Maksim Gorki

Hierdie naam is volgens die Oos-Slawiese gebruik; die patroniem is Maksimowitsj en die van is Pesjkof.

Maksim Gorki
Gorki in 1900.
Geboortenaam	Aleksei Maksimowitsj Pesjkof
Gebore	28 Maart [O.S. 16 Maart] 1868
Plek	Nizjni Nowgorod, Russiese Ryk
Oorlede	18 Junie 1936 (op 68)
Plek	Gorki-10, Moskou-oblast, Sowjetunie
Beroep	Dramaturg, skrywer, digter, politikus
Nasionaliteit	Russies
Tydperk	1892-1936
Handtekening

Aleksei Maksimowitsj Pesjkof (Russies: Алексей Максимович Пешков; 28 Maart [O.S. 16 Maart] 1868, Nizjni Nowgorod, Russiese Ryk - 18 Junie 1936, Moskou-oblast, Sowjetunie), beter bekend as Maksim Gorki (Максим Горький, ou spelling Махимъ Горькій), was 'n Russiese skrywer van romans, kortverhale en toneelstukke en 'n politieke aktivis. Hy word as Rusland se grootste proletariese skrywer en as grondlegger van die sosialisties-realistiese letterkunde beskou.

Gorki is vyf keer vir die Nobelprys vir Letterkunde benoem. Voordat hy sukses as skrywer behaal het, het hy oor groot dele van die Russiese Ryk gereis en dikwels van werk verander. Dié ondervindings het later sy skryfwerk beïnvloed.

Vroeë lewe

Gorki is op 28 Maart [O.S. 16 Maart] 1868 as Aleksei Maksimowitsj Pesjkof in Nizjni Nowgorod gebore en was op 11-jarige ouderdom 'n weeskind. Hy is deur sy ouma grootgemaak, maar het in 1880 op 12-jarige ouderdom van die huis af weggeloop. Nadat hy in Desember 1887 probeer selfmoord pleeg het, het hy vyf jaar lank te voet deur die Russiese Ryk gereis terwyl hy verskillende werke gehad en indrukke vir sy latere skryfwerk bymekaargemaak het.

As 'n joernalis vir provinsiale koerante het hy onder die skuilnaam Jegoediil Chlamida (Иегудиил Хламида) geskryf. In 1892 het hy die naam Gorki (van die woord горький; letterlik "bitter") begin gebruik toe hy sy eerste kortverhaal, "Makar Tsjoedra", geskryf het. Dit is deur die koerant Kafkaz ("Die Kaukasus") in Tiflis gepubliseer waar hy verskeie weke lank allerhande werkies gedoen het, veral vir die Kaukasiese spoorweë se werkwinkels. Die naam weerspieël sy woede oor die lewe in Rusland en 'n vasbeslotenheid om die bitter waarheid te vertel.

Gorki se eerste boek, Essays en Stories, in 1898 was 'n groot sukses en sy loopbaan as skrywer het toe begin. Gorki het onafgebroke geskryf en het letterkunde beskou as 'n morele en politieke daad wat die wêreld kon verander, eerder as 'n estetiese praktyk (hoewel hy hard aan styl en vorm gewerk het). Hy beskryf die lewe van mense uit die laer vlakke van die samelewing en van randfigure, en hy onthul hulle probleme, vernederings en ontaarding, maar ook hulle inwendige vonk van menslikheid.

Sy beste kortverhaal, Ses en twintig mans en 'n meisie, dateer ook uit sy swerwersjare.

Latere lewe

Aan die einde van die 19de eeu en die begin van die 20ste eeu het Gorki begin om hom steeds sterker ten gunste van 'n sosiale omwenteling uit te spreek, onder meer in sy roman Foma Gordejef (1899). In 1901 is hy weens 'n artikel wat in die Marxistiese blad Die Lewe verskyn het, in hegtenis geneem, maar kort daarna weens sy gesondheidstoestand (tuberkulose) weer vrygelaat. In 1902 is Gorki voorgestel as lid van die Russiese Akademie van die Wetenskappe. Toe tsaar Nikolaas II dit persoonlik verhinder, het skrywers soos Anton Tsjechof en Wladimir Korolenko as lede bedank.

'n Portret van Maksim Gorki deur Michail Nesterof (1901).

In dieselfde jaar is Gorki se eerste toneelstuk, Die kleinburgers, in die Moskouse Kunsteater opgevoer. Tsjechof het Gorki met Wladimir Nemirowitsj-Dantsjenko en Konstantin Stanislafski in aanraking gebring, wat hom opdrag gegee het om toneelstukke te skryf vir die teater, waarvan hulle direkteure was.

Van die 17 stukke wat Gorki geskryf het, het die tweede een, Op die bodem (1902) van hom 'n wêreldberoemde toneelskrywer gemaak. Die stuk speel in 'n herberg af waar allerlei mensewrakke onderdak vind. In hul uitsiglose ellende word hulle deur die pelgrim Loeka gekonfronteer, wat hulle met sy teorieë oor die toekoms hoop gee. Ná sy vertrek blyk niks egter verander te wees nie. Op die bodem is opgebou rondom die moord op die eienaar van die herberg deur een van die inwoners om die lewe vir sy geliefde, die uitgebuite skoonsuster van die eienaar, draaglik te maak.

Ander stukke van Gorki wat nog opgevoer word, is Kinders van die son (1905), wat 'n beeld van die kloof tussen die intelligentsia en die volk gee; Barbare (1906), waarin twee moderne ingenieurs met hul idees en lewenswyse groot ellende op 'n plattelandse dorp veroorsaak; en Vyande (1906, maar eers in 1933 vir die eerste keer in Rusland opgevoer), wat oor die klassevyandskap tussen die werkers en eienaars van 'n fabriek handel. Gorki se beste stuk uit sy Sowjettydperk is Jegor Boelitsjof en andere (1932). Die krag van sy toneelstukke lê in die lewendigheid van die dialoog en sy karakterisering van mense.

In die eerste jare van die 20ste eeu was Gorki 'n kernfiguur in die rewolusionêre skrywersbeweging "Znanije" ("Wetenskap", genoem na die uitgewery met dieselfde naam), waartoe ook skrywers soos Serafimowitsj, Weresajef en Koeprin behoort het. Gorki was ook met Wladimir Lenin bevriend. Ná die rewolusie van 1905 is Gorki gearresteer, maar ná besware uit die buiteland is hy vrygelaat. Hierna het hy begin rondreis: Hy het Amerika en Frankryk besoek, waaroor hy satiriese anti-kapitalistiese werke geskryf het. Voordat hy vir 'n uitgebreide gesondheidskuur na Capri vertrek het, het hy sy bekendste roman, Die moeder (1907), voltooi. Dié werk word as die begin van die sosialistiese realisme beskou. Die arbeiderseun Pawel Wlassof is die positiewe held terwyl die moeder, Nilowa, die ontwakende selfbewussyn van die arbeidersmassa simboliseer.

Gorki en Leo Tolstoi, 1900.

Op Capri het Gorki onder meer sy Bekentenis (1908) geskryf, wat baie kritiek van Lenin moes verduur. Gorki het egter bewys dat hy polities 'n onafhanklike figuur is deur ná sy terugkeer na Rusland in 1913 redakteur van enkele Bolsjewistiese en pasifistiese tydskrifte te word. In dié tyd het hy met sy belangrikste werk, die trilogie Kinderjare, onder die mense en My universiteit (voltooi 1923), begin. Die outobiografiese element in dié werk is beperk en terughoudend van aard; die indringende beskrywing van die daaglikse lewe van die Russiese volk in die laaste dekade van die 19de eeu oorheers.

Anton Tsjechof en Gorki in Jalta, 1900.

Ná die rewolusie van 1917 was Gorki teleurgesteld met die praktiese verwesentliking van die Marxisme. In 1921 het hy op aanbeveling van Lenin vir 'n tweede gesondheidskuur na Sorrento vertrek. Eers in 1928 het hy weer sy vaderland besoek, waar sy 60ste verjaardag deur die owerhede luisterryk gevier is. Kort daarna het hy permanent na die Sowjetunie teruggekeer. Die omstandighede hier het intussen ingrypend verander: Die dertigerjare, gekenmerk deur die bewind van Josef Stalin, was veel strawwer as die Lenin-periode waarin Gorki Rusland verlaat het. Gorki se persoonlike invloed het verminder, maar hy is nietemin by die propagandamasjien ingeskakel. In 1932 het hy voorsitter van die skrywersbond geword, en op die eerste vergadering het hy die teorie van die sosialistiese realisme neergelê.

As skrywer het Gorki se aansien afgeneem: In sy laaste lewensjare het hy hoofsaaklik publikasies vir die staat versorg. Die belangrikste was oor die Witsee-Oossee-kanaal (1934); dit was 'n lofsang aan die projek van Stalin waarin baie dwangarbeiders hul lewe verloor het. 'n Tetralogie oor die geskiedenis van die Russiese intelligentsia tussen 1870 en 1920, Die lewe van Klim Samgin, het onvoltooid gebly. Gorki is op 18 Junie 1936 in geheimsinnige omstandighede dood. Sy naam is verewig deurdat 'n letterkunde-instituut in sy geboortestad, Nizjni Nowgorod, en 'n museum in Moskou na hom genoem is. Hy is op Rooiplein begrawe.

Al het Gorki se aansien later in Rusland afgeneem, word hy steeds as die eerste groot proletariese skrywer beskou. Omdat sy werk saamgeval het met die sosiale verandering aan die begin van die eeu, word dit beskou as 'n weerspieëling van die ontwikkeling van die rewolusionêre idee in daardie jare.

Ander bronne

• Wêreldspektrum, Volume 9, bl. 51-52, ISBN 0908409451

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maksim Gorki.