Edukira joan

Hades

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Hades
Antzinako Greziako erlijioa
Ezaugarriak
Sexuagizonezkoa
BizitokiaHades (en) Itzuli eta Greek underworld (en) Itzuli
BaliokideakPluton
Familia
AitaKronos
AmaRea
Ezkontidea(k)Pertsefone
Bikotekidea(k)Minthe (en) Itzuli eta Leuce (en) Itzuli
Seme-alabakMacaria (en) Itzuli eta Zagreus (en) Itzuli
Anai-arrebakHestia, Zeus, Hera, Demeter eta Poseidon

Greziar mitologian, Hades ( antzinako grezieraz ᾍδης edo Ἅιδης ) jainko ktoniko bat da, Zeus eta Poseidonen anaia . Zeusek Zerua eta Poseidon Itsasoa gobernatzen duen bezala, Hadesek lur azpian gobernatzen du eta horregatik askotan hartzen da « infernuko maisua » . Persefonerekin ezkonduta dago. Sarapis,Ptolemaikoari eta Pluton erromatarrari dagokio.

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

" Hades " hitzarentzat askotan ematen den azalpen etimologikoa α-ϝἰδής batean deskonposatzen da ( εἴδω aditzetik , " ikusi "), horrek esan nahi luke " ikusten ez duguna ". Hala ere, hizkuntzaren ikuspuntutik, hipotesia zalantzazkoa da. Izan ere, aurrizki pribatiboa, *n bokalizaziotik datorrena, laburra da nahitaez, alta Ἅιδης ek, berriz, hasierako ᾱ (alfa luzea) barne hartzen du. Xurgapena ere kezkagarria da. Izan liteke, beraz, herri etimologia bat baino ez izatea, Antzinatean jada existitzen dena. Hala ere, jainkoaren izenari buruzko hipotesiek eztabaida handia izaten jarraitzen badu ere, azken ikerketek etimologia hori birgaitu nahi dute, izenaren berezitasun bikoitza nominatiboaren krasiaren bidez [1] , .

Bere aldetik, Paul Thieme indologoak bere izena azaldu zuen indoeuroparren arabera *sm̩-vid- " biltzea (hildakoen) » [2] .

Greko homerikoan eta jonikoan, Áïdēs bezala ezagutzen zen. Garai klasikoan ezagutzen zen izena Háidēs (Ἅιδης) zen. Geroago iota isildu egin zen, gero azpiindize-marka bat (ᾍδης) eta azkenean guztiz baztertu zen (Άδης).

Kondairak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kronos ( Saturno erromatarrentzat) eta Rea-ren lehen semea da, eta Hestia, Demeter, Hera, Zeus eta Poseidon-en anaia. Haiek bezala, aitak irentsi eta askatuko du Zeusek, Reak salbatuta, Cronos hil eta sabela irekitzen duenean aitaren sabelean hazitako anai-arrebak ateratzeko.

Titanomakian parte hartzen du eta Ziklopeak errezibitzen ditu. Horrez gain ikusezina bihurtzen duen kasko zoragarria lortzen du, Zeusek tximista eta Poseidonek hiruhortza jasotzen dituen bitartean . Kasko miresgarri honek ikusezin egin dezake jainkoen begientzat ere, eta hori ezinezkoa da beste jainkoentzat, hilkorrentzat bakarrik ikusezin bihurtzen ahal direlako.

Lurpeko agintaria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hades kornukopia eskuan hartuta, Oionokles pintorearen irudi gorriko anfora atiko baten xehetasuna, K.a. 470. AD, Louvre Museoa .

Titanen aurkako gerraren denboran, Hadesek jasotzen ditu " itzal lainotsuak "eta haiekin bizi da Lurpeko munduan [3] . Hildakoen erregea denez [4], bere eginkizun nagusia Lurpeko mundutik irtetea eragoztea da, haiek ikusteak gizakiak eta jainkoak izuz beteko baitzituzten [5] . Pindarrek atributu gisa ematen dio hildakoak gidatzen dituen zetro bat [6], normalean Hermes psikoponpoari dagokion rola . Persiarrak liburuan, Hades izena Hermes eta Gaiaren aldi berean deitzen da Darioren arima lurrera ekartzeko [4] .

Eskilok bi aldiz aurkezten du hildakoen epaile gisa. Les Suppliantes -en Danaosek dio « han ere norbaitek justizia egiten du krimenengatik, esaten dute - beste Zeus bat: hari, hildakoen artean, azken Juizioa » [7] . Eumenides -en, koruak era berean esaten du « Ikaragarrizko kontuak ekartzen ditu bere buruari, / hildako Printzea, han behean lur azpian, / eta bere Liburu handian, / bere begiradak ez du ezer galtzen uzten. » .

Agamenonek egindako aipamen hauek Zeus eta Helios-i, aurpegiratutako hitzekin aldera daitezke «zuek lur azpian / zin faltsuak egiten dituzten hilen artetik zigorra ateratzen duzuena", hauek dira, Hades eta Persefone [8]. Beste nonbait, Altheak, Meleagerren amak, bere anaiak hil zituenaren heriotza eskatzen die Hadesi eta Persefoni [9]. Dena den, Hades oso gutxitan aurkezten da epaile gisa [10] eta arimaren epaia gehiago lotzen da Egiptoko tradizioekin greziarrenekin baino.

Batzuetan Hamabi Olinpiarren artean dago, nahiz eta hau tradizio nagusiaren aurkakoa den : oso gutxitan uzten du bere erreinua, hots, salbuespen nabarmenena balin bada, Persefoneren bahiketa izan zelarik bezala [11] . Hades, bestela, nahiko dmotza da mitologian, batez ere heroiak inplikatzen dituzten kondairetara lotuta dago: Orfeo, Teseo eta Herakles beren katabasean harekin topo egiten duten hilkor gutxien artean daude . Aitzitik, Sisifo, Protesilao eta Euridizi lurpetik irteteko baimena ematen die.

Dione -k Iliadan kontatzen du nola Heraklesek Hades zauritzen duen gezi batekin Lurpeko sarreran eta " hildakoen erdian utzi" duen; Hadesek Olinpora igo behar du Péanek sendatzeko [12] . Antzinako iruzkintzaileek hainbat azalpen eman zituzten pasarte bitxi honi: pasartea heroia Infernura jaisten denean gerta daiteke, Cerberus harrapatu nahi duelarik [13] . Era berean, Heraklesen erasoaren aipamena izan liteke Piliarren aurka, Orkomenori laguntza eman ziotenez Tebasenaurka [14], edo baita heroiak egin zuen Pilosen Neleoren semeen sarraskiari buruzkoa ere [15] .

Edonola ere, Heraklesek Infernurako jaitsiera egiterakoan, Haresek Erythian (irla gorrian) daukan behietako bat hiltzen du, hildakoen arimei odol-sakrifizio bat eskaintzeko. Artzainak, Menetes, Ceutonimosen semeak, heroiari erronka botako dio hura eragozteko borrokara, baina borrokatik alde egin behar du saihetsak hautsita [16] .

Persefonearen bahiketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
François Girardon, Plutonek Proserpinaren bahiketa, 1694, Versaillesko jauregia .

Hadesek egindako Persefoneren bahiketa, jainkoari atxikitako mitorik ezagunena da ; jadanik Hesiodon aurkitzen da oso forma laburtuan : « Aidoneok [Pertsefone] amari kendu zion, eta Zeus zuhurrak eman zion » [17] . Bere forma osoagoan, Demeteri Homeriko Ereserkiak kontatuak azaldurik, Hadesek Persefone bahitzen du Zeusen baimenarekin [18], neskamea ozeanideen,Atenearen eta Artemisaren [19] konpainian [20] lautadan loreak biltzen ari den bitartean. Nysiakoa [21] . Bere amak, Demeterrek, Lurreko leku guztietan bilatzen du ; Helios, eguzkiaren jainkoak, azkenean bere alaba hildakoen erreinuan dagoela esaten dio [22] Haserre, Demeter jainkoen bizilekua uzten du lurraren mendekatzeko gisa, eta haziak ernetzea eragozten du [23] .

Orduan, Zeusek adiskidetzea saiatu behar du, eta Hermesen bitartez, bere anaiari Pertsefone bere amari itzultzeko aginduko dio, Lurra osoa gosez hil baino lehen. Hadesek joaten uztea onartzen du, baina granada -hazi bat ematen dio jateko. Demeterek bere alaba berriro ikusten duenean, berehala ulertzen du arazoa eta hildakoen janaria jan badu, urtearen herena ( negua ) infernuan egon beharko duela ohartarazten dio, atzera itzuli ezinik, Olinpora itzuliz denboraren gainerako bi herenetan baizik; hots " lurra era guztietako loreez berde dagoenean " [24] — edo, geroagoko bertsioetan, sei hilabete Infernuan egonez eta sei hilabete Olinpon egonez. Persefoneek granada hazia jan zuela aitortu du.

Beste bertsio batean Hekatek du, ilargiaren eta hildakoen jainkosak, zuzi bat eskuan edukita Demeter Helios salatzailearen gana ekartzen, lur azpian zehar, Hadesen tronuraino. Zeusen laguntzaz, infernuko jainkoa konbentzitu zuen Persefoneaskatzea urteko lehen sei hilabeteetan (udaberrian eta udan ). Trukean, Demeterek bere alaba azpimundura utzi beharko du urteko gainerako sei hilabeteetan (hau da, udazkenean eta neguan).

Maitasunak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hades eta Persefone, kylix ganbara bateko medailoia, K.a. 440-430 . AD, British Museum .

Hadesi egozten diogu, Perséfonerekin ezkondu baino lehen, Menterekin, Kozito ibaiaren alaba [25], abentura bat. Deskuidatuta egon ostean, Mentek mendekua hartzen du bere arerioa etengabe gutxietsiz. Pertsefonek berak [26] edo bere amak [25] landare bihurtzen du, menda bilakaarazten du. Beste bertsio batean, Persefonek emakume dohakabea zapaltzen du metamorfosia egin aurretik [27] .

Leuce, Ozeanoaren beste ninfa alaba, Hadesek bahitu eta Persefoneak (edo Hadesek ) zurzuri batean aldatzen du [28] . Pertsefonetaz jeloskor dago.

Soudaren arabera, bizantziar berantiar lexiko bat (X- XI mendekoa), alaba bat izango zuen Makaria izenekoa, heriotz "zoriontsuaren" jainkosa.

Demeteri Himnoak, Hekate jainkosaren eta Pertsefonearen eta/edo Lurpekoaren arteko kultu-loturak iradokitzen ditu; eta, tradizio orfiko batek [29] eta Kalimakoren zati batek [30] Persefoneren bikote moduko bat bihurtzen duela dirudi [31]. Bi jainkosaren asimilazio honek Hades eta Hekateren arteko harremana iradoki lezake. Baina Persefoneren jarraitzaile gisa [32], hau da Hadesengandik babestuta, azpimunduko agintariarekin lotuta aurkitzen da Hekate.

Iruditegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Pierre Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque, avec, en supplément, les Chroniques d’étymologie grecque (1-10), Paris, Klincksieck, 2009, CEG, p. 1266
  2. ↑ Jean Haudry, Aspects de la tradition indo-européenne en Grèce : panthéon, mythologie, philosophie, Bulletin de l'Association Guillaume Budé, Année 1989, 1, pp. 42-55
  3. ↑ Homero. Iliada. (XV, 187-189 et 191) ; voir aussi (à Déméter, 84-87).
  4. ↑ a b Txantiloi:EscPer (628).
  5. ↑ Homero. Iliada. (XX, 61-65).
  6. ↑ Txantiloi:PinOde (Olympiques, IX, 33-35).
  7. ↑ Txantiloi:EurSup (228-231) ; extrait de la traduction de Victor-Henry Debidour pour De Fallois, 1999.
  8. ↑ Homero. Iliada. (III, 278-279) ; extrait de la traduction de Frédéric Mugler.
  9. ↑ Homero. Iliada. (IX, 566-571).
  10. ↑ Txantiloi:Gantz MGA, p. 132.
  11. ↑ Voire d'autres jeunes filles, voir Txantiloi:StrGéo (VIII, 3, 14).
  12. ↑ Homero. Iliada. (V, 395-402).
  13. ↑ Scholie bT aux vers V, 398-397 de l'Iliade.
  14. ↑ Scholie T au vers XI, 690 de l'Iliade.
  15. ↑ Scholie bT aux vers V, 392-394, Txantiloi:PauDes (VI, 25, 2) et Txantiloi:ApoBib (II, 7, 3) ; voir sur le massacre Homero. Iliada. (XI, 690-693).
  16. ↑ Txantiloi:ApoBib (II, 5, 12).
  17. ↑ Txantiloi:HésThé(913-914). Extrait de la traduction de Paul Mazon pour la Collection des Universités de France.
  18. ↑ Hymne à Déméter (3, 9-10, 30-31 et 415-416) ; dans le Rapt de Proserpine (II, 204-231) de Claudien, Zeus envoie même un éclair pour décourager la poursuite.
  19. ↑ Hymne à Déméter (425).
  20. ↑ Hymne à Déméter (5-8).
  21. ↑ Hymne à Déméter (16-17) ; Txantiloi:DioBib (V, 3, 1-4) place la scène dans la plaine d'Enna, en Sicile.
  22. ↑ Hymne à Déméter (74-87).
  23. ↑ Hymne à Déméter (306-311).
  24. ↑ Hymne à Déméter (399-404). Extrait de la traduction de Renée Jacquin pour Ophrys.
  25. ↑ a b Txantiloi:OppHal (III, 485 et suiv.)
  26. ↑ Txantiloi:OviMét (X, 728-731).
  27. ↑ Txantiloi:StrGéo (VIII, 3, 14).
  28. ↑ Txantiloi:PauDes (V, 14, 2).
  29. ↑ Fr. 41 Kern.
  30. ↑ Callimaque, fr. 466 Pf.
  31. ↑ Txantiloi:Gantz MGA, p. 57-58.
  32. ↑ Hymne à Déméter (438-440).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hades&oldid=9588517"(e)tik eskuratuta