María Teresa Toral
| María Teresa Toral | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Madril, 1911ko maiatzaren 20a |
| Herrialdea | |
| Heriotza | Madril, 1994 (82/83 urte) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Madrilgo Unibertsitatea |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Irakaslea(k) | Enrique Moles Ormella (en) |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | kimikaria, farmazialaria eta grabatzailea |
| Enplegatzailea(k) | Instituto-Escuela |
Maria Teresa Toral Peñaranda (Madril, 1911ko maiatzaren 20a - Madril, 1994) kimikari, farmazialari eta artista grabatzaile espainiarra izan zen.
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Madrilen jaio zen familia handi eta aberats batean. José Toral notarioaren zazpi seme-alabetako hirugarrena zen.[1][2]
Familiako tradizioaren arabera musika (ama oso zaletua zeukan) eta artea ikasten hasi zen, baina laster harritu zituen denak zientziarekiko interesa agertu zuenean. Bere bi ahizpa nagusiekin eskola frantsesean egin zituen ehen ikasketak.[1]
Bere ametsa Kimika ikastea zen, miresten zuen Mme. Curieren adibidea jarraituz.
Kimika Zientziak eta Farmazia ikasi zituen Madrilgo Unibertsitate Zentralean, eta 1933an lizentziatu zen aparteko sariarekin.[3]
Enrique Molesen klase praktikoetako laguntzailea izan zen eta harekin batera joan zen lanera Fisikako eta Kimikako Institutu Nazionaleko Kimika Fisikoko Atalera. Elementu kimikoen pisu atomikoak zehazteko ikerketa lan intentsiboa egin zuten elkarrekin. Garai hartan Kimikako lehen lerroko lanak izan ziren. Molesen taldea, "Madrilgo Eskola" izenarekin ezaguna, nazioartean pisu molekular eta atomikoen determinazio fisikokimikorako laborategirik onena bezala jotzen zen garai hartan.[4]
María Teresa Toral gaur egun inpaktu aldizkariak deitzen ditugunetan gehien argitaratzen zuen taldeko ikertzailea zen. Berak eraikitzen zituen bere laborategiko beira ekipamendu sofistikatuak. Horri esker, pisu atomikoaren balioak oso zehaztasun handiz hartu ahal izan zituen, Fisika eta Kimikaren garapena maila atomikoan egiteko ezinbestekoa. Bere lanei esker, Erresuma Batuan ikasteko dirulaguntza eman zion Ikasketak Luzatzeko Batzordeak, baina ezin izan zuen joan Espainiako Gerra Zibila hasi zelako eta, Institutuko beste ikertzaile batzuek bezala, Errepublikako gobernuaren alde jarri zen.[5] Gatazkaren ondoren, diktadura frankistak hamabi urteko kartzela zigorra ezarri zion, armada errepublikarrarentzat armak fabrikatzen parte hartzea leporatuta, zigorra osorik bete ez zuen arren, baldintza beldurgarriak bizi izan zituen. Askatu ondoren, farmazia bat ireki zuen Madrilen eta frankismoaren aurkako zirkuluetan mugitu zen, eta horrek sententzia berria eratorri zion 1945eko abenduaren 1ean Las Ventaseko kartzelan sartu zuten preso. Bere bigarren epaiketan heriotza zigorra eskatu zioten. Horrek sortutako oihartzun handia zela eta, Emakume Antifaxisten Nazioarteko Batzordeak epaiketara agertzea eskatu zuen. Epaiketaren ahozko entzunaldian Irene Joliot-Curie Kimikako Nobel Saria izan zen. Horrek erakusten du María Teresa Toralek lortutako aitortza zientifikoa (Lise Meitner espainiarra deitzen zioten). Era horretan, bere zigorra bi urtera jaitsi zuten eta Segoviako Emakume Gartzelan bete zuen.[1][6]
1956an Mexikora erbesteratu zen, eta han Kimikako eta Biokimikako irakaslea izan zen Mexikoko Unibertsitate Autonomo Nazionalean eta Institutu Politekniko Nazionalean.
Testu zientifikoen itzultzaile gisa ere lan egin zuen eta bere alde artistikotik, bere garaiko grabatzaile onenetako bat bilakatu zen. Estatu Batuetako eta Europako hainbat museok dituzte bildumetan María Teresa Toralen lanak eta 1962tik erakusketa ugari egin zituen bere lanaz. Mexikon, urte askotan bizi izan zen herrialdean, grabatu eskola bikaina utzi zuen eta artista askori irakatsi zion teknika hori. Bere garaiko grabatzaile eta artista ospetsu askoren lagun izan zen.[1]
1994an itzuli zen Espainiara, hil baino hilabete batzuk lehenago.[7]
Ekarpen zientifikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- M.ª Teresa Toral. "Nitrobenzenearen lurrun presioaren kurba", Annals of the Spanish Society of Physics and Chemistry XXXI: 735 (1933).
- M.ª Teresa Toral. "Obtaining exachlorodisilane", Annals of the Spanish Society of Physics and Chemistry XXXIII: 225-8 (1935).
- M.ª Teresa Toral. "1935eko martxoaren 1eko saioaren akta, DA del Campo buru dela", Annals of the Spanish Society of Physics and Chemistry XXXIII: 157 and 159.
- Enrique Moles eta M.ª Teresa Toral. "Harreman molarrak... Karbonoaren eta nitrogenoaren pisu atomikoen erlazio berria ", Annals of the Spanish Society of Physics and Chemistry XXXV: 43 (1937).
- M.E. Moles, M.ª T. Toral eta MA Escribano. "La densité limit du gaz SiO 2 . Poids atomique du suffers ", Comptes 206: 1726 (1938) bertsioak.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d San Martín, Javier; Lekuona, Izaskun. (2018-12-28). María Teresa Toral, la ciencia encarcelada. In Mujeres con Ciencia. .
- ↑ Ceciia, Montse. (2019-05-29). Maria Teresa Toral, mujer silenciada. In: Diario Feminista. .
- ↑ Macho Stadler, Marta. (2017-05-20). María Teresa Toral Peñaranda, química. In Mujeres con Ciencia. .
- ↑ Magallón Portolés, Carmen. (2005). Pioneras españolas en las Ciencias. Las mujeres del Instituto Nacional de Física y Química. in: Estudios sobre la Ciencia: 24. Madril: CSIC ISBN 84-00-07773-3..
- ↑ Toral Peñaranda, Enrique. (2010). María Teresa Toral Peñaranda. La voluntad de investigar y crear, 1911-1944.. Alcalá la Real (Jaen): Asociación Cultural Enrique Toral y Pilar Soler ISBN 978-84-89014-58-9..
- ↑ Rodrigo, Antonina. (2012). Una mujer silenciada, María Teresa Toral, ciencia, compromiso y exilio.. Bartzeiona: Ariel ISBN 978-84-344-0073-3..
- ↑ Toro Muñiz, M. Carmen & Isabel M.. (2011). «Maria Teresal Toral Peñaranda (Madrid, 1911-1994)» Pasaje a la Ciencia 14: 121-125..