Gustaf Gründgens
| Gustaf Gründgens | |
|---|---|
Gustaf Gründgens kao naslovni lik u predstavi Hamleta (1936) | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 22. 12. 1899. Düsseldorf, Njemačko Carstvo |
| Smrt | 7. 10. 1963. (dob: 63) Manila, Filipini |
| Supružnik | Erika Mann (1926–1929) Marianne Hoppe (1936–1946) |
| Opus | |
| Djelatni period | 1920–1963 |
| Znamenite uloge | |
Mephisto (u Faustu) | |
Gustaf Gründgens (22. decembar 1899 – 7. oktobar 1963), rođen kao Gustav Heinrich Arnold Gründgens, bio je njemački glumac, poznat kao jedan od najvećih dramskih umjetnika i ličnosti njemačkog teatra u 20. vijeku, ali i po kontroverzama vezanu za njegov odnos prema režimu Trećeg rajha.
Gründgens je glumačku karijeru započeo nakon Prvog svjetskog rata, školujući se za glumca u rodnom Düsseldrofu kao član Düsseldorfer Schauspielhaus. Njegov talent je brzo prepoznat te se 1923. preselio u Hamburg, gdje je u teatru Kammerspiele prvi put počeo režirati. Tamo je blisko surađivao sa glumcem Klausom Mannom i upoznao njegovu sestru Eriku, za koju se vjenčao 1926. godine; taj je brak završio razvodom tri godine kasnije.
1928. je došao u Berlin gdje je radio u Deutsches Theateru pod Maxom Reinhardtom, ali također stekao dodatnu popularnost kao kabaretski zabavljač te nastupom u filmu M Fritza Langa 1931. godine. Sljedeće godine je postao član postave Pruskog državnog teatra gdje je prvi put tumačio lik Mefista u Goetheovom Faustu, a što je bila uloga koja će mu obilježiti karijeru.
Gründgens je nakon dolaska nacista na vlast odlučio ostati u Njemačkoj. Novi režim ga je postavio za intendanta Pruskog državnog teatra, a tadašnji pruski premijer Hermann Göring mu je postao zaštitnik. Gründgens je, pak, nakon Noći dugih noževa ponudio ostavku, a što se često povezuje sa njegovom homoseksualnošću koja je u novim okolnostima postala nepoželjna po naciste. Göring mu je, međutim, ostavku odbio primiti te je Gründgens ostao na svom mjestu i obavljao niz značajnih funkcija u kulturnim institucijama Trećeg rajha. Godine 1936. se oženio za popularnu glumicu Marianne Hoppe, pri čemu su ispočetka kolale glasine da je riječ o tzv. lavandinom braku kojim je Gründgens trebao pred javnošću prikriti svoju homoseksualnost. Göring ga je štitio sve do kraja Drugog svjetskog rata; kada se Gründgens u proljeće 1943. godine, nakon Goebbelsovog poziva na totalni rat pokušao kao dobrovoljac prijaviti u Wehrmacht, Göring je to spriječio, obrazloživši to time da je Gründgens Rajhu korisniji u teatru.
Pad Rajha je Gründgensa zatekao na području koje su okupirali Sovjeti. Ubrzo je uhapšen od strane NKVD-a, ali je nakon nekoliko mjeseci pušten, i to prije svega zalaganjem komunističkog glumca Ernsta Buscha, čiji je život Gründgens na sličan način bio spasio nekoliko godina prije, dok je boravio u nacističkomm logoru. Gründgens je bez nekih većih poteškoća prošao kroz proces poratne denacifikacije. Godine 1946. se razveo od Hoppe, a iste godine je usvojio Petera Gorskog, mladog vojnika koji mu je bio spasio život, i koji će mu kasnije postati bliski suradnik. 1955. je postao intendant teatra u rodnom Düsseldorfu. Umro je prilikom putovanja svijetom u Manili, pri čemu se kao uzrok navode unutrašnje krvarenje, odnosno predoziranje pilulama za spavanje; u potonjem slučaju su se javile špekulacije o mogućem samoubistvu.
Bivši prijatelj Klaus Mann je godine 1936. u emigraciji napisao roman Mephisto čiji se protagonist Hendrik Höfgen često tumači kao alter ego Gustafa Gründgensa. Nakon Gründgensove smrti je Gorski tužio Nymphenburger Verlagsbuchhandlung, zapadnonjemačkog izdavača Mannove knjige, za klevetu protiv njegovog poočima. Prvostupanjski sud je presudio u njegovu korist i zabranio Mephisto, a 1968. je presudu potvrdio i žalbeni sud.
Na kraju je konačnu odluku donio zapadnonjemački ustavni sud 1971. godine, u jednoj od najkontroverznijih presuda svoje historije. Njime je utvrđeno da "dostojanstvo pojedinca" ima prednost pred slobodom govora, te je Mephisto zabranjen. Zabrana se, međutim, nije odnosila na tadašnju Istočnu Njemačku, a kada je nešto kasnije knjigu na Zapadu objavila kuća Rowohlt Verlag, Gorski nije pokrenuo tužbu, te je tako Mephisto ostao dostupan.
Na temelju Mannove knjige je 1981. godine snimljen istoimeni film u zapadnonjemačko-mađarskoj koprodukciji, gdje je lik Höfgena tumačio Klaus Maria Brandauer.
- Eine Stadt steht Kopf (također glumac, 1932)
- Die Finanzen des Großherzogs (1933)
- Kapriolen (također glumac, 1937)
- The False Step (1939)
- Zwei Welten (1939)
- Friedemann Bach (također glumac, 1940)
- Faust (također glumac)
- Never Trust a Woman (1930)
- Va Banque (1930)
- Hokuspokus (1930)
- Danton (1930)
- Brand in der Oper (1930)
- Yorck (1931)
- M – Eine Stadt sucht einen Mörder (1931)
- Louise, Queen of Prussia (1931)
- Die Gräfin von Monte Christo (1931)
- Der Raub der Mona Lisa (1931)
- Teilnehmer antwortet nicht (1932)
- Liebelei (1932)
- The Tunnel (1933)
- The Tunnel (1933, francuska verzija)
- Die schönen Tage von Aranjuez (1933)
- So endete eine Liebe (1934)
- Schwarzer Jäger Johanna (1934)
- Das Erbe in Pretoria (1934)
- Pygmalion (1935)
- Das Mädchen Johanna (1935)
- Eine Frau ohne Bedeutung (1936)
- Tanz auf dem Vulkan (1938)
- Ohm Krüger (1941)
- Friedemann Bach (1941)
- Faust (1955/1957)
- Faust (1960)
- Das Glas Wasser (1960)