ARALING PANLIPUNAN 9 Q1
MDL1-Kahulugan at Kahalagahan ng Ekonomiks
EKONOMIKS
- hango sa salitang griyego na Oikonomia (Oikos = Bahay) (Nomos=Pamamahala)
- Pamamahala sa mga gastusin sa loob ng Bahay
- isang agham panlipunan kung saan pinag-aaralan kung paano tinutugunan ng tao ang kanyang
walang hanggang kagustuhan sa kabila ng limitadong kayamanan
- pag-aaral ukol sa produkyon, distribusyon at pagkunsomo ng mga produkto at serbisyo
Pangunahing Gawain ng Ekonomiks ay:
1. Pagkunsumo
2. Paglikha (Produksyon)
Kakapusan (Scarcity)
- tumutukoy sa pagiging limitado ng mga pinagkukunang yaman
Mga Katanungan sa Ekonomiks:
-Anong produkto ang gagawin?
-Ilan ang produktong gagawin?
-Paano ito gagawin?
-Para kanino ito gagawin?
-Paano ito ipamamahagi?
Trade-Off
- pagpili o pag-sakripisyo ng ng isang bagay kapalit ng isa pang bagay
Opportunity Cost
- halaga ng ipinalit o isinakripisyong bagay kapalit ng isang bagay
Incentives
- tumutukoy sa bagay o karanasan na nagiging pagganyak upang tangkilikin ang isang kalakal o
paglilingkod.
Pangangailangan
- mga bagay na mahahalaga sa tao upang mabuhay
Kagustuhan
- mga bagay na ninanais ng tao upang mapagaan at maging maginhawa ang pamumuhay
Iba't-ibang salik na nakaapekto sa pangangailangan at kagustuhan:
-Edad
-Kasarian
-Kita(Income)
-Hanapbuhay
5 Baitang ng Pangangailangan (Abraham Moslow)
1. Pysiological Needs -Air, water, food
2. Seguridad at kaligtasan (Safety Needs)
3. Pangangailang Panlipunan ( Love and Belonging)
4. Respeto sa sarili at ng ibang tao (Esteem)
5.Kaganapan ng Pagkatao (Self-actualization)
Sa bawat pagtugon ng isang tao sa kaniyang kagustuhan, ay magbubunsod lamang ito sa isa pang
kagustuhan
___________________________________________________________________________________
MDL2 - Alokasyon
Alokasyon
- mechanism ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman ng isang bansa sa iba't-ibang
paggagamitan nito
Sistemang Pang-Ekonomiya
- isang institusyonal na kaayusan at paraan upang maisaayos ang paraan ng produksyon,
pagmamay-ari, at paglinang ng pinagkukunang yaman
4 na Sistemang pang-ekonomiya
1. Traditional Economy
-pangangailangan ng tao ay batay sa kanilang pangangailangan
- ginagawa batay sa nakasanayang tradisyon
2. Market Economy
- ang prodyuser at konsyumer ay kumikilos alinsunod sa kanilang pansariling interes na
makukuha sa pinakamalaking pakinabang
- presyo ang basehan kung gaano karami ang bibilhin at lilikhain
3. Command Economy
- komprehensibong control at regulasyon sa pamamahalaan
- pagkontrol ay alinsunod sa planong nauukol sa pagsulong ng ekonomiya sa
pinangangasiwaan mismo ng sentralisadong ahensya
4. Mixed Economy
- Market economy + Command Economy
- malahang pamimili ngunit maaring makialam ang pamahalaan
___________________________________________________________________________________
________
Produksyon
- Paglikha ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa mga pangangailangan at kagustuhan ng
mga tao
Mga Salik ng Produksyon
1. Lupa
- hindi lamang ang mga tinataniman ng mga magsasaka o pinagtatayuan ng mga Bahay
- kasama dito ang mga likas na yaman na matatagpuan sa ibabaw at ilalim nito
- Upa o Renta: nakabase sa Laki(Sukat), Gamit at Lokasyon
2. Lakas-Paggawa
- kailangan ito sa produksyon ng mga produkto
- kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo
- 2 uri:
1. Manggagawang Mental (White Collar Job)
2. Mangagawang Pisikal (Blue Collar Job)
- Suweldo o sahod ang tawag sa pakinabang ng isang mangagawa sa kaniyang serbisyo
3. Kapital
- anumang bagay na nalikha na at ginagamit sa paglikha ng isang bagong produkto o serbisyo
- pwedeng pera o kaya ay imprastaktura
- kabayaran sa paggamit ng kapital sa produksyon ay INTERES
4. Entrepreneur
- kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng Negosyo
- tagapag-ugnay sa naunang mga salik ng produksyon upang makabuo ng mga produkto o
serbisyo
- nag-oorganisa, nagkokontrol, at nakikipagsapalaran sa mga desisyon na nakaapekto sa
produksyon
- Taglay nito ang: Creative Mind, Innovative, Ready for Change
- Tubo o Profit tawag sa kita ng isang entrepreneur
___________________________________________________________________________________
________
Labor Code of the Philippines
1. PAGTANGGAP NG BAGONG KAWANI
Iba't-ibang status o uri ng kalagayan ng trabaho
1.Probation
- unang anim na buwan sa trabaho
- mariing tinitingnan ang iyong performance
2. Permanent
- matagumpay na nagampanan ang trabaho at nalagpasan ang unang anim na buwan
3. Contractual
- nagwawakas ang trabo matapos ang isnag tiyak na panhon o proyekto
- may kontrata
4. Casual
- kinuha pansamantala ang iyong serbisyo dahil kailangan ng kompanya
5.Seasonal
- kinuha lamang sa partikular na panahon. EG: summer job
2. KALAGAYAN SA PAGGAWA
1. Oras ng Paggawa
- Walong oras lamang dapat magtrabahjo sa isang araw kasama na ang isang oras na pahinga
- kailangan may bayad ang labis sa walong oras na trabaho (Overtime Pay)
- Kapag pang-gabi ay kailangang may Night Differential Pay na hindi bababa sa 10% ng regular na
sahod
2. Lingguhang Pahinga
- kailangang may 1 araw na pahinga pagkatapos ng anim na araw ng trabaho
- kailangang dagdag ng 30% ng regular na sahod kung papasok sa araw ng pahinga
3. Araw ng Pangilin at Pista Opisyal
- doble ang sahod kungmagtatarabaho sa araw ng pangilin
- 30% more sa regular na sahod ang bayad kung magtatrabaho sa araw ng pista
Republic Act No. 7610 ("Special Protection of children againnst child abuse, exploitation and
discriminatin act")
- bawal magtrabaho ang mga batang wala pang 18 years old sa mapapanganib na trabaho
- pwedeng magtrabaho ang mga batang 15 yrs old pataas kung hindi makaapekto sa pag-aaral
3. KALUSUGAN, KALIGTASAN AT KAPAKANANG PANLIPUNAN
Benepisyo para sa:
-Pagkakasakit
-pagkamatay
-Pagreretiro
SSS (Social Security System)
-Pribadong Empleyado
- Pensiyon
- Pautang
GSIS
- Pampublikong Empleyado
-Pensiyon
-Pautang
Pag- IBIG Fund
-Murang Pabahay
-Walang Pensiyon
PhilHealth
-Hospitalization
-Walang Pautang
-Walanmg Pensiyon
4. UGNAYAN NG KAWANI AT PAMUNUAN
Paraan ng Mangagawa upang makuha ang kanilang gusto:
1. Unyon
- isang samahan ng mga mangagawa na layuning matamo ang mahusay sa kalagayan sa trabaho
2. Welga o Strike
- sabay-sabay na pagtigil sa pagtatrabaho ng mga mangagawa
Paraan ng Pamunuan upang makuha ang kanilang gusto:
1. Lock-Out
- pansamantalang pagsasarado ng kompanya
2. Blacklist
- listahan ng mga mangagawa na ayaw ng isang kompanya na ipinakakalat sa iba pang kompanya
3. Yellow Dog Contract
- pagsasaad sa employment contract na isinusuko ng mangagawa ang kaniyang karapatan na
sumali sa isang unyon
Paraan ng Pag-Aayos ng alitan:
1. Collective Bargaining Agreement
- sama-samang pakikipagsundo ng mga manggagawa at pamunuan
- Nagaganap dahil sa:
- Conciliation: kusang paghaharap ng dalawang partido
- Mediation: pagkakaroon ng tagapamagitan
- Arbitration: pamahalaan na mismo ang nagpapasya kung sino ang tama o mali
5.PAGWAWAKAS NG TRABAHO
Mga sanhi kung bakit nagwawakas ang isang trabaho:
1. Malubhang Sakit o Disabilidad
2. Pagkamatay
3. Pagreretiro
4. Pagtatapos ng Kontrata
5. Resignation
- kailang magbigay ang isang empleyado ng resignation letter 30 days bago siya umalis
6. Termination
- tuwirang hindi pagsunod o maling asal
- palaiging pagpapabaya sa trabaho
- paglilinlang, pandaraya o panloloko
- paggawa ng masama sa kaniyang pinaglilingkuran
___________________________________________________________________________________
Pagkunsumo
- pagbili at paggamit sa mga produkto at serbisyo upang tugunan ang pangangailangan at
kagustuhan
Salik ng Pagkunsumo:
1. Presyo
2. Kita (Income)
3. Pagbabago sa Presyo
4. Pagkautang
5. Demonstration Effect
Mamimili
- taong bumibili at gumagamit ng produkto o serbisyo
Katangian ng Matalinong Mamimili:
-Mapnuri
- Makatuwiran
- Sumusunod sa budget
- hindi nagpapadala sa anunsiyo
-hindi nagpapanic buying
- may alternatibo
-hindi nagpapadaya
Republic Act No. 7394 (Consumer Act of the Philippines)
A. Kaligtasan at proteksyon ng mga mamimili laban sa panganib sa kalusugan at kaligtasan.
B. Proteksiyon laban sa mapanlinlang at hindi makatarungang gawaing may kaugnayan sa operasyon
ng mga
negosyo at industriya.
C. Pagkakataong madinig ang reklamo at hinaing ng mga mamimili
D. Representasyon ng kinatawan ng mga samahan ng mamimili sa pagbalangkas at pagbuo ng mga
patakarang
pangkabuhayan at pan-lipunan
8 Karapatan ng Mamimili
1. Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan
2. Karapatan sa Kaligtasan
3. Karapatan sa Impormasyon
4. Karapatang Pumili
5. Karapatang Dinggin at Pagpapahayag
6. Karapatang Bayaran sa Kapinsalaan
7. Karapatan sa Pagiging Matalinong Mamimili
8. Karapatan sa Malinis na Kapligiran
