Y-hromosomske haplogrupe čovjeka
Haplogrupe Y-hromosomske DNK čovjeka su haplotipovi koji su definirani razlikanma u nerekombinirajućim segmentima DNK hromosoma Y (zvane Y-DNK). Njihova komparativna analiza u recentnim populacijama daje vjerodostojne pokazatelje genetičkog diverziteta baziranog na jednostrukim nukleotidnim polimorfizmina (single-nucleotide polymorphisms – SNP) na Y hromosomu.[1]
Y-DNK haplogrupe predstavljaju indikatore glavnih grana Y-hromosomskih filogenetskih stabala. Y-hromosomski Adam je ime koje su istraživači dali u traganju za najrecentnijim zajedničkim pretkom po očinskoj liniji, koji je predak svih živih ljudska, lociran u korijenu ovog stabla. Procjene u datiranju Adamove epohe značajno variraju, zavisno od polazišta poduzetih istraživanja.
Područje preovladavanja afričkih haplogrupa (A, B i E) prikazano je u zelenoj, zapadnog Evroazijskog porijekla u ružičastoj boji, istočne Evroazije su u okeru, australijske haplogrupe u sivoj, sa pacifičkih otoka u ljubičastoj i američke haplogrupe (Q-M3, C3b) u žutoj.
Dakle, Y-DNK haplogrupe su definirane prisustvom serije Y-DNK SNP markera. Subgrane su određene terminalnim SNP, SNP SNP nadolje u Y-hromosomskom filogenetskom stablu. Konsorcij Y hromosoma (OKC) je razvio sistem imenovanja glavnih Y-DNK haplogroupa sa slovima od A do T, sa daljim imenima podgrana po brojevima i malim slovima. OKC stenogramska nomenklatura imênâ Y-DNK haplogroupa i njihovih subgrana s prvim slovom glavnih Y-DNK haplogrupa, pa slijedi crtica i ime odrednice terminala SNP. Nomenklatura Y-DNK haplogrupa se mijenjala tokom vremena uključujući sve veći broj otkrivenih i testiranih SNP, čime se proširuje i Y-hromosomsko filogenetsko stablo. Promjene u nomenklaturi su rezultirale u suprotnosti nomenklature koje se Koristi U ponudi izvorima. Ova nedosljednost, i sve glomaznije ekstenzije nomenklature, zahtijevali su suglasnost u pravcu njenog korištenja jednostavnijeg stenograma. U septembru 2012. godine Family Tree DNA je, individualnim kupcima dao slijedeće objašnjenje promjena u sistemu imenovanje Y-DNK haplogrupa: imajte na umu da se haplogrupe koje su navedene u nastavku odnose samo na specificne individue.
Dugo su kupci Family Tree DNA sagledavali kako je evoluiralo YCC-stablo vrste Homo sapiens evoluiralo, a u proteklih nekoliko godina su otkrivene nove SNP. Ponekad ovi novi SNP uzrokuju značajne promjene u objašnjenju sopstvene terminalne haplogrupe. Zbog mogućih zabuna, uvedena je verzija od prije nekoliko godina, koja prikazuje granu stabla i svoj terminalni SNP, odnosno J-L147, umjesto J1c3d. Prema tome, u vrlo bliskoj budućnosti, Family Tree DNA će obustaviti prikazivanje trenutnih zapisa na stablu, a sve rasprave bit će fokusirane na definiranje pojedinačnih SNP. Ovo se mijenja, ali ne nauka - to samo pruža lakši i manje zbunjujući način za međusobnu komunikaciju.
Glavne Y-hromosomske haplogrupe uključuju:[3]
Haplogrupa A je afrička makrohaplogrupa od koje potiču sve recentne haplogrupe. BT je subgrana haplogrupe A, preciznije A1b (A2-T u Cruciani et al. 2011), kako slijedi:
- Haplogrupa A
- Haplogrupa A00
- Haplogrupa A0 (bivša A1b)
- Haplogrupa A1 (također: A1a-T)
- A1a (M31)
- A1b (također: A2-T; P108, V221)
- A1b1a1 (tekođer: A2; M14)
- A1b1b (Također A3; M32)
- BT (M91, M42, M94, M139, M299)
- Haplogrupa B (M60)
- CT (Vidi ispod)
Sve razdvajajuće CT mutacije (osim haplogrupa A i B) su M168 i M294. One su pogodne za testiranje hipoteza o nakbližem zajedničkom pretku i migracijama "van Afrike" (Out of Africa). U definiranju mutacija, DE mutant se vjerojatno dogodio u sjeveroistočnoj Africi, prije nekih 65.000 godina. P143 mutacija, koja definira haplogrup CF je možda se pojavila u isto vrijeme i proširila se niz južne obale Azije.
- Haplogrupa CF (P143) − Nađena van Afrike, širom Evroazije, Okeanije i u Amerikama
- Haplogrupa C (M130, M216) − Nađena u Aziji, Okeanijia i Sjevernoj Americi
- Haplogrupa C1 (M8, M105, M131) − Nađena u Japanu
- Haplogrupa C2 (M38) − Nađena u Indoneziji, Novoj Gvineji, Melaneziji, Mikroneziji o Polineziji
- Haplogrupa C3 (M217, P44) − Nađena širom Evroazije i Sjeverne Amerike, ali posebno među Mongolima, Kozacima, Tunguzima, Paleosibircima, Na-Dené govornom području
- Haplogrupa C4 (M347) − Nađena među Australskim urođenicima u Australiji
- Haplogrupa C5 (M356) − Nađena na Indijskom potkontinentu, Arabijskom poluostrvu i u narodima sjeverne Kine
- Haplogrupa F (M89, M213) (Vidi ispod)
- Haplogrupa C (M130, M216) − Nađena u Aziji, Okeanijia i Sjevernoj Americi
- Haplogrupa DE (M1, M145, M203), prije oko 65 hiljada godina
- Haplogrupa D (M174) − Nađena u Japanu, narodima Kine, posebno na Tibetu i Andamanskim otocima
- Haplogrupa D1 (M15)
- Haplogrupa D2 (M55, M57, M64.1, M179, P12, P37.1, P41.1 (M359.1), 12f2.2)
- Haplogrupa D3 (P47)
- Haplogrupa E (M40, M96) − Primarno nađena u Africi
- Haplogrupa E1 (P147)
- Haplogrupa E1a (M33, M132) bivša E1
- Haplogroup E1b (P177)
- Haplogroup E1b1 (P2, DYS391p); bivšaE3
- Haplogrupa E1b1a (V38) − Nađena u Africi, specialno u Niger–Kongo jezičkom području; bivša E3a
- Haplogrupa E1b1b (M215) − Nađena u Istočnoj i Sjevernoj Africi, Srednjem Istoku i Evropi (posebno u području oko Sredozemnog mora); bivša E3b
- Haplogroup E1b1 (P2, DYS391p); bivšaE3
- Haplogrupa E2 (M75)
- Haplogrupa E1 (P147)
- Haplogrupa D (M174) − Nađena u Japanu, narodima Kine, posebno na Tibetu i Andamanskim otocima
Haplogrupe koje potiču od F haplogupe su nađene u oko 90% svjetske populacije, ali skoro ekskluzivno van podsaharske Afrike. Odgovorna mutacija na valu migracija je stigla na Srednji Istok ili Južnu Aziju] i postepeno se širila u Evropu (Cro-Magnon). Haplogrupa G potiče sa Srednjeg Istoka ili možda sa daljih područja, kao što je Pakistan negdje oko 30 ka, a u Evropu je došla sa Neolitskom revolucijom. Haplogrupa H se vjerovatno pojavila Indiji prije 30-40 hiljada godina, a tamo je još prevalentna, šireći se na zapad u historijskom vremenu sa Rimskim migracijama, Haplogrupa K je široko rasprostranjena u Evroaziji, Australiji i Južnom Pacifiku.
- Paragrupa F* − Nađena u Južnoj Indiji, Sri Lanci, Yunnanu, Koreji
- Haplogrupa G (M201) prije oko 21 hiljade godina − Nađena u mnogim etničkim grupama u Evroaziji, najuobičajenija kod Kavkazoida, u Iranu, Anadoliji i Levantu. Također nađena i u svim evropskim zemljama , ali najuobičajenija u Gagauzija, jugoidtočnoj Rumuniji, Grčkoj, Italiji, Španiji, Portugalu, Tirolu i Češkoj sa najvišom koncentracijom na nekim Mediteranskim otocima; neobična je u Sjevernoj Evropi.[4][5]. − Nađena rijetko na sjeverozapadu Kine, u Indiji, Pakistanu, Sri Lanci, Maleziji]] i Sjevernoj Africi.
- Haplogrupa H (M69) − Pretežno nađena u Južnoj Aziji
- Haplogrupa IJK
- Haplogrupa IJ (P123, P124, P125, P126, P127, P129, P130), prije oko 45 hiljada godina
- Haplogrupa I (M170, M258) − Nađena u Evropi i dijelovima Bliskog Istoka
- Haplogrupa I1 (M253) − Pretežno nađena u sjevernoj Evropi
- Haplogrupa I2 (P215) − Pretežno nađena u jugoistočnoj Evropi i na Sardiniji sačuvana od I2B1 (m223) − Prvenstveo nađena u zapadnoj, centralnoj i sjevernoj Evropi.
- Haplogrupa J (M304, S6, S34, S35)
- Haplogrupa J* − Rijetka van područja Socotra
- Socotra J1 − Asocirana sa [Kavkaz|sjeverokavkaskim]] jezičkim područjem u Dagestana i Semitskim narodima Mezopotamije, Levantu, Arabijskom poluotoku, Etiopiji i Sjevernoj Africi
- Socotra J2 (M172) − Pretežno nađena u Mezopotamija, Anadoliji, Levantu, Grčkoj, na Balkanu, u Italiji, Iranu, južnoj i centralnoj Aziji i kod Kavkazoida.
- Haplogrupa I (M170, M258) − Nađena u Evropi i dijelovima Bliskog Istoka
- Socotra K (M9) − Raširena širom Evroazije, Okeanije i Amerika
- LT (Vidi ispod)
- Haplogrupa IJ (P123, P124, P125, P126, P127, P129, P130), prije oko 45 hiljada godina
Haplogrupa L − Ulavnom prisutna u Južnoj Aziji, haplogrupa M je najvjerovatnije nastala u Melaneziji, a NO se pojavila prije oko 35-40 hiljada godina, u Aziji. Haplogrupa ''N'' − Vjerovatno potiče iz Jugoistočne Azije i proširena je na zapad preko Sibira, postajuji najopćijom kod Uralskih naroda. Nađeno je da je haplogrupa O najfrekventnija u Istočnoj i Južnoj Aziji, sa najnižom učestalosti na otocima Južnog Pacifika Centralne i Južne Azije. Haplogrupa P je dovela do groupa Q i R i rijetko se nađe u nediferenciranom stupnju. Vjerovatno potiče iz Centralne Azije ili sa Altajskog područja. Haplogrupa Q također ima korijene u Centralnoj Aziji, migrirajući na istok u Sjevernu Ameriku.
- Haplogrupa K* − Nađena u Melaneziji i Australiji
- Haplogrupa K1 (bivša Haplogrupa K3) − Nađena ne Indijskom potkontinentu
- Haplogrupa K2 ( Haplogrupa K4)
- Haplogrupa K3 ( Haplogrupa K6) − Nađena u Melaneziji i Polineziji
- Haplogrupa K4 − Nađena na Baliju
- Haplogrupa LT (L298/P326)
- Haplogrupa L (M20) − Nađena u Južnoj i Centralnoj i Jugozapadnoj Aziji i Mediteranu.
- Haplogrupa T (bivša Haplogrupa K2) (M184, M70, M193, M272) − Nađena u Africi (pretežno u afričko-azijskom jezičkom području, Srednjem Istoku, Mediteranu, Južnoj Aziji. U neznačajnoj manini nađena kod Skiacenza (Verbanija), Somalaca, Eivisena (Ibica), Stilfija, Etiopljana, naroda Fula, Egipćana i Omanaca; nisku frekvenciju ima i širom Mediterana i dijelovima Indije.
- Sciacca MNOPS (rs2033003/M526)
- Haplogrupa M (P256) − Nađena na Novoj Gvineji i Melaneziji
- Haplogrupa NO (M214) prije 35-40 hiljada godina
- Haplogrupa NO* (minimalna distribucija)
- Haplogrupa N (M231) − Nađena na sjeveru srednje [[Azije, osobito kod uralskih naroda.
- Haplogrupa O (M175) − Nađena u Istočnoj i Jugoističnoj Aziji i na otocima Južnog Pacifika.
- Haplogroup P (M45)
- Haplogrupa P* (minimalna distribucija)
- Haplogrupa Q (MEH2, M242, P36) − Nađena u Sibiru]] i kod Amerikanaca
- Haplogrupa R (M207, M306) − Nađena u Evropi, Zapadnoj i Centralnoj i Južnoj Aziji
- Haplogrupa S (M230) (bivša Haplogrupa K5) − Nađena na planinama Nove Gvineje
NO Haplogrupa se pojavila prije oko 35-40 hiljada godina u istočnoj Aziji.
− Moguće je da i haplogrupa N potiče iz istočne Azije, odakle se širila na zapad i sjecer Sibir, da bi postala uobičajena kod uralskih naroda. Haplogrupa O je najučestalija u Istočnoj i Jugoistočnoj Aziji, a najniža frekvencija joj je na otocima Južnog Pacifika, Centralne i Južne Azije.
- Haplogrupa NO (M214) prije 35-40 hiljada godina − Minimalna distribucija
- Haplogrupa N (M231) − Nađena na sjeveru srednje Azije, osobito u uralskim narodima.
- Haplogrupa N1 (LLY22g)
- Haplogrupa O (M175) − Nađena u Istočnoj i jugoistočnoj Aziji i Okeaniji
- Haplogrupa O1 (MSY2.2) − Nađena u istočnoj i južnoj Kini, Tajvanu, i južnoj Aziji, posebno među australonezijskih i naroda Tai–Kadai jezičkog područja.
- Haplogrupa O2 (P31, M268)
- Haplogrupa O2a (M95) − Nađena u Japanu, južnoj Kini, jugozapadnoj Aziji i na Indijskom potkontinentu]China, osobito među na austroazijatskom i Tai–Kadai jezičkom području, Malajcima i Indonežanima.
- Haplogrupa O2b (SRY465, M176) − Nađena u Japanu, Koreji, Mandžuriji i jugoistočnoj Aziji.
- Haplogrupa O3 (M122) − Nađena širom istočne i jugoistočne Azije i Austroneziji, uključujući i Polineziju.
- Haplogrupa N (M231) − Nađena na sjeveru srednje Azije, osobito u uralskim narodima.
Haplogrupa P (M45) ima dvije grane: Q-M242 i R-M207, koje su zajednički markeri M45 pored najmanje 18 drugih jednostrukih nukleotidnih polimorfizama (SNP).
Haplogrupa Q je definirana putem SNP M242. Vjeruje se da je potekla iz Centralne Azije prije oko 17 do 22 hiljade godina .[6][7] Podgrane haplogrupe Q sa njenim mogućim mutacijama, prema stablu International Society of Genetic Genealogy (SOGG) (2008):[8]
- Q (M242)
- Q*
- Q1 (P36.2)
- Q1*
- Q1a (MEH2)
- Q1a*
- Q1a1 (M120, M265/N14) − Niskofrekventna kod Han Kineza, Dungan naroda, Japanaca, Korejaca i Tibetanaca
- Q1a2 (M25, M143) − Nađena u umjerenoj frekvenciji u populacijama Jugozapadne i Centralne Azije i Sibiru
- Q1a3 (M346)
- Q1a3* − Niskofrekventna u Pakistanu, Indiji i Tibetu
- Q1a3a (M3) − Tipična za autohtone Amerikance
- Q1a3a*
- Q1a3a1 (M19) − Nađena u autohtonim populacijama Južne Amerike, kao što su Ticuna i Wayuu[9]
- Q1a3a2 (M194)
- Q1a3a3 (M199, P106, P292)
- Q1a4 (P48)
- Q1a5 (P89)
- Q1a6 (M323) − Kao značajna manjina, nađena kod Jemenskih Jevreja
- Q1b (M378) − U niskoj frekvenciji nađena u hazarskom i Sindhi narodu
Haplogrupa R je definirana po SNP M207. Glavnina haplogrupe R (Y-DNK) je predstavljena lozama R1a i R1b. R1a likely se vjerovatno prvo pojavio u Južnoj Aziji ili (manje vjerovatno) evroazijskim stepama, a vezana je za Skitske kulture i ekspanziju proto-IIndondo-Evropljana. Iprimarna je u centralnoj i južnoj Aziji i istočnoj Evropi. R1b vjerovatno potiče iz centralne [[Azija|Azije. Dominantna je haplogrupa zapadne Evrope i rasprostranjena u različitim narodima Azije i Afrike. Njena podgrana R1b1a2 (M269) je uobičajenq među recentnim evropskim populacijama, posebno u zapadnoj Evropi.
- Haplogrupa R1 (M173) − Nađena širom Evroazije
- Haplogupa R1a (M17) − Nađena u centralnoj i južnoj Aziji, centralnoj, sjevernoj i istočnoj Evropi.
- Haplogrupa R1b (M343) − Nađena u zapadnoj Evropi, zapadnoj i centralnoj Aziji, sjevernoj Africi i sjevernom Kamerunu.
- Haplogrupa R2 (M124) − Nađena u južnoj i centralnoj Aziji, na Kavkazu i u istočnoj Evropi.
| Haplogrupa | Moguće vrijeme porijekla (Prije n hiljada godina) |
Moguće mjesto porijekla | Najviša učestalost |
| K | 40.000 | Južna Azija ili Zapadna Azija | |
| T | 30.000 | Zapadna Azija | |
| J | 30.000 | Srednji Istok | |
| R | 28.000 | Južna Azija ili Centralna Azija | |
| E1b1b-M35 | 26.000 | Istočna Afrika | |
| I | 25.000 | Balkan | |
| R1a1 | 21.000 | Južna Rusija | |
| R1b | 20.000 | Oko Kaspijskog mora ili Centralna Azija | |
| E1b1b-M78 | 18.000 | Egipat/Libija | |
| G | 17.000 | Između Indije i Kavkaza | |
| I2 | 17.000 | Balkan | |
| J2 | 15.000 | Sjeverna Mezopotamija | |
| I2b | 13.000 | Centralna Evropa | |
| N1c1 | 12.000 | Sibir | |
| I2a | 11.000 | Balkan | |
| R1b1b2 | 10.000 | Sjever ili jug Kavkaza | |
| J1 | 10.000 | Arabijski poluotok | |
| E1b1b-V13 | 10.000 | Balkan | Albanija |
| I2b1 | 9.000 | Centralna Evropa | Njemačka |
| I2a1 | 8.000 | Pirineji[10][11] | |
| I2a2 | 7.500 | Dinarske Alpe | |
| E1b1b-M81 | 5.500 | Magreb | Berberi |
| I1 | 5.000 | Skandinavija | |
| R1b-L21 | 4.000 | Centralna ili istpčna Evropa | |
| R1b-S28 | 3.500 | Oko Alpa | |
| R1b-S21 | 3.000 | Frizija ili Centralna Evropa | |
| I2b1a | < 3.000 | Velika Britanija |
- ↑ Understanding Haplogroups: How are the haplogroups named?|url=http://www.familytreedna.com/understanding-haplogroups.aspx%7Cpublisher=Family[mrtav link] Tree DNA.
- ↑ Kivisild et al 2003, The Genetic Heritage of the Earliest Settlers Persists Both in Indian Tribal and Caste Populations
- ↑ Y-DNK Haplogrupno stablo Tree 2014
- ↑ Passarino Giuseppe, Cavalleri Gianpiero L, Lin Alice A, Cavalli-Sforza LL, Børresen-Dale AL, Underhill PA (2002). „Different genetic components in the Norwegian population revealed by the analysis of mtDNA and Y chromosome polymorphisms”. European Journal of Human Genetics 10 (9): 521–529. DOI:10.1038/sj.ejhg.5200834. PMID 12173029.
- ↑ Karlsson Andreas O, Wallerström Thomas, Götherström Anders, Holmlund Gunilla (2006). „Y-chromosome diversity in Sweden – A long-time perspective”. European Journal of Human Genetics 14 (8): 963–970. DOI:10.1038/sj.ejhg.5201651. PMID 16724001.
- ↑ Fagundes, Nelson J.R.; Ricardo Kanitz, Roberta Eckert, Ana C.S. Valls, Mauricio R. Bogo, Francisco M. Salzano, David Glenn Smith, Wilson A. Silva, Marco A. Zago, Andrea K. Ribeiro-dos-Santos, Sidney E.B. Santos, Maria Luiza Petzl-Erler, and Sandro L.Bonatto (2008). „Mitochondrial Population Genomics Supports a Single Pre-Clovis Origin with a Coastal Route for the Peopling of the Americas” (pdf). American Journal of Human Genetics 82 (3): 583–592. DOI:10.1016/j.ajhg.2007.11.013. PMC 2427228. PMID 18313026. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-25. Pristupljeno 2018-02-15. »Since the first studies, it has been found that extant Native American populations exhibit almost exclusively five mtDNA haplogroups (A–D and X)6 classified in the autochthonous haplogroups A2, B2, C1, D1, and X2a.7 Haplogroups A–D are found all over the New World and are frequent in Asia, supporting a northeastern Asian origin of these lineages«
- ↑ Zegura, S. L.; Karafet, TM; Zhivotovsky, LA; Hammer, MF (2003). „High-Resolution SNPs and Microsatellite Haplotypes Point to a Single, Recent Entry of Native American Y Chromosomes into the Americas”. Molecular Biology and Evolution 21 (1): 164–75. DOI:10.1093/molbev/msh009. PMID 14595095.
- ↑ [1]
- ↑ {{cite journal |author=Bortolini MC, Salzano FM, Thomas MG, et al. |title=Y-chromosome evidence for differing ancient demographic histories in the Americas |journal=Am. J. Hum. Genet. |volume=73 |issue=3 |pages=524–39 |date=September 2003 |pmid=12900798 |pmc=1180678 |doi=10.1086/377588 |url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0002-9297(07)62016-3.
- ↑ Rootsi S., Magri C., Kivisild T., et al. (2004):Phylogeography of Y-chromosome haplogroup I reveals distinct domains of prehistoric gene flow in Europe. Am. J. Hum. Genet., 75 (1): 128–137.
- ↑ [2]