Unasur
| Unasur | |
|---|---|
|
Unión de Naciones Suramericanas (es) União de Nações Sul-Americanas (pt) Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (nl) Union of South American Nations (en) | |
| organismu internacional y organización rexonal | |
|
| |
|
| |
|
| |
| Llocalización | |
| Sede | Quitu |
| Direición | ensin valor |
| Historia | |
| Fundación | 23 mayu 2008 |
| Participación empresarial | |
| Filiales |
ver
|
| Web oficial | |
La Unión de Naciones Suramericanes,[1] tamién conocida pol so acrónimu UNASUR (neerlandés: Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (?·i), UZAN ; inglés: Union of South American Nations, USEN ; y portugués: União de Nações Sul-Americanes, UNASUL), ye un organismu d'ámbitu internacional que tien como oxetivos construyir una identidá y ciudadanía suramericana, al igual que desenvolver un espaciu rexonal integráu.[2] Ta formada polos dolce estaos independientes de Suramérica, que la so población conxunta con más de 400 millones d'habitantes, representa'l 68 % de la población d'América Llatina.[3]
Historia de la Unasur
[editar | editar la fonte]Cola ratificación parllamentaria d'Uruguái,[4][5] que se sumó a les d'Arxentina, Perú, Chile, Venezuela, Ecuador, Guyana, Surinam y Bolivia, la entidá entró en plena vixencia y cobró vida xurídica'l 11 de marzu de 2011 dempués de cumplise'l requisitu de que, siquier, los llexislativos de nueve países suscribieren esi conveniu.
Colombia foi'l décimu país n'aprobar esti tratáu, faciéndolo dempués de llograse l'aprobación riquida pa la entrada en vixencia de Unasur,[6] Brasil convertir nel oncenu país n'aprobar el tratáu constitutivu,[7] y Paraguái foi l'últimu país n'aprobar el tratáu, el día 11 d'agostu de 2011, cuando la cámara de diputaos sancionó'l tratáu.[8] Paraguái foi suspendíu pol restu de los miembros de la Unasur, dempués de lo que tolos países suramericanos consideraron un golpe d'Estáu contra'l gobiernu democráticu de Fernando Lugo en 2012. Nun se tomaron midíes económiques contra esti últimu país pa nun perxudicar al pueblu.[9]
El tratáu constitutivu roblóse'l 23 de mayu de 2008 na ciudá de Brasilia onde se estructuró y oficializó la Organización. La primera n'ocupar la presidencia pro tempore foi la presidenta de Chile, Michelle Bachelet, nun mandatu d'un añu de duración.[10][11]
El día 4 de mayu de 2010, nel cume estraordinariu en Campana, provincia de Buenos Aires, designar por unanimidá a Néstor Kirchner (ex presidente de la República Arxentina) como primer Secretariu Xeneral de Unasur por un periodu de dos años.
Cola formación de la Secretaría Xeneral y el cargu de secretariu xeneral de la Unasur dáse-y un lideralgu políticu a nivel internacional y ye un pasu más escontra la formación d'una institución permanente na construcción de la Unasur.
La Secretaría Xeneral del organismu tien sede permanente na ciudá de Quitu, Ecuador, mientres el Parllamentu Suramericanu alcontrar na llocalidá boliviana de Cochabamba.[12]
Como proyeutu d'integración rexonal, tien como oxetivu construyir de manera participativa y consensuada, un espaciu d'integración y unión no cultural, social, económicu, políticu y comercial ente los sos integrantes, pa establecer los primeros pasos d'una integración mayor na rexón, utilizando'l diálogu políticu, les polítiques sociales, pa tratar asuntos relativos a la educación, enerxía, infraestructura, financiamientu y mediu ambiente ente otros, pa esaniciar la desigualdá socioeconómica, llograr la inclusión social, la participación ciudadana y fortalecer la democracia.[13]
El 18 d'avientu de 2004, na III Cume Suramericanu aconceyaos en Cuzco (Perú), los presidentes de los 12 países d'América del Sur roblaron la declaración de Cuzco onde decidieron conformar la Comunidá de Naciones Suramericanes, que foi evolucionando al traviés de la Cume de Brasilia realizada'l 30 de setiembre de 2005 y la Cume de Cochabamba, llevada a cabu'l 9 d'avientu de 2006. Buscábase una forma d'algamar la integración llograda por comunidaes como la Xunión Europea.[ensin referencies] Coles mesmes, una Comisión Estratéxica de Reflexón apurrió les bases pal establecimientu de la unión.[14] Los Presidentes de Suramérica, axuntaos na Cume realizáu na Isla de Margarita el 17 d'abril de 2007, decidieron renombrar a la comunidá como Unión de Naciones Suramericanes (Unasur), creada sobre una rexón con raigaños comunes.[15]
Esti esfuerciu rexonal dio fundación a la Unión de Naciones Suramericanes na Xunta Estraordinaria de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu na ciudá de Brasilia, República Federativa del Brasil, el 23 de mayu de 2008, onde se suscribió'l so Tratáu Constitutivu y escoyóse a la so primer dirixente.[16]
El Tratáu Constitutivu de la UNASUR entró a valir el 11 de marzu de 2011, polo que la Unasur convertir nuna entidá xurídica mientres el cume de Ministros de Rellaciones Esteriores na Ciudá Metá del Mundu, Ecuador, onde se punxo la piedra fundamental de la sede de la Secretaría.[17] El 24 d'ochobre de 2011, la Unasur llogró'l estatus de miembru observador na Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes dempués de que la Comisión d'asuntos xurídicos del organismu aprobara por unanimidá la so solicitú d'adhesión.[18][19]
Gobiernu ya instituciones
[editar | editar la fonte]Los organismos políticos ya instituciones de la unión tán en formación.
Les instituciones de la Unión de Naciones Suramericanes son anguaño:
El Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu
[editar | editar la fonte]El Conseyu de Xefes Xefes d'Estáu y de Gobiernu ye l'órganu máximu de la unión y ye l'encargáu d'establecer los lineamientos políticos, planes d'aición, programes y proyeutos del procesu d'integración suramericana y decidir les prioridaes pa la so implementación, pa lo cual recúrrese a convocar Xuntes Ministeriales Sectoriales y decidir sobre les propuestes presentaes pol Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores.[20]
La presidencia pro tempore
[editar | editar la fonte]La presidencia pro tempore de la unión va ser exercida socesivamente per caúnu de los estaos miembros, por periodos añales. La presidencia encargar de preparar, convocar y presidir les xuntes de los órganos, amás de representar a la unión n'eventos internacionales, asumir compromisos y roblar Declaraciones con terceros, previu consentimientu de los órganos correspondientes de la unión.[20]
El Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores
[editar | editar la fonte]Les xuntes ordinaries del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores van tener una periodicidad semestral, pudiendo convocar la Presidencia Pro tempore xuntes estraordinaries a pidimientu de la metá de los Estaos Miembros.
El Conseyu de Delegaes y Delegaos
[editar | editar la fonte]Esti conseyu tien como función la publicación de les Decisiones del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y los Resolvimientos del Conseyu de Ministres y Ministros, col sofitu de la presidencia Pro Témpore y la Secretaría Xeneral. Amás, tienen de compatibilizar y coordinar les iniciatives de la unión con otros procesos d'integración rexonal y subrexonal vixentes, cola cuenta de promover la complementariedá d'esfuercios y promover los espacios de diálogu que favorezan la participación ciudadana nel procesu d'integración suramericana.[20]
La Secretaría Xeneral
[editar | editar la fonte]La Secretaría Xeneral ye l'órganu que, so la conducción del Secretariu Xeneral, executa los mandatos que-y confieren los órganos de la unión y exerz la so representación por delegación espresa de los mesmos. Tien la so sede permanente en Quitu, Ecuador.
El Secretariu tien de sofitar les demás instancies, nel cumplimientu de les sos funciones, al empar que propón iniciatives y efeutuar el siguimientu a les directrices d'estos órganos, amás de preparar les diverses xuntes, informes y nuevos proyeutos d'integración de la institución. El Secretariu encárgase, amás, de coordinar con otres entidaes d'integración y cooperación d'América Llatina y el Caribe pal desenvolvimientu de les actividaes que-y encamienten los demás órganos.[20]
El Secretariu Xeneral va ser designáu pol Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu a propuesta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores, por un periodu de dos años, anovable per una sola vegada. El Secretariu Xeneral nun va poder ser asocedíu por una persona de la mesma nacionalidá.
El Parllamentu Suramericanu
[editar | editar la fonte]El Parllamentu Suramericanu ye la instancia deliberadora onde representantes de los dolce países miembros de la Unión de Naciones Suramericanes axúntense y tien la so sede na llocalidá de Cochabamba, que foi presentada ante tola rexón col fin de da-y una personería xurídica y estabilidá institucional, convirtiendo asina a Bolivia como país sede de toos estos alcuentros internacionales.
Sede de Unasur
[editar | editar la fonte]L'edificiu de la sede permanente de la Unión de Naciones Suramericanes (Unasur) allugar a 14 quilómetros al norte de la ciudá de Quitu, nel complexu Ciudá Metá del Mundu. Lleva'l nome del fináu ex-presidente d'Arxentina y el primeru n'asumir la Secretaría Xeneral de UNASUR, Néstor Kirchner (1950-2010). Foi inauguráu'l 5 d'avientu de 2014.
El modernu edificiu significó una inversión de más de US$ 38 millones de dólares,[21] como una contribución del Gobiernu d'Ecuador. Cuenta con una área de 20 mil metros cuadraos y cinco plantes:[21]
- Trés altes pa los niveles operativos, executivos y de direutoriu con oficines pa cada delegación.
- Dos plantes inferiores y una oficina pal Secretariu Xeneral del ente.
Nos dos primeres plantes hai una sala de convenciones, un salón principal de presidentes, sales de prensa, traducción simultánea, proyeiciones, auditoriu, cafetería, restorán, una proyeición aterrazada especial pa ver la ciudá y una sablera esterior con una área de más de 14.000 metros cuadraos d'espacios verdes, estacionamiento de 190 puestos y un espeyu d'agua integráu a los xardinos.
Les instalaciones van poder sirvir pa xuntes de la Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y del Caribe (CELAC) y demás foros d'integración de la rexón.
L'edificiu foi desafíu arquiteutónicu, teunolóxicu y creativu, únicu nel so tipu. La so forma paez una escultura elevada sobre un tueru principal de 1.500 metros cuadraos, sobre'l cual asiéntanse dos grandes brazos, que s'estienden a les bandes del edificiu principal. Trátase de l'armadura de mayor voláu en Suramérica (50 metros ensin sofitos), col enfotu de ser un modelu de teunoloxía, emburrie y creatividá.
L'edificiu foi diseñáu colos siguientes criterios calidá y eficiencia:
- So consumu enerxéticu, yá que cunta con celdes fotoeléctriques de Paneles Solares na llosa cimera, que dexen xenerar un gran porcentaxe de la so demanda enerxética.
- So nivel de consumos d'agua #
Reutilización d'agües residuales
- Materiales de construcción acreditaos, criterios de baxu consumu enerxéticu,, tecnológicamente va tar forníu colos más modernos sistemes de comunicación y respaldu de datos, y certificación internacional medioambiental.
Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu
[editar | editar la fonte]El Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN) ye un organismu de la Unasur que promueve la construcción de redes d'infraestructura, tresportes y telecomunicaciones, atendiendo a criterios de desenvolvimientu social y económicu sostenible y acutando l'equilibriu de los ecosistemes. Ente los sos llogros mientres l'exerciciu de la Presidencia Pro tempore a cargu del Ecuador ta l'aprobación de los sos estatutos el 18 de xunu de 2010.[22]
N'abril de 2010, el COSIPLAN ellaboró un Plan d'Aición qu'ente otres coses impulsa “la construcción d'una visión suramericana estratéxica ya integral de la infraestructura rexonal que tira al equilibriu y cohesión territorial, como asina tamién el desenvolvimientu humanu n'harmonía cola naturaleza”.[23]
Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación
[editar | editar la fonte]El Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSECCTI) ye una instancia política de la Unasur, que busca alcordar y promover polítiques y proyeutos comunes, dende les árees d'educación, cultura, ciencia, teunoloxía ya innovación; pa fortalecer el proyeutu integrador y de desenvolvimientu de la rexón.[24] Foi creáu na III Xunta Ordinaria de la Unasur celebrada en Quitu, el 10 d'agostu de 2009, fecha na qu'Ecuador asumió la Presidencia Pro tempore, pol ralu d'un añu.[24] La coordinación del Conseyu ta presidida pola Secretaría Nacional de Planificación y Desenvolvimientu (SENPLADES) d'Ecuador, quien, a pidimientu del Ministeriu de Rellaciones Esteriores Comerciu ya Integración del gobiernu ecuatorianu, ye l'organismu encargáu d'ellaborar una propuesta d'estatutu y un plan d'aición.[25]
Conseyu Eleutoral de la UNASUR
[editar | editar la fonte]El Conseyu Eleutoral de la UNASUR ye un conseyu ministerial constituyíu por Unasur. Foi creáu por decisión del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores el 24 d'agostu de 2011 en Buenos Aires.[26] Ta conformáu poles máximes autoridaes de los organismos eleutorales de los dolce Estaos Miembros.[26] Ente les sos funciones ye la d'actuar como observador de los eventos eleutorales de los países miembros de la unión suramericana.[27]
La primer misión del Conseyu Eleutoral, foi reparar les eleiciones presidenciales en Venezuela, el 7 d'ochobre del 2012.[28]
Polítiques
[editar | editar la fonte]- La Unión de Naciones Suramericanes empezó los sos planes d'integración cola construcción de la Carretera Interoceánica, que va xunir el Perú col Brasil pasando por Bolivia, otorgándo-y a Brasil una salida al océanu Pacíficu y a Perú, una salida al océanu Atlánticu. La construcción empezó en setiembre de 2005, financiada nun 60% por Brasil y nun 40% por Perú,[29] foi terminada n'avientu de 2010.[30]
- Siguió-y a ésta, el Aniellu Enerxéticu Suramericanu, por que Arxentina, Brasil, Chile, Paraguái y Uruguái sían abastecíos de gas peruano: el gas de Camisea, con gasoductos y tresporte en barco cisterna. La so propuesta yá foi ratificada y esperábase el so entamu nel 2006, pero por cuenta de la poca utilidá a los países esportadores y a problemes políticos colos países arreyaos, el proyeutu conxelóse enagora.[31]
- El Gasoductu Binacional, un proyeutu enerxéticu d'integración ente Colombia y Venezuela, foi empecipiáu'l día 8 de xunetu de 2006, va durar 24 meses y ta al cargu de les empreses petroleres estatales PDVSA de Venezuela y Ecopetrol de Colombia. El costu de construcción ye de 300 millones de dólares d'Estaos Xuníos.[32]
- Tamién s'inclúi'l Poliducto Binacional, que va estendese nun futuru cercanu pa dexar a Venezuela esportar petroleu al Alloñáu Oriente al traviés de la mariña pacífica de Colombia.[33]
- Cola Guayana Francesa y Surinam como única esceición, tol restu de Suramérica pue ser visitáu por cualesquier suramericanu por hasta 90 díes con solo presentar el so documentu nacional d'identidá.[34]
Social
[editar | editar la fonte]Primeramente Mercosur, Bolivia y Chile establecieron que tol so territoriu constitúi un Área de Llibre Residencia con derechu a trabayar pa tolos sos ciudadanos, ensin otru requisitu qu'acredita la nacionalidá y nun tener antecedentes penales. Esta área foi establecida nel Cume de Presidentes de Brasilia, por aciu el Alcuerdu sobre Residencia pa Nacionales de los Estaos Parte del Mercosur, Bolivia y Chile robláu'l 6 d'avientu de 2002. Pal 2010 xuntárense a la mesma Ecuador, Perú y darréu al siguiente añu 2012 Colombia. Magar l'Área de Llibre Residencia y Trabayu nun s'asimila dafechu a la llibre circulación de persones (onde nun se riquir tramitación migratoria dalguna), los seis países dieron una reblagada alantre y establecíu espresamente la so voluntá d'algamar la plena llibertá de circulación de les persones en tol territoriu. Mientres el cume realizáu en San Miguel de Tucumán, los mandatarios de los distintos países, propunxeron la llibre circulación de persones dientro de tol subcontinente suramericanu, ensin necesidá de pasaporte, non solo a ciudadanos integrantes del bloque.[35]
Dende les regularizaciones faltantes pa l'aplicación del mesmu, dende mediaos d'agostu de 2013 esiste'l tránsitu y residencia llibre pa suramericanos de 10 países (Arxentina, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, Paraguái, Perú, Uruguái y Venezuela), que solo cola so cédula d'identidá y ensin restricciones de circulación, pueden viaxar pola rexón hasta por 90 díes pa darréu solicitar una residencia temporal de dos años y depués conceder una definitiva.
El siguiente pasu que se topa en trámite ye l'aplicación d'una ciudadanía suramericana y la definitiva llibre circulación de persones, integración a la mesma de forma completa de Guyana y Surinam y a otros países fora de la rexón, principalmente llatinoamericanos como Panamá y Méxicu qu'empezaron lliberando les sos fronteres en cierta midida.
Educación
[editar | editar la fonte]La finalidá de Unasur nel sistema educativu ye la unificación del sistema de acreditación y control calidable del sistema universitariu, primariu y secundariu. Según un sistema únicu d'evaluación y malla curricular, con eso completar la convalidación de títulos profesionales y el llibre trabayu en cualquier país de la rexón. Como una de les prioridaes pa la presidencia Paraguáia de la unión, ta l'establecimientu de la Universidá del Sur.[36]
Defensa
[editar | editar la fonte]El Conseyu de Defensa Suramericanu (CDS) foi propuestu por Venezuela y Brasil pa sirvir como un mecanismu pa la Seguridá Rexonal, promoviendo la cooperación militar y la defensa rexonal. Dende l'empiezu, Brasil, Arxentina, Colombia y Chile, los países que propuieron el conseyu, tomaron el lideralgu del proyeutu, dexando claro que nun se trataba de crear una organización de les carauterístiques tan complexes como la OTAN, establecida mientres la Guerra Fría, sinón un alcuerdu de cooperación en seguridá rexonal, espandiendo la cooperación multillateral, promoviendo les midíes d'enfotu según les de construyir seguridá, llucha contra'l contrabandu de drogues, pesca illegal, mayor control del mar territorial de los países miembros, al empar qu'incentivar l'intercambiu industrial de defensa, con equipos y teunoloxía ente los países de la rexón. Colombia primeramente, nun quixo tomar parte por cuenta de los sos fuertes llazos militares colos Estaos Xuníos al traviés del Plan Colombia. Sicasí, dempués de revaluar la situación, Colombia optó por formar parte del Conseyu'l 20 de xunetu de 2008.
Poco dempués de la firma del presidente de Colombia, la presidenta de Chile, Michelle Bachelet, designó un grupu de trabayu pa investigar y ellaborar un plan pal nuevu conseyu. D'últimes el 10 de marzu de 2009, los 12 países miembros celebraron, en Chile, la primer xunta del conseyu.
Investigación
[editar | editar la fonte]Axuntáu na ciudá de Lima, Perú, el 11 de payares de 2011, el Conseyu de Defensa Suramericanu punxo en marcha la creación de l'Axencia Espacial Suramericana y tamién el primer pasu na investigación aeronáutica col proyeutu de diseñu d'un avión caza d'entrenamientu y otru non tripuláu, pa fornir a los países miembros, que van poder construyir partes de los equipos en cada país.
Xeografía
[editar | editar la fonte]| Récores mundiales de la xeografía suramericana |
|---|
Llugar más grebu: Desiertu d'Atacama[37] < 15 mm/añu, Chile. |
Mayor pluviosidá: Darién,[38] Colombia y Panamá. |
Ríu más llargu: Amazones[39] 6788 km, Perú, Colombia y Brasil. |
Volcán más altu: Nevado Ojos del Salado[40] 6.893 msnm, Arxentina y Chile. |
Ríu más anchu: Ríu de la Plata,[41] 220 km², Arxentina y Uruguái. |
Llagu navegable más altu: Titicaca,[42] 3.800 msnm, Perú y Bolivia. |
Tabayón más altu: Salto Ángel,[43] 979 m, Venezuela. * |
Salar más estensu: Salar d'Uyuni,[44] 12 000 km², Bolivia. |
Mayor biodiversidá: Topetó bioxeográficu,[45] Colombia, Ecuador, Perú y Panamá. |
Selva más estensa: Amazonia.[46] |
| Notes: * Forma parte de los tepuyes, les estructures remanecíes más antigües del mundu,[47] Guayana. |
El territoriu de la UNASUR tien una superficie de 17.819.100 km². Les sos mariñes tienen un llargor de 34 500 km (25 432 km les de la masa continental).
Xeoloxía y relieve
[editar | editar la fonte]Topográficamente, la UNASUR estremar en tres seiciones: el cordal, les tierres baxes del interior, y l'escudu continental.[48] La cordal de los Andes destacar por ser la cadena montascosa más llarga y moza del mundu, según la más alta dempués de los Himalayes. Naciendo nes fondures oceániques, irguir dende'l sur de Tierra del Fueu siguiendo un trazu paralelu a la mariña del Pacíficu, pa diversificase nel norte, abrir en dos brazos, unu escontra l'istmu de Panamá y otru bordiando la mariña caribeña. L'orixe del cordal ye la resultancia de la subducción de la placa de Naza so la placa suramericana a una velocidá cercana a los 9 cm/añu. Pasa per Arxentina, Chile, Bolivia, Perú, Ecuador, Colombia y Venezuela. Dellos de los sos picos más altos superen los 6000msnm, como'l Aconcagua (6962 msnm), el Nevado Ojos del Salado (6893 msnm), el Neváu Huascarán (6768 msnm), el Neváu Sajama (6542 msnm) o'l Volcán Chimborazo (6310 msnm). Sicasí, en Colombia, l'otru estremu del subcontinente, entá ye posible rexistrar altores mayores a los 5300 msnm na Sierra Nevada del Cocuy, o nel Neváu del Ruiz. A lo llargo del so percorríu, ramificar en diversos ramales o cordales que zarren valles como la Depresión entemedia y el Valle del Cauca, en Colombia, y altiplanos como'l Altiplanu andín, un pandu d'aproximao 3000 msnm que cubre una rexón seca ente Bolivia, Perú, Arxentina y Chile.
Los países allugaos nel llamáu "Petrina de Fueu del Pacíficu" presenten unu de los mayores niveles de sismicidad y vulcanismu del mundu, fenómenos rellacionaos ente sigo, y efeutos secundarios de la subducción de la Placa de Naza so la placa Continental. Chile tien la mayor cadena de volcanes del mundu dempués d'Indonesia, con unos 2000 volcanes identificaos, 500 potencialmente activos, y delles erupciones recién[49]
Les tierres baxes suélense clasificar en tres sistemes:[50] los llanos del Orinoco, la llanura del Amazones y la llanura Chacopampeana o de la Plata, formaes pola sedimentación producida pelos ríos que les traviesen y el depósitu de partícules producíes pola erosión eólica. Atópense amás, pequeñes llanures costeres a lo llargo del océanu Pacíficu en Colombia, Ecuador y Perú y sobre l'Atlánticu en Guyana, Surinam, Guayana Francesa y Brasil. La mayor depresión del subcontinente atopar a 105 m sol nivel del mar na Llaguna del Carbón, Arxentina.
L'escudu continental dixebrar en tres seiciones desiguales:[51] el macizu de Brasilia, el macizu Guayanés, y el macizu Patagónico, los dos primeros ente los más antiguos del planeta. La durez de les roques cristalines que los conformen, otorgar gran estabilidá y ye la razón de que nun se produzan terremotos na enormes rexones qu'ocupen, según los puntos de contautu ente estes (les rexones sedimentaries de l'Amazonia y l'llanura chaco-pampeana). El Macizu de Brasilia ocupa l'este, centru y sur de Brasil, gran parte d'Uruguái, l'este de Paraguái y el nordés d'Arxentina. El macizu Guayanés entiende gran parte de Guyana, Surinam y la Guayana Francesa; el sur de Venezuela, una parte del norte de Brasil y del oriente colombianu. El Macizu Patagónico toma casi tola Patagonia arxentina y l'estremu sur de la parte chilena. Tamién s'atopen otros sistemes orográficos importantes remocicaos pol plegamientu andín, esvalixaos ente les rexones llanes del subcontinente, como les sierres Macarena y Chiribiquete en Colombia, la serranía de Santiago en Bolivia, y les sierres Pampeanas, Ventania y Tandilia n'Arxentina.
Nel zócalo continental d'América del Sur tán asitiaes delles islles, siendo les mayores Tierra del Fueu (Arxentina y Chile), Marajó (Brasil), la Islla Grande de Chiloé (Chile), les islles Malvines (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu), Trinidá (Trinidá y Tobagu), Puná (Ecuador) y islla Margarita (Venezuela). El sur del continente amuesa la so carauterística ex-glaciar colos numberosos fiordos ya islles nel sur de Chile. Hai dellos grupos d'islles fora del zócalo continental, pero próximes a les mariñes suramericanes: les Islles Galápagos (Ecuador), la Islla de Pascua (Chile), Islla d'Aves (Venezuela), Islla Sala y Gómez (Chile), Malpelo, Gorgona (Colombia), y los archipiélagos de les Xeorxa del Sur y les Sándwich del Sur (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu).
Clima
[editar | editar la fonte]Na UNASUR alluguen una gran variedá de climes: el mugor templao de la Selva Amazónica, el fríu seco de la Patagonia, la aridez del Desiertu d'Atacama, los vientos de la Tierra del Fueu. La esplicación mora en:
- L'amplitú de llatitúes qu'ocupa'l continente. La mayor parte del subcontinente atópase dientro de les zones tropicales, el Ecuador terrestre travesar pela parte norte, el trópicu de Capricorniu pasa cerca de la so llatitú media. Per debaxo d'este predomina'l clima templáu n'Uruguái, el centru d'Arxentina, el sur de Brasil y nel sur de Chile, y el clima mediterraneu nel centru de Chile. Finalmente na Patagonia atópense climes fríos (oceánicu na zona cordillerana y la zona occidental, y secu na zona oriental). L'estremu sur enfusa na zona subantártica.
- La diferencia de temperatures ente los océanus colindantes. Xeneralmente'l llau atlánticu ye más templáu y el pacíficu ye más fríu pola presencia de la corriente de Humboldt, procedente del antárticu.
- La presencia de los Andes, que presenta grandes diferencies térmiques según l'altitú (cuenta con xelos eternos inclusive na zona ecuatorial), y qu'actúa como biombu climáticu.
Na rexón occidental, ente Andar y l'océanu Pacíficu, atópense les zones más húmedes del planeta: El Topetó (Colombia, Ecuador, Perú, Panamá), tamién les más seques del globu, nel Desiertu d'Atacama (Chile) y el Desiertu de Sechura (Perú), qu'en delles árees nun tien rexistros de precipitaciones dende hai más de 100 años.
Hidrografía
[editar | editar la fonte]El 26% de l'agua duce de la Tierra atópase na Unión de Naciones Suramericanes, onde destaquen pol so enorme estensión les cuenques de los ríos Amazones (la mayor del planeta), Orinoco y Paraná. Por cuenta de la presencia paralela al océanu Pacíficu del cordal de los Andes, los ríos de mayor calce y cuenca son aquellos qu'arramen les sos agües nel océanu Atlánticu.
Pola so estructura xeolóxica, presenta dos grandes tipos de ríos:
- Los que desagüen nel océanu Atlánticu, que son llargos, caudalosos y enchentes.
- Los que desagüen nel océanu Pacíficu. que son curtios y enchentes, por cuenta de qu'en el so percorríu dende'l cordal de los Andes hasta l'océanu tienen de salvar un gran desnivel.
Interesante resulta la semeyanza ente los ríos que desagüen nel océanu Pacíficu y los que lo faen nel mar Caribe, polos sos caudales y riegues.
Tamién se destacar el acuíferu Guaraní, como'l más grande del mundu, capaz d'abastecer a la población mundial por 200 años. Ésti ye compartíu per Arxentina, Brasil, Paraguái y Uruguái.
Nos Andes Patagónicos atópase'l Campu de Xelu Patagónico Norte y el Campu de Xelu Patagónico Sur, esti postreru ye la tercera mayor extensión glaciar nel mundu dempués de L'Antártida y Groenlandia.
El llagu de Maracaibo en Venezuela ye'l más grande del subcontinente con 13 000 km².
Los ríos más llargos nel espaciu de la UNASUR son los siguientes (con esclusión de los afluentes):
- Ríu Amazones: 6992 km
- Ríu Paraná: 4880 km
- Río San Francisco: 2830 km
- Ríu Orinoco: 2140 km
- Ríu Uruguái: 1838 km
- Ríu Paraíba do Sul: 1137 km
Vexetación
[editar | editar la fonte]Les plantes crecen con profusíon nel terrén fértil. América del Sur ye'l llar de la araucaria (dos especies), l'árbol del cauchu y la pataca. Otres munches plantes doméstiques comunes son d'orixe suramericanu.
La UNASUR abarca gran variedá de rexones bioxeográfiques, la mayor estensión de selves y montes lluviosos del mundu, por cuenta de que dos terceres partes de la so superficie topar ente los trópicos. Algama'l so máximu anchor cerca del ecuador, onde reina la Selva amazónica o Amazonia nos territorios d'Ecuador, Bolivia, Perú, Colombia, Venezuela, Brasil y Guyana.
Nos banzaos mariniegos de les rexones de baxa llatitú crecen mangles. Nes llanures del Amazones, asitiada nes cercaníes del Ecuador, el calor intenso y les agües bayuroses dan llugar a la selva, o bosque húmedu tropical. Les selves del Amazones son les más estenses del mundu.
Les sabanes presentar nel Mato Grosso, los Llanos de Colombia y Venezuela. El desiertu casi absolutu, el más grebu del mundu presentar n'Atacama, mariña del Pacíficu ente los 21 y 27 graos de llatitú.
Sobre la cordal de los Andes la vexetación va variando según l'altitú y la llatitú, predominando la vexetación de pandorial sobre los 3.000 m d'altitú nes baxes llatitúes, como nel altiplanu. A partir del paralelu 35 aprox. la fastera occidental ta cubierta de montes templaos. Al sur del paralelu 39 dambes fasteres presenten tupios montes templaos y subantárticos.
La zona templada inclúi les pampes, onde predominen les gramínees; carbes y monte esclerófilo nel centru norte de Chile, a partir del centro sur de Chile predominen los montes templaos.
Fauna
[editar | editar la fonte]La UNASUR tien la fauna y flora más variaes del mundu. Namái na cuenca del Amazones, hai más de 44 000 clases de plantes distintes, 2500 tipos de peces fluviales y 1500 especies d'aves. Na selva tropical hai grandes arañes comedores d'aves y mamíferos como los armadillos, xaguares y perezosos.
Nos ríos hai manatís, toliñes d'agua duce, siluros xigantes y anguiles. Queden entá por identificar y estudiar munchos de los miles d'inseutos forestales esistentes. Los Andes son el llar de l'alpaca y la vicuña, parientes llonxanos del camellu. La so llana ye bien preciada, al igual que la de la chinchilla de monte, un animal paecíu al coneyu. El ñandú, vive na pradería de les pampes. Nes rexones más fríes del estremu sur hai pingüinos y foques. Frente a la mariña del Ecuador, les islles Galápagos cuntes con formes de vida espectaculares como la famosa tortúa xigante.
A empiezos del sieglu XXI munchos hábitats y especies tán amenaciaos n'América del Sur. A midida que escláriense los montes tropicales pa crear mines, carreteres y tierres de cultivu, sumen los hábitats naturales de munchos animales, faciendo imposible la so sobrevivencia. Tán perdiéndose plantes de valor incalculable, una y bones los científicos apenes empezaron a afayar les sustancies melecinales que contienen.
Economía
[editar | editar la fonte]La economía suramericana, nes últimes décades, tresformóse d'economíes atrasaes a mercaos totalmente competitivos y eficientes.[ensin referencies] Si daqué ta caracterizando a la economía de la UNASUR nos últimos años, ye la so crecedera escomanada y la so alta competitividá, liderando les ganancies mundiales xunto a China ya India.[52] Esta situación económica, ta marcada por unes polítiques que favorecen a l'apertura de mercáu, dirixíes a la esplotación de recursos naturales, industrialización y un destín bien curiosu pa los inversores. Magar tou ello, la situación ta marcada por inmenses diferencies rexonales y por una irregularidá na distribución de la renta que destaca a nivel mundial, anque ye reconocida por ser una de les rexones del mundu onde la probeza y la desigualdá amenorgar más enérxicamente nes últimes décades.[53]
Hai rexones con una industrialización bien elevada, onde se mueven los principales fluxos económicos, mientres hai sectores onde apenes hai industries. La mayor parte de les posesiones concentrar en manes d'una minoría de la población, ente que millones d'individuos esperimenten distintos niveles de privaciones llegando, en casos estremaos, a la probeza absoluta.[ensin referencies] Sicasí, hai que destacar, que la probeza n'América del Sur amenorgóse d'una manera sorprendente, especialmente nos países del Conu sur y del norte d'América del Sur.[54]Anguaño, gracies al desenvolvimientu de munches naciones d'América del Sur, dexó que'l mundu, ponga los sos güeyos en dellos gobiernos, inclusive formando parte de bloques económicos como los países BRIC.
Anque esa realidá sía común a tol coleutivu suramericanu, los países del llamáu Conu Sur (Arxentina, sur de Brasil, Chile, y Uruguái) presenten datos socioeconómicos más positivos y tases elevaes d'IDH.[55] Al igual que los países del Conu sur, los países del norte d'América del Sur (Colombia, Ecuador y Venezuela) tamién presenten datos socioeconómicos más positivos, yá que ye una rexón bastante desenvuelta y en constante modernización.[ensin referencies] El so área industrial, ye la exa Caraques-Bogotá, entá ye más tienen de mancomún una de les fronteres comercialmente más actives, principalmente ente les Ciudaes de Cúcuta, Colombia y San Cristóbal, Venezuela per otru llau la ventaya de tener un importante comerciu cola zona del Caribe y l'Océanu Atlánticu, gracies a puertos como Barranquilla, Santa Marta y Cartagena de Indias en Colombia y Puerto Cabello, La Guaira y Puerto La Cruz en Venezuela. Carauterístiques que torguen pel momento una mayor crecedera de la economía suramericana y una mayor espansión de los sos productos nos mercaos internacionales son la imposibilidá d'un desenvolvimientu independiente de los sistemes granibles internacionales, y la menor competitividá de los sos precios y tases de productividá menores comparaes coles de grandes competidores como China.[ensin referencies]
La economía suramericana estremar ente la estraición mineral na rexón amazónica y l'agropecuaria presente en práuticamente tolos sos Estaos.[ensin referencies] La industrialización ye de nivel medianu a eleváu en diverses rexones, anque sía bien fuerte la presencia d'industries locales d'orixe estranxeru (multinacionales). La estracción y esportación de petroleu ye notable en Venezuela, dueña de delles de les más grandes reserves mundiales, n'Arxentina y nel océanu Atlánticu frente a los estaos brasilanos de Rio de Janeiro y São Paulo.[ensin referencies] Bolivia destaca pola producción de gas natural, cuntando con importantes reserves d'esta materia que n'años recién llevaron a lo que se conoció como Guerra del Gas.[56]
Les rexones más riques ya industrializaes del subcontinente son: en 1ᵉʳ llugar el Estáu de São Paulo en Brasil, onde s'atopen el so principal polu financieru (nel so capital), los principales polos teunolóxicos de Suramérica (São Carlos, São José do Campos y Campinas) y el so mayor y más movíupuertu)—; siguíu pela exa Fluvial-Industrial del Paraná ente Rosario y La Plata n'Arxentina centrada en Buenos Aires (segundu puertu más activu y ciudá con mayor PIB); y pol tamién brasilanu Estáu de Rio de Janeiro.[ensin referencies]
Brasil y Arxentina son consideraos los líderes rexonales de Suramérica.[57]Son les dos naciones más estenses y los dos economíes más grandes de Suramérica.[58] Son los únicos países suramericanos integrantes del G-20 y del BRICS. Los mayores productores y esportadores de productos agropecuarios d'América del Sur son Brasil y Arxentina. Brasil esporta un averáu de 61 millones de tonelaes de soya y Arxentina 52 millones; xunto colos Estaos Xuníos (con 96 millones de tonelaes), son los trés mayores productores de soya del planeta.[ensin referencies]
Arxentina ye unu de los mayores esportadores de carne nel mundu, y la so producción reconocióse numberoses vegaes como la de meyor calidá.[ensin referencies] Ye'l primer productor mundial de xirasol, yerba mate, llimones, y aceite de soya, segundu en miel y mazanes, el más grande productor de trigu y llana[63] en Llatinoamérica,[64] ente otros cultivos. Ye'l mayor productor de vinu n'América Llatina, quintu nel mundu, y el principal productor de biodiésel a nivel global.[65] La producción de gas natural y petroleu son importantes tamién. El Xacimientu Aguilar, na provincia de Jujuy, ye la mayor concentración de minerales de plomu y cinc de Suramérica,[66] y el Baxu de la Alumbrera na provincia de Catamarca, ye unu de los xacimientos pa la estracción más grandes d'oru y cobre n'América Llatina[66]siendo l'Arxentina'l décimu tercer mayor productor d'oru del mundu.[67] Tien la tercer reserva de gas más grande del planeta.[68] Arxentina ye'l más importante productor de software de la rexón y ocupa el segundu puestu en Suramérica tocantes a fabricación de autopartes, dempués de Brasil.[66]
Bolivia ye una de les economíes más débiles del continente, y ye l'octavu tantu en superficie como en población, basar na minería siendo'l terceru d'Antimoniu, Cuartu productor mundial d'Estañu, Octavu de Plomu, Décimu de Cinc y ventenu cuartu d'Oru nel planeta. Esta ente los 20 primeros del mundu tantu en producción como n'esportación de Gas natural al tener les mayores reserves d'América del Sur. Y en menor midida produz Petroleu pero llogra asitiase octavu n'América Llatina. Anque tamién llogró cola agricultura ser el mayor productor mundial de Castaña ( teniendo'l 75% de la demanda mundial). Segundu productor y esportador mundial de Quínua y décimu en Soya. Con estos factores a favor onde'l turismu ta creciendo y tien un bon clima de negocios, ta liderando la crecedera económica de la rexón.
Brasil ye'l mayor productor mundial de fierro y manganesu, amás de tener la más grande producción d'algodón, naranxa, etanol, carne bovino y carne de pollu.[ensin referencies] Les esportaciones brasilanes (201.9 millones de dólares[69]) atopar ente les venti más grandes del mundu. Ye'l mayor productor de café mundial y el primer productor d'equipos militares, televisiones, semiconductores, celulares, ordenadores, automóviles y aviones en Suramérica.[ensin referencies] La Bovespa en São Paulo ye la décima segunda mayor bolsa de valores (en valores de mercáu) del mundu.[70]
Chile ye'l mayor productor mundial de cobre y cuenta col 28 % de les reserves mundiales d'esi mineral.[71] La empresa estatal Codelco esplota, ente otros, los xacimientos de Chuquicamata y El Teniente, la mina a cielu abiertu y la mina de cobre soterraña más grandes del mundu,[72][73] respeutivamente. Amás, Chile tien el 39 % de les reserves de litiu en Suramérica, siguíu pola Arxentina con 32 %, y Bolivia con 28 %.[74] En 2010, el 42 % de la producción mundial d'esti mineral concentrar en Chile y el 17 %, n'Arxentina.[75] Amás d'esplotar los sos propios recursos domésticos, Chile participa en numberosos proyeutos mineros estranxeros, yá sía como inversionista o como provisor d'inxeniería y servicios, en países como Australia, Paquistán y Perú, ente otros.[76][77][78]
Dende mayu de 2010, Chile pasó a integrar la OCDE,[79] qu'arrexunta a dalgunos de los estaos más desenvueltos del mundu. Amás, el país ostenta'l IDH más altu de la rexón,[80]siguíu d'Arxentina y Uruguái, y ye consideráu a la fecha como unu de los más competitivos de Suramérica pa faer negocios.[81]
Colombia ye'l segundu estáu más pobláu d'América del Sur representando cerca del 13% del total y ye la tercera mayor economía suramericana, dempués de Brasil y l'Arxentina, y la 31 nel mundu. Ye'l mayor productor mundial d'Esmeraldes. El tercer mayor de Café ( Primer productor mundial de café nidio), productu que foi parte central de la Economía colombiana. El cuartu productor de Petroleu n'América Llatina, el sestu en tol continente y el 20 nel mundu. En Oru sobresal como'l séptimu productor de la rexón pero nun sobresal nel panorama mundial. Colombia ye de los mayores productores mundiales de Carbón, al pasar en solu 35 años de producir 3.5 millones de tonelaes al añu a 85 millones y sigue aumentando enforma., tou gracies a tener les mayores reserves d'América llatina. Sobresal tamién en menor midida la producción de platín y de zafiru. Ye'l quintu mayor productor mundial de Banano y segundu en Llatinoamérica. Amás de ser el segundu mundial de Flores y el primeru en Claveles.
Venezuela ye'l mayor productor de petroleu de la rexón. Cuenta con reserves probaes de crudu que superen inclusive les d'Arabia Saudita como puede apreciase en llistes de países por producción de petroleu.
Perú ye la cuarta nación suramericana en población y tercera en superficie. Magar ye una economía pequeña, nos últimos años el Perú esperimentó un crecedera económica alto, con tases d'inflación baxes que-y dio un impulsu. [ensin referencies]
El PIB nominal más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 2 353 025 millones de dólares, siguíu per Arxentina (24º a nivel mundial) con 540 164 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 384 901 millones de dólares.
El PIB (PPA) más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 3 263 832 millones de dólares, Arxentina (28º a nivel mundial) con 947.573 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 640 122 millones de dólares.
El PIB (PPA) per cápita más altu nel 2014 ostentar Chile con 22 971,444 dólares, siguíu per Arxentina con 22 582,499 y Uruguái con 20 556,325. En cuanto al PIB nominal per cápita, el ranking ta encabezáu per Uruguái con 16 198 545 dólares, Chile con 14 477 099 dólares y Arxentina con 12 873 160 dólares.[82]
Per otru llau, Venezuela y Ecuador formen parte de la OPEP, gracies a les sos abondoses reserves de petroleu.
Nel sector del turismu, empecipiar en 2005 una serie de negociaciones coles mires de promover el turismu internu y aumentar les conexones aérees dientro de la rexón.[83] Punta del Este, Rio de Janeiro, Mar del Plata y Viña del Mar cuntar ente los principales balnearios de la UNASUR.[ensin referencies]
La Unión de Naciones Suramericanes convirtióse nuna curiosa opción pa outsourcing de servicios como call centers, consultoríes o otros servicios de valor agregáu,[84] compitiendo con actores tradicionales nesos mercaos, como India y China.
| Países por PIB (PPA) 2014[85] |
Países por PIB (PPA) per cápita 2014[86] |
Países por PIB nominal 2014[87] |
Desenvolvimientu Humanu 2015 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
Moneda única suramericana
[editar | editar la fonte]La moneda única suramericana ye una moneda propuesta pa ser la moneda de cursu llegal nos dolce países miembros de la Unión Suramericana de Naciones. Foi propuesta y sofitada por dellos presidentes de los Estaos comenenciudos, como Hugo Chávez,[88] Alan García,[89] Evo Morales[90] y Rafael Correa,[91] a imaxe del euru de la Xunión Europea.
La mesma sería emitida pol Bancu del Sur, reemplazando asina a les siguientes dolce monedes: Pesu arxentín, Bolivianu, Real brasilanu, Pesu chilenu, Pesu colombianu, Dólar d'Estaos Xuníos (n'Ecuador), Dólar guyanés, Sol peruanu, Guaraní paraguayu, Dólar surinamés, Pesu uruguayu y Bolívar venezolanu.
Nun esiste al momentu alcuerdos al respeutu, como tampoco un cronograma pal so establecimientu. En 2007 el ministru d'economía ecuatorianu, Fausto Ortiz, sostuvo nuna entrevista que la mesma podría crease en «cinco o ocho años».[92] Sicasí, otros economistes de la rexón señalaron que: "La moneda única ye l'últimu pasu..." dempués d'avanzar na integración económica.[93] Nun esiste nenguna denominación pa esta futura moneda. Nun tien de confundir se ta proyeutada moneda común col SUCRE (Sistema Unitariu de Compensación Rexonal) que ye a cencielles una moneda de cuenta.
Depués de la constitución de Unasur, empezar a entamar una Unión Monetaria ente los países de la rexón, similar al euru. La idea foi criticada por economistes, especialmente de Brasil, qu'afirmen que con una moneda única'l país (que tien la moneda más fuerte d'América del Sur [ensin referencies]), tendría perdes bien grandessobremanera en rellación col PIB y el consumu internu. Amás na xunta que se llevó a cabu en Brasilia, Brasil esclarió que la so moneda nun se va camudar pola moneda a ellaborar. Un problema pa Brasil, Chile, Colombia y Perú una y bones los países tán estables financieramente y un cambéu desestabilizar.[94][95][96] La teoría económica usada pa la constitución del euru defendería que la unión suramericana tendría de ser más fuerte pa poder tener les carauterístiques de Zona monetaria óptima.
Ciencia y teunoloxía
[editar | editar la fonte]La UNASUR ganó tres Premios Nobel n'árees científiques: los arxentinos Luis Federico Leloir, César Milstein y Bernardo Houssay. Amás produciéronse destacaos investigadores como'l físicu Santiago Antúnez de Mayolo, que predixo la esistencia de partícules atómiques 80 años antes del so descubrimientu; el bioquímicu Pablo Valenzuela, quien dirixó los esfuercios p'afayar el virus de la hepatitis C y la creación de la primer vacuna pa la hepatitis B; Humberto Fernández Morán de Venezuela, quién inventó'l bisturín de diamante, contribuyó cola creación del microscopiu electrónicu y foi unu de los científicos que más contribuyó al programa Apollo de la NASA; Anthony Atala, creador del primer órganu humanu creáu nun llaboratoriu; Ricardo Baeza-Yates, destacáu creador d'algoritmos computacionales; Andreas Pavel, inventor del walkman; Pedro Paulet, creador del primer cohete funcional de la historia, primero que los fabricaos n'Alemaña y Estaos Xuníos; Alberto Santos Dumont, inxenieru autodidacta y aviador, consideráu por dalgunos como'l primer pilotu d'avión de la historia; Ladislao Biro, inventor del bolígrafu, o'l físicu F. J. Duarte, pioneru mundial n'investigación láser,[97] ente otros.
La Unión de Naciones Suramericanes tien el so propiu programa de satélites, centrales nucleares y la so propia compañía pública d'enerxía nuclear, el INVAP, una empresa arxentina d'alta teunoloxía dedicada al diseñu, integración, y construcción de plantes, equipamientos y dispositivos n'árees d'alta complexidá como enerxía nuclear, teunoloxía espacial, teunoloxía industrial y equipamientu médicu y científicu. Ye la única empresa en Llatinoamérica reconocida pola NASA como apta pa realizar sistemes satelitales completos, dende'l so diseñu y construcción hasta la so operación.[98] La mesma aprove a dellos países de reactores nucleares.[99]
Asina mesmu, la historia de la puesta n'órbita de satélites en Suramérica ye empecipiada colos llanzamientos del brasilanu Brasilsat A1 en 1985 y l'arxentín Lusat 1 en 1990.[100] A partir d'entós, dellos países suramericanos siguieron l'exemplu. Anguaño Brasil cunta con 11 satélites y l'Arxentina con 10, Chile con 2, Colombia 1, Bolivia 1 y d'últimes Venezuela con 2 satélites unu de telecomunicaciones y otru d'observación.[101] Ecuador construyó un nanosatélite que ta n'órbita LEO dende abril de 2013.[102]
Nel 2002 n'Arxentina llogróse exitosamente la clonación del primer vacunu, convirtiéndola nel primer país llatinoamericanu y unu de los únicos nueve países del mundu en completar esta xera.[103] El 6 d'abril del 2012 llogróse la inédita clonación de Rosita ISA, el primer bovín nacíu nel mundu al que se-y incorporaron dos xenes humanos, y que va resultar nuna lleche con lactoferrina humana y lisozima (una proteína y una enzima) con propiedaes antibacteriales y antivirales ideales pal sistema inmunolóxicu de los ñácaros.[104] Arxentina tamién s'alluga ente los cuatro únicos países a nivel mundial (al pie d'Estaos Xuníos, Italia y Canadá) en llograr la clonación de caballos d'altu valor competitivu.[105] Nos años '60 y '70 l'Arxentina efeutuó esperiencies unviando a distintos animales en vuelos suborbitales a bordu de cohetes d'ellaboración propia, lo que tresformó a esti país na cuarta nación n'unviar animales al espaciu, y una de les úniques seis na actualidá en faelo, xunto a los Estaos Xuníos, la Xunión Soviética, Francia, Xapón y China.
En 1995 la Unesco escoyó a Arxentina como la sede pa instalar l'Observatorio Pierre Auger en Malargüe, Provincia de Mendoza, que empezó a funcionar en 2005. Trátase d'un proyeutu conxuntu de más de 20 países nel que collaboren unos 250 científicos de más de 30 instituciones, cola cuenta de detectar partícules subatómiques que provienen del espaciu esterior denominaes rayos cósmicos.[106]
Nel campu de la enerxía atómica, solo l'Arxentina y Brasil tuvieron en cantu de la fabricación d'armes nucleares. De concretase'l prototipu d'una bomba nuclear de tipo implosión de plutoniu nos años 70 per parte de l'Arxentina, desamarraríase una carrera armamentista con Brasil, países qu'históricamente compitieron pol lideralgu de Suramérica. Los dos países tienen Centrales Nucleares y son capaces d'arriquecer uraniu.[107] Finalmente, en 1991 los parllamentos d'Arxentina y Brasil ratificaron un alcuerdu d'inspección billateral que creó l'Axencia Brasilanu-Arxentina de Contabilidá y Control de Materiales Nucleares (ABACC) pa supervisar que la enerxía nuclear de dambes naciones producir pa fines pacíficos.[108] Darréu, l'Arxentina ratificó'l Tratáu de Non Proliferación Nuclear en 1995 y Brasil en 1998.
Per otru llau, Arxentina y Brasil son les úniques naciones suramericanes dotaes de centrales nucleares pa enfrentar la gran demanda enerxética de les sos industries:[109] les arxentines Atucha I (la primera construyida en toa América Llatina), Atucha II y Banzáu y les brasilanes Angra I y Angra II.[110]
Tecnópolis ye la megamuestra arxentina de ciencia, teunoloxía, industria y arte más grande d'América Llatina.[111] Les actividaes tomen dende alcuentru col Tronador II (primer cohete de fabricación dafechu arxentina) y el Pulqui I (primer avión a reacción diseñáu n'América Llatina y sestu nel mundu), simulaciones del Big Bang, del Gran Colisionador de Hadrones y del ambiente xelizo de L'Antártida, percorríu pola historia de la teunoloxía comunicacional, y temes variaes como materiales ultraresistentes, los microchips y la nanoteunoloxía. Uruguái hai fabricando un satélite llamáu antelsat, ye'l primer satélite de fabricación uruguaya y foi llanzáu'l 19 de xunu de 2014. Na Guayana Francesa opera dende 1968 el Puertu espacial de Kourou (Centre Spatial Guyanais o CSG). Ye un llugar de llanzamientos propiedá de Francia que ye utilizáu pol francés Centre National d'Etudes Spatiales (CNES) y l'Axencia Espacial Europea (ESA). Dende equí son llanzaes les misiones Ariane y tase trabayando pa la base realice tamién llanzamientos de cohetes Soyuz como parte d'un alcuerdu ente Rusia y la ESA.[112]
Nel desiertu d'Atacama, nel Norte Grande de Chile, esiste más d'una docena d'observatorios —como Paranal (VLT), el complexu astronómicu más avanzáu y poderosu del planeta,[113] Atacama Large Millimeter Array (ALMA), hasta la fecha'l mayor proyeutu astronómicu del mundu,[114] y La Silla,[115] pertenecientes al European Southern Observatory (ESO); Las Campanas,[116] de la Carnegie Institution of Washington n'asociación cola Universidá de Harvard y el MIT, y Cuetu Tololo[117] y Gemini Sur,[118] pertenecientes al consorciu AURA/NOAO (sigles n'inglés de Association of Universities for Research in Astronomy/National Optical Astronomy Observatories), ente otros—. Chile tien el 40% de la observación astronómica del mundu;[119] sicasí, nes próximes décades, el sector va desenvolver otros proyeutos —como'l Giant Magellan Telescope,[120] el Telescopiu Européu Desaxeradamente Grande (Y-ELT)[121] y l'ampliación del Atacama Large Millimeter Array—,[122] lo que va faer que'l país tenga aproximao'l 60% del total mundial.[119]
La UNASUR foise integrando rápido a los enclinos mundiales en Teunoloxíes de la Información y accesu a Internet en distintes árees. Arxentina, Brasil y Chile lideren la producción de software na rexón.[123]
Demografía
[editar | editar la fonte]Les árees metropolitanes más poblaes
[editar | editar la fonte]Les aglomeraciones urbanes más poblaes de la UNASUR son les siguientes:[124][125][126][127][128][129][130][131]
| 1. São Paulo 20.847.500 hab. |
2. Buenos Aires 15 024 000 hab. |
3. Rio de Janeiro 12 460 200 hab. |
4. Lima 9 886 647 hab. |
5. Bogotá 9 886 647 hab. |
|---|---|---|---|---|
| 6. Santiago 7 164 400 hab. |
7. Belo Horizonte 5 595 800 hab. |
8. Porto Alegre 4 120 900 hab. |
9. Brasilia 3 976 500 hab. |
10. Recife 3 908 000 hab. |
| 11. Fortaleza 3 904 600 hab. |
12. Salvador de Bahia 3 820 200 hab. |
13. Medellín 3 790 400 hab. |
14. Cali 3 400 204 hab. |
15. Curitiba 3 395 400 hab. |
| Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu#Les mayores aglomeraciones urbanes d'América del Sur Mayores árees metropolitanes por población d'América del Sur[nota 1](Estimaciones de 2012) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 19 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 13 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 12 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 9.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 9.1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 6.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 6.1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 3.8 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 3.7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 3.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 3.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 3.4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
* Les cifres tán indicaes en millones d'habitantes. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| > 2.5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Diversidá Étnica
[editar | editar la fonte]La rexón ye destaca pola so diversidá étnica. Esto ye la resultancia de la colonización española y portuguesa nuna zona poblada numberosos pueblos indíxenes, pola trayida forzosa d'esclavos negros d'África, pola inmigración masiva d'europeos y asiáticos dende'l sieglu XIX, y pol amiestu ente estos distintos grupos, aniciando numberoses variantes.[132]
Magar nun esiste claridá, nin consensu sobre los volumes de población indíxena a la llegada de los colonizadores europeos, envalórase que'l so númberu tuviera de xubir siquier a los 20 millones de persones, de los cualos unos 10 millones na Suramérica andina, y unos 10 na Suramérica extra andina;[133] anque hai investigadores que calculen el númberu en dellos cientos de millones.[134] Ente los sieglos XVI y XIX, pela so parte la rexón recibió la llegada de dellos millones d'esclavos procedentes d'África, de los cualos siquier 3 millones llegaríen a Brasil,[135] y unos 2 millones a distintes les colonies españoles n'América.
A partir de la segunda metá del sieglu XIX, la rexón esperimentó una masiva inmigración europea, concentrándose preferentemente nos países del Conu Sur, esto ye, Arxentina, Chile, Uruguái y el sur de Brasil; según tamién nel estremu noroccidental, ye dicir en Venezuela, Colombia y Ecuador.[136] Esta población provenía d'España, Portugal, Italia, Alemaña, Reinu Xuníu, Croacia, Francia, Polonia, Rusia, Ucraína, ente otros países.
De la mesma, tamién se recibió una considerable inmigración proveniente Palestina, Armenia, Siria, El Líbanu, etc. habiendo colonies significatives en países como Colombia, Ecuador o Chile; según tamién esistió una fortísima inmigración de Xapón, China[137] y Corea que s'asitió nos países de la mariña del Pacíficu principalmente (Ecuador, Perú y Chile).
Países como Arxentina y Uruguái tienen un peraltu componente européu nes sos poblaciones, superando'l 80% del total, esti postreru de fechu tien el mayor porcentaxe de la so población consideráu caucásicu del continente, percima de l'América Anglosaxona (Canadá y Estaos Xuníos).[138][139][140][141] En Chile, el grau de componente européu ye bien importante algamando un 53% de la so población, en Brasil bordia'l 50% de la so población total. El país onde'l porcentaxe d'amerindios ye'l mayor componente de la población ye Bolivia, siguíu bien de cerca por Perú.[142] Coles mesmes, esisten significatives comunidaes indíxenes n'Ecuador y Paraguái que nun superen el 10%. Hai minoríes bien pequeñes y aisllaes n'Arxentina, Brasil, Venezuela, Colombia y Chile, ente que Uruguái ye l'únicu país de toa América que nun tener población indíxena autóctona.[143] Países como Guyana y Surinamy tienen una población casi dafechu afrodescendiente; ente que países como Colombia, Ecuador y Brasil tienen importantes comunidaes d'ascendencia africana (provenientes de los embarcos esclavos que España y Portugal traxeron dende'l sur d'África).
Organización territorial
[editar | editar la fonte]La Unión de naciones Suramericanes ta formada por 12 países suramericanos soberanos independientes. Dellos países como Chile, tienen territorios fuera del continente, como la Isla de Pascua, allugada na Polinesia, n'Oceanía, ente que xunto con Arxentina dambos tienen territorios na Antártica.
Estaos miembros
[editar | editar la fonte]La unión ta integrada por:
- Plantía:Xeodatos the Andean Community of Nations Miembros de la Comunidá Andina (CAN)
Estáu Plurinacional de Bolivia 1
República de Colombia 1, 4
República del Ecuador 1
República de Perú 1, 4
- Plantía:Xeodatos Mercosur Miembros plenos del Mercáu Común del Sur (Mercosur)
República Arxentina 2
República Federativa del Brasil 2
República del Paraguái 2
República Oriental del Uruguái 2
República Bolivariana de Venezuela 1, 6
- Otros miembros
República de Chile 1, 2, 4, 6
República Cooperativa de Guyana 3, 5
República de Surinam 3, 5
- Territorios participantes y que tán fora d'América del Sur
- Plantía:Xeodatos Dependencies Federales Venezolanes Isla d'Aves ye un territoriu venezolanu asitiáu nes Antilles Menores.
- Plantía:Xeodatos Rapa Nui ye un territoriu chilenu asitiáu n'Oceanía.
- Plantía:Xeodatos San Andrés y Providencia ye un territoriu colombianu asitiáu n'América Central.
- Países observadores
- Territorios non participantes
ARU ye un país autónomu del Reinu de los Países Baxos.
Bonaire ye un conceyu especial integral del Reinu de los Países Baxos.
CUR ye un país autónomu del Reinu de los Países Baxos.
Guyana Francesa ye un departamentu d'ultramar de Francia y por eso ye parte de la Xunión Europea.
Trinidá y Tobagu anque nun ye miembru, foi convidáu a xunise a la Unión de Naciones Suramericanes pol presidente de Venezuela Nicolás Maduro en xunetu del 2013.
- Territorios reclamaos
- Plantía:Xeodatos Tierra del Fueu Antártida Arxentina, ta suxeta a reclamos de soberanía per parte d'Arxentina considerándola parte integral del so territoriu.
- Plantía:Xeodatos Magallanes Antártica Chilena, ta suxeta a reclamos de soberanía per parte de Chile considerándola parte integral del so territoriu.
- Plantía:Xeodatos Tierra del Fueu Les Islles Malvines y Islles Xeorxa del Sur y Sandwich del Sur son consideraos pol Reinu Xuníu y la Xunión Europea como territorios británicos d'ultramar, y tán suxetes a reclamos de soberanía per parte d'Arxentina dende 1833 y solicitada la so descolonización poles Naciones Xuníes. Nesti puntu, la Unasur reafitó'l so respaldu al reclamu de la República Arxentina sobre dichos territorios.[144]
- Ríu Maroni ye un ríu suramericanu que conforma parte de la frontera en disputa ente Surinam y la Guayana Francesa.
1 Miembros acomuñaos del Mercosur.
2 Miembros acomuñaos del CAN.
³ Países con procesu d'integración especial.
4 Miembros d'Alianza del Pacíficu.
5 Miembros del CARICOM.
6 Ex miembros del CAN.
-
Países miembros de la Comunidá Andina (c/Reclamaciones territoriales en L'Antártida).
-
Países miembros de Mercosur (c/Reclamaciones territoriales en L'Antártida).
-
Otros miembros (c/Reclamaciones territoriales en L'Antártida).
-
Países miembros (verde) y observadores (azul).
Estadístiques
[editar | editar la fonte]| Población (est 2008):[145] | 381 959 612 habitantes 42,433% del continente americanu 5,720 % del mundu |
| Población por edaes: |
|
| Superficie:[146] | 17 738 687 km² 41,653 % del continente americanu 10,096 % de les tierres remanecíes del planeta |
| Agües duces | 42% de les agües duces del mundu |
| PIB (est 2010):[147] | US$ 4,431,793 millones 32,555 % del continente americanu 6,797 % del mundu |
| PIB per cápita (est 2010): | US$ 12 569 |
| Delda esterna (est 2009):[148] | US$ 554 472 millones |
| Esportaciones (est 2009): | US$ 454 472 millones |
| Importaciones (est 2009): | US$ 394 472 millones |
| IDH (est 2010): | 0,868 |
| Crecedera económica (est 2010): | 5,7% |
- Tien un PIB nel cambéu actual de 4 431,793 millones de dólares, faciéndo-y la cuarta economía más grande del mundu [ensin referencies]
- Tien una población de más de 380 millones de persones.
- Dambos fechos faen que'l PIB per cápita sía 12.569, na posición centésima (Nr. 100) de les economíes del mundu, per debaxo d'El Líbanu y Serbia, y percima de Sudáfrica.[149]
- Tien una superficie cimera a 17 millones de quilómetros cuadraos, más que cualquier nación, y en cuartu llugar si comparar con otros bloques internacionales.
- Los sos ingresos por esportación tán ente 452 502[150] y 481 856 millones de dólares[ensin referencies].
- Los sos pagos por importación xuben a 345 930 millones de dólares.[150]
- Tien el 42% de l'agua duce del mundu.
- Tien ocho millones de quilómetros cuadraos de superficie forestal.
- Ta allugada ente los dos principales océanus del mundu.
- Ye'l primer productor y esportador d'alimentos del mundu.
- Tien importantes reserves d'hidrocarburos.
- La gran mayoría de los sos habitantes fala unu de dos idiomes mutuamente intelixibles (español y portugués).
- Tien una historia común y valores compartíos.
- La so delda esterna xube a 589 031 millones de dólares ppp[151]
Zones económiques esclusives de los países miembros de la UNASUR
[editar | editar la fonte]| Estaos de la UNASUR | Zona Económica esclusiva km²[152] | Plataforma km² | Zona Y.Y + Superficie terrestre km² |
|---|---|---|---|
| 3.681.989[153] | 252.947 | 4.438.085 (1) | |
| 3.660.955 | 774.563 | 12.175.832 | |
| 1.159.063[154] | 856.346 | 3.939.463 (2) | |
| 1.077.231[155] | 41.034 | 1.333.600 | |
| 906.454[156] | 82.000 | 2.191.670 | |
| 808.158[157] | 53.691 | 1.949.906 | |
| 471.507[158] | 99.889 | 1.387.952 (3) | |
| 142.166 | 75.327 | 318.381 | |
| 137.765 | 50.578 | 352.734 | |
| 127.772 | 53.631 | 291.592 |
(1) Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu
(2) Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu
(3) Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu
Crítiques a la entidá
[editar | editar la fonte]Crítiques a les aiciones
[editar | editar la fonte]Nos entamos de la organización llevantaron opiniones crítiques dende l'esterior que señalaben que, dende la so fundación en 2005, la organización sería solamente una entidá virtual, que nun produciría resultancies tanxibles,[159] anguaño esti puntu de vista foi superáu pola realidá, la unión cunta con instituciones propies como'l Bancu del Sur y doce Consejos.
- Conseyu de Salú Suramericanu (CSS).
- Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS).
- Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN).
- Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE)
- Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC)
- Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI).
- Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues.
- Conseyu de Defensa Suramericanu (CDS).
- Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances (CSEF).
- Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES)
- Conseyu Eleutoral de Unasur.
- Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional
La so primer prueba de fueu, foi'l ser el preséu que desactivó definitivamente, el potencial conflictu secesionista en Bolivia.[160][161] Tamién dalgunos de los proyeutos que s'empecipiaron, como los d'infraestructura pa Suramérica yá son tanxibles.[162][163]
Crítiques a la distribución del poder
[editar | editar la fonte]Delles persones, ente elles el nomáu a secretaría de la Unión, Rodrigo Borja Cevallos, y el presidente ecuatorianu Rafael Correa, criticaron la decisión del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu de dexar a la Secretaría Xeneral y el so secretariu con menor poder y toma de decisiones que'l Conseyu de Ministres y Ministros o'l Conseyu de Delegaes y Delegaos.[164]
Cumes realizaos
[editar | editar la fonte]Xuntes especiales
[editar | editar la fonte]Xunta estraordinaria pa la designación del primer secretariu xeneral
[editar | editar la fonte]Los presidentes y cancilleres de los 12 países que formen la Unión de Naciones Suramericanes axuntáronse'l martes 4 de mayu de 2010 na llocalidá de Los Cardales (Campana), provincia de Buenos Aires, Arxentina.[165] Tratóse tres asuntos: la eleición del secretariu xeneral, les estratexes d'ayuda a Haití y Chile y la situación d'Hondures post golpe militar.
Sobre'l primer puntu, el presidente d'Ecuador, Rafael Correa propunxo al ex mandatariu Néstor Kirchner. Coles mesmes, dos selmanes tras, el canciller ecuatorianu, Ricardo Patiño, axuntar en Buenos Aires con Jorge Taiana pa definir l'axenda de la xunta y remarcó la iniciativa de Correa de que sía Kirchner quien encabece'l bloque suramericanu.
En rellación al sofitu a Haití, los mandatarios decidieron nuna xunta especial pol archipiélagu, crear un fondu d'ayuda de 100 millones de dólares, incluyendo una propuesta de solicitar un apurra del Bancu Interamericano de Desenvolvimientu (BID) por otros 200 millones. Amás tuvo la tema de Chile que tamién tuvo problemes similares.
Sofitu a Haití
[editar | editar la fonte]La UNASUR inauguró'l 1 de setiembre de 2010 la oficina UnasurHaití, nel marcu del Plan de Trabayu alcordáu pol presidente d'Ecuador, y presidente pro-témpore del bloque, Rafael Correa y pol Secretariu Xeneral, Nestor Kirchner. Al cargu de la nueva secretaría téunica quedó'l embaxador arxentín y abogáu especializáu nel campu de los derechos humanos Rodolfo Matarollo.[166]
La secretaría téunica taría en Puertu Príncipe y a Matarollo secundar l'embaxador chilenu Marcel Young.
Arxentina, pela so parte, el xueves 19 d'avientu por aciu l'embaxador de la República Arxentina n'Haití, Raúl Sebaste, el Secretariu Téunicu, embaxador Rodolfo Matarollo y el primer ministru de la República d'Haití, concretaron la firma de la Adenda al Proyeutu Ampliación del Pro Güerta n'Haití cola UNASUR, dando continuidá a esti proyeutu que Arxentina venía desenvolviendo al pie d'Haití .[167]
El Programa Pro-Huerta con Haití foi implementáu pola Arxentina dende l'añu 2005, coles mires de garantizar la seguridá alimentaria por aciu el fomentu de la autoproducción d'alimentos frescos al traviés de güertes orgániques, pa complementar la dieta de poblaciones urbanes y rurales con necesidaes básiques insatisfeches.
Xunta pola crisis de seguridá n'Ecuador
[editar | editar la fonte]Depués del españíu de la sulevación del organismu policial d'Ecuador favoreciendo'l intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador, los mandatarios de los países pertenecientes a la Unasur convocar nuna xunta d'urxencia nel Palaciu San Martín en Buenos Aires, el 30 de setiembre de 2010[168] onde busquen xenerar y consensuar un plan de sofitu pal presidente Rafael Correa. La xunta tuvo llugar el mesmu día d'empecipiáu'l golpe militar.
Ente otros resolvimientos en dicha xunta establecer por unanimidá dientro de les polítiques de la Unasur someter a sanciones a dichos países nos que s'atenten la democracia, la estabilidá institucionalidad, golpes d'Estáu y demás actos similares. Ente les sanciones determinóse cerrar toles fronteres a dicha nación, cerrar pontes y carreteres con Colombia y Perú, desconocer a cualesquier poder establecíu dempués de felicidá insubordinacion, bloquéu total económicu, comercial y políticu, suspensión del tráficu aereu, provisión d'enerxía y otros suministros,[169] espulsión de la organización, establecer xestiones internacionales pa restitución de los mandatarios derrocaos y sanciones penales en contra de los golpistes, ente otros.
Xunta pa la designación del nuevu secretariu xeneral
[editar | editar la fonte]La xunta llevar a cabu'l 11 de marzu de 2011 na Ciudá Metá del Mundu. L'anunciu de la designación del nuevu secretariu xeneral de la Unasur realizar nel marcu de la xunta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Suramérica. La designada pa ocupar el cargu foi la excanciller colombiana María Emma Mejía.
Mejía asumió'l cargu n'abril, cuando empezó l'añu alministrativu de la Unión de Naciones Suramericanes.
Nel últimu cume de la Unasur, que se celebró payares de 2010 en Guyana, los presidentes de los países miembros decidieron que'l mandatu del nuevu secretariu xeneral sería de dos años y nun podría ser reelixíu. Pa la eleición del nuevu secretariu xeneral de la Unasur les cancilleríes de Venezuela y Colombia propunxeron una eleición compartida, ye dicir que'l periodu de 2 años estremar en 2, siendo'l primer añu pa Colombia y el segundu pa Venezuela, y a partir de 2012 el secretariu xeneral de la Unasur va ser Alí Rodríguez Araque. Nel añu 2014, designar al ex-presidente colombianu Ernesto Samper Pizano pal siguiente periodu, entendíu ente los años 2014 hasta'l 2016.[170]
Xunta estraordinaria pa considerar la situación política na República del Paraguái
[editar | editar la fonte]La xunta realizó'l 29 de xunu de 2012 na ciudá de Mendoza, Arxentina, coincidiendo cola XLIII Cume del Mercosur.[171] La mesma foi convocada polos acontecimientos de la crisis política qu'asocedía en Paraguái, la que provocó la destitución del presidente Fernando Lugo, y foi'l parllamentu paraguayu quien designara como'l so socesor al hasta entós vicepresidente Federico Franco nuna situación calificada como golpe d'estáu institucional. Federico Franco nun foi convidáu a la xunta estraordinaria, y la mayoría de los gobiernos llatinoamericanos yá emitieren comunicaos onde nun reconoceríen al nuevu presidente.[172]
Les definiciones tomaes pol Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur foi suspender a Paraguái "hasta que se restableza l'orde institucional", poniendo fin al exerciciu de la Presidencia pro témpore qu'hasta esi momentu ostentaba ésti país y otorgándola al Xefe d'Estáu de Perú, Ollanta Humala. D'esta manera, el grupu de países fixo efeutiva la clausa democrática, considerando que'l xuiciu político y posterior destitución de Lugo nun cuntó coles garantíes del debíu procesu nin la posibilidá de defensa de les acusaciones efeutuaes nel mesmu.[173]
Xunta estraordinaria pa considerar la situación na República Bolivariana de Venezuela
[editar | editar la fonte]La xunta foi convocada d'emerxencia pal día 18 d'abril de 2013, onde se trataron los acontecimientos asocedíos en Venezuela, depués de realizaes les eleiciones presidenciales. La mesma tuvo llugar na ciudá de Lima y asistieron los presidentes de Perú, Brasil, Arxentina, Colombia, Uruguái, Chile, Guyana y Bolivia, ente que'l presidente de Paraguái nun foi convocáu yá que Unasur caltién la suspensión d'esti país hasta que se realicen eleiciones democrátiques, tampoco asistieron el presidente d'Ecuador que s'atopaba de xira per Europa y tampoco hubo representación de Surinam.[174][175][176][177]
Al rematar l'alcuentru dio llectura a l'acta de la declaración de consensu algamada polos Xefes y Xefes d'Estáu de Unasur. La mesma "espresa la so felicitación al pueblu venezolanu pola masiva participación y saluda al presidente Nicolás Maduro poles resultancies"; tamién "encamienta a tolos sectores que participaron a respetar los resultaos oficiales de les eleiciones", remarcando que "tou reclamu que solicite dalgunu de los participantes tendrá de ser enriáu dientro del ordenamientu xurídicu presente". La declaración tamién inclúi párrafos rellacionaos a los fechos de violencia qu'asocedieron en Venezuela tres les eleiciones, en tal sentíu "llapada a deponer toa actitú o actu de violencia que ponga en riesgu la paz social del país" y por tanto "alcuérdase la designación d'una comisión de Unasur p'acompañar la investigación de los fechos violentos".[178]
Xunta estraordinaria motivada pola demoranza del presidente bolivianu en Viena
[editar | editar la fonte]Convocar a un cume d'emerxencia'l día 4 de xunetu de 2013, a raigañu del conflictu diplomáticu amenáu a partir de la retención del presidente bolivianu, Evo Morales, na capital austriaca.[179][180]
Evo Morales fuera reteníu mientres catorce hores nel aeropuertu de Viena dos díes antes. Esto asocedió depués de que Francia, Italia y Portugal negaren el pasu del avión presidencial bolivianu pelos sos espacios aéreos, frente al barruntu de que tuviera a bordu Edward Snowden, quien tenía pidíu de captura per parte de les autoridaes d'Estaos Xuníos poles sos revelaciones sobre'l programa de vixilancia global PRISM, conducíu per esi país, y finalmente fuera España quien procurara una ruta alternativa al dexar l'aterrizaxe del avión presidencial nel aeropuertu de Les Palmes[181]
Unasur emitió amás un comunicáu, onde espresa la so solidaridá col gobiernu bolivianu y manifiesta el so "indignación y fondu refugu" pol fechu, demandando amás el so esclarecimiento.[182]
Traces culturales en UNASUR
[editar | editar la fonte]Idiomes
[editar | editar la fonte]Los idiomes más falaos nos países miembros de UNASUR son:[183][184][185][186][187]
- Portugués: 204 918 000
- Español: 203 480 564
- Quechua: 8 495 337
- Guaraní: 4 939 180
- Aimara: 2 808 000
- Alemán: 1 983 000
- Italianu: 1 629 000
- Árabe: 1 112 800
- Criollu guyanés: 700 000
- Chinu: 537 000
- Caló: 432 000
- Xaponés: 412 000
- Neerlandés: 344 000
- Wayú: 305 000
- Mapuche (Mapudungun): 260 000
- Yidis: 200 000
- Catalán: 174 000
- Inglés: 85 000
- Romanín vlax: 52 000
- Coreanu: 37 000
- Yanomami: 33 000
- Ticuna: 32 600
Munchos otros idiomes son falaos por un gran númberu d'habitantes, particularmente de les families de llingües tupí-guaraní, macro-yê, caribes, chibchenses, pano-tacanas, macroarahuacanes, el dialeutu alemán del Sur de Brasil, wichí, ucraín, rusu, ente otros.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Secretaría Xeneral de Unasur.
- Mercosur.
- Comunidá Andina.
- Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños (CELAC).
- ALBA.
- Alianza del Pacíficu.
- Alcuerdu Transpacífico de Cooperación Económica.
- OEI.
- Rellaciones económiques ente Méxicu y Brasil.
Instituciones de Unasur
[editar | editar la fonte]Órganos de la Unasur
[editar | editar la fonte]- Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur.
- Presidencia Pro Témpore de Unasur.
- Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur.
- Conseyu de Delegaes y Delegaos de Unasur.
- Conseyos Ministeriales y Sectoriales
- Secretaría Xeneral de Unasur.
Conseyos Ministeriales y Sectoriales de la Unasur
[editar | editar la fonte]- Conseyu de Salú Suramericanu (CSS).
- Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS).
- Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN).
- Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE).
- Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC).
- Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI).
- Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues.
- Conseyu de Defensa Suramericanu (CDS).
- Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances (CSEF).
- Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES).
- Conseyu Eleutoral de Unasur (CEU).
- Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional (DOT).
Otres Instituciones del Organismu
[editar | editar la fonte]- Parllamentu Suramericanu.
- Bancu del Sur.
- Institutu Suramericanu de Gobiernu en Salú - ISAGS
- Centru d'Estudios Estratéxicos de Defensa del Conseyu de Defensa Suramericanu CEED - CDS
- Unidá Téunicu Alministrativa del Conseyu Eleutoral - UTACE
- Escuela Suramericana de Defensa ESUDE
Amás, los ministros de Defensa d'Arxentina, Brasil, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, Paraguái, Perú, Surinam, Venezuela y el vice-ministru de Defensa d'Uruguái alcordaron el 11 de payares de 2011, nuna xunta del Conseyu de Defensa Suramericanu la creación de l'Axencia Espacial Suramericana,[188] oxetivu que foi incluyíu nel cronograma d'actividaes pal siguiente añu, denomináu Plan d'Aición 2012.
Antecedentes
[editar | editar la fonte]Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ [http://www.nodo50.org/ceprid/spip.php?article162/ Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR)
- ↑ Preámbulu Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericandas Archiváu el 25 d'ochobre de 2011 na Wayback Machine.
- ↑ Unasur puede convertir a Suramérica en potencia xeopolítica. Andina, 6.9.2011
- ↑ El Parllamentu uruguayu aprueba'l tratáu constitutivu de la Unasur
- ↑ factor-de-estabilidá-democracia-y-paz-en-la-region/ Unasur, un factor de “estabilidá, democracia y paz” na rexón
- ↑ «Colombia aprueba'l Tratáu Constitutivu de Unasur». europapress. Consultáu'l 9 de marzu.
- ↑ «tratáu_133971_272388.html Unasur: Brasil apurre ratificación del tratáu». Los Tiempos. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.
- ↑ «Diputaos aprueben ingresu de Paraguái a Unasur». europapress. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.
- ↑ http://www.losandes.com.ar/notas/2012/6/29/unasur-tambien-esclúi-paraguay-quita-presidencia-tempore-651935.asp
- ↑ «Bachelet, presidenta de Unasur». BBC. Consultáu'l 25 de mayu de 2008.
- ↑ Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes Archiváu el 25 d'ochobre de 2011 na Wayback Machine. Comunidá Andina de Naciones, aportáu'l 15 de setiembre de 2009.
- ↑ «Unasur va tener parllamentu en Bolivia». Opinion.com. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de febreru de 2009. Consultáu'l 25 de mayu de 2008.
- ↑ Oxetivos de la Unasur
- ↑ «Antecedentes de Unasur». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-09-05.
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-16.
- ↑ Naz la Unión de Naciones Suramericanes
- ↑ tratáu constitutivu/
- ↑ Oxetivos de la Unasur
- ↑ Comisión ONX concede categoría d'observador a Unasur
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Constitución de la Unión de Naciones Suramericanes Archiváu el 25 d'ochobre de 2011 na Wayback Machine.
- ↑ 21,0 21,1 llibertá Envuelta en mitu, ritu y escultura, la nueva sede de Unasur remembra la llibertá Noticies 24.
- ↑ http://www.rtu.com.ec/internacionales/10026-siete-consejo-de-unasur-pa-la-integracion-
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-16.
- ↑ 24,0 24,1 http://www.elciudadano.gob.ec/index.php?option=com_content&view=article&id=18909:conseyu-de-educacion-cultura-ciencia-tecnologia-y-innovacion-promueve-la-integracion-y-desenvolvimientu-rexonal&catid=1:archivu
- ↑ http://www.pptunasur.com/conteníos.php?menu=3&submenu1=15&idiom=1
- ↑ 26,0 26,1 http://www.diariounasur.com/nota.asp?Id=272
- ↑ http://www.elmercurio.com.ec/326559-observadores-del conseyu eleutoral-de-unasur-estrenar en-venezuela.html
- ↑ http://www.elcomercio.com/politica/Creacion-Conseyu-Eleutoral-Suramericanu-Unasur_0_716928351.html
- ↑ «MTC va siguir alantre cola carretera Interoceánica Sur». Andina. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-09-07. Consultáu'l 27 de mayu de 2011.
- ↑ RPP (ed.): «carretera-interoceanica-noticia_321189.html Presidente inaugura últimu tramu de interoceánica». Consultáu'l 29 d'avientu de 2010.
- ↑ «L'Aniellu Enerxéticu». Cooperativa. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-11-29. Consultáu'l 5 d'ochobre de 2005.
- ↑ Xuníos pol Gas
- ↑ «Colombia y Venezuela van construyir un gasoductu y un oleoductu». El Pais (España). Consultáu'l 16 de xunu de 2006.
- ↑ Yá nun se va riquir pasaporte pa viaxar per Suramérica Archiváu 2016-10-13 en Wayback Machine Diariu Clarín, 28 xunu de 2008
- ↑ Axencia de noticies Telam
- ↑ [1] Estratexa y negocios, 1 Payares de 2011
- ↑ «A arrayadura de sol, bona ye l'agua». Deutsche Welle 27 de payares de 2006. Consultáu'l 18 de xunetu de 2007.
- ↑ «Topeto Darien moist forest» (inglés). Encyclopedia of the earth 3 d'abril de 2007. Consultáu'l 31 de mayu de 2007.
- ↑ «El ríu Amazones ye "el más llargu"». BBC 16 de xunu de 2007. Consultáu'l 18 de xunetu de 2007.
- ↑ http://desnivel.com/alpinismo/ojo-del-saláu-el-volcan-mas-alto-del mundu
- ↑ «El Ríu de la Plata, cada vez más contamináu». clavenoticias.com. Consultáu'l 1 de setiembre de 2008.
- ↑ «Los inques vuelven navegar». BBC 05.11.2006. Consultáu'l 25 de xunetu de 2008.
- ↑ «Angel Falls» (inglés). Encyclopædía Britannica. Consultáu'l 1 de setiembre de 2008.
- ↑ «L'estensu Salar d'Uyuni». Consultáu'l 1 de setiembre de 2011.
- ↑ «Topetó bioxeográficu». Universidá Teunolóxica del Topetó. Archiváu dende l'orixinal, el 2021-08-31. Consultáu'l 1 de setiembre de 2008.
- ↑ «Amazones: más deforestación». BBC 08.04.2004. Consultáu'l 1 de setiembre de 2008.
- ↑ «Canaima». Infoaquí. Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'agostu de 2007. Consultáu'l 30 d'agostu de 2007.
- ↑ «South America: Topography and Geology» (inglés). Columbia Electronic Encyclopedia. Consultáu'l 27 d'avientu de 2008.
- ↑ Volcanes de Chile
- ↑ «Espacio naturales de Llatinoamérica». Institut für Geographie der Universität Innsbruck. Consultáu'l 27 d'avientu de 2008.
- ↑ «Espacio naturales de Llatinoamérica». Institut für Geographie der Universität Innsbruck. Consultáu'l 27 d'avientu de 2008.
- ↑ http://finanzas.iprofesional.com/notes/118489-Por-qu-Amrica-llatina-est-contribuyendo-a la crecedera global
- ↑ http://internacional.elpais.com/internacional/2015/01/30/actualidad/1422643328_842941.html
- ↑ http://www.bancomundial.org/temas/globalizacion/cuestiones2.htm
- ↑ http://www.datosmacro.com/idh
- ↑ «Sigue "la guerra del gas"». BBC 22 d'ochobre de 2003. Consultáu'l 9 de setiembre de 2007.
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-11-20.
- ↑ https://web.archive.org/web/20090412202802/http://www.g20.org/about_what_is_g20.aspx
- ↑ https://web.archive.org/web/20110514133452/http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2
- ↑ «destinos-turisticos-favoritos Copia archivada». Archiváu dende l'destinos-turisticos-favoritos orixinal, el 15 de xineru de 2013. Consultáu'l 19 d'avientu de 2012.
- ↑ capital financiera-mundial Londres ye la capital financiera mundial. CNN Espansión (10-6-2008). Consultáu'l 14 de setiembre de 2009.
- ↑ «São Paulo é a melhor cidade pa fazer negócios na América Llatina». Consumidor Modernu (2011). Archiváu dende l'orixinal, el 10 de mayu de 2012. Consultáu'l 26 de xineru de 2012. «Ranking 2011»
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-05-05.
- ↑ https://web.archive.org/web/20120229015419/http://www.argentinatradenet.gov.ar/sitio/supermercáu/2.htm
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-05-15.
- ↑ 66,0 66,1 66,2 http://www.icslatam.com/integracion-llatinoamericana/union-de naciones suramericanes/
- ↑ http://www.bgs.ac.uk/mineralsuk/statistics/worldArchive.html
- ↑ http://negocios.iprofesional.com/notes/134666-Arxentina-riqueza-eterna-reserves-de-gas-pa-ms-de-500-aos-asitien-al-pas-como-un xugador-estratgico-mundial
- ↑ Exportaçõye brasileiras batem recorde em 2010 y chegam a US$ 201,9 bi artículu en Folha Online (en portugués)
- ↑ Bancu Mundial (2010 est.). «Capitalización nel mercáu de les compañíes que coticen en Bolsa». Consultáu'l 11 de xunu de 2011. «US$ a precios actuales».
- ↑ Toovey, Leia Michele (17 de payares de 2010). «The Top 10 Copper Producing Countries» (inglés). copperinvestingnews.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-06-21. Consultáu'l 18 d'abril de 2012.
- ↑ Codelco (s/f). «Operaciones - Chuquicamata». www.codelco.com. Consultáu'l 22 de payares de 2011.
- ↑ Codelco (s/f). «teniente.html Operaciones - El Teniente». www.codelco.com. Consultáu'l 22 de payares de 2011.
- ↑ International Lithium Alliance (s/f). «Broad Based Lithium Reserves - South America» (inglés). www.lithiumalliance.org. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de xineru de 2012. Consultáu'l 10 d'avientu de 2011.
- ↑ «Litiu: 70 proyeutos en competencia». Minería Chilena (349): páxs. 65-71. Julio de 2010. ISSN 0716-1042. Archivado del original el 2013-04-25. https://web.archive.org/web/20130425213720/http://www.mch.cl/revistas/PDF/MCH%20349.pdf. Consultáu'l 21 de mayu de 2012.
- ↑ http://www.direcon.gob.cl/inversion/1421
- ↑ Antofagasta plc
- ↑ https://web.archive.org/web/20120430084852/http://mineriadelperu.com/2012/04/emplegu-xeneráu-por-inversion-chilena/
- ↑ Organización pa la Cooperación y el Desenvolvimientu Económicos (OCDE) (7 de mayu de 2010). «Chile's accession to the OECD» (inglés). www.oecd.org. Consultáu'l 7 de mayu de 2010.
- ↑ Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu (PNUD) (2 de payares de 2011). «Informe sobre Desenvuelvo Humanu 2011: Anexu estadísticu - Cuadros estadísticos - Midíes compuestes - Índiz de Desenvolvimientu Humanu y los sos componentes - Cuadro 1». hdr.undp.org. Consultáu'l 2 de payares de 2011.
- ↑ http://www.weforum.org/news/chile-sigue-siendo-la-econom%C3%ADa-m%C3%A1s-competitiva-de-am%C3%A9rica-llatina-y-del caribe-mientres-que-m%C3%A9xi
- ↑ https://www.imf.org/external/datamapper
- ↑ «Brasil: Ministres y Ministros de turismu de la Comunidá Suramericana de Naciones van promover turismu internu y mayores conexones aérees dientro d'esta rexón». Caribeinside.com 28 d'ochobre de 2005. Archiváu dende l'orixinal, el 8 de febreru de 2009. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
- ↑ http://www.businessweek.com/magazine/content/06_05/b3969412.htm
- ↑ International Monetary Fund (2014 est.). «Country Comparison» (inglés). Consultáu'l 6 de xunetu de 2015. «US dollar».
- ↑ International Monetary Fund (ochobre de 2015). «Country Comparison» ((n'inglés)). Consultáu'l 12 d'avientu de 2015. «US dollar».
- ↑ FMI (ochobre de 2015). «Gross domestic product, current prices» ((n'inglés)). Consultáu'l 12 d'avientu de 2015. «U.S. dollars, not in PPA terms».
- ↑ L'Economista (ed.): «Discurso en pro d'una moneda suramericana» (2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2 d'ochobre de 2008. Consultáu'l 15 de setiembre de 2008.
- ↑ Op. cit.
- ↑ Los Tiempos.com (ed.): «Morales propón una moneda suramericana» (28 d'agostu de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 28 d'agostu de 2008. Consultáu'l 15 de setiembre de 2008.
- ↑ Terra (ed.): «Empresarios critiquen n'Ecuador "moneda suramericana" y Bancu del Sur» (11 de xunu de 2007). Consultáu'l 15 de setiembre de 2008.
- ↑ metrolatinousa.com (ed.): «Ecuador envalora que moneda suramericana podría crease en cinco o ocho años» (12 d'avientu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 20 de setiembre de 2008. Consultáu'l 15 de setiembre de 2008.
- ↑ Unasur frena moneda única por esperiencia europea: representante arxentín. L'Espectador 11 de xunu, 2011. Accesu 29 d'avientu de 2014
- ↑ «Morales propón moneda suramericana». Los Tiempos. Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2008. Consultáu'l 28 de xunu de 2008.
- ↑ «Unasur aspira a moneda única y una sola ciudadanía». Correo Perú.
- ↑ «García plantega ciudadanía y moneda común en Unasur». El comerciu.
- ↑ Optics & Photonics News 6(10), 12 (1995).
- ↑ «Perfil de la empresa». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-01-11.
- ↑ https://web.archive.org/web/20130115055042/http://www.en.argentina.ar/_en/science-and-education/index.php
- ↑ http://www.fayerwayer.com/2010/09/bicentenariu-latinoamerica-y-l'espaciu-una historia-de-satelites/
- ↑ https://web.archive.org/web/20130417020400/http://www.tbs-satellite.com/tse/online/thema_first.html
- ↑ http://www.exa.ec/
- ↑ http://www.argentinaxplora.com/news/pampa/pampa.htm
- ↑ http://america.infobae.com/notas/26911-Una vaca clonada-en-Argentina-dar-leche-materna
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-01-15.
- ↑ http://revistaexactamente.wordpress.com/2010/02/04/malargue-y-la ciencia/#more-195
- ↑ http://www.iri.edu.ar/publicaciones_iri/IRI%20COMPLETU%20-%20Publicaciones-V05/CERPI%20CENSUD/abstracts/quintanar%20romegialli%20pon.pdf
- ↑ https://web.archive.org/web/20101014214149/http://www.cnea.gov.ar/que_ye_la_cnea/historia.php
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-23.
- ↑ http://g1.globo.com/Noticias/Economia_Negocios/0,,MUL758157-9356,00-LOBAO+DIZ+QUE+PAIS+FARA+UMA+USINA+NUCLEAR+POR ANU+EM+ANOS.html
- ↑ http://www.lanacion.com.ar/1389800-que puede percorrese-en-tecnopolis-la-megamuestra-de-ciencia-y-tecnologia-que-arrinca-güei/
- ↑ «La ESA lleva'l «Soyuz» a la Guayana». Ya.com 27 de febreru de 2007. Archiváu dende l'orixinal, el 24 de xunetu de 2008. Consultáu'l 1 de setiembre de 2008.
- ↑ European Southern Observatory (ESO) (s/f). «Observatoriu Paranal». www.eso.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ ALMA (s/f). «Atacama Large Millimeter/submillimeter Array». www.almaobservatory.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ European Southern Observatory (ESO) (s/f). «Observatoriu La Silla». www.eso.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ Observatoriu Las Campanas (s/f). «Las Campanas Observatory» (inglés). www.lco.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ Observatoriu Interamericano de Cuetu Tololo (2011). «Cuetu Tololo Inter-American Observatory» (inglés). www.ctio.noao.edu. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ Observatoriu Gemini (s/f). «Gemini Observatory» (inglés). www.gemini.edu. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ 119,0 119,1 Christiansen Z., Axel (12 de xunu de 2012). «ESO da lluz verde a telescopiu más grande del mundu en Chile». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de payares de 2012. Consultáu'l 27 de xunu de 2012.
- ↑ «Giant Magellan Telescope» (inglés). www.gmto.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ European Southern Observatory (ESO). «The European Extremely Large Telescope» (inglés). www.eso.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ «National Radiu Astronomy Observatory (NRAO)» (inglés). www.nrao.edu. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-10-22.
- ↑ Les cifres de población a partir de la suma de la población de los conceyos: IBGE
- ↑ United Nations World Urbanization Prospects (2009 revision)
- ↑ «DANE». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de payares de 2009. Consultáu'l 14 d'avientu de 2015.
- ↑ «Población Municipal DANE». Consultáu'l 14 d'avientu de 2015.
- ↑ «2005 Census». Departamento Alministrativu Nacional d'Estadística DANE. Consultáu'l 14 d'avientu de 2015.
- ↑ «Sexu-de-les-Principales-Ciudaes-2000-2015 Perú: Estimaciones y proyeiciones de población total por sexu de les principales ciudaes» páx. 32. Scribd - Institutu Nacional de Estadistica ya Informática (INEI) (marzu de 2012). Consultáu'l 14 d'avientu de 2015.
- ↑ «Región Metropolitana de Santiago». Instituto Nacional d'Estadístiques. Archiváu dende l'orixinal, el 6 de setiembre de 2012. Consultáu'l 14 d'avientu de 2015.
- ↑ Metropolitan areas as defined by DANE in the 2005 census. Les cifres son de estimaciones oficiales DANE.
- ↑ «Suramérica». Encarta. Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'abril de 2008. Consultáu'l 2 de xunetu de 2008.
- ↑ [2] Universidá Nacional de Colombia - L'Amazonia brasilana y el trapeciu colombianu.
- ↑ [3] Francisco Javier Clavijero (1844) Historia antigua de Méxicu y de la so conquista, Imprenta de Lara
- ↑ Darcy Ribeiro. O Povo Brasileiro, Vol. 7, 1997 (1997). Magar la cifra ye muncho más alta, calculándose en 12 millones los africanos llevaos a Brasil, tender a aceptar que la mayoría morría nos viaxes o nun sobrevivía a les dures condiciones de vida.
- ↑ [4]
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-08-31.
- ↑ http://www.ancestrositalianos.com/inmigracion/la-gran-inmigracion-italiana.html
- ↑ http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0025-76802006000200004&lng=es&nrm=iso&tlng=es
- ↑ http://www.zingerling.com.ar/obres/geneitaliana/laargentinayloserupeos.htm
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-11-25.
- ↑ / Población Indíxena nel Perú
- ↑ Institutu Nacional d'Estadístiques INE - CHILE. 2002. Fueyes Informatives. Estadístiques Sociales. Pueblos Indíxenes en Chile. Censu 2002.
- ↑ «Declaración especial sobre la cuestión de les Islles Malvines». Unasur (30 de payares de 2012). Consultáu'l 22 d'abril de 2013.
- ↑ Tabla de países ordenaos por población
- ↑ Tabla de países ordenaos per superficie
- ↑ Tabla de países ordenaos por PIB (nominal)
- ↑ Tabla de países ordenaos pola so delda esterna
- ↑ «CIA - The World Factbook - Country Comparisons - GDP - per capita (PPP)». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-04-24.
- ↑ 150,0 150,1 «CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Exports». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-10-04.
- ↑ «CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Debt - external». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-03-17.
- ↑ Seaaroundus.org
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de xineru de 2012. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011. «EEZ waters of: Chile 2,009,299 km², Desventuraes Isl. 449,805 km², Easter Isl. 720,395 km², J. Fernández, Félix and Ambrosio Isl. 502,490 km²»
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de xineru de 2012. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011. «EEZ Waters of: Argentina»
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011. «EEZ waters of: Ecuador 236.597 km², Galapagos Isl. 835.936 km²»
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de xineru de 2012. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011. «EEZ Waters of: Peru»
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2011. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011. «EEZ Waters of: Colombia»
- ↑ Sea Around Us Project (s/f). «Exclusive Economic Zones (EEZ)» (inglés). seaaroundus.org. Archiváu dende l'orixinal, el 22 d'ochobre de 2013. Consultáu'l 24 de febreru de 2015. «EEZ Waters of: Venezuela»
- ↑ El País, 24 de mayu de 2008 Brasil impulsa un organismu de defensa común suramericanu
- ↑ «Declaración de la moneda». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-09-19.
- ↑ Bolivia exemplu positivu de Unasur El País, pol embaxador d'España Emilio Menendez
- ↑ Venceyos con estáu de proyeutos d'infraestructura Unasur
- ↑ Llogros iniciales de la Unasur
- ↑ «Unasur: ¿un fiascu?». El Comerciu. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-08-15. Consultáu'l 6 d'agostu de 2008.
- ↑ «Cume estraordinariu de Unasur». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-07.
- ↑ Páxina/12 :: El país :: La Unasur yá tien oficina n'Haití
- ↑ pro-güerta-haiti-hasta-l'anu La Cooperación Arxentina, Haití y la UNASUR aprobaron l'ampliación del Pro Huerta – Haití” hasta l'añu 2016
- ↑ Tres l'intentu de golpe d'estáu nueche-en-Buenos-Aires-por Ecuador.html Cristina: “Falamos con Correa y sabemos que la situación ta baxu control”, El Argentino.com, 01/10/2010, Consultáu: 05 d'Ochobre 2010
- ↑ Alvertencia de la Unasur contra intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador, Periódicu El Día (www.eldia.com.ar), vienres 1 d'ochobre de 2010, consultáu: 5 d'ochobre de 2010
- ↑ Ernesto Samper Pizano: Ernesto Samper va ser el nuevu secretariu xeneral de la Unasur. el-nacional. 17 de xunetu de 2014. http://www.el-nacional.com/mundo/Ernesto-Samper-secretariu-xeneral-Unasur_0_447555437.html..
- ↑ «conseyu-de-xefes-y-jefes-de-estado-y-de-gobiernu-de-la-union-de naciones suramericanes-unasur-&catid=66:noticies-unasur Decisión del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR)». Secretaria Xeneral de UNASUR (28 de xunu de 2012).
- ↑ «Llatinoamérica nun reconoz a Franco». Ambito.com (22 de xunu de 2012).
- ↑ «La Unasur tamién votó la suspensión pero tornó sanciones económiques». Telam (29 de xunu de 2012).
- ↑ «crisis venezolana Perú convoca cume estraordinariu de Unasur por crisis venezolana» (18 d'abril de 2013). Consultáu'l 4 de mayu de 2013.
- ↑ «Unasur axúntase güei en Lima pa tratar situación de Venezuela». RPP Perú (17 d'abril de 2013). Consultáu'l 18 d'abril de 2013.
- ↑ «Reunión estraordinaria de Unasur va tratar la situación en Venezuela». elespectador.com (18 d'abril de 2013). Consultáu'l 18 d'abril de 2013.
- ↑ «Cumbre de Unasur analiza crisis en Venezuela». rcnradio.com (18 d'abril de 2013). Archiváu dende l'orixinal, el 22 d'abril de 2014. Consultáu'l 18 d'abril de 2013.
- ↑ «de respetase-les resultancies-de-les eleiciones Unasur sobre Venezuela: "Tienen de respetase los resultaos de les eleiciones"». infobae.com (18 d'abril de 2013). Consultáu'l 18 d'abril de 2013.
- ↑ Infonews (2 de xunetu de 2013). «La Unasur convocó a una xunta d'emerxencia». Consultáu'l 4 de xunetu de 2013.
- ↑ Europa Press (4 de xunetu de 2013). «Venezuela va esixir a Unasur conderga a países que negaron sobrevuelu d'avión presidencial bolivianu». Consultáu'l 4 de xunetu de 2013.
- ↑ Opinión.co.bo (4 de xunetu de 2013). «Embajador boliviana en Madrid diz qu'España ufiertó alternativa». Consultáu'l 4 de xunetu de 2013.
- ↑ Infonews (3 de xunetu de 2013). «Evo Morales: Unasur espresó "indignación y fondu refugu"». Consultáu'l 4 de xunetu de 2013.
- ↑ «Languages of the World (Idiomes del mundu)» (n'inglés). ethnologue. 2014. http://www.ethnologue.com/world. Consultáu'l 13 d'avientu de 2015.
- ↑ «mundu.pdf L'español nel mundu» páx. 6. Institutu Cervantes. Consultáu'l 13 d'avientu de 2015.
- ↑ Bolivia - Según el Censu de 1992, el 58 per cientu de la población fala español como la so llingua materna. unicef.org
- ↑ Paraguái - Según el censu de 1992, el 50% utiliza tantu n'español como la llingua indíxena guaraní nel país, 37% fala guaraní solamente, 7% fala namái español.findarticles.com.
- ↑ Adelaar 2004, páxs. 167–168, 255.
- ↑ [http://www.infodefensa.com/es/2011/11/14/noticia-el conseyu-de-defensa-de-la-unasur-alcuerda-crear-l'axencia espacial-suramericana-2.html Infodefensa, 14 de payares de 2011
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Roberto Bouzas, Pedro da Motta Veiga y Sandra Ríos. 2007. "Crisis y perspectives de la integración suramericana", Foreign Affairs n'español, ochobre-avientu, ISSN 1665-1707. Disponible en [5] Archiváu 2022-03-25 en Wayback Machine
- Diego Cardona (2005), “¿Tien futuru la Comunidá Suramericana de Naciones?”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 5, ISSN 1665-1707, páxs. 84-92. Disponible en comunidá suramericana-de-naciones.html (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Manuel Cienfuegos y José Antonio Sanahuja (eds.) (2010), La construcción d'una rexón. Unasur y l'integración n'América del Sur. Barcelona, CIDOB, ISBN 978-84-92511-17-4. Versión pdf en [6]
- Cástor Díaz Barrado(2005), La Comunidá Suramericana de Naciones: Propuestes y Realizaciones, Revista Española de Derechu Internacional (REDI), vol, LVII, n2 2, ISSN 0034-9380, páxs. 639-663
- Heliu Jaguaribe(2005), “El proyeutu suramericanu”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 2, ISSN 1665-1707, páxs. 80-83
- Roberto Pedro Lopresti (2007), “Constituciones del Mercosur“ Segunda Edición, Buenos Aires: Editorial La Llei. ISBN 987-03-1077-8
- Parma, Agustin (2011), La solución de discutinios na UNASUR", INFOJUS - Doctrina, http://www.infojus.gob.ar/carlos-agustin-parma-solucion-discutinios-unasur-dacf110153-2011-10-03/123456789-0abc-defg3510-11fcanirtcod
- José Antonio Sanahuja. 2007.“Rexonalismu ya integración n'América Llatina: balance y perspectives”, Pensamientu Iberoamericanu (nueva dómina), monográficu “La nueva axenda de desenvolvimientu n'América Llatina”, nº 0, febreru de 2007, ISSN 0212-0208, páxs. 75-106. Versión PDF en [7]
- José Antonio Sanahuja "Multilateralismo y rexonalismu en clave suramericana: el casu de Unasur”, Pensamientu Propiu nº 33, monográficu “Desafíos del multilateralismo n'América Llatina”, 2011, ISSN 1016-9628, páxs. 117-160. Versión pdf en [8]
- José Antonio Sanahuja "Post-lliberal regionalism in South America: the case of Unasur”, European University Institute, Robert Schuman Centre for Advanced Studies (EUI-RSCAS) 2012/05. Versión pdf en [9]
- Documentos Normativos de la Unión de Naciones Suramericanes Archiváu 2018-08-18 en Wayback Machine
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Secretaría Xeneral de Unasur Archiváu 2016-01-25 en Wayback Machine
- Mercosur
- Comunidá Andina Archiváu 2013-01-11 en Wayback Machine
- Institutu Sul-Americanu de Política y Estratégia (ISAPE)
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Unasur.
Ye obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource.
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q4230