùblica Populare si mustraiat punnadu a una polìtica de istadu prus indipendente dae s'Unione Soviètica. In su 1965, Nicolae Ceauşescu aiat ocupadu sa prefetura de su Partidu Comunista e duos annos a pustis fiat istadu isseberadu cabu de istadu rumenu, annu matessi de cando fiat istada istituida sa Repùblica Sotzialista e fiat torradu a organizare su PCR. Sa denùntzia de s'interventu militare sovièticu in Praga (Tzecoslovàchia) a banda de Ceauşescu, gasi comente su pàsidu temporale de sa repressione interna fiant bàlidos a su règimene sotzialista nou unu megioru de imàgine tantis in intro de sa Romania matessi comente fintzas in su mundu otzidentale. Ceaușescu aiat refudadu comente si siat de pònnere in pràtica mesuras de liberalismu econòmicu. S'evolutzione de su règimene suo aiat sighidu su caminu comintzadu dae Gheorghiu-Dej (presidente anteriore de sa repùblica). Aiat sighidu cun su programma de industrializatzione intensiva incaminadu a s'autosufitzièntzia econòmica de su paisu chi dae su 1959 giai aiat adopiadu sa produtzione industriale e aiat minimadu sa populatzione massaja dae su 78% de sa fine de sos annos 1940 a unu 61% in su 1966, e unu 49% cara a su 1971. Nointames, pro sa Romania, paris a àteras repùblicas populares de s'estu europeu, s'industrializatzione no aiat batidu a una saegadura sotziale cumprida cun su laorera. Is massajos torraiant fatu·fatu a is biddas issoro o ddoe abarraiant a bìvere, movende a fitianu a sa tzitade. Custu permitiat a is rumenos traballare a massajos e operajos a su matessi tempus.

A s'àtera banda fiant fundadas universidades in tzitades minores de Romania chi fiant serbidas a formare professionistas calificados, comente ingegneris, economistas, pranificadores o giuristas, netzessàrios pro su progetu de industrializatzione e isvilupu de su paisu. Sa sanidade rumena puru aiat otentu megioros e reconnoschimentu dae parte de s'Organizatzione Mundiale de sa Salude (OMS). In su mese maju de su 1969, Marcolino Gomes Candau, diretore generale de custa organizatzione, aiat bisitadu sa Romania e aiat decraradu chi is bìsitas de su personale de s'OMS a ispidales rumenos vàrios aiant fatu un'impressione istraordinariamente bona.

Is trasformatziones sotziales e econòmicas aiant portadu a unu megioru de is cunditziones de vida de is rumenos. Sa crèschida econòmica aiat permìtidu unos salàrios prus artos chi, cumbinados cun is benefìtzios chi s'Istadu aporriat (assistèntzia mèiga gratùita, pensiones, educatzione universale gratùita a totu is livellos, etz.) aiant cumportadu unu brincu a in antis in cumparàntzia cun sa situatzione de sa populatzione rumena in antis de sa Segunda Gherra Mundiale. Aici etotu, si fiant permìtidas tzertas pagamentas extra pro is massajos, is cales aiant comintzadu a prodùire de prus.

Ceauşescu aiat favorèssidu una polìtica de abertura de sa Romania a is paisos capitalistas de s'Europa e a àteros paisos comente Jugoslàvia, Tzina, Albania e fintzas Germània Ovest (opostos a s'URSS). Cun isse fiat istadu a primìtziu unu perìodu de libertade relativa e de aparente prosperidade, chi però non diat durare meda. Giai dae su cumintzu de su mandadu suo, in su 1966, sigomente cheriat fàghere crèschere su tassu de naschimentos, Ceaușescu aiat promulgadu una lege chi limitaiat su recursu a s'istrumìngiu e a sa contratzetzione: petzi is fèminas cun prus de 40 annos e cun a su mancu bator fìgios nde podiant gosare; in su 1972 custa possibilidade esìstiat isceti pro is fèminas subra is 45 annos e cun a su mancu chimbe fìgios. Fiat fintzas introdùida una tassa subra su bagadiu chi podiat arribare a currespondere a su 10% de sa pagamenta de su mese, detraida petzi cun sa nàschida de is primos fìgios. Su tassu de natalidade fiat artziadu a sos isteddos, punnende a una crèschida de sa populatzione ativa de is 23 a is 30 milliones de traballadores, ma a s'imbesse sa mortalidade infantile fiat creschida a 83 mortes onni milli nàschidos. Is fèminas cun prus pagu de 45 annos fiant cunvocadas subra su logu de traballu e esaminadas pro cumproare eventuales sìngias de ingraidèntzia. Medas rumenos fiant fuidos a Ungheria, lassende·si a palas neras de millis de òrfanos famidos (is narados decreţei, fìgios de su diàulu), medas de is cales cun problemas graes de isvilupu, fatu chi diat arribare cun desdeni a connoschimentu de sa comunidade intenatzionale isceti in su 1990.

Durante sa segunda metade de sos annos 1970 e 1980, Nicolae Ceauşescu e sa mugere sua aiant portadu a in antis unu règimene dispòticu fundadu subra su cultu de sa persone sua e chi aiat pèrdidu totu cuntatu cun sa realidade. Su degradu de sa vida in Romania, sa corrutzione, sa ruta de su muru de Berlinu e s'isfaghimentu de su blocu comunista aiant criadu su clima idòneu pro chi a sa fine de su 1989 Ceauşescu perderet s'apoderamentu de s'esèrtzitu e de su partidu comunista matessi. Fiat fuidu in elicòteru de sa cobertura de su Palatzu de su Parlamentu, e a pustis lassadu in Târgoviște, in ue fiat formalmente arrestadu, protzessadu e giustitziadu summariamente cun sa mugere Elena su 25 de nadale de su 1989.