Kontinenteen jitoa
Kontinenteen jitoa masa kontinentalak elkarrekiko mugitu egiten direla esaten duen teoria da. Kontinenteak mugitzen zirela Abraham Orteliusek proposatu zuen eta Alfred Wegener meteorologo alemaniarrak teoria garatu zuen 1912an[1]. Baina, 70. hamarkada arte, noiz plaken tektonikaren teoria proposatu zen, ez zen egoki azaldu jitoaren zergatia. Teoria berri hau Wegenerren teorian eta lurrazal ozeanikoaren hedapenean oinarritu zen.
Aurreko Teoriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kontinenteen jitoaren ideia zabaldu aurretik lurra zurruna zela eta kontinenteak finkoak zirela pentsatzen zen. Hala ere, hainbat ikertzaile, haien artean Abraham Ortelius [2], Alexander von Humboldt eta Antonio Snider-Pellegrini, konturatu ziren Ozeano Atlantikoko kontrako aldeetan zeuden kontinenteen kostaldeek forma osagarriak zituztela. Hau dela eta, lehenagotik ere proposatu izan ziren kontinenteak denboran zehar desplazatzen ziren ereduak, hau da, Wegener ez zen kontinenteak noizbait elkarturik egon zirela proposatzen lehena izan
Adibidez, Eduard Suessek 1885ean Gondwana superkontinentea proposatu zuen, baina honen banaketa Ozeano Atlantikoaren hondoratzeari egokitu zion. Era berean, Frank Bursley Taylorrek[3] 1910ean proposatu zuen Kretazeoan Lurra eta Ilargia gaur egun baino gertuago zeudela eta horren eraginez Ilargiak Lurrean eragindako indar grabitazionalak mugiarazi zituela.[4]
Kontinenteen jitoa Wegenerren arabera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Wegenerren arabera kontinenteak lurrazal ozeanikoaren gainean flotatzen zuten, izotzak uraren gainean flotatzen duen antzera. Kontinenteak Pangea izeneko superkontinente batetik eratorriak dira, nahiz eta jarraitutasun estrukturala izan Mesozoikoan Pangea apurtu eta zati desberdinak, kontinenteak, elkarrengandik urruntzen hasi ziren gaur egun arte ere horrela jarraituz. Bere teoria garatu ahal izateko, aurreko teorien aurka egin behar izan zuen. Izan ere kontinenteen desplazamendu bertikalez gain horizontalak ere bazirela zioen eredua plazaratu zuen: kontinenteen despalzamendu horizontalaren eredua. Eta hau frogatu ahal izateko bere ikerketetan oinarritu zen arrazoi solidoak eman ahal izateko.
Alfred Wegener
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alfred Wegener Berlinen 1880an jaiotako zientzialari alemana izan zen. Astronomian doktoretza eskuratu ostean meteorologia eta geofisika aztertzen hasi zen. Bere ikerketa batzuek kontinente desberdinetako fosilen antzekotasuna ikustera eraman zuten, kontinenteen jitoa aurkezten amaituaz 1912an. Komunitate zientifikoak ordea, erotzat hartu zuen garai haietan. Ironikoki Alfred Wegener ezagunagoa da gaur egun kontinenteen jitoaren teoriarengatik; nahiz eta hainbat urtez Groenlandian ikertzen aritu ondoren, hainbat teoria meteorologo, arrakastatsu eta oso garrantzitsu argitaratu.
Kontinenteen jitoaren frogak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kontinenteen eitea:
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Froga hauen artean lehena kontinenteen eitea da. Wegener ez zen hau adierazten lehenengoa izan, munduko mapa batean argi ikus daiteke Hego Amerikak eta Afrikak eite osagarria dutela, eta nahiz eta elkartze hori ez izan erabatekoa- alde batetik globoaren itxura paperean zehatz mehatz adieraztea ezinezkoa delako eta bestetik jasandako higidura, sedimentazio, bolkanismo eta beste hainbat prozesuek kontinenteen kostaldeak aldatu dituztelako- kontinenteen elkartze ideia horren ikerketa froga honen ondorioz hasi zen garatzen.
Berdintasun geografikoak:
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Berdintasun estrukturalak ere kontuan izan zituen, ozeano batek banatutako kontinenteetan bertako harrien adin, tolesturen geometrian edota zutabe estratigrafikoetan aurkitutako parekotasunak aztertuz. Adibidez Saharako hego mendebaldean eta Guyanako (Hego Amerikako) agertzen diren harri eta harri serieak erabat berdinak dira. Baina argiago igortzen dira antzinako bi prozesu orogenikoek utzitako aztarnak; izan ere, Britainiaren basamentuaren zati nagusia eratu zuten bi prozesu hauen ondorioz sortutako mendikateak Britainiaz gain Norvegia, Groenlandia eta Ipar Amerikan ere aurki daitezke.
Froga paleontologikoak:
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kontinente ezberdinetan aurkitutako harriak aztertzean, bertako aztarna paleontologiko askok kointziditu egiten zela ohartu zen Wegener. Esaterako Glassopteris izeneko landarearen aztarnak Hego Amerikako eta Afrikako hegoaldean, Antartikan eta Australian aurki daitezke. Mesosaurus narrastiarekin antzeko zerbait gertatzen da, orain dela 270 Mu bizi izan zen izaki honen aztarnak Hego Amerikan eta Hegoafrikan aurkitu direnez, eta honelako narrasti batek hain migrazio luzeak egiteko gai ez zela kontuan izanik, bi kontinente hauek garai horretan bateraturik egon behar ziren.[5]
Charles Darwin-en eboluzioaren teoria ere aplikatuz hainbat ondorioetara iritsi zen Wegener; lur eremu bat beste guztietatik at mantenduz gero bere fauna eta flora propioak garatuko ditu Australiaren kasua den bezala. Adibide garbiena ugaztunena da; ugaztunak bi motatakoak dira plazentalak (indartsuagoak) eta martsupialak; eta habitat bera konpartituz gero plazentalak gainjartzen dira. Ikerketen arabera orain dela 70 Mu martsupialak mundu osoan zehar hedaturik zeuden baina plazentalak agertzean hauek nagusitu ziren Europa, Asia eta Ipar Amerikan. Hego Amerikan aldiz orain dela 30-40 Mu arte martsupialak ziren nagusi. Ondorioz, orain dela 70 Mu Ipar Amerika eta Hego Amerika banandurik zeuden, eta orain dela 30-40 Mu elkartu ziren.
Ondorengo teoriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Teoria ez zen izan onartua hainbat urtez; alde batetik Wegenerrek kontinenteen mugikortasuna azaltzen zuen mekanismo fidagarririk definitu ez zuelako[6], eta bestetik bere teoriaren arabera kontinenteak hondo ozeanikoaren gainetik desplazatzen zirelako eta horrek sortutako frikzioa indartsuegia izango litzatekeelako, kontinenteen desplazamendua ezinezko eginaz.[7][8] Hala ere, hainbat ikertzailek, haien artean Arthur Holmes[9] eta Alexander du Toit, kontinenteen jitoaren teoriarekin jarraitu zuten lanean.[4]
1968an, Wegenerren kontinenteen jitoaren teoria eta Harry Hess-en hondo ozeanikoaren hedapenaren teoria oinarritzat hartuta, plaken tektonikaren teoria proposatu zen. Teoria honek Lurraren hainbat prozesu ditu:kontinenteen mugimendua, lurrikaren eta sumendien kokapena eta mendikateen sorrera hauen artean.
1970eko hamarkadaren hasieran teoriak onarpen orokorra lortu zuen hainbat ikerketa egin ondoren.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ 1880-1930,, Wegener, Alfred,. The origin of continents and oceans. ISBN 0486617084..
- ↑ (Ingelesez) Romm, James. (1994-02-03). «A new forerunner for continental drift» Nature 367 (6462): 407–408. doi:. (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ Lane, A. C.. (1944). «Frank Bursley Taylor (1860-1938)» Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences 75 (6): 176–178. doi:. (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ a b 1967-, Apraiz Atutxa, Arturo,. (2005). Plaka-tektonika : lurraren funtzionamendua ulertzeko teoria. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 8484380750..
- ↑ Rejoined continents [This Dynamic Earth, USGS. ] (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ Historical perspective [This Dynamic Earth, USGS. ] (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ Simison, W. Brian. plate tectonics: history of an idea.. (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ Alfred Wegener. (Noiz kontsultatua: 2017-11-30).
- ↑ 1899-, Holmes, Doris L.,. (1969). Elements of physical geology: the study of landforms;. Nelson ISBN 0174480202..
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Datuak: Q178605
Multimedia: Continental drift / Q178605