Arantzibia dorretxea
| Arantzibia dorretxea | |
|---|---|
| Kokapena | |
| Herrialdea | |
| Probintzia | |
| Herria | Berriatua |
| Koordenatuak | 43°19′06″N 2°27′12″W / 43.31833°N 2.45333°W |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Eraikuntza | XIV. mendea |
Arantzibia dorretxea (herri hizkeran Arantzubi[1] edo Antzubixe[2]) Erdi Aroko dorretxea da, Berriatuako (Bizkaia) Magdalena auzoan.
Kokapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Berriatuatik Ondarroarako norabidean, BI-633 errepidetik ikus dezakegu.[3] Artibai ibaiaren meandro batean dago, haitz baten gainean; mareak haraino ailegatzen dira. Antzinan, hain zuzen ere, padura eremua zen hori, eta Artibai ibaia ziurtasunez zeharkatu zitekeen lehen ibia.[4]
Gorozika auzora (Ondarroa) doan bidean sartuz, Artibai ibaia zeharkatzen da zubitxo batetik, eta Arantzibia ondotik pasatuko gara (dorretxea ezin daiteke barrutik bisitatu).
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erdi Aroan leku estrategikoa zen, bertatik Ondarroako portuko aktibitatea kontrolatzen baitzen: barne aldera joan-etortzen ziren garraioak ibi honetatik derrigorrez pasa behar izaten ziren. Horregatik, leinu gerren garaian, Pedro Ortiz handikia (Arteagatarren leinukoa) lekuaz jabetu zen; 1370 inguruan dorrea eraiki zuen, eta bere inguruan familia bilduz, leinu-etxe bihurtu zuen. Errenta, pribilegio eta kargu publikoak bereganatuz Arantzibiatarrak inguruko familia indartsuena bihurtu ziren, leinu gerretan parte hartuz.[4]
1417an Arantzibia eta Yarza familien arteko borroka izan zen, non Yarzatarren aldetik hamar hildako izan ziren, eta Arantzibiatarren aldeko sei.[5] 1443an Ganboatarrek dorretxeari eraso egin zioten: etxeko jauna hil eta gero, dorrea erre eta eraitsi zuten. Honen ostean konpondu zela uste da, baina halere 1500 inguruan oinarrietatik berreraikia izan zen, gaurko itxura hartuz.[4] Leinu gerrak amaituak ziren eta garai berrietara egokitu zen: garai horretako da bigarren solairua, bere gela handi, leiho zorrotz, harrizko eserleku eta beste elementuekin.[3]
XVII gizaldi hasieran, etxeko jabeek Peñafloridako Konde titulua eskuratzearekin batera beste aldaketa batzuk egin zituzten: kanpo-eskailera, pisu bat gehiago eta hego-ekialdean eraikin berria[4] (Arantzibia Nagusia edo Ezkerra[5]).
Arantzibia leinukoek ere errota bat izan zuten gaur eguneko Arantzibia Laka baserrian.[5]
Egitura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garai batean, dorrea harresiz inguratuta egon zen; baina gaur egunean ez.[5]
Arantzibia dorreak kubo egitura du, 14 x 14 x 15 m. gutxi gora behera. Hormak harlanduxko irregularrez eginak daude, eta harlanduak ertzetan eta baoetan baino ez ditu. Jatorriz hiru solairu zituen, eta XVII. mendetik aurrera gaur dituen bostak.[4]
Beherengo solairua oso altua zen (ia 7 m), beraz erdian beste bat atera zen, eta gaur egunean Arantzibiak bi solairutako korta du. Maila honek arkudun ate bat zuen ezker aldeko fatxadan; baina tapatu zen, eta gaur egun haren dobela batzuk baino ez dira gelditzen. Solairu honetan argia gezi-leihoen bidez sartzen da, eta haietako batzuk leiho bihurtu dira.[4]
Lehen solairura harrizko kanpo-eskailera estu baten bidez igotzen da, atearen parean zabalxeago eta balkoi bezala euskarri batzuetan eutsita; XVII. gizaldian aldatu bazen ere (malda leunduz) bere ezaugarriengatik Bizkaian bakarra da.[4]
Balkoitxo horretan dorrera sartzeko atea dago, XVII. mendeko armarri barrokoarekin. Solairu horretan dauden leihoak modernoak dira (XIX eta XX mendeetan irekiak) eta zenbait gezi-leiho tapatu ditu.[4]
Etxeko solairu nagusia bigarrena da: hor dago gela nagusia, ekitaldi solemneetarako erabiltzen zena. Kanpora leiho puntadunak ditu, batzuek bikoitzak (gelakoak) eta besteak sinpleak (eskailerakoak). Leiho hauetako batzuk "iltze buru" motako apaingarriak dituzte, eta habeetako batzuk "arraultze-tailatuak"; biak ala biak XVI. mende hasieran dorre, ermita eta baserri askotan erabili izan zirenak. Solairu honetako kanpo aldeko fatxadetan, harrizko euskarri-lerroak daude; garai batean teilatuko besoak eusteko funtzioa zutenak, baina solairua gehitu zenean erabilpena galdu zutenak. [4]
Eraikinaren azken solairua XVII. mendean uzta gordetzeko gehitutako ganbara handia da.[4]
Dorreak bere egurrezko egitura mantentzen du: 16 zutabetako oinarria; haien gainean habeak; eta hauen gainean solibak eta latak. Egurrok ez dute hormarik zulatzen, ezta haien gainean pisurik ezartzen.[4] Sagardoa egiteko tolarea ere badu.[3]
Dorretxeak lau isuriko teilatua du, berritua baina jatorriz izan behar zuenaren antzekoa.[4]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ kalamendi. (2014-11-21). «Errege bideko krosa» Berriatua Bizi (Noiz kontsultatua: 2019-11-21).
- ↑ «Berriatuako Udala - Antzubixe-Alleri tartearen irekitzea» www.berriatua.org (Noiz kontsultatua: 2019-11-21).[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ a b c «Aranzibia dorrea Berriatuan | Puntu Interesgarriak Puntos de Interés | Zer egin | Oiz Egin» www.oizegin.com (Noiz kontsultatua: 2019-11-21).[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ a b c d e f g h i j k l González Cembellín, Juan Manuel. «Torre de Aranzibia (Berriatua)» http://www.bizkaia.eus/ (Noiz kontsultatua: 2019ko azaroaren 21a).
- ↑ a b c d Zubikarai, Augustin. «Berriatua» https://euskerazaleak.biz/ (Noiz kontsultatua: 2019ko azaroaren 21a).
Ikus baita ere
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Arantzibia dorrearen zaharberritzea, barruko argazkiekin - Rehabilitacion de Casa- torre en Antzubixe.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q12253855
Multimedia: Arantzibia dorretxea / Q12253855
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |