Gaan na inhoud

Rhodesiese Bosoorlog

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Rhodesiese Bosoorlog
Deel van die Koue Oorlog

Die geopolitieke situasie na die onafhanklikheid van Angola en Mosambiek in 1975. Rhodesië is in groen, lande wat die nasionalistiese guerillas ondersteun in rooi en Apartheid-era Suid-Afrika en sy afhanklikheid Suidwes-Afrika, albei bondgenote van die Rhodesiese regering is in blou.
Datum 4 Julie 1964 – 12 Desember 1979
Ligging Rhodesië, Zambië en Mosambiek
Resultaat Dooiepunt[1]
Strydende partye
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk

Vlag van Rhodesië Rhodesië
(tot 1 Junie 1979)
Zimbabwe-Rhodesië
(vanaf 1 Junie 1979)

Ondersteun deur:
Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika
Vlag van Portugal Portugal
(tot 1974)

FROLIZI
(vanaf Maart 1978)

ZANLA (ZANU)

Vlag van Mosambiek FRELIMO[2] (tot 25 Junie 1975)
Vlag van Mosambiek Mosambiek (vanaf 25 Junie 1975)

Ondersteun deur:
Vlag van die Volksrepubliek China Volksrepubliek China[3]
Vlag van Libië Libië
Vlag van Tanzanië Tanzanië[4]

ZIPRA (ZAPU)[5]
MK (ANC)[5]

Ondersteun deur:
Vlag van Sowjetunie Sowjetunie[3]
Vlag van Zambië Zambië
Vlag van Kuba Kuba[3]
Flag of the German Democratic Republic Oos-Duitsland[3]

FROLIZI
(tot Maart 1978)

Aanvoerders
Vlag van Verenigde KoninkrykVlag van Rhodesië Elizabeth II**
Vlag van Rhodesië Ian Smith

Vlag van Rhodesië P. K. van der Byl
Vlag van Rhodesië Peter Walls
Abel Muzorewa
Ndabaningi Sithole
(vanaf Maart 1978)[6]
James Chikerema
(vanaf Maart 1978)[6][7]
Vlag van Suid-Afrika Hendrik Verwoerd
Vlag van Suid-Afrika John Vorster
Vlag van Suid-Afrika Pieter Willem Botha

Herbert Chitepo
(tot 1975)

Josiah Tongogara
Robert Mugabe
Ndabaningi Sithole (tot 1975)
Edgar Tekere
Solomon Mujuru
Vlag van Mosambiek Samora Machel

Joshua Nkomo
James Chikerema
(tot Oktober 1971)[7]
Jason Moyo
Lookout Masuku
Dumiso Dabengwa
Oliver Tambo
Joe Slovo

Sterkte
1979:[8]
10 800 gereelde
15 000 reserviste
8 000 polisie
19 000 polisiereserviste 		1979:[9]
25 500 guerrillas

1979:[8]
20 000 guerrillas

Ongevalle en verliese
1 361 Rhodesiese veiligheidsmagtelede dood 10 000+ guerrillas dood
468 wit burgerlikes dood
7 790 swart burgerlikes vermoor
*Brittanje was nie werklik betrokke by die oorlog, maar Rhodesië was nog 'n kolonie van die Verenigde Koninkryk tot en met sy erkende onafhanklikheid in 1965.
**Elizabeth II het haarself nie geag as Koningin van Rhodesië nie, die land het in 1970 'n republiek geword.

Die Rhodesiese Bosoorlog – ook bekend as die Tweede Chimurenga of die Zimbabwe Vryheidsoorlog – was 'n burgeroorlog wat vanaf Julie 1964 tot Desember 1979 geveg is in die omstrede gebiede van Rhodesië (later Zimbabwe-Rhodesië).[10] Drie groepe het teen mekaar geveg: die Rhodesiese regering, onder Ian Smith (later die Zimbabwe-Rhodesië-regering onder Biskop Abel Muzorewa); die Zimbabwe National Liberation Army (ZANLA), die militêre vleuel van Robert Mugabe se Zimbabwe African National Union; en die Zimbabwe African National Union van Joshua Nkomo.

Die oorlog en die daaropvolgende binnelandse ooreenkoms, wat in 1978 deur Smith en Muzorewa onderteken is, het in Junie 1979 gelei tot die implementering van universele stemreg, wat die einde was van die wit minderheidsbewind in Rhodesië, waarna dit herdoop is na Zimbabwe-Rhodesië onder 'n swart meerderheidsregering. Dit het egter geen internasionale steun gekry nie en die oorlog het aangegaan.

Onderhandelings tussen die Zimbabwe-Rhodesië-regering, die Britse regering en Mugabe en Nkomo se verenigde "Patriotiese Front" is in Desember 1979 in die Lancasterhuis voortgesit, waar die Lancasterhuis-ooreenkoms onderteken is. Die land is tydelik weer onder Britse beheer geplaas en 'n nuwe verkiesing is in Maart 1980 onder die Britse regering en die Britse Statebond se toesig gehou. ZANU het dit gewen en Mugabe word op 18 April 1980 as die eerste eerste minister van Zimbabwe aangestel. Die land het toe amptelik, internasionale erkenning ontvang.

Agtergrond

[wysig | wysig bron]

Die oorsprong van die oorlog in Rhodesië kan teruggespoor word na die kolonisering van die gebied deur blanke Zimbabwiërs in die laat 19de eeu, en die verdeeldheid van swart Afrika-nasionaliste, wat teen die wit minderheidsregering opgestaan het.[11] Britse setlaars en Suid-Afrikaners het hulle in die 1890's in Rhodesië tuisgemaak, en hoewel hulle nooit volle heerskappy-status toegestaan is nie, het wit Rhodesiërs in effek die land sedert 1923 regeer. In sy befaamde "winde van verandering-toespraak" in 1960 in die Suid-Afrikaanse parlement, het die Britse eerste minister, Harold Macmillan, Brittanje se planne bekend gemaak om onafhanklikheid aan die Britse kolonies te gee onder 'n swart meerderheidsbewind.[12]

Talle wit Rhodesiërs was bevrees dat dekolonisasie en 'n meerderheidsregering chaos sou veroorsaak, soos die geval met die Kongo-krisis in 1960.[12] Brittanje se weiering om 'n kompromie aan te gaan oor sy beleid van "geen onafhanklikheid voor meerderhedsregering" het tot gevolg gehad dat Smith en sy regering op 11 November 1965 'n eensydige onafhanklikheidsverklaring ingestel het. Rhodesië het wel die steun van die naburige Suid-Afrika en van Portugal gekry, onder wie se bewind Mosambiek geval het, maar geen ander land in die wêreld het dit gesteun nie.[13][14]

Baie van die wit Rhodesiërs het die oorlog, in die lig van die gruweldade in die voormalige Belgiese Kongo, die Mau Mau-opstande in Kenia en elders in Afrika nog vars in hul geheue, as 'n kwessie van oorlewing gesien. Baie wittes (en 'n kleiner aantal swart Rhodesiërs) het geglo hul lewenstyl word bedreig, en dat hulle 'n veiliger en 'n hoër standaard van lewe, as baie ander Afrikalande, gehandhaaf het. Hoewel stemreg tegnies gesproke vir almal in Rhodesië oop was, ongeag van ras, het die vereiste van eiendomsbesit die regte hiervan van die meeste swart Rhodesiërs ontneem.[15] Die 1969-grondwet het toegelaat dat "nie-Europeërs" (hoofsaaklik swartes) vir agt van die 66 setels in die parlement mag stem. 'n Verdere agt setels was vir die stamhoofde gereserveer.

Twee opponerende bevrydingsorganisasies: Zimbabwe People's Union (ZAPU) en die Zimbabwe African National Union (ZANU) is in Augustus 1963 gestig nadat daar tweespalt in die leierskap ontwikkel het oor die taktiek, sowel as die stamgebondenheid en persoonlikheidsverskille.[16] ZANU en sy militêre vleuel, ZANLA, is aanvanklik deur eerw. Ndabaningi Sithole gelei, en later deur Robert Mugabe, en het hoofsaaklik uit die Sjona-sprekende stamme bestaan. ZAPU en sy militêre vleuel, ZIPRA was weer hoofsaaklik Ndebele en onder die leierskap van Joshua Nkomo.[11]

Koue Oorlog-politiek

[wysig | wysig bron]

Koue Oorlog-politiek het ook 'n rol in die konflik gespeel, met die Sowjetunie wat ZIPRA ondersteun het, en China vir ZANLA. Elke groep het uiteindelik sy eie oorlog teen die Rhodesiese veiligheidsmagte gevoer en selfs soms ook teen mekaar geveg.[17] In Junie 1979 bied die regerings van Kuba en Mosambiek regstreekse militêre hulp aan die Patriotiese Front, maar Mugabe en Nkomo het dit van die hand gewys.[18] Ander buitelandse moondhede het ook tot die konflik bygedra, soos Noord-Korea se militêre raadgewers wat die guerrillavegters in 'n kamp naby Pjongjang in die hantering van wapens en springstof opleiding gegee het.[19] Teen April 1979 was daar 12 000 ZANLA-vegters in Tanzanië, Ethiopië en Libië opgelei, terwyl 9 500 van die 13 500 van sy bestaande kaders, in Rhodesië ontplooi was.[9] Aan die ander kant van die konflik het Suid-Afrika in die geheim materiële en militêre steun aan die Rhodesiese veilgheidsmagte verleen.[13]

Persepsies

[wysig | wysig bron]

Die konflik is deur die bevrydingsbewegings en die Britse regering as 'n oorlog vir nasionale- en rassebevryding beskou. Vir die Rhodiese regering was die konflik 'n stryd tussen een deel van die land se bevolking (die wittes), namens die hele bevolking (insluitende die swart meerderheid), teen verskeie buitelands-befondsde partye, bestaande uit meestal swart radikales en kommuniste. Die vryheidsbewegings het geglo dat hul land, sedert 1890, deur 'n buitelandse moondheid, Brittanje, beset was.[20]

Die Britse regering het die land sedert 1923 indirek deur 'n goewerneur laat regeer toe die bewind by die British South Africa Company oorgeneem is. Selfregering is hierna aan 'n plaaslik-verkose regering gegee, wat hoofsaaklik uit wittes bestaan het. Ian Smith se Rhodesian Front het in 1962 aan bewind gekom en op 11 Nobember 1965 eensydig onafhanklikheid verklaar om, soos hulle dit gesien het, as selfregering wat reeds in 1923 verkry was.[20]

Gevegsmagte

[wysig | wysig bron]

Rhodesiese veiligheidsmagte

[wysig | wysig bron]
Twee soldate van die Rhodesian African Rifles aan boord van 'n patrollieboot op die Karibadam – Desember 1976. Die meeste soldate in die Rhodesiese veiligheidsmagte was swart burgers, maar sommige gevegseenhede was net wit soldate.[21]
'n Luiperd landmynbestande voertuig wat in Rhodesië ontwerp en gebou is met 'n Volkswagenenjin.
'n Lid van die Statebond se waarnemingsmag by 'n versamelpunt van terugkerende guerrilla-vegters.

Ondanks die negatiewe uitwerking wat die ekonomiese en diplomatieke sanksies op die land gehad het, kon Rhodesië tog daarin slaag om 'n kragtige en professionele militêre vermoë te handhaaf.[22] In Junie 1977 het die tydskrif Time berig dat die Rhodesiese leër, "man vir man", onder die wêreld se beste gevegseenhede gereken word.[23]

Die leër was altyd 'n relatief klein mag, wat in 1970 uit 3 400 permanente troepe bestaan het.[24] Teen 1978–79 het die troepsterkte gegroei tot 10 800 permanente lede, en 'n reserwemag van 40 000 man.[21]

Die meeste wit burgers het gedurende die oorlog permanent wapens aan hul gedra en dit was 'n algemene gesig om wit huisvrouens met submasjiengewere te sien. 'n Beleg-mentaliteit het die land beetgepak waar private voertuie in gewapende konvooie op die paaie moes beweeg uit vrees vir hinderlae. Plase en dorpies in die landelike gebied is gereeld deur die guerrillas aangeval.

Nasionale guerrilla-magte

[wysig | wysig bron]

Die twee grootste gewapende groepe wat teen Ian Smith se regering geveg het, was die Zimbabwe African National Liberation Army (ZANLA), die gewapende vleuel van Zimbabwe African National Union (ZANU) en die Zimbabwe People's Revolutionary (ZIPRA), die gewapende vleuel van die Zimbabwean African People's Union (ZAPU). Die gevegte was meestal in die landelike gebied waar die organisasies die plaaslike werkers se steun probeer kry en nog vegters gewerf het, terwyl die wit burgerlikes aangeval en geteister is. In hul stryd om oorheersing oor die plaaslike bevolking het ZANLA en ZIPRA soms teen mekaar geveg sowel as teen die Rhodesiese veiligheidsmagte.[17]

ZANLA

[wysig | wysig bron]

ZANLA was ZANU se gewapende vleuel.[20] Die organisasie het ook sterk bande met die Mosambiekse bevrydingsbeweging, FRELIMO gehad. Aan die einde van die oorlog was ZANLA op 'n konstant in beheer van meer as die helfte van die land, en in elke provinsie, behalwe Matabeleland-Noord.[25] Hierby het ZANLA nog 'n burgeroorlog geveg teen ZIPRA, ondanks die feit dat hul twee politieke partye na 1978 'n gesamentlike front gestig het.[17] Dit was ZANLA se oogmerke om die grondgebied te beset, beheer oor te neem van die plaaslike regerings in die landeelike gebiede, en dan 'n finale konvensionele aanslag te loods. ZANLA het weer gekonsentreer om die landelike gebiede met geweld, oorreding en met die hulp van familiebande te verpolitiseer.[26]

ZANLA wou die Rhodesiese regering se ekonomie lamlê met die plant van Sowjet-landmyne op die paaie. Vanaf 1972 tot 1980 is 2 504 voertuie opgeblaas. 632 mense is dood en 4 410 beseer.[27]

As teenvoeter het die Rhodesiërs, met die hulp van Suid-Afrika, landmynbestande voertuie ontwerp. Hulle het begin om die lug in die voertuie se bande met water te vervang om die krag van die ontploffings te absorbeer en die hitte te verminder.[28]

ZIPRA

[wysig | wysig bron]

ZIPRA het teen die Rhodesiese regering geveg en sy sterkte het gelê in die etniese Ndebele onder leiding van Joshua Nkomo. In teenstelling met ZANLA se bande met FRELIMO in Mosambiek, het Nkomo se ZIPRA-magte meer op Zambië vir sy basisse gesteun. Dit was egter nie altyd met die volle steun van Zambië nie. Teen 1979 het die gekombineerde magte van ZIPRA, Umkhonto we Sizwe (die gewapende vleuel van die African National Congress) en Suidwes-Afrika se SWAPO-vegters self 'n interne sekuriteisprobleem vir Zambië geword. Omdat die Zimbabwean African People's Union se politieke strategie meer op onderhandelings as sy gewapende stryd gefokus het, het ZIPRA nie so vinnig en indrukwekkend soos ZANLA gegroei nie. ZIPRA het tog teen 1979 'n gevegsmag van sowat 20 000 man gehad wat die meeste in basiskampe rondom Lusaka, Zambië, ontplooi was.

ZIPRA was verantwoordelik vir twee aanvalle op burgerlike Viscount-passasiersvliegtuie van Air Rhodesia, op 3 September 1978 en 12 Februarie 1979 afgeskiet is. Albei is met SA-7 (SAM-7) grond-tot-lugmissiele afgeskiet terwyl dit vanaf die Kariba-lughawe opgestyg het.[29][30][28]

Die ZAPU/ZIPRA-strategie om Zimbabwe oor te neem, was onsuksesvol. Die oordrag na 'n swart meerderheidsregering was in elk geval nie deur 'n militêre oorname bereik, soos deur ZAPU/ZIPRA verwag was nie, maar op 'n vreedsame wyse met verkiesings onder internasionale toesig. Rhodesië is vir 'n kort tydjie teruggeneem na werklike Britse beheer en 'n algemene verkiesing is toe vroeg in 1980 gehou.

Robert Mugabe ZANLA/ZANU het gewen.

Nabetragting

[wysig | wysig bron]

Volgens Rhodesiese statistiek is meer as 20 000 mense in die oorlog dood. Vanaf Desember 1972 tot Desember 1979 is 1 361 lede van die Rhodesiese veiligheidsmagte dood, en 10 450 guerrillavegters is in dieselfde tyd in Rhodesië. Dit is nie bekend hoeveel tydens oorgrensoperasies in Mosambiek en Zambië gesneuwel het nie. 'n Totaal van 7 790 swart burgerlikes is dood en 468 wit burgerlikes.[31]

'n Aantal boeke en rolprente is gedurende die bosoorlog geskryf.

Van die rolprente is:

  • Albino (1976-rolprent) – 'n Duitse spanningsrolprent gebaseer op die boek The Whispering Death van Daniel Carney.
  • A Game For Vultures (1979-rolprent) – Brits-vervaardigde film oor die oorlog.
  • Blind Justice (1988-rolprent) – Britse produksie en gebaseer op die boek deur John Gordon Davis.
  • Flame (1996-rolprent) – die eerste Zimbabwe rolprent sedert onafhanklikheid wat oor 'n vroue-soldaat van ZANU handel.
  • Concerning Violence (2014-dokumentêre rolprent) – dit vertel die geskiedenis van gebeure oor Afrika-nasionaliste en onafhanklikheidsbewegings in die 1960's en 1970's.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) M Evans, Making an African army: the case of Zimbabwe, 1980-87, Peace, Politics and Violence in the New South Africa, 1992 - afsaap.org.au. Besoek op 2 Julie 2016.
  2. ↑ Norman 2003, p. 65
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named newsatelier
  4. ↑ (en) From liberation movement to government: ZANU and the formulation of the foreign policy of Zimbabwe, 1990. Page 284
  5. ↑ 5,0 5,1 Thomas 1995, pp. 16–17
  6. ↑ 6,0 6,1 Smith 1997, pp. 249–252
  7. ↑ 7,0 7,1 Grundy, Trevor (30 Maart 2006). "Death of a hero: James Chikerema 1925–2006". The Zimbabwean (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2013. Besoek op 20 Oktober 2011.
  8. ↑ 8,0 8,1 Lohman & MacPherson 1983, Synopsis
  9. ↑ 9,0 9,1 Preston 2004, p. 66
  10. ↑ Stearns 2002, p. 1069
  11. ↑ 11,0 11,1 Rogers 1998, p. 37
  12. ↑ 12,0 12,1 Wessels 2010, pp. 68–73
  13. ↑ 13,0 13,1 Wood 2008, p. 6
  14. ↑ Smith 1997, pp. 109–116
  15. ↑ Harris 1969, pp. 72–80
  16. ↑ Sibanda 2005, p. 321
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Bennett 1990, p. 25
  18. ↑ Preston 2004, p. 55
  19. ↑ Wessels 2010, p. 130
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Binda 2008, p. 48
  21. ↑ 21,0 21,1 Lohman & MacPherson 1983, chpt. 3
  22. ↑ Rogers 1998, p. 41
  23. ↑ "The World: The Military: A Mission Impossible". Time (in Engels). New York. 13 Junie 1977. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2013. Besoek op 3 Desember 2011.
  24. ↑ Britannica 1971, p. 259
  25. ↑ Martin & Johnson 1981, p. 321
  26. ↑ Kriger 2003, p. 51
  27. ↑ Wood, J. R. T. (24 Mei 1995). "Rhodesian Insurgency" (in Engels). Oudeschip: Allport Books. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Oktober 2019. Besoek op 19 Oktober 2011.
  28. ↑ 28,0 28,1 Wood, J. R. T. (1995). "The Pookie: a History of the World's first successful Landmine Detector Carrier" (in Engels). Durban. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Maart 2020. Besoek op 19 Oktober 2011.
  29. ↑ "Rhodesia: Seeds of Political Destruction". Time (in Engels). New York. 18 September 1978. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2013. Besoek op 20 Oktober 2011.
  30. ↑ "59 killed in Viscount Disaster". The Rhodesia Herald. 13 Februarie 1979.
  31. ↑ "The Fall of Rhodesia" (in Engels). Popularsocialscience.com. 19 Oktober 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Augustus 2019. Besoek op 30 Junie 2016.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhodesiese_Bosoorlog&oldid=2692415"