Edukira joan

Lev Tolstoi

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Lev Tolstoi

(1908)
Ahotsa
Bizitza
JaiotzaJasnaia Poliana, 1828ko abuztuaren 28a (juliotar egutegia)
Herrialdea Errusiar Inperioa
 Errusia
BizilekuaYapeeva Street (en) Itzuli
Dzerzhinsky Street, 11/2 (en) Itzuli
Tolstoy Urama, 25/68 (en) Itzuli
Pyatnitskaya Street (en) Itzuli
Lev Tolstoy Street (en) Itzuli
Denezhnyy Lane (en) Itzuli
Lehen hizkuntzaerrusiera
HeriotzaAstapovo (en) Itzuli, 1910eko azaroaren 7a (juliotar egutegia) (82 urte)
Hobiratze lekuaJasnaia Poliana
Heriotza moduaberezko heriotza: pneumonia
Familia
AitaNikolai Tolstoi
AmaMaria Volkonskaia
Ezkontidea(k)Sofia Behrs  (1862ko irailaren 23a -  1910eko azaroaren 20a)
Seme-alabak
Haurrideak
Familia
LeinuaHouse of Tolstoy (en) Itzuli
Hezkuntza
HeziketaKazan Imperial University (en) Itzuli : zuzenbide
Hizkuntzakerrusiera
frantsesa
ingelesa
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakidazlea, antzerkigilea, filosofoa, eleberrigilea, pedagogoa, saiakeragilea, haur literaturaren idazlea, eguneroko-idazlea, prosalaria, iritzi-kazetaria, esperantista, bakezalea, poeta eta ipuingilea
Lantokia(k)Errusiar Inperioa
Enplegatzailea(k)San Petersburgoko Zientzien Akademia
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakAleksandr Puxkin, Nikolai Gogol, Fiodor Dostoievski, Piotr Kropotkin, African Spir (en) Itzuli, Henry David Thoreau, Petr Chelčický (mul) Itzuli, Stendhal, Siddhartha Gautama, Platon, George Eliot, Arthur Schopenhauer, Aristoteles, Jean-Jacques Rousseau, Charles Dickens, Pierre-Joseph Proudhon, Victor Hugo, Henry George, Laurence Sterne eta Harriet Beecher-Stowe
KidetzaSerbian Academy of Sciences and Arts (en) Itzuli
San Petersburgoko Zientzien Akademia
Mugimenduaerrealismoa
Izengoitia(k)Л. Н. Т. eta Л. Н.
Genero artistikoakontakizun laburra
short novel (en) Itzuli
drama
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioakristautasun ortodoxoa
Tolstoyan movement (en) Itzuli
kristautasuna
tolstoy.ru
IMDB: nm0866243 Allocine: 37181 Rottentomatoes: celebrity/leo_tolstoy Allmovie: p218718 Metacritic: person/leo-tolstoy TV.com: people/leo-tolstoy IBDB: 82628
iTunes: 398223035 Musicbrainz: 8a2f71c8-ccbe-42de-a2fa-2490fc015374 Discogs: 1959791 IMSLP: Category:Tolstoy,_Leo Find a Grave: 1438 Edit the value on Wikidata

Lev Nikolaievitx Tolstoy[1], (errusieraz: Лев Николаевич Толстой;Yásnaia Poliana, Tula, Errusia 1828ko irailaren 9a - Astápovo, Lípetsk, 1910eko azarioaren 20a), euskaraz Leon Tolstoi bezala ere ezaguna, errusiar idazle eta filosofoa izan zen, egun munduko idazle garrantzitsuenetakotzat hartua.[2] 1902tik 1906ra, urtero Literaturako Nobel sarietarako izendapenak jaso zituen, eta 1901ean, 1902an eta 1909an Bakearen Nobel sarietarako. Inoiz irabazi ez izana eztabaida bilakatu zen.[3]

1828an Errusiako familia aristokratiko batean jaioa, Tolstoiren lan aipagarrienen artean Gerra eta bakea (1869) eta Anna Karenina (1878) eleberriak daude,[4] askotan errusiar errealismoaren gailur gisa aipatzen direnak, Fiodor Dostoievskiren obrekin batera.[5][6] Hogeita hamar urterekin lortu zuen lehenengo aldiz literatur ospea, Haurtzaroa, Mutilaroa eta Gaztaroa (1852–1856) trilogia erdi-autobiografikoekin, eta baita Sebastopoleko esketxak (1855), Krimeako Gerran izandako esperientzietan oinarrituta. Bere fikzio lanak Baloiaren ondoren (1911) bezalako dozenaka istorio motz biltzen ditu, eta Ivan Ilitxen heriotza (1886), Familiaaren zoriontasuna (1859) eta Hadji Murad (1912) bezalako hainbat eleberri-labur ditu. Era berean antzezlanak eta saiakera filosofikoak ere idatzi zituen.[6]

1870eko hamarkadan, Tolstoik krisi moral sakona bizi izan zuen, eta ondoren, esnatze espiritual bezain sakontzat jo zuena, bere fikziorik gabeko Aitortza (1882) lanean adierazi zuen. Jesusen irakaspen etikoen interpretazio literalak, “Mendiko Sermoia” ardatz hartuta, kristau-anarkista eta bakezale sutsua bihurtzera eraman zuen. Indarkeriarik gabeko erresistentziari buruzko bere ideiak, Jainkoaren Erreinua zure baitan dago (1894) bezalako lanetan adierazita, eragin handia izan zuten XX. mendeko Mahatma Gandhi[7] eta Martin Luther King [8]moduko pertsonaia garrantzitsuetan. Georgismoaren defendatzaile leiala ere bilakatu zen, Henry Georgeren filosofia ekonomikoa, bere idazkeran sartu zuena, bereziki Berpizkundea-n (1899). Esperantoaren bultzatzailea ere izan zen.[9]

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tolstoiak Errusiako noblezia zaharreko familia ezagun bat ziren, eta haien arbasoak Indris izeneko noble mitiko batengan ziren. Piotr Tolstoik deskribatu zuen "Nemecetik, Zesarren lurretatik" Txernigovera 1353an iritsi zela bere bi seme Litvinos eta Zimonten, hiru mila gortesauekin (druzhina) batera. "Nemec" hitza aspalditik alemaniarrak soilik deskribatzeko erabiltzen den arren, garai hartan errusieraz hitz egiten ez zuen atzerritarrei aplikatzen zen. Orduan Indris Ekialdeko Ortodoxiara aldatu zen, Leonty izenarekin, eta bere semeak Konstantin eta Feodor gisa. Konstantinen biloba Andrei Kharitonovich Tolstiy ezizena jarri zion Moskuko Vasily II.ak, Txernigov-etik Moskura joan ondoren.[10]

Izen paganoengatik eta garai hartan Txernigov Demetrio I.a Starshyk gobernatzen zuelako, ikertzaile batzuek Lituaniako Dukerri Handitik iritsitako lituaniarrak zirela ondorioztatu zuten. Aldi berean, XIV-XVI-mendeko dokumentuetan Indris-en aipamenik ez zen inoiz aurkitu, Piotr Tolstoik erreferentzia gisa erabiltzen zituen Txernigov Kronikak galdu ziren bitartean. Tolstoi familiaren dokumentatutako lehen kideak ere XVII. mendean bizi izan ziren, beraz Piotr Tolstoi bera, oro har, etxe noblearen sortzailetzat hartzen da, Pedro Handiak konde titulua eman baitzion.[11]

Haurtzaroa eta gaztaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tolstoi Yasnaya Polyanan jaio zen, Tulatik 12 kilometro  hego-mendebaldera, eta Moskutik 200 kilometro hegoaldera. 1812ko Gerra Patriotikoko beteranoa zen Nikolai Ilitx Tolstoi kondearen (1794–1837) eta Mariya Tolstaya printzesaren (1790–1830) bost seme-alabetatik laugarrena izan zen. Bere ama bi urte zituela hil zitzaion eta aita bederatzi urte zituenean Tolstoi eta bere anai-arrebak senideek hazi zituzten, izebak arduratuz haren eta lau anaien heziketaz, atzerriko maisuek ere parte hartuz.[12]

1844an, zuzenbidea eta ekialdeko hizkuntzak ikasten hasi zen Kazango Unibertsitatean, non irakasleek "ikasteko ez zuen balio eta nahi ere ez" deskribatu zuten. Tolstoik unibertsitatea ikasketen erdian utzi zuen, Yasnaya Polyanara itzuli zen eta gero denbora asko eman zuen Moskun, Tula eta San Petersburgon, bizimodu laxo eta lasaia eginez. Garai horretan hasi zen idazten, bere lehen eleberria Haurtzaroa barne, 1852an argitaratu zen bere gaztaroko fikziozko kontakizuna. 1851n, jokoan zor handiak egin ondoren, anaia nagusiarekin Kaukasora joan zen armadan sartzeko. Tolstoi Artilleria ofizial gazte gisa aritu zen Krimeako Gerran, eta Sebastopolen egon zen 1854–55ean 11 hilabeteko setioan, Txernaiako gudua barne. Gerra garaian bere ausardia aitortu zioten eta teniente mailara igo zuten.[13] Baina izututa zegoen gerran izandako hildakoen kopuruarekin, eta Krimeako Gerra amaitu ostean armada utzi zuen.[14]

Lehen obrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen idazkiekin arrakasta handia lortu zuen, bereziki Haurtzaroa (Detstvo )(1852), Nerabezaroa (Otrotxestvo( (1854), Gaztaroa (Junost)(1857) narrazio autobiografikoekin, eta Sebastopoleko kontakizunak (Sevastopolskiie rasskazy) (1855-1856,) gerraren inguruko narrazioen bildumarekin. [15]

1856an armada utzi zuen, eta bi urtez Europan zehar ibili zen (Frantzia, Suitza, Italia, Alemania). Bidaia horietan jende asko ezagutu zuen, hala nola Pierre-Joseph Proudhon, Aleksandr Herzen, eta Charles Dickens. Europako burgesiaren materialismoa eta egoismoa salatu zituen Luzerna (Liutsern) (1857-1858,) lan autobiografikoan.[15]

1860an bere etxaldera biltzea erabaki ondoren, eta nekazarien egoeraz kezkaturik eta beraien seme-alaben heziketaz arduraturik, eskola bat eta aldizkari pedagogiko bat sortu zituen (1862). Gaztetan irakurriak zituen Jean-Jacques Rousseauren idazkien eraginpean, zibilizazio usteletik urrun naturarekin bat egiten duen bizitza kontatzeari ekin zion, 1863an argitaratu zuen kontakizun-bilduman: Kosakoak (Kazaki).[16]

Armadan izandako esperientziak eta 1857an eta 1860-61ean Europan zehar egindako bi bidaiak Tolstoi gizarteko egile disolutu eta pribilegiatu izatetik anarkista ez-biolento eta espiritual bihurtu zuten. Bide beretik jarraitu zuten beste batzuk Alexander Herzen, Mikhail Bakunin eta Peter Kropotkin izan ziren. 1857ko bisitan, Tolstoi Parisen exekuzio publiko baten lekuko izan zen, bere gainerako bizitzan esperientzia traumatikoa bilakatuko zena. Vasily Botkin bere lagunari idatzitako gutun batean, Tolstoik hauxe idatzi zuen: "Egia da Estatua bere herritarrak esplotatzeko ez ezik, batez ere usteltzeko diseinatutako konspirazio bat dela... Aurrerantzean, ez dut inoiz inongo gobernurik zerbitzatuko". Tolstoiren indarkeriarik gabeko edo ahimsa kontzeptua indartu egin zen, Tirukkural-en alemanezko bertsioa irakurri zuenean. Geroago, Mahatma Gandhi-ri idatzi zion bere “Eskutitz bat hindu bati”  esker txertatu zuen kontzeptua, Gandhi gazteak berarekin bere aholkua bilatzen zuenean.[17]

Obra nagusiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zazpi urteko lanaren ondoren (1863-1869) Napoleonen aurkako gerren garaian (1805-1815) girotutako Gerra eta bakea (Voina i mir) eleberria idatzi zuen. Mendebaldeko eleberriaren historian gailenetarikoa den eleberri horretan, frantses inbasioa jasan zuten pertsona askoren bizipenak eta analisi psikologiko xeheak bildu zituen gizarte-egoerari buruzko oharpenekin batera.[18]

Gero, 1873tik 1877ra Anna Karenina idatzi zuen, autorearen bigarren obra nagusia. Eleberri konplexua da, gizarteko konbentzioetan harrapatuta dagoen emakume baten eta Liovin lur-jabe filosofo baten istorio paraleloak kontatzen ditu bertan.[19][20]

1860-61 urteetan egin zuen bidaia europarra bere garapen politikoa eta literarioa moldatu zuen Victor Hugo ezagutu zuenean. Tolstoik Viktor Hugoren Miserableak amaitu berria irakurri zuen. Hugoren eleberrian eta Tolstoiren Gerra eta bakea eleberriko gudu-eszenen antzeko ebokazioak eragin hori adierazten du. Tolstoiren filosofia politikoan ere eragina izan zuen 1861eko martxoan Pierre-Joseph Proudhon anarkista frantsesari egindako bisitak, orduan Bruselan berezko izen batekin bizi zena erbestean. Tolstoik Proudhonen hurrengo argitalpena errepasatu zuen, Gerra eta bakea, eta geroago bere maisulanaren izenburua erabili zuen. Hezkuntzari buruz hitz egin zuten bi gizonek, Tolstoik bere hezkuntza-koadernoetan idatzi zuenez: «Proudhonekin izandako elkarrizketa hau kontatzen badut, nire esperientzia pertsonalean, hezkuntzaren eta inprimategiaren garrantzia ulertzen zuen gizon bakarra zela erakusteko da. prentsa gure garaian".[21]

Ilusioz piztuta, Tolstoi Yasnaia Polyanara itzuli zen eta 1861ean Errusiako nekazarien seme-alaben hamairu eskola sortu zituen. Tolstoi eskolen printzipioak deskribatu zituen 1862ko "Yasnaia Polyanara Eskola" idazlanean. Bere hezkuntza-esperimentuak labur iraun zuen, neurri batean polizia sekretu tsaristaren jazarpenagatik. Hala ere, A.S. Neileren iritziz, Yasnaya Polyanako eskola hezkuntza demokratikoaren teoria koherente baten lehen adibidea dela esan daiteke.[22]

Leon Tolstoi hogei urterekin, 1848an.

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1860an bere anaia Nikolairen heriotzak eragina izan zuen Tolstoirengan, eta ezkontzeko gogoa ekarri zuen. 1862ko irailaren 23an, Tolstoi Sophia Andreevna Behrs-ekin ezkondu zen, hamasei urte gazteagoa eta gorteko mediku baten alaba zena. Sonya deitzen zioten, Sofiaren errusiar txikigarria, bere familia eta lagunek. 13 seme-alaba izan zituzten, bost oso gazterik hilak: [16]

Ezkontza grina sexual eta sentiberatasun ezak markatu zuten hasieratik, Tolstoik ezkondu bezperan bere egunerokoak eman zizkionean, bere iragan sexual zabala eta bere etxaldeko morroietako batek seme bat eman izana zehaztuz.[23] Hala ere, euren lehen ezkontza zoriontsua izan zen eta Tolstoiri askatasun handia eta laguntza sistemari Gerra eta bakea eta Anna Karenina konposatzeko aukera eman zioten, Sonya bere idazkari, erredaktore eta finantza arduradun izanik. Soniak bere lan epikoak eskuz kopiatzen zituen behin eta berriz. Tolstoik Gerra eta bakea argitaratzen jarraituko zuen, eta azken zirriborroak garbi eduki behar zituen argitaratzaileari emateko.[24]

Azken garaia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bi eleberri errealista horiek mundu osoan ezagutarazi zuten Tolstoi. Anna Karenina idaztean Aitorpena (Ispoved) (1882,) obran azalduriko krisi espiritual sakona bizi izan zuen. Ateismoa utzi eta sinesmenera bihurtu zen; kristautasun ebanjeliko berezi batera (kristau-anarkismoa) aldatuz, halako moldez non gobernu edo Eliza antolatu ororen agintea eta jabetza pribatua ukatzen zituen.[25] Ebanjelioa naturaz gaindiko elementuez gabetzen zuen, elkarrenganako maitasuna eta bortxarik ez erabiltzea aldarrikatzeaz batera. [18]

1901ean Errusiako Eliza Ortodoxoak eskumikatu zuen. Bere ideiak azaltzearren, saiakerak eta obra dramatikoak idazteari ekin zion. Nolanahi ere, autorearen jenioa eleberri laburren sailean nabarmendu zen gehienbat[26]: Ivan Ilitxen heriotza (Smert Ivana Ilitxa) (1886); Zenbat lur behar ditu gizon batek?(Mnogo li txeloveku zemli nuzhno) (1886); Kreutzer Sonata (Kreitserova sonata) (1889) eta Nagusi eta morroi (Khoziain i rabotnik) (1895).[27]

1899an hirugarren eleberri luzea argitaratu zuen, Pizkundea (Voskreseniie). Bertan noble baten eta prostituta baten arteko harremanak kontatzen ditu. Azken urteetan, halaber, kontakizun nabarmenak egin zituen, hala nola Aita Sergio (Otets Sergi) (1890-1898,) edo Khadzhi-Murat (1896-1904).[28][29] Urte horietan munduko alde guztietatik zetorren jendea Jasnaia Polianara, idazlearen nortasunak eta ideiek erakarrita. Nekazari-lanetan ari ohi zen eta, bere printzipioei leial eusteko, argitaratutako obrengatik ez zuen etekin ekonomikorik nahi.[30]

Tolstoiren emaztea Sophia, eta Alexandra alaba.

Emazteak ez zituen ez senarraren ideiak ez eta dizipuluak onartzen, eta bien arteko gatazkak etengabeak ziren. A. N. Wilsonek beren elkarren geroko bizitza, literaturaren historiako zorigaiztokoenetako bat bezala deskribatu du. Tolstoik emaztearekin zuen harremana gaiztotu egin zen bere sinesmenak gero eta erradikalagoak bilakatu ziren heinean Bizitzaren azkeneko hamar urteetan Tolstoiren ospea handia zen Errusian eta mundu osoan, baina horrek, heredatutako eta irabazitako aberastasunak baztertu nahi zituela ikusi zuen, bere aurreko lanen egile-eskubideei uko egitea barne.[31]

Heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hil baino lehentxeago, bere osasuna egunero zaintzen zuten familiaren kezka zen. Halaber, azken egunetan hiltzeari buruz hitz egin eta idatzi zuen. Bere bizimodu aristokratikoari uko eginez, 82 urteko zela 1910eko urriaren 28an etxetik alde egin zuen neguko gau batean. Ezkutuan irtetea emaztearen tiradatik ihes egiteko itxurazko saiakera bat izan zen. Haren irakaspen askoren aurka hitz egin zuen, eta azken urteotan inbidia handitu zitzaion Tolstoiar "diszipuluei" egiten zion arretagatik. Tolstoi pneumoniak jota hil zen hamar egun geroago Astapovoko tren geltokian, hegoalderantz egun bateko tren bidaiaren ostean. Geltokiko buruak Tolstoi bere apartamentura eraman zuen, eta bere mediku pertsonalak iritsi ziren eta morfina zein kanfor injekzioak eman zizkioten.[32]

Haren hileta-prozesiorako sarbidea mugatzen saiatu zen polizia, baina milaka baserritar ibili ziren kaleetan. Hala ere, batzuei esaten entzun zitzaien, «nobleren bat hil zela» jakiteaz gain, Tolstoiri buruz ezer gutxi zekitela. Iturri batzuen arabera, Tolstoi bere bizitzako azken orduak maitasuna, indarkeria eza eta georgismoa predikatzen eman zituen treneko bidaiariekin.

Egoera horri ihes egin nahirik, Tolstoi familiako kide batzuk 1905eko Errusiako Iraultzaren eta Sobietar Batasunaren sorreraren ondoren utzi zuten Errusia, eta gaur egun senide eta ondorengo asko Suedian, Alemanian, Erresuma Batuan, Frantzian eta Estatu Batuetaan bizi dira. Tolstoiren semea, Lev Lvovich Tolstoi kondea, Suedian finkatu zen eta suediar emakume batekin ezkondu zen. Leo Tolstoiren azken biloba, Tatiana Tolstoi-Paus kondesa, 2007an hil zen Suediako Herresta jaurerrian, Tolstoiren ondorengoen jabetzakoa zenekoan. Viktoria Tolstoi jazz abeslari suediarra ere Tolstoiren ondorengoa da.[33]

Bere birbilobetako bat, Vladimir Tolstoi (1962), Yasnaya Polyana museoko zuzendaria da 1994tik eta kultura arloetako Errusiako presidentearen aholkularia 2012tik. Ilya Tolstoiren birbiloba, Pyotr Tolstoi, kazetari eta telebista aurkezle ezaguna da, eta baita Duma estatuko diputatua ere 2016tik. Bere lehengusu Fyokla Tolstaya (Anna Tolstaya izenarekin 1971n jaioa), Nikita Tolstoi sobietar eslaviar goraipatuaren alaba (1923-1996), kazetari, telebista eta irrati aurkezle errusiarra ere bada.[34]

Nobelak eta fikziozko lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errusiako literaturaren erraldoietakotzat hartzen da Tolstoi; bere lanen artean aipagarrienak  Gerra eta bakea eta Anna Karenina eleberriak, eta Hadji Murad eta Ivan Ilitxen heriotza bezalako nobelak daudela. Tolstoiren lehen lanek, Haurtzaroa, Nerabezaroa eta Gaztaroa (1852–1857) eleberri autobiografikoak dira, lurjabe aberats baten semea eta bere nekazarien arteko amildegiaz ohartu zen geldoaz kontatzen dutenak. Gerora sentimental gisa baztertu zituen arren, Tolstoiren bizitzaren zati handi bat agerian geratzen da. Garrantziari eusten diote hazitako istorio unibertsalaren kontu bezala. Tolstoi bigarren teniente gisa aritu zen artilleria erregimentu batean Krimeako Gerran, bere Sebastopoleko kontakizunetan kontatua. Borrokan izandako esperientziak ondorengo bakezaletasuna pizten lagundu zion, eta bere azken lanetan gerraren izugarrikeria errealista irudikatzeko materiala eman zion.[35]

Tolstoi Sophie eta Ilia Tolstoi seme-alaba gaztetxoekin.

Bere fikzioa etengabe saiatzen da bizi izan zen Errusiako gizartea modu errealistan transmititzen. Kosakoak (1863) kosakoen bizitza eta jendea deskribatzen ditu, neska kosako batekin maiteminduta dagoen errusiar aristokrata baten istorio baten bidez. Anna Kareninak (1877) gizartearen konbentzioek eta faltsukeriak harrapatutako emakume adultero baten istorio paraleloak eta lur-jabe filosofiko batena (Tolstoiren antzerakoa) kontatzen ditu, baserritarrekin batera lan egiten duena eta haien bizitza erreformatu nahi duena. Tolstoik bere bizitzako esperientzietatik ez ezik, bere irudiko pertsonaiak ere sortu zituen, hala nola Pierre Bezukhov eta Andrei printzea Gerra eta bakean, Levin Anna Kareninan eta, neurri batean, Nekhlyudov printzea Berpizkundean. Richard Pevear-ek, Tolstoiren lan asko itzuli zituenak, Tolstoiren sinadura estiloari buruz honakoa esan zuen: "Bere lanak probokazioz eta ironiaz beteta daude, tresna erretoriko zabal eta garatuekin idatzita."[36]

Gerra eta bakea, oro har, inoiz idatzi den eleberririk handienetakoa dela uste da, bere zabaltasun eta batasun dramatikoagatik nabarmena. Bere mihise zabalak 580 pertsonaia ditu, asko historikoak eta beste batzuk fikziozkoak. Familia bizitzatik Napoleonen egoitzara igarotzen da, Errusiako Alexandro I.aren gortetik Austerlitz eta Borodinoko gudu zelaietara. Eleberrirako Tolstoiren jatorrizko ideia “Abendutarren matxinada”ren zergatiak ikertzea zen, nahiz eta azken kapituluetan soilik aipatu gaia, eta hortik ondoriozta daiteke Andrei Bolkonskiren semea Abendutar bat bilakatu zela. Eleberriak Tolstoiren historiaren teoria aztertzen du, eta bereziki Napoleon eta Alexandro I. bezalako gizabanakoen garrantzi hutsala. Harrigarri samarra, Tolstoik ez zuen Gerra eta bakea nobelatzat hartu (ez ta garai hartan idatzitako errusiar fikzio handi asko nobelatzat hartu ere). Ikuspegi hori ez da hain arraroa bihurtzen kontuan hartzen bada Tolstoi eskola errealistako eleberrigilea zela, eta eleberria XIX. mendeko bizitzako arazo sozial eta politikoak aztertzeko esparrutzat hartzen zela.[37] Gerra eta bakea (Tolstoirentzat benetan prosan idatzitako epopeia bat dena) ez zen beraz sailkatu. Tolstoik uste zuen Anna Karenina izan zela bere lehen benetako eleberria.[38]

Anna Kareninaren ondoren, Tolstoi gai kristauetan zentratu zen, eta bere azaken eleberrietan, hala nola Ivan Ilitxen heriotza (1886) eta Zer egin behar da?, kristau filosofia anarko-pazifista erradikala garatu zuen, eta ondorioz 1901ean Errusiako Eliza Ortodoxotik eskumikatzera eraman zuen. Anna Karenina zein Gerra eta bakeari egindako laudorio guztiengatik, Tolstoik bi lanak baztertu egin zituen geroago bere bizitzan, errealitatearen egia ez zen zerbait bezala.[39]

Berpizkundea eleberrian, Tolstoi gizakiak egindako legeen injustizia eta eliza instituzionalizatu baten hipokresia agerian uzten saiatzen da. Era berean, Tolstoik Georgismoaren filosofia ekonomikoa ere aztertzen eta azaltzen du, haren bizitzaren amaieran oso defendatzaile indartsua izan baitzen.[40]

Tolstoi poesia idazten ere saiatu zen, soldadutza garaian idatzitako zenbait soldadu-kanturekin, eta maitagarrien ipuinak bertsotan, hala nola Volga-bogatyr eta Oaf , herri-kanta nazionaltzat hartuak. 1871 eta 1874 bitartean idatzi ziren Errusiako bere Irakurketa Libururako, lau liburukitan (guztira 629 ipuin, hainbat generotan) idatzitako ipuin laburren bilduma, Azbuka Berriarekin batera argitaratua eta ikasleei zuzendua. Dena den, eszeptikoa zen poesiarekin genero gisa. Ezaguna da bere esaera “Poesia idaztea goldean eta dantzan aldi berean aritzea bezala da." Valentin Bulgakoven arabera, poetak kritikatzen zituen, baita Alexander Pushkin ere, haien epiteto "faltsuak" errimatzeko besterik ez zirelako erabiltzen."[41]

Beste egile batzuen balorazio kritikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Txekhov eta Tolstoi, Jaltan.

Tolstoiren garaikideek omenaldi handiak egin zizkioten. Fiodor Dostoievskik, Tolstoi baino hogeita hamar urte lehenago hil zenak honen eleberriak miresten zituen (eta, alderantziz, Tolstoik ere miresten zuen Dostoievskiren lana). Gustave Flaubertek, Gerra eta bakearen itzulpena irakurtzean, zera esan zuen: "Ze artista eta zelako psikologoa!" Anton Txekhovek, Tolstoi bere baserrian maiz bisitatzen zuenak, hauxe idatzi zuen: "Literaturak Tolstoi bat daukanean, erraza eta atsegina da idazle izatea; nahiz eta zuk zeuk ezer lortu ez duzula eta oraindik ezer lortzen ez duzula jakin, hori ez da horrenbestekoa. ikaragarria izan daitekeen arren, Tolstoik denontzat lortzen baitu. Egiten dituenak literaturan inbertitutako itxaropen eta nahi guztiak justifikatzeko balio du». XIX. mendeko Matthew Arnold poeta eta kritikari britainiarrak zioen "Tolstoiren eleberri bat ez da artelan bat, bizitzaren zati bat baizik". Isaac Babelek esan zuen: «Munduak berez idatziko balu, Tolstoik bezala idatziko luke».[42]

Geroagoko eleberrigileek Tolstoiren artea estimatzen jarraitu zuten, baina batzuetan kritika ere adieraziz. Arthur Conan Doyle-k idatzi zuen: "Bere seriotasunak eta bere xehetasunen ahalmenak erakartzen nau, baina bere eraikuntza laxotasunak eta bere mistizismo zentzugabeak eta praktika ezinak uxatzen nau". Virginia Woolfek "nobelagile guztien artean handiena" izendatu zuen. James Joycek adierazi zuenez, "ez da inoiz aspergarria, inoiz ergela, inoiz nekatuta, inoiz pedantea, inoiz ez antzerkizalea!" Thomas Mannek idatzi zuen Tolstoiren itxuraz iruzurrik gabeko artea: "Gutxitan egin izan zen arte-lana naturaren hain antzekoa". Vladimir Nabokovek superlatiboak pilatu zituen Ivan Ilitxen heriotza eta Anna Kareninaren gainean, baina zalantzan jarri zuen ordea, Gerra eta bakearen ospea, eta gogor kritikatu zituen Pizkundea eta Kretutzer Sonata. Harold Bloom kritikariak Hadji Murat-i deitu zion "nire harribitxi pertsonala prosa-fikzioko lan sublimeari, niretzat munduko istoriorik onena."[42]

Sinesmen etikoak, politikoak eta erlijiosoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Schopenhauer

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arthur Schopenhauerren Mundua nahi eta errepresentazio bezala irakurri ondoren, Tolstoi pixkanaka-pixkanaka obra horretan eutsitako moral aszetikora bihurtu zen, goi-klaseentzako bide espiritual egoki gisa. 1869an idatzi zuen: "Ba al dakizu zer suposatu duen uda honek niretzat? Schopenhauerren etengabeko harrokeriak eta inoiz bizi izan ez ditudan gozamen espiritual sorta bat... ikasle batek ez du inoiz bere ikastaroan hainbeste ikasi, nik uda honetan bezala».[43]

Aitorpenaren VI. kapituluan, Tolstoik Schopenhauerren lanaren azken paragrafoa aipatu zuen. Azaltzen du nola bere buruaren erabateko ukapenak beldurtu beharreko ezereztasun erlatiboa besterik ez duela eragiten. Tolstoi harritu egin zen kristau, budista eta hinduen uko aszetikoa santutasunerako bidea zela deskribatzeak. Schopenhauerren kapitulu etikoetan ugariak diren honelako pasarteak irakurri ondoren, errusiar nobleak pobrezia eta borondatearen ukazio formala aukeratu zituen: “Baina betiereko salbamenerako nahigabeko sufrimenduaren (jende txiroaren aldetik) behar hori bera ere adierazten da (Mateo 19:24): «Errazagoa da gamelu bat orratz baten begitik igarotzea baino, gizon aberatsa Jainkoaren erreinuan sartzean». Hori dela eta, beren betiko salbazioari buruz oso serio zeudenek, borondatezko pobrezia aukeratu zuten patuak hori ukatu zienean eta aberastasunean jaio zirenean. Horrela Buda Sakyamuni printze jaio zen, baina borondatez eskalearen makila hartu zuen; eta Asisko Frantzisko, ordena eskaleen fundatzaileari, gaztetxo bat zelarik, noble guztien alabak elkarrekin eserita zeudenean, galdetu zioten: "Orain Frantzisko, ez al duzu laster aukeratuko edertasun hauetatik?" eta berak erantzun zuen: «Askoz ederragoa den hautua egin dut!». "Nor?" "Txirotasuna", Handik gutxira gauza guztiak abandonatu eta eskale bezala zehar ibili zen."[44]

Tolstoi emaztearekin eta seme batekin.

Kristautasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1884an, Tolstoik Sinesten dudana izeneko liburua idatzi zuen, non bere kristau sinesmenak argi eta garbi aitortu zituen. Jesukristoren irakaspenetan sinestea berretsi zuen eta bereziki eragin zion Mendiko Predikuak, eta beste masaila ipintzearen aginduak, "indarrez gaizkiari erresistentziarik ez jartzeko" eta bakezaletasunaren doktrina gisa ulertzen zuena, pazifismoa eta indarkeriarik eza. Jainkoaren erreinua zure barnean dago lanean, Elizaren doktrina okertzat jo zuela azaldu zuen, Kristoren irakaspenen «perbertsioa» egin zuelako. Tolstoik kuakero amerikarren gutunak ere jaso zituen, George Fox, William Penn eta Jonathan Dymond bezalako kristau kuakeroen indarkeriarik gabeko idazlanak ezagutarazi zizkiotenak. Geroago, "Tolstoiren Biblia"ren hainbat bertsio argitaratu ziren, bera gehien oinarritu ziren pasarteak adieraziz, eta zehazki Jesusen hitzak.[45]

Tolstoik uste zuen benetako kristau batek zoriontasun iraunkorra aurki zezakeela barne perfekzioa lortzeko ahalegina eginez, hurkoa eta Jainkoa maitatzeko Itun Berriko “Agindu Handia” jarraituz, Elizaren edo estatuaren gidaritza baino. Kristoren irakaspenetan oinarritutako bere filosofiaren beste atributu bat gatazken aurrean erresistentzia-eza da. Tolstoiren Jainkoaren erreinua zure baitan dago liburuko ideia honek zuzenean eragin zuen Mahatma Gandhi, eta baita indarkeriarik gabeko erresistentzia mugimenduetan ere gaur egunera arte.[46]

Tolstoik uste zuen aristokrazia pobreentzat zama bat zela. Lur-jabetza pribatuaren eta ezkontzaren erakundearen aurka egin zuen, eta kastitatea eta sexu-abstinentzia balioesten zituen (Aita Sergio-n eta Kreutzer Sonataren hitzaurrean jorratu zituen), Gandhi gazteak ere atxikitako idealak. Tolstoiren grina bere ikuspegi moral zorrotzen sakonetik islatzen da bere azken lanetan. Adibide bat Sergio Aita Sergioren tentazioaren sekuentzia da. Maxim Gorkik kontatzen du nola Tolstoik behin irakurri zuen pasarte hau bere eta Anton Txejoven aurrean, eta Tolstoi malko artean hunkitu zen irakurketaren amaieran.[47] Botere arraroko geroagoko pasarteen artean, Ivan Ilitxen heriotza, eta Maisu eta gizakiaren protagonistek jasandako krisi pertsonalak daude, non lehenengoan pertsonaia nagusia eta bigarrenean irakurlea protagonisten bizitzaren ergelkeriaz jabetzen diren. [48]

1886an, Tolstoik poligenismoa gezurtatu zuen lehen antropologo Nicholas Miklouho-Maclay esploratzaile eta antropologo errusiarrari, gizateriaren arraza desberdinak espezie ezberdinetakoak zirela ukatzen zuenari, honakoa idatzi zion: "Zu izan zinen zalantzaz gaindi frogatu zuen lehena zure esperientziagatik, pertsona nonahi pertsona dela, hau da izaki atsegina eta gizartekoia, zeinarekin komunikazioa adeitasunaren eta egiaren bidez ezarri daitekeela eta ezarri behar dela, eta ez arma edo izpirituaren bidez".[49]

1884an N. Gue-k egindako Leon Tolstoiren erretratua.

Anarkismo kristaua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tolstoik eragin handia izan zuen anarkista kristauaren pentsamenduaren garapenean. Tolstoik uste zuen kristau izateak bakezalea izatea eskatzen zuela. Gobernuek itxuraz saihestezinak diren gerra egiteak salatzeagatik hartua izan zen filosofo anarkistatzat.[50]

Tolstoitarrak bere lagunekin sortutako talde anarkista kristau txiki bat izan ziren, hala nola Vladimir Txertkov (1854–1936), Tolstoiren erlijio-irakaspenak zabaldu zituena. 1892tik aurrera, sarri hainbat tolstoiar defendatuko zituen Vasily Maklakov ikasle-aktibistarekin bildu zen. Errusiar jatorriko Doukhobor talde erlijiosoaren patua ere eztabaidatu zuten. Peter Kropotkin filosofoak Tolstoiri buruz idatzi zuen 1911ko Encyclopædia Britannicako anarkismoari buruzko artikuluan.[46]

Bere pertsona anarkista izendatu gabe, XV eta XVI. mendeetako herri mugimendu erlijiosoetako bere aurrekoek bezala, Chojeckik, Denk eta beste hainbatek, Tolstoik jarrera anarkista hartu zuen estatuari eta jabetza eskubideei dagokienez, bere ondorioak izpiritu orokorretik ateraz, hots, Jesusen irakaspenetatik eta arrazoiaren beharrezko aginduetatik. Bere talentuaren indar guztiarekin, Tolstoik (batez ere Jainkoaren erreinua zure barnean dago lanean) kritika indartsua egin zuen elizaren, estatuaren eta legearen osotasunari, eta bereziki garaiko jabetza legeei. Estatua gaiztoen mende zegoela deskribatzen zuen, indar basatien laguntzaren bidez. Ongi antolatutako gobernu bat lapurrak baino askoz arriskutsuagoa dela zioen. Elizari, estatuari eta indarrean zeuden ondasunen banaketari kritika zorrotza egiten zien, eta Jesusen irakaspenetatik ondorioztatzen zuen erresistentzia-eza eta gerra guztien erabateko gaitzespenaren araua. Haren argudio erlijiosoak, hala ere, hain ondo konbinatzen ziren egungo gaitzen behaketa desafektibo batetik hartutako argudioekin, non bere lanen zati anarkistek irakurle erlijioso eta ez-erlijiosoak erakartzen zituzten.[31]

Bizitzako azken 20 urteetan zehar ehunka saiakeratan, Tolstoik estatuaren kritika anarkista errepikatu zuen eta Piotr Kropotkinen eta Pierre-Joseph Proudhonen liburuak gomendatu zituen irakurleei, anarkismoaren bide iraultzaile bortitzen aldeko apustua baztertuz. 1900eko "Anarkiaz" saiakeran idatzi zuen: "Anarkistek arrazoia dute denetan; indarrean dagoen ordena ezeztatzean, eta Aginpiderik gabe ezingo litzatekeela izan Agintearena baino indarkeria okerragoa dauden baldintzetan. Anarkia iraultza batek eratu dezakeela pentsatzean bakarrik daude oker. Baina gobernu boterearen babesik behar ez duten gero eta jende gehiago egoteak bakarrik ezarriko du... Iraultza iraunkor bakarra egon daiteke, morala: barneko gizakiaren birsorkuntza". Hala ere, Tolstoik arriskuak hartu zituen Errusian pentsalari anarkisten debekatutako argitalpenak zabaltzeko, eta Kropotkinen 1906an San Petersburgon legez kanpo argitaratutako "Matxino baten hitzak"-ren frogak zuzendu zituen.[51]

Pazifismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mahatma Gandhi eta beste egoile batzuk Tolstoi etxaldean, Hegoafrikan, 1910ean.

1908an, Tolstoik Gutuna hindu bati idatzi zuen indarkeria ezaren sinesmena, Indiak kolonial agintetik independentzia lortzeko bide bezala adieraziz. 1909an, Gandhik gutunaren kopia bat irakurri zuen Hegoafrikan aktibista bilakatzen ari zela.[52] Tolstoiri idatzi zion egilea zela frogatzeko, eta horrek korrespondentzia gehiago ekarri zuen. Tolstoiren Jainkoaren erreinua zure barnean dago lanak ere lagundu zion Gandhiri indarkeriarik gabeko erresistentziaz konbentzitzen, bere autobiografian aitortu zuen zorra, Tolstoi "gaur egungo garaiak sortu duen indarkeriarik gabeko apostolurik handiena" izendatuz. Haien gutuneriak urtebete baino ez zuen iraun, 1909ko urritik Tolstoi 1910eko azaroan hil zen arte. Baina Gandhik ”Tolstoi etxaldea" izena ematera eraman zuen Hegoafrikako bere bigarren kanpalekuari.[53] Bi gizonek begetarianismoaren merituetan sinesten zuten, Tolstoiren hainbat saiakeren gaia zena.[54]

Boxerren matxinadak Txinako filosofiarekiko interesa piztu zuen Tolstoin.[55] Txinazale ospetsua zen, eta Konfuzioren eta Lao Ziren lanak irakurriak zituen. Tolstoik Txinako jakituria eta beste testu batzuk idatzi zituen.[56] Tolstoi Gu Hongming intelektual txinatarrarekin idazten zen, eta Txina nekazaritza-nazio bat izaten jarraitzea gomendatu zuen, eta ez Japonia bezalako erreformatua.[57] Tolstoi eta Gu, Kang Youweik egindako “Ehun Eguneko Erreforma”ren aurka zeuden eta erreforma mugimendua arriskutsua zela uste zuten.[58] Tolstoiren indarkeriarik gabeko ideologiak, talde anarkista txinatarraren sozialismoaren azterketaren pentsamendua moldatu zuen.[59]

Bestalde, Tolstoik “Zortzi Nazioen Aliantzak” Txinako Boxerren Matxinadan, Filipino-Amerikar Gerran, eta Bigarren Boer Gerran egindako esku-hartzea salatu zuen.[60]

Tolstoi militar jantzita 1856an (Sergueï Lvovitch Levitski-ren argazkia)

Tolstoik Boxerren Matxinada goraipatu zuen bitartean, Zortzi Nazioen aliantzako errusiar, alemaniar, amerikar, japoniar eta beste tropen ankerkeriak gogor kritikatu zituen. Arpilaketen, bortxaketen eta hilketen berri izan zuen, eta tropak hilketa zein «kristauen basakeria» salatu zituen. Ankerkeriaren erantzule nagusiak Nikolas II.a tsarra eta Wilhelm II.a Kaiserra izendatu zituen. Esku-hartzea "bere injustizia eta krudelkeria izugarriagatik" adierazi zuen. Gerra beste intelektual batzuek ere kritikatu zuten, hala nola Leonid Andreyev eta Maximo Gorkik. Kritikaren zati gisa, Tolstoik Txinako herriari izeneko gutuna idatzi zuen. 1902an, gutun ireki bat idatzi zuen Nikolas II.ak Txinan izandako jarduerak deskribatzen eta salatzen zituena.[61]

Tolstoi esperanto mugimenduaren aldeko nagusia ere bilakatu zen. Doukhobortarren sinesmen bakezaleengatik txundituta geratu zen, eta haien jazarpenaren berri nazioarteko komunitatean eman zuen, 1895ean protesta baketsuan armak erre zituzten ondoren. Doukhoborrei Kanadara emigratzen lagundu zien. Menonitei ere inspirazioa eman zien, gobernuaren eta gerraren aurkako sentimenduak zituen beste erlijio talde bat. 1904an, Tolstoik ondorengo Errusia-Japonia Gerra gaitzetsi zuen, eta Soyen Shaku apaiz budista japoniarrari idatzi zion adierazpen bakezale bateratua egiteko saiakera huts batean.[62]

Georgismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere bizitzaren amaiera aldera, Tolstoi georgismoaren teoria ekonomikoaz eta gizarte filosofiaz arduratu zen. Onargarritasunez sartu zuen Piztuera (1899) bezalako lanetan, bere eskumikurako arrazoi nagusia izan zen liburuan. Henry Georgeri buruz miresmen handiz hitz egin zuen, behin esanez: "Jendeak ez du Georgeren irakaskuntzarekin eztabaidatzen; besterik gabe, ez dute ezagutzen. Eta ezinezkoa da bere irakaskuntzarekin bestela egitea, hura ezagutzen duenak ezin duelako besterik egin". Halaber, Georgeren “Giza arazoak” aldizkarirako hitzaurre bat ere idatzi zuen. Tolstoik eta Georgek biek baztertu zuten lurraren jabetza pribatua (errusiako aristokraziaren diru-iturri garrantzitsuena, Tolstoik gogor kritikatu zuena). Era berean, zentralki planifikatutako ekonomia sozialistari uko egin zioten. Georgismoak administrazio bati lurren errenta kobratu eta azpiegituretan gastatzea eskatzen duenez, batzuek uste dute besarkada horrek Tolstoi bere ikuspegi anarkistetatik urrundu zuela. Dena den, orduz geroztik georgismoaren bertsio anarkistak ere proposatu dira. Tolstoiren 1899ko Piztuera eleberriak georismoari buruz zituen pentsamenduak aztertzen ditu, berak halako ikuspegia zuela iradokituz. Tokiko gobernantza duten komunitate txikiei proposatzen die ondasun komunetarako lurren errenta kolektiboak kudeatzea, oraindik ere estatuko erakundeak gogor kritikatuz, hala nola justizia sistema.[63]

Ehiza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ehizazale amorratua zen aitaren bitartez sartu zen Tolstoi ehizan. Txikitatik ehizatzeko trebatu zen, bera ere ehiztari sutsu bilakatuz. Ezaguna zen ahate, galeper, igarabak etab ehizatzen. Esaterako, Tolstoik 1852ko martxoaren 23an idatzi zuen bere egunkarian: "Eguraldi zoragarria zen, ehizara irten nintzen, gora eta behera ibiliz inguruko basoetan ordu batak arte. Bi ahate hil nituen". Gerra eta Bakea eleberrian ehiza eszenak bildu zituen. Tolstoik hamarkadak eman zituen animaliak ehizatzen, baina 1880. inguruan geratu zen eta ehizaren aurkari irmoa bilakatu, hiltzearen inguruko kezka etikoengatik. 1890ean, Tolstoik Vladimir Txertkov-en Zlaia zabava ehizaren aurkako liburuxkaren hitzaurrea idatzi zuen: Mysli ob okhote (Denbora pasa gaiztoa: ehizari buruzko gogoetak). Tolstoi bere azken urteetan ehizaren aurka agertu bazen ere, ez zuen inoiz utzi zaldi gainean ibiltzeko zaletasuna.[64]

Begetarianismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ilia Répinek 1887an egindako Tolstoiren erretratua.

Tolstoi 1882an hasi zen begetarianismoan interesatzen lehen aldiz, baina dieta begetarianora bihurtzea prozesu luzea eta mailakatua izan zen. William Fayk (Vladimir Konstantinovich Geins) 1885eko udazkenean Tolstoi bisitatu zuen, eta begetarianoa bilakatzeko eragin zuen. 1887an, Tolstoi dieta begetarianoa jarraitzen zuen, noizean behin haragia jan arren. 1890etik aurrera bakarrik hartu zuen dieta begetariano zorrotza, eta ez omen zuen inoiz kontzienteki traizionatu. Sophia emazteak argudiatu zuen bere dieta begetarianoak ez ziola behar adina elikadura ematen eta bere digestio-gaixotasunei laguntzen ziola. Hala ere, Tolstoik esaten zuen bere osasuna ez zuela dietak kaltetzen, hobetzen baizik. Tolstoiren kritikariek, hala nola I. S. Listovskyk, zuen idazteko talentua gainbehera joan zela iradoki zuten, haragirik gabeko dieta hartu ondoren.[65]

Tolstoi begetarianoa bihurtu zen arrazoi etiko eta espiritualengatik, haragirik gabeko dieta "bizitzaren ikuspegi moral altuekin" lotuz. Ehiza eta haragia jatea gaitz moraltzat hartzen zituen, animaliekiko alferrikako krudelkeria dakartelako eta lehengo ohiturez damutu zen. 1891n, Tolstoik Howard Williamsen The Ethics of Diet liburuaren kopia bat eskuratu zuen Chertkovengandik. Bere alabak errusierara itzuli zuten liburua, eta Tolstoik 1893an argitaratutako "Lehen urratsa" izeneko sarrera-saiakera idatzi zuen. Bere sarrera-saiakeran Tulako hiltegi batera egindako bisitan izandako esperientzia anker bat deskribatu zuen. Ikusi zuen krudelkeriak haragia dietatik kendu behar zelaren ustea baieztatu zen. Saiakeran idatzi zuen haragia jatea "inmorala besterik ez dela, sentimendu moralaren kontrakoa den ekintza bat egitea baitakar, hiltzea".[66]

Dieta begetarianoa izan zuen bitartean, Tolstoi arrautzak jaten zituenn egunero, baina bere lagun batek galdetu zion arrautzak jatea bizitza kentzea bezalakoa ez ote zen. "Bai, arrautzak jateari utzi behar nion. Hemendik aurrera behintzat utziko diot". 1903rako, Horrela, arrautzak kendu zituen dietatik. Tolstoi bisitatu zuen Vasily Rozanov-ek adierazi zuen begetarianismoa beretzat bizitzeko modu bat zela, eta haragia eta arrautza nahasiak jaten ari ziren familia eta gonbidatuak inguratutako mahaian, Tolstoi zerealez egindako papilla (kasha) jaten zuen. A. D. Zutphen Holandako mediku-ikasle bati idatzitako gutun batean, Tolstoik idatzi zuen: "Nire osasunak ez du kalterik izan; izan ere, nabarmen hobetu da esnea, gurina eta arrautzak, baita azukrea, tea eta kafea ere utzi ditudanetik. " Tolstoik bere dieta begetarianoa deskribatu zuen: papilla, gari osoko ogia, aza edo patata zopa, artobeltza, patata egosia edo frijitua, eta sagar- konpota.[67]

Ondarea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Leo Tolstoi kristau anarkistatzat eta ez sozialistatzat hartzen bazen ere, bere ideiak eta lanak pentsalari sozialistengan eragina izan zuten historian zehar. Gobernuen ikuspegi ez erromantikoa zuen, funtsean estatuko agintaritzaren beldurrak, funtzionarioen ustelkeriak eta gaztetatik jendea adoktrinatzeak elkarrekin eutsitako indar bortitzak zirelako. Ekonomiaren ikuspegiari dagokionez, biziraupeneko nekazaritza itzultzearen alde egin zuen. Bere ustez, ekonomia sinplifikatu batek ondasunen trukearen behar txikiagoa emango luke, eta beraz, lantegiak eta hiriak –industriaren zentroak– zaharkituta geratuko lirateke.[68]

1944an, Nikolai Gudzii literatura historialari eta Erdi Aro Sobietarrean adituak 80 orrialde zituen Tolstoiren biografia idatzi zuen. Irakurleei erakusteko diseinatu zuen Tolstoik bere sentimendu bakezale eta abertzaleen aurkakoak berrikusiko zituela Bigarren Mundu Gerraren erdian bizirik balego. Aldi berean, Boris Eikhenbaum literatura jakintsu eta historialariak, Tolstoiri buruz egin zituen lehen lanen kontraste nabarmenean, eleberrigile errusiarra Robert Owen eta Henri Saint-Simon bezalako hasierako sozialista utopikoenekin bat zetozen norbait bezala irudikatu zuen. Eikenbaumek iradoki zuen eragin horiek Tolstoik norbanakoaren zoriontasunari eta nekazarien ongizateari buruz egindako enfasietan ikus daitezkeela. Eikenbaumek Tolstoiren erretratuetan izandako desadostasunak garaiko Errusia Sobietarreko presio politikoari egotz daitezke: funtzionario publikoek literatur jakintsuei presionatu zieten alderdien doktrinarekin bat egin zezaten.[69]

Sobietar Errusian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Leon Tolstoi, Alexandra Lvovna Tolstaya alabarekin.

Tolstoiren idazkietatik “Tolstoitarren mugimendua” sortu zen, eta bertako kideek bere lanak erabili zituzten indarkeriarik eza, hirigintzaren aurkako eta estatuaren aurkako iritziak sustatzeko. Tolstoi bera mugimenduarekin inoiz elkartu ez arren, edozein erakunde edo talde sartzearen aurka zegoenez, bere hamahirugarren haurra Alexandra (Sasha) L'vovna Tolstaya izendatu zuen bere lanen oinordeko, errusiar herriarentzat argitaratzeko asmoz. Bitartean, Tolstoik Vladimir Txertkov izendatu zuen –Tolstoiren eskuizkribu asko gordetzen zituena– bere lanen editore. Jatorriz Tolstoik errusiar herria bere idatzien oinordeko bihurtu nahi zuen, baina garai hartan Errusiako legediak erabaki zuen ondasunak gizabanako batek bakarrik jarauntsi zezakeela.[70]

1917ko Errusiako Gerra Zibilaren ostean, aurretik zentsuratutako idatziak orain argitaratu ahal izan ziren, 1918ko azaroan literatur lan guztiak nazionalizatu baitzituzten. Alexandrak urte hauetan Tolstoiren lanen multzoak argitaratzen aritu zen: 1917tik 1919ra Zadruga argitaletxean lan egin zuen, Tolstoiren idazkiei buruzko hamahiru liburuxka argitaratzeko, lehenago Errusiako aginte inperialean zentsuratuak izan zirenak. Hala ere, Tolstoiren lanen bilduma osoa argitaratzea zailagoa izan zen. 1918ko abenduan, Hezkuntza Komisarioak 10 milioi errubloko diru-laguntza eman zion Chertkovi bere lanen edizio osoa argitaratzeko, baina ez zen inoiz gauzatu argitalpen eskubideak gobernuak kontrolatzen zituelako. Kooperatibak ere legez kanpo utzi zituzten Errusian 1921ean, Alexandra eta Chertkoventzat beste oztopo bat sortuz.[71]

1920ko hamarkadan, Tolstoiren Yasnaya Polyana etxaldea zigortu zuen estatu sobietarrak tolstoiarren komuna izateko. Gobernuak komunitate kristau hau baimendu zuen, tolstoiarrak bezalako sekta erlijiosoak errusiar nekazarientzat eredu izango balira bezala sentitzen zutelako. Sobietar gobernua zen etxaldearen jabea, vaina Alexandrak Yasnaya Polyanan eskaintzen zen hezkuntzaren gaineko eskumena zuen. Eskola sobietar gehienek ez bezala, Yasnaya Polyanako eskolatzeak ez zuen prestakuntza militaristarik eskaini, eta propaganda ateoa zabaldu zuen. Hala ere, denborarekin, tokiko komunistek Estatuaren gobernuaren aurka agertu ziren erakundea ekonomikoki sostengatzen zuelako, eta maiz salatu zuten etxaldea ikuskapenak egiteko eskatuz. 1928tik aurrera, sobietar erregimeneko kultura-politikaren aldaketa batek tokiko erakundeak hartzea ekarri zuen, Tolstoiren ondarea barne. 1929an Alexandrak Yasnaya Polianaren buruzagitza utzi zuenean, Hezkuntza eta Osasun komisarioak kontrola hartu zuen.[71]

1925ean, gobernu sobietarrak bere lehen Jubileu Batzorde bat sortu zuen, Tolstoiren jaiotzaren mendeurrena ospatzeko. Hasieran 13 kidek osatzen zuten, baina 38 kide izatera iritsi zen 1927an eratutako bigarren batzorde baten ondoren. Alexandra ez zen gobernuak emandako diruarekin konformatu, eta Stalinekin bildu zen 1928ko ekainean. Bileran, Stalinek esan zion gobernuak ezin zituela eman batzordeak eskatutako milioi bat errublo. Hala ere, Estatuko Argitaletxearekin akordio bat lortu zen 1928ko apirilean, Tolstoiren lanen 92 liburukiko bilduma bat argitaratzeko. Jubileuaren Ospakizunean, Anatoly Lunatxarski Hezkuntzarako Herri Komisarioaren buruak, hitzaldi bat eman zuen, non ukatu egin zituen gobernu sobietarra Tolstoiren eta bere legatuaren aurka zegoela zioten txostenak. Tolstoiren lanen Sobietar Batasuneko erregimenaren aurka jarri zuten alderdietan zentratu beharrean, alderdi bateratzaileetan jarri zuen arreta, hala nola Tolstoik berdintasunarekiko eta lanarekiko zuen maitasunean, bai eta Estatuarekiko eta jabetza pribatuarekiko zuen erdeinuan ere. Tolstoiren lanen 400 milioi ale baino gehiago inprimatu dira Sobietar Batasunean, eta Errusiako autore salduena bilakatu da.[72]

Eragina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tolstoiren bustoa Mariupolen, Ukrainan, 2011.

Vladimir Leninek hainbat saiakera idatzi zituen Tolstoiri buruz, Errusiako gizarteari egindako kritikaren barruan kontraesana zegoela iradokiz. Leninen arabera, Tolstoi nekazariak gurtzen zituena eta errusiar gizarte inperialarekiko desadostasuna adierazten zuena, iraultzailea izan zitekeen bere kritiketan, baina bere kontzientzia politikoa ez zegoen erabat garatua iraultza baterako. Leninek pentsamolde hau erabiltzen du 1905eko Errusiako Iraultza aztertzerakoan. Berak "nekazarien iraultza burgesa" deitu zuenak, atzerapenagatik porrot egin zuela uste zuen: iraultzaileek Erdi Aroko zapalkuntza moduak desegin nahi zituzten, eta haien ordez herriko komuna zahar eta patriarkal bat jarri. Tolstoiren gaizkiaren aurkako erresistentziarik ezaren kontzeptuak 1905eko iraultzaren arrakasta oztopatu zuen, Leninen ustez mugimendua ez zelako militantea eta horrela autokraziari haiek zapaltzen utzi ziolako. Hala ere, Leninek bere idazkietan ondorioztatzen zuenez, Tolstoiren kritiketan kontraesan ugari egon arren, feudalismoaren eta kapitalismoaren aurkako gorrotoak sozialismo proletarioaren ataria markatzen zuen.[73]

Horrez gain, Tolstoik gaizkiari aurre ez egiteko zuen filosofiak eragina izan zuen Mahatma Gandhiren pentsamendu politikoan. Gandhi biziki hunkitu zuen Tolstoiren egiaren kontzeptuak, non bere ustez, sufrimendua murrizten duen edozein doktrinak balio du. Gandhirentzat zein Tolstoirentzat egia Jainkoa da, eta Jainkoa maitasun unibertsala denez, egiak maitasun unibertsala ere izan behar du. Gujarati hitza Gandhiren mugimendu ez bortitzerako "satyagraha" da, sadagraha hitzetik eratorria, "sat" hitza "egiara" itzultzen duena, eta "agraha" "irmotasunera." Gandhiren satyagraha kontzeptua Tolstoik kristautasuna ulertzetik sortu zen, hindu tradiziotik baino gehiago.[74]

Filmetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tolstoiren azken urteari buruzko filma, Azken geltokia (The last station), Jay Pariniren 1990eko eleberrian oinarritua, Michael Hoffman zuzendariak egin zuen Christopher Plummerekin Tolstoi lanean eta Helen Mirrenekin Sofya Tolstoya bezala. Bi antzezleak Oscar sarietarako izendatuak izan ziren beraien lanengatik. Idazleari buruzko beste film batzuk ere izan dira, besteak beste, 1912an hil eta handik bi urte eskasera egindako Agure handi baten irteera (Departure of a Grand Old Man), eta baita Zein ongi, zein fresko zeuden arrosak (How Fine, How Fresh the Roses Were) (1913), eta Leon Tolstoi (Lev Tolstoy), Sergei Gerasimovek 1984an zuzendu eta protagonista izan zuena.[31]

Tolstoiren film galdu ospetsu bat ere badago, hil baino hamarkada bat lehenago egina. 1901ean, Burton Holmes irakasle estatubatuarrak Yasnaya Polyana bisitatu zuen Albert J. Beveridge AEBtako senatari eta historialariarekin. Hiru gizonak hizketan ari zirela, Holmesek Tolstoi filmatu zuen 60 mm-ko kamerarekin. Geroago, Beveridgeren aholkulariek filma suntsitzea lortu zuten, errusiar autorearekin biltzeak Beveridgek AEBko lehendakaritzara aurkezteko zituen aukerei kalte egingo ote zien beldurrez.[75]

Obra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Haurtzaroa (Detstvo) (1852*)
  • Nerabezaroa (Otrotxestvo) (1854*)
  • Sevastopoleko istorioak (Sevastopolskiie rasskazy) (1855–1956)
  • Gaztaroa (Junost) (1856*)
  • Kosakoak (Kazaki) (1863)
  • Gerra eta bakea (Voina i mir) (1865-1869)
  • Kaukason preso (Kavkazski plennik) (1872)
  • Aita Sergio (Otets Sergi) (1873)
  • Anna Karenina (1875-1877)
  • Zenbat lur behar ditu gizon batek? (1886)
  • Ivan Ilitxen heriotza (Smert Ivana Ilitxa) (1886)
  • Iluntasunaren boterea (Vlast tmy) (1886)
  • Kretutzer Sonata (Kreitserova Sonata) (1889)
  • Hadji-Murat (Khadzhi-Murat) (1896)
  • Pizkundea (Voskreseniie) (1899)
  • Gorpu bizia (Zhivoi trup) (1911)

(*) Autobiografikoak

Euskaratuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Hadji-Murat (Khadzhi-Murat ) (1912). Meettok (2017). Itzultzailea: Josu Zabaleta.
  • Zer da artea? (Txto takoie iskusstvo?) (1897). Meettok (2013). Itzultzailea: Aritz Gorrotxategi.
  • Zenbat lur behar ditu gizon batek? (Mnogo li txeloveku zemli nuzhno) (1886). Denonartean (2011). Itzultzailea: Mikel Vilches
  • Zaldi baten historia (Kholstomer) (1886). Mensajero (1998). Itzultzailea: J. L. Egiguren
  • Ivan Ilitxen heriotza (Smert Ivana Ilitxa) (1886). Ibaizabal (1991). Literatura Unibertsala 11. Itzultzailea: Xabier Mendiguren.
  • Alegiak. Baroja (1985). Itzultzailea: Bittor Madina.

Berak esanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"Errazagoa da printzipio filosofikoz osatutako hamar liburuki idaztea, printzipio horietako bakar bat praktikan jartzea baino".

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0156.pdf Euskaltzaindiaren 156. araua - Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema
  2. ↑ (Ingelesez) "Leo Tolstoy". Britannica.com.
  3. ↑ (Ingelesez) "Proclamation sent to Leo Tolstoy after the 1901 year's presentation of Nobel Prizes".. nobelprize.org.
  4. ↑ (Ingelesez) Beard, Mary. (2013). "Facing death with Tolstoy". The New Yorker.
  5. ↑ (Ingelesez) «Leo Tolstoy | Russian writer» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).
  6. ↑ a b Mendiguren, Xabier. «Leon Tolstoi - Ivan Ilitxen heriotza (Hitzaurrea)» www.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).
  7. ↑ «Resist Not Evil» ee.stanford.edu (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).
  8. ↑ (Ingelesez) King, Martin Luther; Carson, Clayborne; Holloran, Peter; Luker, Ralph; Russell, Penny A.. (1992). The Papers of Martin Luther King, Jr., Volume V: Threshold of a New Decade, January 1959 December 1960. University of California Press ISBN 9780520242395. (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) Wikipedia. «León Tolstói: Biografía de un anarquista cristiano - Portal Libertario OACA» www.portaloaca.com (Noiz kontsultatua: 2018-09-28).
  10. ↑ (Ingelesez) Vitold Rummel, Vladimir Golubtsov. (1886). Genealogical Collection of Russian Noble Families in 2 Volumes. Volume 2 – The Tolstoys, Counts and Noblemen.. Saint Petersburg: A.S. Suvorin Publishing House, 487 or..
  11. ↑ (Ingelesez) Troyat, Henri. (2001). Tolstoy. ISBN 978-0-8021-3768-5..
  12. ↑ (Ingelesez) Rajaram, M.. (2009). Thirukkural: Pearls of Inspiration. New Delhi: Rupa Publications, xviii–xxi or. ISBN 978-81-291-1467-9..
  13. ↑ (Ingelesez) «War and Peace - Ten Things You Didn't Know About Tolstoy. BBC Radio 4.
  14. ↑ (Ingelesez) Walsh, William. (2018). Secular Virtue: for surviving, thriving, and fulfillment.. Will Walsh ISBN 978-06-920-5418-5..
  15. ↑ a b (Ingelesez) Wilson, A.N.. (2001). Tolstoy. W.W. Norton, xxi or. ISBN 978-0-393-32122-7..
  16. ↑ a b (Ingelesez) Jacoby, Susan. (1981). "The Wife of the Genius". The New York Times.
  17. ↑ (Ingelesez) Parel, Anthony J.. (2002). "Gandhi and Tolstoy", in M.P. Mathai; M.S. John; Siby K. Joseph (eds.), Meditations on Gandhi: a Ravindra Varma festschrift,. New Delhi: Concept, 96–112 or..
  18. ↑ a b (Ingelesez) Feuer, Kathryn B.. (1996). Tolstoy and the Genesis of War and Peace. Cornell University Press ISBN 0-8014-1902-6..
  19. ↑ (Ingelesez) McCrum, Robert. (2007). «Review: The Top Ten by J Peder Zane». The Guardian.
  20. ↑ (Ingelesez) Walsh, William. (2018). Secular Virtue: for surviving, thriving, and fulfillment. Will Walsh, 127 or. ISBN 978-06-920-5418-5..
  21. ↑ (Ingelesez) War and Peace and Sonya. uchicago.edu.
  22. ↑ (Ingelesez) Tolstoy, Lev N.. (1904). The School at Yasnaya Polyana – The Complete Works of Count Tolstoy: Pedagogical Articles. Linen-Measurer, Volume IV.. Dana Estes & Company, 227 or..
  23. ↑ (Ingelesez) Jacoby, Susan. (1981). "The Wife of the Genius". The New York Times.
  24. ↑ (Ingelesez) War and Peace and Sonya. uchicago.edu.
  25. ↑ (Ingelesez) Tolstoi, Lev.. www.nonresistance.org/docs_pdf/Tolstoy/I_Cannot_Be_Silent.pdf I cannot be silent.. Recollections and Essays.
  26. ↑ Kritiken hemeroteka. "Lur-gose asegaitza.". kritikak.armiarma.eus.
  27. ↑ (Ingelesez) Bayley, John. (1997). Leo Tolstoy. Oxford University Press ISBN 978-07463-0744-1..
  28. ↑ Kritiken hemeroteka. "Historiaren paisaia". kritikak.armiarma.eus.
  29. ↑ Kritiken hemeroteka. "Erresistentzia". kritikak.armiarma.eus.
  30. ↑ (Ingelesez) Bloom, Harold. (2003). Leo Tolstoy. Infobase Publishing ISBN 978-14381-1328-9..
  31. ↑ a b c (Ingelesez) Moulin, Daniel. (2014). Leo Tolstoy. Bloomsbury Publishing ISBN 978-14725-0484-5..
  32. ↑ (Ingelesez) Rowe, William W. (1986). Leo Tolstoy. Twayne Publishers ISBN 978-08057-6623-3..
  33. ↑ (Ingelesez) Puzin, Nikolai. (1998). The Lev Tolstoy House-Museum In Yasnaya Polyana (with a list of Leo Tolstoy's descendants), 1998. Lev Tolstoy House-Museum.
  34. ↑ (Ingelesez) "Tanja Paus och Sonja Ceder till minne. Svenska Dagbladet.
  35. ↑ (Ingelesez) Crankshaw, Edward. (1974). Tolstoy: The Making of a Novelist. Weidenfeld & Nicolson..
  36. ↑ (Ingelesez) Tolstoy, Leo. (1990). Government is Violence: essays on anarchism and pacifism. Phoenix Press.
  37. ↑ (Ingelesez) Lukacs, G.. (1977). "Tolstoy and the Development of Realism". Marxists on Literature: An Anthology, London: Penguin.
  38. ↑ (Ingelesez) Bayley , J. (1967). Tolstoy and the Novel. Chatto & Windus.
  39. ↑ (Ingelesez) Benson, R. C.. (1973). Women in Tolstoy: the ideal and the erotic. University of Illinois Press.
  40. ↑ (Ingelesez) Tolstoy, Leo. (1874). Russian Book for Reading in 4 Volumes. Moscow: Aegitas, 381 or..
  41. ↑ (Ingelesez) Bulgakov, Valentin. (2017). Diary of Leo Tolstoy's Secretary. Moscow: Zakharov, 29 or. ISBN 978-5-8159-1435-3..
  42. ↑ a b (Ingelesez) Bloom, Harold. (1994). The Western Canon. New York: Harcourt Brace.
  43. ↑ (Ingelesez) Schopenhauer. Parerga and Paralipomena, Vol. II, 170 or..
  44. ↑ (Ingelesez) Zorin, Andrei. (2020). Leo Tolstoy. Reaktion Books ISBN 978-17891-4256-3..
  45. ↑ (Ingelesez) Orwin, Donna T.. (2002). The Cambridge Companion to Tolstoy. Cambridge University Press.
  46. ↑ a b (Ingelesez) Kropotkin, Peter Alexeivitch. (1911). "Anarchism". In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica. Vol. 1 (11th ed.). Cambridge University Press, 914–919 or..
  47. ↑ (Ingelesez) Woodcock, G.; Avakumović, I.. (1990). Peter Kropotkin: From Prince to Rebel.. .
  48. ↑ (Ingelesez) Zorin, Andrei. (2020). Leo Tolstoy. Reaktion Books ISBN 978-17891-4256-3..
  49. ↑ (Ingelesez) "Nicholas Maclay: Russian Polymath". Harbourtrust.gov.au.
  50. ↑ (Ingelesez) Christoyannopoulos, Alexandre (2009).. (2009). The Contemporary Relevance of Leo Tolstoy's Late Political Thought. "Tolstoy articulated his Christian anarchist political thought between 1880 and 1910, yet its continuing relevance should have become fairly self-evident already.". International Political Science Association..
  51. ↑ (Ingelesez) Woodcock, G.; Avakumović, I.. (1990). Peter Kropotkin: From Prince to Rebel.. .
  52. ↑ (Ingelesez) Parel, Anthony J.. (2002). "Gandhi and Tolstoy". Mathai, M. P.; John, M.S.; Joseph, Siby K. (eds.), Meditations on Gandhi: a Ravindra Varma festschrift, New Delhi: Concept,, 96–112 or..
  53. ↑ (Ingelesez) Green, M.B.. (1983). Tolstoy and Gandhi, men of peace: a biography. Basic Books.
  54. ↑ (Ingelesez) Tolstoy, Leo. (1892). "The First Step". "... if [a man] be really and seriously seeking to live a good life, the first thing from which he will abstain will always be the use of animal food, because ... its use is simply immoral, as it involves the performance of an act which is contrary to the moral feeling – killing". Preface to the Russian translation of Howard William's The Ethics of Diet.
  55. ↑ (Ingelesez) Bodde, Derk. (1967). Tolstoy and China.. Johnson Reprint Corporation., 25, 44, 107 or. ISBN 9780384048959..
  56. ↑ (Ingelesez) Lukin, Alexander. (2003). The Bear Watches the Dragon. ISBN 978-0-7656-1026-3..
  57. ↑ (Ingelesez) Tussing Orwin, Donna. (2002). The Cambridge companion to Tolstoy. Cambridge University Press, 37 or. ISBN 978-0-521-52000-3..
  58. ↑ (Ingelesez) Lee, Khoon Choy. (2005). Pioneers of Modern China: Understanding the Inscrutable Chinese. World Scientific, 10- or. ISBN 978-981-256-618-8..
  59. ↑ (Ingelesez) Campbell, Heather M.. (2009). The Britannica Guide to Political and Social Movements That Changed the Modern World. The Rosen Publishing Group, 194- or. ISBN 978-1-61530-016-7..
  60. ↑ (Ingelesez) Christian, Reginald Frank. (1978). Tolstoy's Letters: 1880–1910. Continuum International Publishing Group, Limited, 580 or. ISBN 978-0-485-71172-1..
  61. ↑ (Ingelesez) Flath, James; Smith, Norman. (2011). Beyond Suffering: Recounting War in Modern China. UBC Press, 125– or. ISBN 978-0-7748-1957-2..
  62. ↑ (Ingelesez) Mays, H.G.. (1999). "Resurrection: Tolstoy and Canada's Doukhobors". The Beaver. No. 79. pp. 38–44.. The Beaver. No. 79, 38–44 or..
  63. ↑ (Ingelesez) Wenzer, Kenneth C.. (1997). "Tolstoy's Georgist Spiritual Political Economy (1897–1910): Anarchism and Land Reform". The American Journal of Economics and Sociology. 56 (4), 639–667 or. ISBN doi:10.1111/j.1536-7150.1997.tb02664.x. JSTOR 3487337. OCLC 5550194757...
  64. ↑ (Ingelesez) Bartlett, Rosamund. (2011). Tolstoy: A Russian Life. Houghton Mifflin Harcourt, 37-38 or. ISBN 978-0547545875..
  65. ↑ (Ingelesez) LeBlanc, Ronald D.. (1997). Tolstoy's Way of No Flesh: Abstinence, Vegetarianism and Christian Physiology. Food in Russian History and Culture.. Indiana University Press, 81-91 or. ISBN 0-253-33252-4..
  66. ↑ (Ingelesez) LeBlanc, Ronald D.. (1997). Tolstoy's Way of No Flesh: Abstinence, Vegetarianism and Christian Physiology. Food in Russian History and Culture. Indiana University Press, 98 or. ISBN 0-253-33252-4..
  67. ↑ (Ingelesez) Portmess, Lisa. (1999). Ethical Vegetarianism: From Pythagoras to Peter Singer. State University of New York Press, 97 or. ISBN 0-7914-4043-5..
  68. ↑ (Ingelesez) Higgs, Robert. (2015). "Tolstoy's Manifesto on the State, Christian Anarchy, and Pacifism". The Independent Review. 19 (3), 471–479 or. ISBN ISNN 1086-1653. JSTOR 24564569...
  69. ↑ (Ingelesez) Emerson, Caryl. (2016). "Remarkable Tolstoy, from the Age of Empire to the Putin Era (1894–2006)". The Slavic and East European Journal. 60 (2), 252–271 or. ISBN doi:10.30851/60.2.007. ISSN 0037-6752. JSTOR 26633177..
  70. ↑ (Ingelesez) Any, Carol. (1990). "Boris Eikhenbaum's Unfinished Work on Tolstoy: A Dialogue with Soviet History".. PMLA. 105 (2), 233–244 or. ISBN doi:10.2307/462559. ISSN 0030-8129. JSTOR 462559. S2CID 163911913...
  71. ↑ a b (Ingelesez) Croskey, Robert M. (2008). The legacy of Tolstoy :Alexandra Tolstoy and the Soviet regime in the 1920s /. Donald W. Treadgold studies on Russia, East Europe, and Central Asia. Seattle. hdl:2027/mdp.39015080856431 ISBN 978-0295988771..
  72. ↑ (Ingelesez) Barringer, Felicity. (1987). SOVIET VIGILS HELD WIDELY FOR PUSHKIN. New York Times.
  73. ↑ (Ingelesez) Boer, Roland. (2014). "Lenin on Tolstoy: Between Imaginary Resolution and Revolutionary Christian Communism". Science & Society. 78 (1), 41–60 or. ISBN doi:10.1521/siso.2014.78.1.41. ISSN 0036-8237. JSTOR 24583606...
  74. ↑ (Ingelesez) Gray, Stuart; Hughes, Thomas M. (2015). "Gandhi's Devotional Political Thought". Philosophy East and West. 65 (2), 375–400 or. ISBN doi:10.1353/pew.2015.0051. ISSN 0031-8221. JSTOR 43830813. S2CID 142595907...
  75. ↑ (Ingelesez) Wallace, Irving. (1965). 'Everybody's Rover Boy'. The Sunday Gentleman. New York: Simon & Schuster, 117 or..

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Lev Tolstoi
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lev_Tolstoi&oldid=9885641"(e)tik eskuratuta