Niagara (rijeka)
| Niagara | |
|---|---|
Kanjon rijeke | |
| Lokacija | |
| Kontinenti | Sjeverna Amerika |
| Regije | Velika jezera |
| Države | |
| Pokrajine | Ontario, New York |
| Gradovi | Buffalo, Fort Erie, Lewiston, Niagara Falls, New York, Niagara Falls, Ontario, North Tonawanda, Tonawanda, Youngstown, Fort Erie |
| Hidrografija | |
| Izvor – aps. visina – koordinate | Jezero Erie 174 m 43° 15′ 45″ N, 79° 4′ 13″ W |
| Ušće – aps. visina – koordinate | Jezero Ontario 75 m 42° 53′ 3″ N, 78° 54′ 51″ W |
| Dužina | 55[1] km |
| Vodopadi | Slapovi Niagare |
| Ade | Grand Island |
| Hidrologija | |
| Protok – srednji | 5750[1] m³/s |
| Sliv – površina | atlanski 673.000[2] km² |
| Ulijeva se u | Jezero Ontario |
| Karta | |
Sliv rijeke | |
Niagara (izgovor: [Najagra] je rijeka na istoku Sjeverne Amerike duga 55 km.[1]
Niagara istječe iz Jezera Erie i teče na sjever preko Slapova Niagare do Jezera Ontario.[1] Njeno ime na jeziku starosjedilačkih Indijanaca ili opisuje rijeku - kao vrat između Jezera Erie i Jezera Ontario ili se odnosi na vodopad kao vodu koja grmi.[1]
Jedinstvena karakteristika te inače kratke rijeke je njen konstantno visoki protok koji iznosi 5750 m³/s, što je više od naizled puno većih rijeka Fraser i Nelson zajedno.[1] Zbog tog, kao i zbog velikog pada od 99 metara, - Niagaru je jedan od najboljih izvora hidroenergije u Sjevernoj Americi.[2]
Niagara ima sliv velik nekih 673.000 km².[2]
Od izvora na Jezeru Erie, rijeka teče u dužini od oko 8 km kroz jedno korito. Tad se kod Velikog otoka (Grand islands) račva na dva rukavca; Istočni (ili američki) dug je nekih 24 km, a Zapadni (kanadski) dug je nekih 19 km. Ispod Velikog otoka, nekih 5 km iznad Slapova Niagare ta dva rukavca se ponovno spajaju. Od Jezera Erie do gornjih brzaka rijeka ima pad od oko 3 metra, dok u ovom posljednjem dijelu prije Slapova Niagare ima pad od 15 metara.[2]
Ispod Slapova Niagare u dužini od 11 km proteže se Kanjon Niagare. Jedan njegov dio od 3,6 km od Potkovičinih vodopada (Horseshoe Falls) poznat i kao Sluškinja u izmaglici (Maid of the Mist Pool) ima pad od samo 1,5 metara te je plovan za manje izletničke brodove. Nakon tog rijeka ima pad od narednih 28 metara, i teče prema sjeverozapadu, najprije preko uskog Whirlpool Rapidsa (Vrtložni brzaci) u dužini od 1,6 km do Whirlpoola (Vrtog). Tu kanjon rijeke oštro zavija (90 °) prema sjeveroistoku u dužini od 3 km i skreće prema sjeveru još nekih 2.5 km sve do obronaka brda kod Lewistona.[2] Posljednjih 11,2 km rijeka teče preko ravnice do Jezera Ontario.[2]
Gornji tok rijeke je plovan za manje brodove preko brzaka iznad Slapova Niagare, ono što je kuriozum je da je upravo tu izgrađen prvi bark - Griffon na Velikim jezerima. Donji dio rijeke je plovan za sve vrste brodova do Lewistona, od tamo do Slapova Niagare rijeka teče kroz spektakularan i izuzetno dubok kanjon u kojem ima i dva snažna vodopada.[1]
Preko Niagare izgrađeno je nekoliko mostova, od kojih su najznačajniji Mir (Peace) iz 1927. kod Fort Eriea, Duga (Rainbow) iz 1941., koji povezuje gradove Niagara Falls, New York i Niagara Falls, Ontario i Queenston iz 1962. na sjevernom kraju kanjona.[1]
Rijeka je nastala krajem pleistocena, prije 11.700 godina, kad su rastopljeni rubovi velikog kontinentalnog glečera , kliznuli sa dolomitskih brda formiranih u siluru prema Jezeru Erie i ispunili ga vodom.[2] Kanjon Nijagare formirao se prije oko 7000 godina, smanjenjem količine vode i slapova. Pojedini geolozi ipak smatraju da je znatno stariji otprilike 25.000 godina, a isto tako smatraju da se računavši od posljednjeg ledenog doba Rijeka Niagara nastala prije nekih 12.000 godina.[2]
Francuzi su bili prvi koji su uočili važnost rijeke za trgovinu krznom, i kao rutu za prodor u unutrašnjost kontinenta, pa su 1678 izgradili utvrdu Fort Niagara na njenom ušću. Britanci su 1759. preuzeli kontrolu nad utvrdom pa je ona postala njihov glavni logistički centar za Američke revolucije.[1] Taj rat imao je za posljedicu da je 1783. rijeka postala dio granice između britanske i američke teritorije, kao i to da su gradići Niagara-on-the-Lake i Fort Erie postali egzili u koja su se naselili lojalisti bježeći iz Sjedinjenih Američkih Država.[1]
Rijeka je ponovno postala linija fronta za vrijeme Britansko-američkog rata - 1812., pa su obje strane višestruko prelazile preko nje. Danas su samo brojne utvrde uspomena na to doba.[1]
- River Niagara (en)