Frank van der Stucken
| Frank van der Stucken | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Fredericksburg, 1858ko urriaren 15a |
| Herrialdea | |
| Heriotza | Hanburgo, 1929ko abuztuaren 16a (70 urte) |
| Heriotza modua | : eritasuna |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | orkestra zuzendaria, musikagilea eta biolin-jotzailea |
| Kidetza | Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia |
| Genero artistikoa | musika klasikoa |
| Musika instrumentua | biolina |
Frank Valentine van der Stucken (Fredericksburg, Ameriketako Estatu Batuak, 1858ko urriaren 15 - Hanburgo, Alemania, 1929ko abuztuaren 16), belgiar-estatubatuar musikagile eta orkestra-zuzendaria izan zen, AEBetako musikaren bultzatzaile izatearengatik ospetsua.
Familia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gurasoak Jean François van der Stucken eta Sophie Schönewolf ziren. 1852 inguruan Jean François Anberestik AEBetara joan zen, Henri Castro lapurtarrak Texasen sustatutako kolonietara;[1] han ezagutu zuen Sophie, etorkin alemaniarren alaba. Negozioetan arituz, Jean François ("Frank") aberastu egin zen, eta bere arrimura Belgikako senide gehiago ere ekarri zituen (haiek Europara itzulita ere bertan geratuko zirenak). Frank semeak 3 urte zituela Gerra Zibila lehertu zen. Aitak Armada Konfederatuan izena eman zuen, Texas independentzia nahi zuten Hegoaldeko Estatu Batuen parte baitzen. Texasko Zalditeriako I. Erregimentuan zerbitzatu zuen, kapitain gradura ailegatuz, eta 1864an Gillespie Konderriaren Fiskal Nagusi bihurtuz. Baina 1865ean gerra amaitu ostean galtzaileentzat egoera ona ez zela eta, familiak Belgikara itzultzea erabaki zuen.[2]
Jean Françoisek eta Sophiek lau seme-alaba izan zituzten, eleanitzak izan zirenak: jaioterriko ingelesa, aitaren nederlandera eta amaren alemana zekizkiten; gerora, Frankek frantsesez ere ikasi zuen, Flandrian eskola-hizkuntza nagusia zena. Eleaniztasunak bere nazioarteko ibilbidean asko lagunduko zion.
Franken anaietako bat, Hugo (Frederiksburg 1863 - Anberes 1924) "Moulins Van der Stucken" irin fabrikaren jabea izan zen, Anberesko portuan. Hugo van der Stucken Elsa Schwabe alemaniarrarekin ezkondu zen; eta haien alaba bat, Senta, Vicente Ruiz de Arkaute tolosarrarekin; hauen semeetako bat Felix Ruiz de Arkaute espeleologoa izan zen.[2]
Formazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Musika formakuntza zortzi urterekin hasi zuen Anberesen. 1866tik 1876ra[1] Peter Benoit-en eskolan ikasi zuen: bertan biolina ikasi zuen Émile Wambach-ekin, eta teoria eta konposizioa Benoitekin. 16 urterekin Tantum Ergo-arentzat bi moldaketa idatzi zituen; eta bi urte geroago Te Deum bat bakarlari, koru eta orkestrarentzat; bere abizenarekin hitz-jokoa eginez, lan hau "Partes" seudonimoarekin sinatu zuen (neerlanderaz stukken hitzak "zatiak" esan nahi baitu, eta latinez partes).[3] Garai bertsuan balleterako pieza bat eta orkestra baterako preludio bat ere egin zituen; Benoitek berak zuzentzen zuen orkestrarentzat egin zuela uste da. Ikasle garaian Van der Stucken eta Jan Blockx lagun minak bihurtu ziren, artista giroan murgilduz: Emile Claus margolaria eta Victor de la Montagne eta Georges Eekhoud idazleak lagun talde berekoak ziren.[4]
Musika ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Amberesko lagun batekin, Van der Stucken Richard Wagnerren omenez eginiko Bayreutheko lehen Musika Festibalera joan zen, 1876an; Benoiten gomendioz, gainera, Wagner bera ezagutzeko aukera izan zuen, Wahnfried etxera gonbidatua. Gero Leipzigera joan zen, eta han harreman sozialak are gehiago landu zituen; gero bertan Jan Blockxekin bildu zen. Lagun biek Carl Reinecke, Victor Langer eta Edvard Grieg-ekin eskolak hartu zituzten, eta Van der Stucken azken honen lagun handia bihurtu zen, "izaera atsegina zuelako, eta bere oinarri artistikoak erabat Anberesko eskola abertzalearekin bat zetoztelako". Van der Stuckenek Neun Gesänge konposizioa Griegi eskaini zion.[3]
1878 eta 1881 artean Van der Stuckenek asko bidaiatu zuen, batzuetan Blockxekin: Austria, Suitza, Italia, eta Frantzia bisitatu zituen, eta harreman estuak izan zituen Giuseppe Verdi, Emmanuel Chabrier eta Jules Massenet musikagileekin. Pariseko denboraldian Vlasda drama lirikoa idatzi zuen (Theodore Thomasi eskeinia[3]), eta Maria Vollmer kantari alemaniarra ezagutu zuen, Pauline Garcia-Viardoten ikaslea; Mariarekin ezkonduko zen, eta lau seme-alaba izango zituzten.[1] 1881ean ‘Kapellmeister’ postua eskuratu zuen Breslau-ko (gaurko Wroclaw) Stadt Theater-ean. 1883an Griegek Franz Liszt aurkeztu zion;[5] Lisztek bere lanen kontzertu-sorta bat antolatu zuen Weimarren,[4] eta honek Van der Stuckenen ospea asko handitu zuen.
Max Bruch-en aholkuz, 1884an Van der Stucken AEBetara itzuli zen. Han Arion Society of New York gizonen koru famatuaren zuzendari bihurtu zen, Leopold Damrosch ordezkatuz. Kontserbatorioan ere sartu zen, irakasle eta koru/orkestra zuzendari bezala. Musika elkarte ezberdinak sortu zituen, eta North-East German Saenger Bund elkartearen kide izan zen; honekin 4.000-5.000 kantarirekin eginiko kontzertu entzutetsuak antolatu zituen. Garai honetan orkestra sinfoniko asko ibili ziren Van der Stuckenekin lan egin nahian, eta Frankek amerikar musikaren bultzatzaile sutsua izan zen.[4] 1885ean, estatubatuar konpositoreen lanekin (Arthur Bird, Louis Maas, Louis A. Russell, Otto Singer, Chadwick, Foote, Paine, MacDowell...[3]) esklusiboki eginiko lehen kontzertua zuzendu zuen New Yorken; 1889an Pariseko Nazioarteko Erakusketan esperientzia errepikatuko zuen, Europan AEBetako musika hutsez emandako lehen kontzertuan. 1892an Arion Societyrekin Europan bira bat egin zuen, Max Bendix-en orkestrak lagunduta; urte berean, New Yorkeko Emanu-El sinagogako musika zuzendari bihurtu zen, eta 1895a arte arituko zen lan honetan.
Halere, Van der Stuckenek Europako musikarien emanaldiak ere antolatu zituen, hala nola Brahmseen Hirugarren Sinfonia, Chabrierren España, Bedrich Smetanaren Moldova, Piotr Tchaikovskyren Rokoko doinu baten moldaketak, eta Berlioz, Bruch, Saint-Saëns, Dvorak, Smetana, Rubinstein, eta Strauss musikagileen lanak. Ameriketan Flandriako musika ere aurkeztu zuen, batez ere bere maisu Benoitena (Txirula Kontzertua, Lucifer, Charlotte Corday, The River Scheldt), Blockxena (Triptiek, Milenka) eta Gevaert, Gilson, De Greef, eta De Swert musikagileen lanak. Gainera Ameriketako garaian Europan ere emanaldiak egin zituen, zuzendari bezala. 1895ean Van der Stucken Cincinnatiko Orkestra Sinfonikoaren zuzendari bihurtu zen. Garai honetan AEBetako musikan pertsonai ezagunenetako bat bihurtuzen.[4] AEBetako musikari eginiko ekarpena aitortuz, 1898an National Institute of Arts and Letters erakundearen kide izendatua izan zen.[1] 1901etik 1907ra New Yorkeko Metropolitan Opera antzokiko orkestra zuzendaria izan zen. 1906an Phi Mu Alpha Sinfonia musika elkartearen ohorezko kide izendatua izan zen.
1907tik aurrera Van der Stuckenek Alemanian denboraldi luzeak egin zituen, tarteka AEBetara bidaiatuz. Europako hainbat hiritan zuzendari bezala aritu zen, besteak beste Brusela eta Anberesen; garai honetan Daniel Sternefeld zuzendaritzan formatu zuen.[2] 1917ra arte Hannoverren bizi izan zen. Bere agur-kontzertu sinfonikoa Anbereseko Erret Zoologia Elkartearen antzokian eman zuen, 1927ko martxoaren 23an. 1928ko urrian bere 70. urtebetetzeko ospakizunetan izan zen New Yorken, Cincinnatin eta Fredericksburgen; hauxe izan zen Ameriketara eginiko azken bidaia.[1]
1929ko otsailean buruko odol isuria izan zuen, eta ondorioz bere osasuna asko kaltetu zen. Urte bereko apirilean, American Academy of Arts and Letters erakunde ospetsuak kide izendatu zuen.[1] Denbora gutxira Hanburgora aldatu zen, eta bertan hil zen ebakuntza baten ostean. Hiri horretako Ohlsdorf kanposantuan ehortzia dago emaztearekin, familiaren hilobi batean.[6]
Ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Musikagile bezala, Frank Van der Stucken eskola germaniarraren zalea izan zen, Wagnerrena bereziki; honen eta Liszten "musika programatikoaren" eskemak jarraitzen zituen, orkestazio eta koru koloretsuekin.[1] Bere orkestra-lan ezagunen artean William Shakespeareren Ekaitza antzezlanari eginiko musika, Heinrich Heineren William Ratcliff tragediari eginiko Prologo sinfonikoa, Rigaudon, Festzug (Peter Benoiti eskeinitako festa-martxa), Louisiana, Ein kleiner Walzer, eta Pagina d’amore aipa daitezke. Halere, bere lan famatuena Pax Triumphans da non amaieran koruak eta orkestrak Nun danket alle Gott mit Herzen, Mund und Händen himnoa ematen duten. Hortaz gain, Van der Stuckenek beste lan asko ditu: drama liriko bat, piano musika, kororako konposizioak, eta lied estiloan emaniko kantu[7] ugari (genero honetan aurkitzen baitzen erosoen). Musikarako testuetan ere nabarmendu zen; askotan alemaniar idazle ospetsuenak aukeratzen zituelarik: Heine, Goethe, Friedrich Rückert...[4]
Omenaldiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gaur egun, Van der Stucken Ameriketan ezagunagoa da Europan baino: Fredericksburg jaioterrian The Friends of Van der Stucken elkartea dago, bere lanen bilduma egiten ari dena;[1] gainera bertan 1991etik bere omenezko musika jaialdia ospatzen da; Cincinattin, berriz, Frank Van der Stucken Society bat dago. Era berean, bere konposizioakmusikarien errepertorioan daude, eta ikertuak dira.[4]
Fredericksburgeko Pioneer Garden delakoan Russ Thayerrek bere omenez eginiko monumentu bat dago, 1999an ezarria.[1]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g h i «TSHA | Van der Stucken, Frank Valentine» www.tshaonline.org (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
- ↑ a b c Jean François van der Stucken-en hereniloba Pedro Ruiz de Arkaute Irazuztak emandako informazioa, 2022-IV-15. a
- ↑ a b c d «Van der Stucken, Frank | Studiecentrum voor Vlaamse Muziek» www.svm.be (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
- ↑ a b c d e f «Van der Stucken, Frank | Studiecentrum voor Vlaamse Muziek» www.svm.be (Noiz kontsultatua: 2022-04-15).
- ↑ «Metropolitan Opera Orchestra Principal Musicians» www.stokowski.org (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
- ↑ «Personen der Zeitgeschichte und Prominente | Hamburger Friedhöfe» www.friedhof-hamburg.de (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
- ↑ «O kom met mij in den lentenacht! | LiederNet» www.lieder.net (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Datuak: Q1444369
Multimedia: Frank Van der Stucken / Q1444369