Edukira joan

Orpazurda

Wikipedia, Entziklopedia askea
Orpazurda
Orpazurda, tendo calcaneus gisa Irudi gehiago
Orkatila, tartean orpazurda
Xehetasunak
Honen parteIzterreko trizepsa
Identifikadoreak
Latineztendo calcaneus, tendo Achillis
MeSHA02.880.176
TAA04.7.02.048
FMA51061
Terminologia anatomikoa

Orpazurda,[1] Akilesen tendoia, Akilesen zaina edo tendoi kalkaneoa orpoan kokatutako tendoia da, gorputzeko sendoena.[2]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hipokratesek tendo magnus izena eman zion, eta ondorengo anatomistek chorda Hippocratis.[3]

XVI. mendean, Ambroise Parek tendoi honen etena deskribatu zuen.[3]

"Akilesen tendoi" izena 1693an agertzen da lehen aldiz, Philip Verheyen anatomistak idatziz jaso zuenean, "normalean horrela esaten zitzaiola" adieraziz.[4]

Izen honek Akiles heroi greziarrari egiten dio erreferentzia, zeinaren ama Tetisek haurra orpotik helduta Estigia ibaian murgildu zuen, bere gorputza zauriezin bihurtzeko. Orpoa bera, ordea, uretatik kanpo gelditu zen bere puntu zaurgarri bakarra bihurtuz ("Akilesen orpoa"); azkenean, bertan jo zuen azkon pozoitsu batek hil zuelarik.[3]

Egitura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Orpazurda bernaren atze aldean dago. Beste tendoiek bezala, muskulua eta hezurra lotzen ditu; zehazki, gastroknemio, soleo eta plantaris muskulua eta orpo hezurra.[5] Tendoia berna erdi aldean hasten da, eta muskulu-zuntzak barru aldetik hartzen ditu, bereziki soleo muskuluarenak; jaitsi ahala estutuz doa, harik eta orpo hezurraren tuberositate kalkaneoarekin lotu. Azken puntu honetan tendoiaren zuntzen norabidea irekitzen da, beraz horrenbestez Akilesen tendoiaren gunerik estuena 4 bat zm orpoaren gainean dago.[6]

Tendoia fasziaz eta azalez estalia dago, eta inguruko ehunen artean erraz nabari daiteke. Haren zuntzek norabide espiralean 90º inguru desbideratzen direnez, gastroknemioaren fibrek kanpo alderantz egiten dute, eta soleoarenak barne alderantz.[6] Orpazurda eta hezur / artikulazioaren arteko tartea ehun areolar eta adiposoz betea dago. Tendoiaren eta orpo hezurraren artean burtsa bat dago.

Muskulu-paketearen alde batean, azalaren azpian, zain safena txikia eta nerbio surala jaisten dira, Akilesen tendoiaren albotik oinera igaroz.[7]

Orpazurda gorputzeko tendoirik sendoena da: gorputzaren pisua bider 3,9 jasan ohi du oinez ibiltzean, eta bider 7,7 korrikan.[8]

Tendoiak odoleztatze ahula du; odol gehiena tibialis posterior arteriaren adar batetik jasotzen du, eta zerbait gehiago inguruko muskuluetara datozen zenbait arterietako adarretatik.[6]

Funtzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kizkurtzean, orpazurdarekin lotutako muskuluek orkatilaren flexio plantarra eragiten dute. Gastroknemioak, gainera, belaunaren flexioa eragiten du.

Akilesen tendoiaren gainean eragindako bibrazioek posturaren gaineko erantzun nabarmena dute:[9] zutik dagoen pertsona bati, "aurrerantz erortzeko sentsazioa" sortzen diote, erantzun bezala gorputza atzerantz eramango duelarik. Hau bernako muskuluen ardatz neuromuskularrengatik da: hauek estimulatzean, garunak gorputza aurrera erortzen ari dela ulertzen baitu.[10]

Patologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Orpazurdaren ariketa terapeutikoa.

Orpazurdaren arazoen klasifikazioa kokapenaren arabera, edo fisiopatologiaren arabera egin daiteke.

Fisiopatologiaren arabera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tendinopatia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Orpazurdaren tendinitisean, inflamazioa da arazo nagusia. Tendinosian, berriz, tendoiaren gogortasuna edo malgutasun falta.

Tendinopatiak gehiegizko erabilpenarekin lotuta egoten dira;[11] baina badira agertzeko beste zenbait faktore ere: kolpeak, sedentarismoa, takoidun zapatak, artritis reumatoidea, eta zenbait botika hartzea (fluorokinolona edo esteroideak).

Tendinopatien sintoma mingarriak batez ere aktibitatean agertzen dira, tendoia kargan jartzean alegia. Pixkanaka agertzen da, eta ohiko sintomak min zorrotza eta hantura izaten dira; mugimendurako gogortasuna ere igar daiteke.[12] Mina, batez ere, ariketarekin hastean igartzen da.[13]

Tratamendurako erabiltzen diren ohiko teknikak farmakologia eta fisioterapiarekin lotuak daude: atsedena, ariketa terapeutikoa, crioterapia eta farmako antiinflamatorioak. Podologian, plantillak edo takoiaren altzak erabil daitezke. Sei bat hiletan hobekuntzarik lortu ezean, kirurgia ere kontuan hartu behar da.

Endekapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Orpazurdaren endekapen edo dejenerazioan, erresonantzia magnetikoak zein ekografiak tendoiaren loditze bat erakuts dezakete; baita haren inguruko ehunen handitzea (fasziak, burtsak, adipozitoak), tendoiaren barneko odol-fluxuaren aldaketak, zuntzen desantolaketa edo etenak. Halere, aurkikuntza hauek beti klinikarekin alderatu behar dira, positibo faltsuak ekiditeko.[14]

Zahartzaroan errazago ager daitezke, baita arazo artritikoekin ere, hala nola hezueria edo espondiloartritisa. Gainera, orpazurdaren endekapena bernako muskuluen zuntzen etena izateko arrisku faktorea da.[15]

Etena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akilesen tendoia etetea, askotan, oinaren bat-bateko kontrakzio indartsuaren ondoren izaten da. Zuzeneko traumatismoak edo luzaroan izandako tendinopatia edo endekapenek ere eragina izan dezakete. Baita farmakoen erabilpenak (fluorokinolonak, kortikosteroideak), ariketen intentsitate aldaketa handiek, artritis reumatoideak eta hezueriak ere.[16]

Orpo aldeko bat-bateko mina sentitzen da, askotan krakada soinuarekin batera, eta oinez ibiltzeko ezintasuna izaten da. Irudi probetan zuntzen etena ondo nabari daiteke.[17]

Orpazurdaren etenak urtero 1/10.000 pertsona ingurutan gertatzen dira, gizonezkoak gehienetan, eta 30-50 urte artekoak.[16]

Tratamendua kontserbatzailea izan daiteke (oinaren immobilizazioa flexio plantarrean) edo kirurgikoa.[18]

Xantomen pilaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Xantomak tendoian sortzen diren kolesterol pilaketak dira. Akiles tendoian ere gerta daitezke, lipidoen metabolismoaren arazoa (hiperkolesterolemia) duten pazienteetan.[19]

Kokapenaren arabera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paratendinopatia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arazoa Akilesen tendoia biltzen duen mintza edo faszian dago. Mintz honek orpazurda inguruko egituren igurtziez, narritaduraz eta traumatismoz babesten du.[20]

Entesopatia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Entesopatia kaltzifikatua.

Tendoiak eta hezurrak bat egiten duen lekuan gertatzen da. Gehiegizko erabilpenak (korrikalariak, saltariak) eragin dezake. Gune honetan kaltzio pilaketa sor daiteke, mikrofraktura / sendatze prozesuen eraginez; egoera konpontzen ez bada, honek hezurraren hazkunde makroskopikoa eragin dezake (Haglunden deformitatea, zapatak janztea oztopa dezakeena).[21]

Tendoiaren erdigunea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akilesen tendoiak orpo hezurrarekin bat egiten duen lekua baino 2-7 zm gorago gertatzen da.[22]

Beste animalietan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akilesen tendoia laburra da beste hominidoetan, baina luzea Hylobatidae primateetan eta gizakietan.[23] Salto,[24] oinez eta korrika egitean energia elastikoa biltzeko aukera ematen du. Ikerketen arabera, energia biltzeko ahalmen honek korrika abiadura maximoa %80 baino gehiago handitzen du, eta korrikaren kostua %75a baino gehiago gutxitzen du.[23]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa
  2. ↑ (Ingelesez) Doral, Mahmut Nedim; Alam, Mahbub; Bozkurt, Murat; Turhan, Egemen; Atay, Ozgür Ahmet; Dönmez, Gürhan; Maffulli, Nicola. (2010-05-01). «Functional anatomy of the Achilles tendon» Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy 18 (5): 638–643.  doi:10.1007/s00167-010-1083-7. ISSN 1433-7347. (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  3. ↑ a b c (Ingelesez) Klenerman, L.. (2007-04-01). «The early history of tendo Achillis and its rupture» The Journal of Bone & Joint Surgery British Volume 89-B (4): 545–547.  doi:10.1302/0301-620X.89B4.18978. ISSN 2049-4408. (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  4. ↑ Verheyen, Philippe. (1693). Corporis humani anatomia : in qua omnia tam veterum, quam recentiorum anatomicarum inventa methodo novâ & intellectu facillimâ describuntur, ac tabulis aeneis repraesentantur. Lovanii : Apud Aegidium Denique (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  5. ↑ Bogart, Bruce Ian; Ort, Victoria H.. (2007). Elsevier's integrated anatomy & embryology. Mosby/Elsevier ISBN 978-1-4160-3165-9. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  6. ↑ a b c Standring, Susan, ed. (2008). Gray's anatomy: the anatomical basis of clinical practice. (40. ed., anniversary ed., 1. print. argitaraldia) Churchill Livingstone Elsevier ISBN 978-0-8089-2371-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  7. ↑ Blackmon, Joseph A.; Atsas, Stavros; Clarkson, Mackenzie J.; Fox, Jacob N.; Daney, Blake T.; Dodson, Sean C.; Lambert, H. Wayne. (2013). «Locating the Sural Nerve during Calcaneal (Achilles) Tendon Repair with Confidence: A Cadaveric Study with Clinical Applications» The Journal of foot and ankle surgery : official publication of the American College of Foot and Ankle Surgeons 52 (1): 42–47.  doi:10.1053/j.jfas.2012.09.010. ISSN 1067-2516. PMID 23099184. PMC 7232653. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  8. ↑ (Ingelesez) Giddings, Virginia L.; Beaupré, Gary S.; Whalen, Robert T.; Carter, Dennis R.. (2000-03). «Calcaneal loading during walking and running» Medicine & Science in Sports & Exercise 32 (3): 627.  doi:10.1097/00005768-200003000-00012. ISSN 0195-9131. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  9. ↑ Thompson, Cynthia; Bélanger, Marc; Fung, Joyce. (2007-11-01). «Effects of bilateral Achilles tendon vibration on postural orientation and balance during standing» Clinical Neurophysiology 118 (11): 2456–2467.  doi:10.1016/j.clinph.2007.08.013. ISSN 1388-2457. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  10. ↑ Ceyte, Hadrien; Cian, Corinne; Zory, Raphael; Barraud, Pierre-Alain; Roux, Alain; Guerraz, Michel. (2007-04-06). «Effect of Achilles tendon vibration on postural orientation» Neuroscience Letters 416 (1): 71–75.  doi:10.1016/j.neulet.2007.01.044. ISSN 0304-3940. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  11. ↑ «Achilles Tendinitis - OrthoInfo - AAOS» www.orthoinfo.org (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  12. ↑ Hubbard, Matthew J.; Hildebrand, Bernard A.; Battafarano, Monica M.; Battafarano, Daniel F.. (2018-06-01). «Common Soft Tissue Musculoskeletal Pain Disorders» Primary Care: Clinics in Office Practice 45 (2): 289–303.  doi:10.1016/j.pop.2018.02.006. ISSN 0095-4543. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  13. ↑ (Ingelesez) «Achilles Tendinitis - Injuries; Poisoning» MSD Manual Professional Edition (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) Larrañaga, Oier Gorosabel. Irudi frogak eta tendinopatia (Docking 2015) | Aixebe & Abante. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  15. ↑ (Ingelesez) Koulouris, George; Ting, Amy Y. I.; Jhamb, Ashu; Connell, David; Kavanagh, Eoin C.. (2007-10-01). «Magnetic resonance imaging findings of injuries to the calf muscle complex» Skeletal Radiology 36 (10): 921–927.  doi:10.1007/s00256-007-0306-6. ISSN 1432-2161. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  16. ↑ a b (Ingelesez) Ferri, Fred F.. (2015-05-28). Ferri's Clinical Advisor 2016 E-Book: 5 Books in 1. Elsevier Health Sciences ISBN 978-0-323-37822-2. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  17. ↑ Shamrock, Alan G.; Dreyer, Mark A.; Varacallo, Matthew. (2024). «Achilles Tendon Rupture» StatPearls (StatPearls Publishing) PMID 28613594. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  18. ↑ El-Akkawi, Ali Imad; Joanroy, Rajzan; Barfod, Kristoffer Weisskirchner; Kallemose, Thomas; Kristensen, Søren Skydt; Viberg, Bjarke. (2018-03). «Effect of Early Versus Late Weightbearing in Conservatively Treated Acute Achilles Tendon Rupture: A Meta-Analysis» The Journal of Foot and Ankle Surgery 57 (2): 346–352.  doi:10.1053/j.jfas.2017.06.006. ISSN 1067-2516. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  19. ↑ Harrison's principles of internal medicine. (18th ed. argitaraldia) McGraw-Hill medical 2012 ISBN 978-0-07-174889-6. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  20. ↑ «Achilles Tendinopathy - Emirates Integra» web.archive.org 2018-11-04 (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  21. ↑ Sundararajan, Priya Ponnapula; Wilde, Troy Scott. (2014-03). «Radiographic, Clinical, and Magnetic Resonance Imaging Analysis of Insertional Achilles Tendinopathy» The Journal of Foot and Ankle Surgery 53 (2): 147–151.  doi:10.1053/j.jfas.2013.12.009. ISSN 1067-2516. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  22. ↑ (Ingelesez) Wiegerinck, J. I.; Kerkhoffs, G. M.; van Sterkenburg, M. N.; Sierevelt, I. N.; van Dijk, C. N.. (2013-06-01). «Treatment for insertional Achilles tendinopathy: a systematic review» Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy 21 (6): 1345–1355.  doi:10.1007/s00167-012-2219-8. ISSN 1433-7347. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  23. ↑ a b (Ingelesez) Sellers, William Irvin; Pataky, Todd C.; Caravaggi, Paolo; Crompton, Robin Huw. (2010-04-01). «Evolutionary Robotic Approaches in Primate Gait Analysis» International Journal of Primatology 31 (2): 321–338.  doi:10.1007/s10764-010-9396-4. ISSN 1573-8604. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
  24. ↑ Lichtwark, G. A.; Wilson, A. M.. (2005-12-15). «In vivo mechanical properties of the human Achilles tendon during one-legged hopping» Journal of Experimental Biology 208 (24): 4715–4725.  doi:10.1242/jeb.01950. ISSN 1477-9145. (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Orpazurda&oldid=9599782"(e)tik eskuratuta