Italia Faxista (1922–1943)
| Italia Faxista Regno d'Italia | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1922 – 1943 | |||||||||
| Monarkia konstituzional unitarioa | |||||||||
| |||||||||
Ereserkia Marcia Reale d'Ordinanza Giovinezza Goiburua FERT | |||||||||
Italia faxistak kontrolatutako lurraldeak:
| |||||||||
| Geografia | |||||||||
| Hiriburua | Erroma | ||||||||
| Biztanleria | 42.993.602 | ||||||||
| Azalera | 3.798.000 km² | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Dirua | italiar lira (₤) | ||||||||
| Kultura | |||||||||
| Hizkuntza(k) | italiera | ||||||||
| Erlijioa | katolizismo | ||||||||
| Historia | |||||||||
| Garai historikoa | Gerrarteko garaia eta Bigarren Mundu Gerra | ||||||||
| Erromarako Martxa | 1922ko urriaren 31 | ||||||||
| Korfuko krisialdia | 1923ko abustuaren 29 | ||||||||
| Stresa Frontea | 1935eko apirilaren 14 | ||||||||
| Etiopiaren inbasioa | 1935-1936 | ||||||||
| Parte-hartzea Espainian | 1936-1939 | ||||||||
| Albaniaren inbasioa | 1939ko apirilaren 7-12 | ||||||||
| Altzairuko Ituna | 1939ko maiatzaren 22 | ||||||||
| Bigarren Mundu Gerran sartzea | 1940ko ekainaren 10 | ||||||||
| Itun Tripartitua | 1940ko irailaren 27 | ||||||||
| Faxismoaren erorketa | 1943ko uztailaren 25 | ||||||||
| Errendizioa | 1943ko irailaren 3-8 | ||||||||
| |||||||||
Italiako Erresuma Alderdi Nazional Faxistak gobernatu zuen 1922tik 1943ra bitartean, Benito Mussolini lehen ministro eta diktadore zela. Italiar faxistek erregimen totalitarioa ezarri zuten eta oposizio politiko eta intelektuala zapaldu zuten, modernizazio ekonomikoa, gizarte-balio tradizionalak eta Erromako Eliza Katolikora hurbiltzea sustatzearekin batera.
Payneren arabera (1996), "gobernu faxista hainbat fasetan gertatu zen, nahiko desberdinak". Lehen fasea (1922-1925) izendatutakoa sistema parlamentarioaren jarraipena izan zen, baina "legez antolatutako diktadura betearazlea" izan zuen. Bigarren fasea (1925-1929) diktadura faxistaren eraikuntza izan zen. Hirugarren faseak (1929-1935) esku-hartze txikiagoa izan zuen kanpo-politikan. Laugarren faseak (1935-1940) kanpo-politika erasokorra izan zuen ezaugarri: Eritreatik eta Somaliatik abiatutako bigarren italo-etiopiar gerra; Nazioen Ligarekin izandako liskarrak, zigorrak ekarri zituztenak; gero eta autarkia ekonomiko handiagoa; Albaniaren inbasioa; eta Altzairuko Ituna sinatzea. Bosgarren fasea (1940-1943) Bigarren Mundu Gerra bera izan zen, eta porrot militarrarekin amaitu zen; seigarren eta azken fasea (1943-1945), berriz, Salòko gobernua izan zen, alemaniarren kontrolpean antolatutako txotxongilo-estatua[1].
Bigarren Mundu Gerran ardatzeko potentzien kide nagusietako bat izan zen Italia, hasierako arrakasta izan zuten hainbat frontetan borrokatuz. Hala ere, Afrikako porrotaren ondoren, Sobietar Batasunak ekialdeko frontean izandako arrakastak eta Sizilian aliatuen lehorreratzearen ondoren, Viktor Emanuel III.a erregeak Mussolini kanporatu eta atxilotu zuen. Gobernu berriak armistizio bat sinatu zuen aliatuekin 1943ko irailean. Alemania naziak Italiako iparraldeko erdiaren kontrola hartu zuen, eta Mussolini erreskatatu zuen, Italiako Errepublika Soziala (RSI) ezarriz. Mussolinik eta faxista leialek oraindik ere zuzentzen zuten estatu kolaborazionista.
Une hartatik aurrera, herrialdea gerra zibilean sartu zen, eta Italiako erresistentzia-mugimendu zabalak alemaniarren eta RSIren aurkako gerrillen gerran jarraitu zuen. Mussolini erresistentziak harrapatu eta hil zuen 1945eko apirilaren 28an, eta etsaitasunak hurrengo egunean amaitu ziren. Gerra amaitu eta gutxira, atsekabe zibilak 1946ko instituzio-erreferendumera eraman zuen, Italia monarkia izango ote zen edo errepublika bihurtuko ote zen jakiteko. Italiarrek monarkia utzi eta Italiako Errepublika sortzea erabaki zuten, gaur egungo Italiako Estatua.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Payne, Stanley G.. (2004). A history of fascism, 1914-1945. (Reprint. argitaraldia) Routledge ISBN 978-1-85728-595-6. (Noiz kontsultatua: 2023-09-25).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q48742118