Kraljevina Jugoslavija
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kraljevina Jugoslavija (od 1. decembra 1918. do 3. oktobra 1929. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca) je bila kraljevina na Balkanu koja je postojala od kraja Prvog svetskog rata do Drugog svetskog rata. Zauzimala je teritoriju današnjih država Bosne i Hercegovine, Severne Makedonije, Srbije i Crne Gore, i najveći deo današnje Slovenije i Hrvatske. Na čelu monarhije se nalazila dinastija Karađorđevića.
Kraljevina SHS se graničila na severozapadu sa Italijom i Austrijom, Mađarskom i Rumunijom na severu, Bugarskom na istoku, Grčkom i Albanijom na jugu, a na zapadu je izlazila na Jadransko more.
Ideja da se stvori država koja bi okupljala sve ili barem većinu južnoslavenskih naroda je postojala još od prve polovice 19. vijeka, ali su joj snažan poticaj dala politička zbivanja u Austro-Ugarskoj i na Balkanskom poluotoku početkom 20. vijeka. S jedne strane je to bila austro-ugarska aneksija Bosne i Hercegovine, a s druge strane balkanski ratovi, odnosno širenje teritorija Srbije i Crne Gore, koji su olakšali uvjete da se područja nastanjena Južnim Slavenima spoje u jednu širu cjelinu. Svi ti procesi su, s druge strane, postali izvor međunarodne napetosti, s obzirom da se postavilo pitanje hoće li buduća država biti novi entitet u okviru trijalistički preuređene Habsburške Monarhije ili će se stvoriti tako da se južnoslavenska područja Habsburške Monarhije otcijepe i priključe Srbiji i Crni Gori na isti način na koji je za vrijeme risorgimenta Pijemont ujedinio Italiju.
Ta je napetost s vremenom eskalirala do krize koja će dovesti do izbijanja Prvog svetskog rata. Srbija, koja se našla pod udarom Austro-Ugarske prvi put službeno iznosi stav o ujedinjenju Južnih Slavena u jednu državu kroz Nišku deklaraciju 7. decembra 1914. godine. Već ranije, manje emigrantske grupe iz južnoslavenskih krajeva Austro-Ugarske iznose stav o nužnosti ujedinjenja sa Srbijom, da bi se konkretno organizirale u Jugoslovenski odbor u Londonu 1915. godine, kojemu je cilj, između ostalog, i sprječavanje da Italija, koja je preko Londonskog ugovora ušla u rat na strani Antante nakon pobjede za nagradu dobije južnoslavenski dio Austro-Ugarske. Nakon što je Crna Gora okupirana od strane Austro-Ugarske, u emigraciji dolazi do formiranja Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje 1917. godine.
Konkretni pregovori o ustrojstvu buduće države vođeni su direktno u dva navrata - na Krfu 1917. godine što je rezultovalo Krfskom deklaracijom i u Ženevi 1918. godine što će dovesti do Ženevskog sporazuma. Istovremeno se južnoslavenski političari u Austro-Ugarskoj organiziraju u Jugoslavenski klub i eksplicitno traže da se Monarhija nakon rata preuredi tako da Južni Slaveni čine jedinstvenu državnopravnu cjelinu.
Objavljivanje Wilsonovog plan od 14 točaka i proklamiranje načela o samoodređenju naroda kao temelja poratnog svijeta je dalo dodatni poticaj za zahtjeve za stvaranjem nove države, isto kao i sve izgledniji poraz Centralnih Sila. Kada se u jesen 1918. austro-ugarska vojska počela raspadati, a srpska nakon proboja solunskog fronta počela oslobađati Srbiju i Crnu Goru, u Zagrebu se fomira Narodno vijeće koje će 29.10. 1918. formirati Državu Slovenaca,Hrvata i Srba.
Istovremeno su crnogorski delegati, na "Podgoričkoj skupštini" doneli odluku o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. Sa druge strane, i delegati Velike narodne skupštine Vojvodine su 25. novembra doneli odluku da se direktno pripoje Srbiji. Istovremeno se i skupština Srijema odlučila za direktno pristupanje Srbiji umjesto Državi SHS.
U takvim uvjetima u Beograd dolazi delegacija Narodnog vijeća Države SHS, koja je pod vodstvom dr. Ante Pavelića kako bi, u skladu tzv. Naputkom, sa srpskom vladom pregovarala o stvaranju zajedničke države na ravnopravnim osnovama. Međutim, postalo je jasno da Država SHS naglo gubi autoritet, a da kaos koriste italijanske, austrijske i mađarske trupe kako bi dograbile što više teriorija. U tim uvjetima delegacija Države SHS odlučuje ignorirati Naputak i što prije sklopiti sporazum o stvaranju nove države. Proglašenje stvaranja nove država je obavio regent Aleksandar I Karađorđević, u ime svog oca kralja Petra I 1. decembra 1918. pod imenom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.
Referendum je održan u austrijskoj pokrajini Koruškoj, ali je na njemi odlučeno da Koruška ostane u sastavu Austrije. Dalmatinska luka Zadar i nekoliko dalmatinskih ostrva su pripali Italiji, koja je pokušala da okupira i anektira Crnu Goru. Grad Rijeka je proglašen Slobodnom Državom Rijekom, ali ju je uskoro okupirala i 1924. anektirala Italija. Napetosti oko granice sa Italijom su se nastavile, pošto je Italija tražila još dalmatinske obale, a Kraljevina SHS je tražila Istru, deo bivšeg Austrijskog primorja, koji je anektirala Italija, ali koji je imala značajan broj slovenačkog i hrvatskog stanovništva.
Nova vlada je pokušala da novu državu integriše politički i ekonomski, što je bio težak zadatak zbog velikih razlika u jezicima, nacionalnostima i religiji, različitim istorijama regija i veliki razlikama u ekonomskoj razvijenosti među regionima.
Odmah nakon proglašenja 1. decembra, pregovori između Narodnog vijeća (Države Slovenaca, Hrvata i Srba) i srpske vlade su rezultovale sporazumom oko nove vlade kojom bi predsedavao Nikola Pašić. Međutim, kada je ovo poslato regentu na usvajanje, ono je odbijen i tako je izazvao prvu krizu vlade u novoj državi. Sve stranke su ovo označile kao kršenje parlamentarnih principa, ali je kriza prevaziđena kada su se sve strane složile da zamene Pašića Stojanom Protićem koji je bio vodeći član Pašićeve Narodne radikalne stranke. Nova vlada je stvorena 20. decembra 1918.
U ovom perioda pre izbora za Ustavotvornu skupštinu, Privremeno predstavništvo je služilo kao parlament koji su formirali delegati iz raznih izabranih tela koja su postojala pre stvaranja države. Udruživanjem stranaka kombinovanjem nekoliko članova srpske opozicija sa strankama iz bivše Austro-Ugarske je dovela do stvaranja nove Demokratske stranke, koja je dominirala Privremenim predstavništvom i vladom.
Pošto je Demokratska stranka predvođena Ljubomirom Davidovićem zagovarala vrlo centralizovan program, nekoliko hrvatskih delegata je prešlo u opoziciju. Međutim, ni radikali nisu bili srećni pošto su imali samo tri ministra naspram 11 Demokratske stranke i 16. avgusta 1919. Stojan Protić je podneo ostavku. Ljubomir Davidović je onda osnovao kaoliciju sa Socijaldemokratskom strankom. Ova vlada je imala većinu, ali kvorum u Privremenom predstavništvu je bio polovina plus 1 glas. Opozicija je počela da bojkotuje parlament, a pošto se vlada nije mogla osloniti da će se sve njene pristalice pojaviti, postalo je nemoguće da vlada zakaže sednicu u skupštini sa dovoljnim brojem poslanika. Davidović je uskoro podneo ostavku, ali pošto niko drugi nije mogao da formira vladu, on je opet postao premijer. Pošto je opozicija nastavila sa bojkotom, vlada je odlučila da vlada preko uredbi. Ovo je bilo napadnuto od strane opozicije koja je počela da naziva sebe "skupštinska zajednica". Davidović je shvatio da je stanje neodrživo i zatražio od kralja da odmah zakaže izbore za ustavotvornu skupštinu. Kada je kralj Petar odbio, Davidović nije imao izbora osim da podnese ostavku.
Skuštinska zajednica je sada formirala vladu predvođenu Stojanom Protićem posvećenu uspostavljenju parlamentarnih normi i slabljenju centralizacije prethodne vlade. Njihovo protivljenje programu radikalne agrarne reforme prethodne vlade ih je takođe ujedinilo. Pošto je nekoliko manjih grupa i pojedinaca promenilo stranu, sada je Protić imao malu većinu. Međutim, i Demokratska stranka i socijaldemokrate su sada bojkotovale skupštinu i Protić nije mogao da računa na kvorum. Otuda je i Skupštinska zajednica, sada u vladi, bila primorana da vlada uredbama.
Skupštinsku zajednicu je tako kršenje osnovnih principa oko kojih su se okupili stavilo u izuzetno težak položaj. U aprilu 1920. izbili su veliki radnički protesti, koji su uključivali štrajk železničara. Ovo je nateralo dve najveće stranke da prevaziđu svoje razlike. Nakon uspešnih pregovora Protić je podneo ostavku kako bi se stvorila nova vlada kojom je predsedavao neutralna figura Milenko Vesnić. Socijaldemokrate nisu sledili svoje bivše saveznike jer su bili protiv antikomunističkih mera kojima se bavila nova vlada.
Kontroverze koje su ranije podelile stranke su još uvek bile aktuelno pitanje. Demokratska stranka je nastavila da zagovara svoj program centralizacije i potrebe za radikalnom agrarnom reformom. Nesuglasice oko izbornog zakona su konačno dovele do toga da Demokratska stranka glasa protiv vlade i vlada je pala. Iako na ovom zasedanje nije bilo dovoljno prisutnih, Vesnić je to iskoristio kao izgovor da podnese ostavku. Njegova akcija je dala rezultat koji je očekivao i Narodna radikalna stranka se složila da prihvati potrebu za centralizacijom, dok se Demokratska stranka složila da se odrekne svojih zahteva za agrarnu reformu i Vesnić je opet bio na čelu vlade. Hrvatska zajednica i Slovenska ljudska stranka nisu bile srećne zbog prihvatanja centralizacije od strane radikala, kao ni Stojan Protić, koji se povukao iz vlade zbog ovog pitanja.
U septembru 1920. su izbili seljački nemiri u Hrvatskoj, čiji je neposredan povod bilo žigosanje stoke. Hrvatska zajednica je za ovo okrivila centralizovanu politiku vlade, a posebno ministra Svetozara Pribićevića.
Jedan od nekoliko zakona koje je usvojilo Privremeno predstavništvo je bio izborni zakon za Ustavotvornu skupštinu. Tokom pregovora koji su prethodili osnivanju nove države bilo je dogovoreno da će glasanje biti tajno i zasnovano na opštem pravu glasa. Socijaldemokrate i Slovenska ljudska stranka su podržavale pravo glasa za žene, dok su se radikali protivili. Demokratska stranka je bila za tu ideji, ali joj se nije dovoljno posvetila, pa ovaj predlog nije prošao. Proporcionalno predstavništvo je prihvaćeno kao princip, ali je izabrani sistem favorizovao velike stranke o stranke sa jakom regionalnom podrškom.
Izbori 28. novembra 1920. Kada su glasovi prebrojani, Demokratska stranka je osvojila najviše sediša, više od radikala, ali tek nekoliko više. Za stranku koja je bila dominantna u Privremenom predstavništvu to je značilo poraz. Dalje, oni su prošli još gore u svim bivšim austro-ugarskim krajevima. To je poljuljalo njihovo verovanje da njihova centralistička politika predstavlja volju Jugoslovena kao celine. Ni radikali nisu bolje prošli u tim krajevima, ali je to njima predstavljao mnogo manji problem jer su otvoreno istupali kao srpska partija. Dramatičniji uspeh su postigle dve anti-sistemske partije. Vođstvo Hrvatske republikanske seljačke stranke je bilo pušteno iz zatvora tek kada je izborna kampanja već počela, ali prema nekim istoričarima ovo im je više pomoglo nego aktivna kampanja. Drugi dobitnici su bili komunisti, koji su bila treća stranka po jačini u skupštini i koji su prošli izuzetno dobro u Makedoniji. Za razliku od ostalih stranaka u kraljevini, KPJ je bila revolucionarna, i podržavala je mnoge štrajkove, demonstracije, pa čak i terorističke činove. Prekretnica je bio štrajk rudara u Husinu pored Tuzle, kada su ubijen jedan policajac i četiri rudara. Zato je vlada, na predlog ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića, 30. decembra 1929. izdala Obznanu, kojom je privremeno zabranjena KPJ. Jedina legalna komunistička aktivnost je bilo angažovanje u Ustavotvornoj skupštini. Ostatak mesta u skupštini su zauzele manje stranke koje su, u najboljem slučaju, bile skeptične prema centralističkoj platformi Demokratske stranke.
Rezultati izbora su stavili Nikolu Pašića u izuzetno povoljnom položaju, pošto Demokratska stranka nije imala izbora, osim da udruži sa radikalima, ukoliko je želela da njihov koncept centralističke države prođe. Sa druge strane, Pašić je uvek bio oprezan da drži otvorenom opciju u odnosima sa hrvatskom opozicijom. Demokrate i radikali zajedno nisu bili dovoljno jaki da sami donesu ustav, pa su napravili koaliciju sa Jugoslovenskom muslimanskom organizacijom. Ova stranka je tražila i dobila ustupke oko očuvanja Bosne u njenim granicama i oko toga kako će agrarna regorma uticate na muslimanske zemljoposednike u Bosni.
Pošto je HRSS odbila da se zakune na odanost kralju, pošto je ovo značilo da će država ostati monarhija (nešto za šta su se oni borili da samo birači mogu da odluče), oni nisu mogli da zauzmu svoje mesta u skupšitini. Iako je većina opozicije zauzela svoja mesta u parlamentu, oni su vremenom objavljivali bojkot, tako da je vremenom bilo samo nekoliko glasova protiv. Međutim, ustav je tražio 50% plus jedan glas da bude usvojen bez obzira koliko će biti glasova protiv. Samo je ustupak Džemetu - koji su bila grupa muslimana sa Makedonije i Kosova - omogućio da ustav bude usvojen.
Ustav je usvojen na Vidovdan 28. juna 1921, koji je uspostavio unitarnu monarhiju. Ovo nije odgovaralo komunistima, pa su organizovali neuspešan atentat na kralja Aleksandra I Karađorđevića. Zbog toga se pojačala kampanja protiv komunističke ideje, koja je bilo vrlo prihvaćena kod radnika i studenata, kao i kod seljaka. Komunisti su želeli da se osvete Draškoviću za Obznanu, pa su ga ubili 21. jula 1921. Kao rezultat ovoga usvojen je Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi, koji je zabranio Komunističku partiju i svaku komunističku aktivnost. Vidovdanskim ustavom su napušteni tradicionalni regioni pre Prvog svetskog rata, a zamenjeni su sa 33 novih administrativnih oblasti, kojima se upravljalo iz centra oko kog su uspostavljene.
Srpski političari su smatrali Srbiju za standarnog nosioca jugoslovenskog jedinstva, kao što je Pijemont bio za Italiju ili Pruska za Nemačko Carstvo. Tokom narednih godina, hrvatski otpor srpskoj centralističkoj politici se nastavio. Stjepan Radić, vođa HRSS, je bio uhapšen iz političkih razloga. Pušten je 1925. i vratio se u skupštinu.
U proleće 1928, Stjepan Radić i Svetozar Pribićević su vodili ogorčenu borbu protiv usvajanja Neptunske konvencije sa Italijom. Za ovo su mobilisali nacionalističku opoziciju u Srbiji, ali su isprovocirali nasilnu reakciju vladajuće većine, uključujući i pretnje smrću. 20. juna 1928, radikalski poslanik iz Crne Gore Puniša Račić, isporovociran komentarima članova Hrvatske seljačke stranke (bivše HRSS), je pucao u pet njenih članova, uključujući i njenog vođu Stjepana Radića. Dvojica poslanika su odmah umrla, dok je Stjepan Radić smrtno ranjen.
Opozicija se sada kompletno povukla iz skupštine, izjavivši da se neće vratiti u skuptšinu u kojo je ubijeno nekoliko njenih poslanika i tražili su nove izbore. 1. avgusta, na sastanku u Zagrebu, su osudili Deklaraciju od 1. decembra i zatražili da se pregovori o ujedinjenjeu počnu ispočetka. Stjepan Radić je umro 8. avgusta 1928.
Nedugo nakon toga, 6. januara 1929, koristeći kao izgovor političku krizu koju su izazvala ubistva, kralj Aleksandar je ukinuo ustav, raspustio skupštinu i uveo ličnu diktaturu. Takođe je 3. oktobra promenio ime države u Kraljevina Jugoslavija i promenio unutrašnju podelu sa 33 oblasti na 9 banovina.
Banovine u Kraljevini Jugoslaviji bile su:
- Dravska banovina
- Drinska banovina
- Dunavska banovina
- Moravska banovina
- Primorska banovina
- Savska banovina
- Vardarska banovina
- Vrbaska banovina
- Zetska banovina
Kralj Aleksandar objavio je novi ustav, koji je preneo izvršnu vlast na kralja. Predviđeno je da na izborima važi opšte pravo glasa (iako ono još nije uključivalo žene). Odredba o tajnom glasanju je odbačena, a pritisak na javne radnike da glasaju za vladajuću stranku će biti osobina svih izbora održanih pod Aleksandrovim ustavom. Dalje, polovinu Gornjeg doma je direktno imenovao kralj, a predlog zakona je mogao postati zakon nakon usvajanja u jednom domu i takođe ako ga odobri kralj.
Hrvatski otpor novom režimu je bio jak i krajem 1932. Hrvatska seljačka stranka je objavila Zagrebački manifest koji je zahtevao "kraj srpske dominacije i diktature". Režim je na ovom reagovao zatvaranjem mnogih političkih protivnika, uključujući novog vođu Hrvatske seljačke stranke Vladka Mačeka. Uprkos ovim merama, opozicija diktaturi je nastavljena, dok su Hrvati tražili rešenje "Hrvatskog pitanja". Krajem 1934, kralj je planirao da oslobodi Mačeka iz zatvora, sprovede demokratske reforme i pokuša da nađe zajednički jezik između Srba i Hrvata.
Međutim, kralj je ubijen u Marselju 9. oktobra 1934, od strane pripadnika VMRO-a Vlade Černozemskog, u zaveri jugoslovenske emigracije i radikalnih elemenata zabranjenih političkih partija u saradnji sa hrvatskom ekstremno-desničarskom ustaškom organizacijom.
Pošto je najstariji Aleksandrov sin Petar bio maloletan, tročlano namesništvo, određeno po Aleksandrovoj želji, je preuzelo ulogu kralja. Namesništvom je dominirao kraljev brat knez Pavle Karađorđević. Krajem 30ih, unutrašnje tenzije su nastavile da rastu srpskim i hrvatskim težnjama za uspostavljanjem etničkih federalnih jedinica. Srbi su želeli da se današnja Makedonija, Vojvodina, Crna Gora ujedini sa srpskim zemljama, dok su Hrvati tražili Dalmaciju i deo Vojvodine. Obe strane su tražile teritoriju današnje Bosne i Hercegovine. Ekspanzija nacističke Nemačke 1938. je dala novi podstrek naporima da se reše ovi problemi. Knez Pavle je 1939. imenovao Dragišu Cvetkovića za novog premijera, sa ciljem postizanja sporazuma sa hrvatskom opozicijom. Prema ovom sporazumu, Vladko Maček je postao potpredsednik vlade Jugoslavije i svorena je autonomna Banovina Hrvatska sa svojim Hrvatskim saborom.
Ove promene nisu zadovoljile Srbe koji su bili zabrinuti za status srpske manjine u novoj Banovini Hrvatskoj i koji su želeli još Bosne i Hercegovine kao srpsku teritoriju. Hrvatske nacionaliste ustaše su takođe bile nezadovoljne bilo kojim rešenjem koji je bio manji od pune nezavisnosti Hrvatske sa celom Bosnom i Hercegovinom.
Prosječna stopa rasta narodnog dohotka od 1926. do 1939. godine iznosila je samo 2,1 odsto. Uz nacionalni dohodak po stanovniku od 116 dolara, Jugoslavija se nalazila među poslednjim zemljama razvijenosti u Evropi.[3] Tadašnja Jugoslavija imala 15.543.000 stanovnika i samo 1.032.334 zaposlena u industriji i administraciji. Industrija je zapošljavala 7,1 odsto stanovništva, dok je sve ostalo računato kao poljoprivredno.[3]
Inostrani dug Kraljevine Jugoslavije iznosio je 1940. godine oko 35 milijardi tadašnjih dinara (tj. oko 700 miliona tadašnjih dolara).[4]
Unutrašnja politika Kraljevine Jugoslavije često je bila predmet kritika zbog percipirane dominacije Srba. Pripadnici srpske nacionalnosti držali su većinu najviših državnih pozicija. Statistički podaci za period od 1918. do 1941. godine navode sljedeće:
- Premijer je bio srpske nacionalnosti tokom 264 mjeseca od 268 mjeseci postojanja kraljevine.
- Ministar armije bio je srpske nacionalnosti tokom celog postojanja kraljevine.
- Ministar mornarice bio je srpske nacionalnosti tokom celog postojanja kraljevine.
- Ministar unutrašnjih poslova bio je srpske nacionalnosti tokom 240 od 268 mjeseci.
- Ministar vanjskih poslova bio je srpske nacionalnosti tokom 247 od 268 mjeseci.
- Ministar pravde bio je srpske nacionalnosti tokom 237 od 268 mjeseci..
U tom periodu, Srbi su činili približno 40% ukupnog stanovništva države.[5]
Politika Kraljevine Jugoslavije delila je nacionalne manjine na dve kategorije: kulturne i nekulturne. Prijašnja kategorija nacionalnih manjina, u koju su se ubrajali Mađari, Njemci i Italijani, bila je favorizirana, dok je potonja kategorija, u koju su spadali Albanci i Muslimani, bila podvrgnuta iseljavanju.[6]
Kraljevina je održavala bliske odnose sa Saveznicima iz Prvog svetskog rata, posebno sa tradicionalnim saveznicima Francuskom i Velikom Britanijom između 1920. i 1934.
Kraljevina SHS je osnovala Malu Antantu sa Čehoslovačkom i Rumunijom od 1920. do 1921. da si sprečila mogućnost da Mađarska povrati teritorije koje je izgubila nakon Prvog svetskog rata. Savez se uskoro raspao pošto Kraljevina SHS nije učestvovala u akcijama Rumunije i Čehoslovačke protiv Mađarske.
Kraljevina SHS je 1924. formirala balkanski blok sa Grčkom, Rumunijom i Turskom čiji je zadatak bio da održi ravnotežu na Balkanskom poluostrvu. Savez je ozvaničen 9. februara 1934, kada je postao Balkanska Antanta. Sa ubistvom kralja Aleksandra u Marselju i promenom jugoslovenske spoljne politike, savez se raspao.
Fašistička Kraljevina Italija je imala teritorijalne pretenzije protiv Kraljevine Jugoslavije, i osnovala je savez sa državama koje su imale slične državničke planove, pod velikim uticajem Italije i/ili fašizma: Albanijom, Mađarskom, Rumunijom i Bugarskom. Saradnja sa Velikom Britanijom i Francuskom je učinila da se Italija povuče iz saveza 1927. Kao odgovor na rastući italijanski ekspanzionizam, kraljevska jugoslovenska vlada je 1927. potpisala Sporazum o prijateljstvu i saradnji sa Velikom Britanijom i Francuskom.
Nakon ubistva kralja Aleksandra, vlada Milana Stojadinovića je promenila svoju spoljnu politiku ka saradnji sa fašističkom Italijom.
U oktobru 1940. godine su donešene antijevrejske uredbe u Kraljevini Jugoslaviji.[7] Glavni politički i vojni saveznik Jugoslavije, Francuska, bila tada već okupirana.
Od 10.000 živorođene odojčadi umiralo je u proseku 1.323 u prvoj godini života.[3]
Zvanični narodi u državi su bili Srbi, Hrvati i Slovenci sve do 1929. godine kada su svi, odlukom kralja Aleksandra, postali jedna nacija - Jugosloveni.
- srpsko-hrvatski: 8.911.509 (74,36%)
- slovenački: 1.019.997 (8,51%)
- češki i slovački : 115.532 (0,96%)
- rusinski: 25.615 (0,21%)
- poljski: 14.764 (0,12%)
- ruski: 20.568 (0,17%)
- mađarski: 467.658 (3,90%)
- nemački: 505.790 (4,22%)
- arnautski [1]: 439.657 (3,67%)
- turski: 150.322 (1,26%)
- rumunski: 231.068 (1,93%)
- italijanski: 12.553 (0,11%)
- ostali: 69.878 (0,58%)
- pravoslavna: 5.593.057 (46,67%)
- rimokatolička: 4.708.657 (39,29%)
- grkokatolička: 40.338 (0,34%)
- evangelistička: 229.517 (1,91%)
- muslimanska: 1.345.271 (11,22%)
- jevrejska: 64.746 (0,54%)
- ostale: 1.944 (0,02%)
- bez konfesije: 1.381 (0,01%)
Od 1918. do 1922. Kraljevina SHS je nastavila da bude podeljena prema predratnoj podeli Austro-Ugarske i bivših nezavisnih balkanskih država Srbije i Crne Gore.
Vidovdanski ustav iz 1921. je uspostavio Kraljevinu SHS kao unitarnu državu, i, od 1923, 33 novim administrativnim oblastima je upravljano iz grada oko kog su osnovane. Nova podela nije imala veze sa prethodnom, s izuzetkom Bosne i Hercegovine, gde su temeljem tzv turskog paragrafa oblasti sastavljene tako da se sastoje samo od njene predratne teritorije. Teritorija je bila podeljena na oblasti:
Od 1929. godine, nakon proglašenja Kraljevine Jugoslavije, država se administrativno deli na banovine:
- Dravska banovina, sedište Ljubljana (1929-1941)
- Banovina Hrvatska, sedište Zagreb (1939-1941)
- Savska banovina, sedište Zagreb (1929-1939)
- Primorska banovina, sedište Split (1929-1939)
- Vrbaska banovina, sedište Banja Luka (1929- 1941)
- Drinska banovina, sedište Sarajevo (1929-1941)
- Zetska banovina, sedište Cetinje (1929-1941)
- Dunavska banovina, sedište Novi Sad (1929-1941)
- Moravska banovina, sedište Niš (1929-1941)
- Vardarska banovina, sedište Skoplje (1929-1941)
- Grad Beograd sa Zemunom i Pančevom čine zasebnu administrativnu jedinicu
Kao ustupak Hrvatima u Jugoslaviji, Banovina Hrvatska je nastala 1939. spajanjem Primorske i Savske banovine, sa pojedinim delovima Vrbaske i Zetske banovine.
Tokom 1939.godine bio je potpisan sporazum Cvetković-Maček prema kojem je bila stvorena Banovina Hrvatska koja se sastojala od Savske i Primorske Banovine i dodatnih kotara:Brčko, Dubrovnik, Ilok, Šid, Derventa, Travnik, Gradačac, i Fojnica.Istovremeno nakon stvaranja Banovine Hrvatske javile su se ideje o "Autonomiji Bosne i Hercegovine" i o "Srpskoj Banovini" koja će nositi naziv "Srpske Zemlje" koja je obuhvatala teritorije Vrbaske, Drinske, Zetske, Dunavske, Moravske, i Vardarske Banovine.Ova teritorijalna jedinica je bila stvorena u periodu 1939-1940.godine.Istovremeno, 30.Marta 1940.godine donesena je uredba o Banovini Hrvatskoj, ali to se nije dogodilo usred izbijanja Drugog svjetskog rata.Tokom 1939 i 1940.godine dok je u Evropi buktio rat, Bosna i Hercegovina je pokušala da se izbori za novo teritorijalno razgraničenje, podjela Kraljevine Jugoslavije na Banovinu Hrvatsku je izazvalo nezadovoljstvo Srpske Pravoslavne Crkve.Prema tome, Dravska Banovina bi se trebala 1940.godine zvati "Banovina Slovenačka".Ovako uređenje je u sebi nosilo elemente federalizma.Nakon smrti Mehmeda Spahe u junu 1939.godine, smjenjen je Džafer-Beg Kulenović kao novi predsjednik Jugoslavenske Muslimanske Organizacije, on se zalagao da bi Bosna i Hercegovina trebala biti četvrta banovina pod nazivom "Bosanska Banovina" a Bosanska Banovina se sastojala od preostalih bosanskohercegovačkih teritorija i Novopazarskog Sandžaka gdje su Bošnjaci (Muslimani) većina.Sjedište ove banovine je bilo u Sarajevu.
Plašeći se invazije Sila Osovine u Drugom svetskom ratu, knez Pavle i Aleksandar Cincar Marković su potpisali pristupanje Kraljevine Jugoslavije.Trojnom paktu 25. marta 1941, obavezavši se na saradnju sa silama Osovine. Zbog ovoga su se održale masovne demonstracije u Beogradu, i 27. marta, vlada je zbačena vojnim pučem uz podršku Velike Britanije.18-godišnji kralj Petar II Karađorđević je preuzeo vlast, dok je general Dušan Simović postao premijer, a Kraljevina Jugoslavija je de facto povukla svoju podršku silama Osovine, a da nije zvanično napustila Trojni pakt. Iako se nova vlada suprotstavila Nemačkoj, plašili su se da, ako Adolf Hitler napadne Jugoslaviju, Velika Britanija neće biti u mogućnosti da pomogne. Bez obzira na ovo, sile Osovine su napale Jugoslaviju 6. aprila i brzo je pokorili. Kraljevska porodica, uključujući kneza Pavla, je pobegla u inostranstvo.
Uskoro su sile Osovine podelile Kraljevinu Jugoslaviju u nekoliko oblasti: Mađarska i Bugarska su anektirale neke pogranične krajeve, na području Hrvatske i Bosne je uspostavljena Nezavisna Država Hrvatska, a ostatak srpske zemlje je stavljen pod upravu Milana Nedića, koji je još uvek priznavao Petra II za kralja.
29.Novembra 1945.godine, proglašena je FNR Jugoslavija, u međuvremenu, izbjegličkoj vladi je zabranjen povratak u zemlju.Kao i Kraljevina, do raspada 1990-tih godine je zadržala iste teritorije.
- Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
- Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu
- Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija
- ↑ Busch, Birgitta; Kelly-Holmes, Helen (2004). Language, Discourse and Borders in the Yugoslav Successor States. Multilingual Matters. str. 26. ISBN 978-1-85359-732-9. »the official language of the Kingdom was 'Serbo-Croato-Slovenian'«
- ↑ Alexander, Ronelle (2013). „Language and Identity: The Fate of Serbo-Croatian”. u: Daskalov, Rumen; Marinov, Tchavdar. Entangled Histories of the Balkans: Volume One: National Ideologies and Language Policies. Koninklijke Brill NV. str. 371. ISBN 978-90-04-25076-5. »Now, however, the official language of the new state, the Kingdom of Serbs, Croats, and Slovenes, bore the unwieldy name Serbo-Croato-Slovene (srbsko-hrvatsko-slovenački or srbsko-hrvatsko-slovenski).«
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Olako ruženje Jugoslavije
- ↑ Petar Grahovac, Branko Kubović, Mato Mikić, redakcija: Jakov Sirotković, Vladimir Stipetić, Ekonomika Jugoslavije : opći dio, VIII. izdanje, Zagreb : Informator, 1988., ISBN 86-301-0147-4, str. 365. (COBISS-Sr)
Državni dugovi stare Jugoslavije iznosili su oko 35 milijardi dinara (oko 700 milijuna tadašnjih dolara) krajem 1940. godine.
– str. 365. - ↑ [1]
- ↑ Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih
- ↑ http://www.danas.rs/dodaci/nedelja/manjina_lojalnija_od_konstitutivnih_naroda.26.html?news_id=155327
- Tekst Oktroiranog Ustava iz 1931[mrtav link] ((en))
- Kingdom of Yugoslavia - Spiskovi premijera, ministara u važnijim resorima i okupacionih komandanata (en)
- Službene novine Kraljevine Jugoslavije. Ratna izdanja
| Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Vojvodina i Boka Kotorska su bile dio Austro-Ugarske (do 1918) V. Država Slovenaca, Hrvata i Srba i Banat, Bačka i Baranja |
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (1918-1929) |
Kraljevina Jugoslavija (1929-1941) |
Nacistička Njemačka anektirala dijelove Slovenije (1941-1945) Fašistička Italija anektirala dijelove Slovenije, Hrvatske i Crne Gore |
Demokratska Federativna Jugoslavija (1943-1946) |
Federativna Narodna Republika Jugoslavija (1946-1963) |
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (1963-1992) |
Slovenija (od 1991) | ||
| Nezavisna Država Hrvatska (1941-1945) |
Hrvatska (od 1991) Također, Republika Srpska Krajina (1991-1995) | ||||||||
| Bosna i Hercegovina (od 1992) Tvore je Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska od 1995 | |||||||||
| Mađarska anektirala Bačku, Baranju, Međimurje i Prekmurje (1941-1944/1945) |
Savezna Republika Jugoslavija (1992-2003) |
Srbija i Crna Gora (2003-2006) |
Srbija (od 2006) Kosovo de facto protektorat UN od 1999 | ||||||
| Autonomni Banat (1941-1944) | |||||||||
| Kraljevina Srbija (do 1918) |
Nedićeva Srbija (1941-1944) | ||||||||
| Albanija anektirala veći dio Kosova, zapadnu Makedoniju i jugoistočne dijelove Crne Gore (1941-1944) | |||||||||
| Kraljevina Crna Gora (do 1918) |
Crna Gora (okupiana od Italije) (1941-1945) |
Crna Gora (od 2006) | |||||||
| Suvremena Republika Makedonija bila je dio Kraljevine Srbije (do 1918) |
Bugarska je anektirala veći dio suvremene Makedonije i jugoistočne dijelove Srbije (1941-1944) |
Republika Makedonija (od 1991) | |||||||