Адэса

Горад Адэса укр.: Одеса Герб Сцяг Краіна Украіна Вобласць Адэская вобласць Раён Адэскі раён[d] Каардынаты 46°28′39″ пн. ш. 30°43′57″ у. д. Унутранае дзяленне 4 гарадскія раёны Мэр Генадзь Труханаў[d] Заснаваны XV стагоддзе Першая згадка 1415 Ранейшыя назвы Хаджыбей Горад з 1794 Плошча 236,9 км² Вышыня цэнтра 40 ± 1 м Водныя аб’екты Адэскі заліў[d] Насельніцтва ▼1 010 537 чал. (1 студзеня 2022) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 048 Паштовыя індэксы 65000–65480 Аўтамабільны код BH і НН / 16 Афіцыйны сайт omr.gov.ua Адэса на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Адэ́са (укр.: Одеса) — горад на паўночна-заходнім узбярэжжы Чорнага мора, адміністрацыйны цэнтр Адэскай вобласці, самы буйны порт Украіны, а таксама буйны прамысловы, культурны, навуковы і курортны цэнтр; вузел шашэйных дарог і чыгунак.

Насельніцтва горада на 1 сакавіка 2013 года — 1.014.849 чалавек, пастаяннага насельніцтва — 997 186 чалавек. Па колькасці жыхароў займае трэцяе месца ў краіне пасля Кіева і Харкава. Адэса — Горад-герой.

Гісторыя

2 мая 2014 года ў выніку супрацьстаяння паміж супернікамі і прыхільнікамі Еўрамайдана ў Адэсе загінула, па розных дадзеных, ад 44 да 300 чалавек.

Насельніцтва

• 1795 — 2349 чал.
• 1802 — 9 тыс. чал.
• 1829 — 52 тыс. чал.
• 1849 — 86 729 чал.
• 1873 — 193,5 тыс. чал.
• 1897 — 404 тыс. чал.
• 1939 — 602 тыс. чал.
• 1959 — 667 тыс. чал.
• 1966 — 753 тыс. чал.
• 1974 — 981 тыс. чал.
• 1979 — 1 046 133 чал.
• 1989 — 1 115 371 чал.
• 1995 — 1 060 000 чал.
• 2001 — 1 029 049 чал.
• 2006 — 993 000 чал. (пяты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2007 — 1 080 270 чал.(чацвёрты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2009 — 1 008 604 чал.
• 2010 — 1 010 000 чал. (трэці горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2011 — 1 006 787 чал.
• 2012 — 1 007 186 чал.
• 2015 — 1 016 500 чал.

Нацыянальны склад насельніцтва Адэсы (паводле перапісу, праведзенага ў 2001 годзе): 61,6 % украінцы, 29,0 % рускія, 1,3 % балгары, 1,2 % яўрэі, 0,7 % малдаване, 0,6 % беларусы, 0,4 % армяне, 0,2 % палякі.

Адукацыя

• Адэская нацыянальная акадэмія сувязі імя А. С. Папова
• Адэскі нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт
• Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава

Рынак «Прывоз». Рыбнае месца

Памятныя мясціны

• Адэскі нацыянальны акадэмічны тэатр оперы і балета
• Помнік дэ Рышэльё
• Касцёл Святога Пятра
• Сабор Раства Хрыстова

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Адэсы

• Леанард Іларыёнавіч Адамаў (1941—1977) — савецкі беларускі футбаліст.
• Ганна Ахматава — расійская паэтэса
• Янка Брыль — беларускі пісьменнік
• Ігар Ганькевіч (1962—1990) — рок-музыкант, заснавальнік гурта «Бастыён» і сузаснавальнік адэскага рок-клуба.
• Міхаіл Якаўлевіч Гулько (нар. 1918) — беларускі архітэктар.
• Міхаіл Міхайлавіч Жванецкі — пісьменнік-сатырык
• Антон Карніцкі (1912—1944) — беларускі жывапісец.
• Ільф і Пятроў — савецкія пісьменнікі-сатырыкі
• Ігар Аляксандравіч Мяльчук — канадскі лінгвіст
• Таццяна Віктараўна Паплаўская — беларускі мовазнавец
• Усер Давідавіч Розенфельд (1934—2003) — беларускі філосаф і культуролаг.
• Франц Аляксеевіч Рубо — расійскі мастак
• Аляксандра Саковіч (1906—1997) — беларуская пісьменніца, мемуарыст
• Армен Сяргеевіч Сардараў (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
• Юрый Іосіфавіч Хашчавацкі — беларускі рэжысёр
• Уладзімір Міхайлавіч Мажуль (1939—2008) — беларускі вучоны, доктар біялагічных навук (1986), прафесар (1991).
• Віталь Крывіцкі (нар. 1972) — біскуп Кіеўска-Жытомірскай дыяцэзіі.
• Саламон Шыманавіч Пінкус (1908—1971) — урач-тэрапеўт. Доктар медыцынскіх навук (1968), прафесар (1969).
• Кірыл Іванавіч Прашчаеў (нар. 1973) — доктар медыцынскіх навук, прафесар.

Беларусы Адэсы

З восені 1917 г. Адэсе жыў Сцяпан Некрашэвіч, які працаваў загадчыкам беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).

5 ліпеня 1999 года было афіцыйна зарэгістравана нацыянальна-культурнае аб’яднанне грамадзян «Беларусь», штаб-кватэра знаходзіцца па вуліцы Садовай 16, налічвае больш 200 членаў. Найбольш актыўныя члены таварыства — прафесійны мастак Вячаслаў Ігнаценка, акадэмік-генетык Адольф Стэльмах, кіраўнік 5-й студыі мясцовай тэлекампаніі, выпускніца журфака БДУ Марына Багрый-Шахматава, дырэктар цэнтралізаванай сеткі дзіцячых бібліятэк г. Адэсы Галіна Лазарава, загадчыца дзіцячага садка Стэфанія Шмыгіна.

Літаратура

• Адэса // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Адэса
• Афіцыйны сайт Архівавана 27 лістапада 2020.
• Сайт беларусаў Адэсы Архівавана 28 ліпеня 2013.
• карта і даведнік Адэсы

 Фильм об Одессе и одесситах "Кто бы мог подумать?"