Nozioa Robert Mundell-en “bateraezintasun triangeluan” dago inspiratuta, kanbio-erregimenak eta atzerriko kapitalarekiko irekitasuna aztertzen dituena.
Kontzeptua 2007ko ekainaren 27an Rodrik-ek argitaratutako blog batean zabaldu da gero, non "munduko ekonomiaren trilema" deskribatzen duen[5], eta, azkenik, 2008an argitaratutako Nazioak eta globalizazioa liburuan[6].
Herrialdeek trilemak proposatutako hainbat konfigurazio hartu dituzte segidan. 1914a baino lehen, Mendebaldea urre estandarrean oinarritutako truke-tasetan oinarritzen zen batez ere. Hori dela eta, monetak finkoak ziren, eta kapitalak libre zirkulatzen zuen. Ondorioz, banku zentralek ezin izan zuten beren diru-politika modu independentean ezarri: interes-tasak etengabe egokitu behar izan zituzten truke-tasa egonkorra mantentzeko.
1930eko hamarkadan nazioarteko moneta-sistemaren gorabeherak Bretton Woods-eko sistema hartzera bultzatu zituen herrialde gehienek 1944an. 1971ra arte indarrean zegoen sistema honek truke-tasa finko bat eta diru-politika independente bat ezarri zituen kapital-kontrolen kontura. Ekonomiak nazioarteko mailegu-funtsen bidez finantzatu ezin zuenez, ekonomiak zor-ekonomia bihurtu ziren, banku-kredituan oinarrituta.
Jamaikako akordioek Bretton-Woods sistemaren amaiera eta truke-tasa flotagarrien munduan sartzea berresten dute, kapitalen mugimenduaren kontrolik gabe. Banku zentral gehienek libre dute diru-politikan esku hartzeko eta interes-tasak jaisteko edo igotzeko egoera ekonomikoaren arabera. Baina kapitala aske dabilenez, ezin dira kanbio-tasa egonkorrak bermatu.
Euroguneko kideek euren arteko truke-tasa finko bat dute, eta kapitalen mugikortasun ezin hobea, eta horrek nazioko moneta-politikaren independentzia uztea dakar. Eremua, berriz, munduari begira, kapitalen mugikortasunaren eta diru-politika autonomoaren egoeran aurkitzen da: beraz, kanbio-tasa beste moneta batzuen aurka finkatzeko helburuari alde batera uzten du.
Hiru helburuak bateratzeko nahiak diru eta (edo) finantza krisiak eragin ditu. Hala gertatu zen, adibidez, 1997ko Asiako krisi ekonomikoarekin, edo bi urte lehenago Mexikokoarekin. Asiako hego-ekialdeko eta Hego Amerikako gorabidean dauden herrialdeek dolarrarekiko truke-tasa mantendu nahi zuten kapital-mugimenduak liberalizatuz, banku zentralak kanbio-tasa mantentzeko gaitasuna oztopatzen zuena. Banku zentral hauek, dibisen erreserbarik gabe aurkitzen zirenak, sistema hori alde batera utzi eta Greenspan-Guidotti araua ezarri behar izan zuten.
Herrialde batzuk hiru helburuak betetzen saiatu dira, guztiz bete gabe. Horixe da Txinaren kasua, kapital-mugimenduak partzialki mugatzen dituena eta yuanaren balioespena kontrolatzen baitu bere diru-erreserbaren bidez, eta horrek bere interes-tasak aske ezartzeko aukera ematen dio. Horrek, ordea, dolarraren tranpa egoeran jarri zuen.[7]
Trilogiaren egilea Dani Rodrick Harvard UnibertsitatekoEkonomia Politikoko irakaslea da, eta "The globalization paradox" lanean kontakizun historikoa eta bere behaketa kritikoa uztartzen ditu, globalizazioari eta horrek demokrazian eta nazio subiranotasunean dituen ondorioei buruzko eztabaida interesgarri bat irekiz.[8]
Nazioarteko ekonomia, garapen ekonomikoa eta ekonomia politikoaren arloetan argitalpen ugari egin ditu. Politika ekonomiko ona zer den eta zergatik gobernu batzuek beste batzuek baino arrakasta handiagoa izan dezaketen galdera da haren ikerketaren muina. Bere lanen artean honako hauek daude: Economics Rules; The Rights and Wrongs of the Dismal Science and The Globalization Paradox; Democracy and the Future of the World Economy.[2][12]
Global Policy aldizkari akademikoko erredaktore-buruordea ere bada.[13] Akademiko gisa, Ikerketa Ekonomikoen Bulego Nazionalarekin, Politika Ekonomikoen Ikerketarako Zentroarekin (Londres), Garapen Globalerako Zentroarekin, Nazioarteko Ekonomiarako Institutuarekin eta Kanpo Harremanetarako Kontseiluarekin lotuta dago. Horrez gain, Ekonomía eta Estadistika aldizkariko zuzendarikidea da. Carnegie Corporation-en, Ford Fundazioaren eta Rockefeller Fundazioaren ikerketa-bekak jaso ditu. Besterik, 1998az geroztik, Project Syndicate-n ohiko kolaboratzailea da.
Gainera, 2019ko abenduaren 24an, Frantzisko Aita Santuak Gizarte Zientzien Akademia Pontifikaleko kide arrunt izendatu zuen.[13]
1997an argitaratu zuen "Globalizazioa urrunegi joan al da?" Bloomberg Businessweek-ek "hamarkadako ekonomia liburu garrantzitsuenetako bat" izendatu zuen.[14]
Bere postuan, merkatu globalaren eta egonkortasun sozialaren arteko hiru tentsiotan zentratu zen. Adierazi du «globalizazioa» delakoak nazioarteko berdintasuna sustatzeko dilema duela, merkatu globaletan arrakasta izateko gaitasunak eta kapitala duten nazio estatuen eta abantaila hori ez dutenen arteko akatsak agerian uzten dituen bitartean. Merkatu askeko sistema gizarte-egonkortasunaren eta barne-arauen mehatxu gisa ikusten du.[15] Haren analisiaren arabera, tentsio horiek sortzen dituzten arrazoien hiru kategoria daude:[15]
Lehenik eta behin, tentsioa globalizazioaren bidez sortzen da, merkataritzarako eta atzerriko zuzeneko inbertsiorako oztopo baxuagoak mugaz gaindiko harreman horietaz aprobetxatu ditzaketen nazioen eta taldeen eta ezin dutenen artean muga argia marrazten duelako. Rodrik taldeen lehen kategoriari kualifikazio handiko langileak, profesionalak eta baliabideak gehien eskatzen zaien tokira eramateko aske daudenak aipatzen ditu.
Bigarren tentsio iturria globalizazioak nazioen eta nazioen arteko gatazkak sortzen dituelako nazio arauen eta erakunde sozialen inguruan dator. Teknologia eta kultura gero eta estandarizatuago daude mundu osoan, eta nazioartean forma estandarizatuan zabaldutako arau kolektibo horiek baztertu ohi dituzte arau eta balio desberdinak dituzten nazio desberdinak.
Azkenik, globalizazioaren hirugarren mehatxua nazio-gobernuek beren biztanleriari gizarte segurantza babesa ematea izugarri zaildu duelako sortzen da.
The Globalization Paradox - Dani Rodriken liburua
Globalization Paradox (2011) liburuan[16], Dani Rodrik-ek globalizazio ekonomikoa, nazio-subiranotasuna eta demokrazia erpinak zituen triangelu bat deskribatu zuen trilema gisa, Rodrik-en Trilema izenekoa, eta trilema horretan, bi erpin baino ezin dira aukeratu.[17] Hala ere, mendebaldeko politikariak hirurak aldi berean izaten saiatu dira, eta horrek desadostasuna eragin du, eta baita euren boto-emaileen matxinada ere, zeinek alternatiba ziurgabeen aldeko hautua egin dezaketenak, hala nola, brexit-a, populismoa edo ultranazionalismo zatitzailea.[2]
Globalizazioaren etorkizunari buruz, Rodrikek honako hau dio:
«Ulertu behar dugu globalizazioa ez dela zerutik gure altzoan erortzen. Gure erabakiek eraiki eta moldatu dute. Hala ere, ez dut espero hurrengo urteetan desglobalizazio handia ikusiko dugunik. Egokitzapen bat ikusiko dugu, baina XX. mendeko gerra arteko urteetan munduko ekonomiaren kolapsoa bezalakorik ez. Globalizazioaren irabazleak —enpresa handiak, bankuak, langile kualifikatuak— indartsuegiak dira atzerakada nabarmena gerta dadin.»
«Globalizazioak herrialdeen eta gizarteen helburuei balio behar die, alderantziz baino. Horrek esan nahi du globalizaziorako arauak sortzea, nazio ezberdinek beren lehentasun ekonomiko eta sozialak jarraitu behar dituztelako ideian oinarrituta. Espazio politiko handiagoa landu behar da nazio-araudietarako, inbertsio-arauetarako, jabetza intelektualeko praktiketarako, industria-politiketarako, finantza-merkatuko politiketarako edo diru-laguntzetarako. Arau globalak, batez ere, herrialde baten politikek munduan dituen ondorio negatiboak kontrolatzea edo saihestea bideratu beharko lukete.»[17]
«Ez da politikaririk hautatzen beste herrialde bateko interes nazionalak zerbitzatzeko. Beti nazio interesagatik hautatzen da. Eta horrela izan beharko luke. Merkataritza askeagorako ekonomiaren kasu klasikoa jatorrizko herrialdearentzat onuragarria bilakatzean oinarritzen da. Herrialde batek ez du merkataritza politika jakin bat beste herrialdeei mesede egiteko. Beraz, ez dago berezko bateraezintasunik irekitasun ekonomikoaren eta interes nazionalaren bilatzearen artean. Gatazkak sortzen dira merkatuak ondo funtzionatzen ez dutenean, politika sozialak ahulak direnean eta merkataritza akordioak interes bereziek harrapatzen dituztenean. Halakoetan, guztiz egokia da interes nazionalari lehentasuna ematea.»[17]
Rodriken trilemak bateraezintasun instituzional bat deskribatzen du.[18] Rodricken trilemak adierazten du hiperglobalizazio ekonomikoaren, politika demokratikoaren eta subiranotasun nazionalaren arteko alternatibak lortzeak nahitaez hiru indar horietako bat ahultzea dakarrela. Horrela, egoera hauen artean aukeratu dezakegu:[15]
Ekonomikoki globalizatutako demokrazia globala duen herrialdea izatea aukeratzea, baina gure subiranotasun nazionalaren zati bat sakrifikatu.[19]
Gure burujabetza nazionala eta barne demokrazia guztiz gorde, baina globalizazioari erabat uko egin.
Mantendu gure autonomia nazionala eta globalizazioa, baina sakrifikatu barne demokrazia.
Hortaz, hiru aukera horiek ezin dira aldi berean lortu, batak bestearen garapenari eragiten diolako.
2007ko ekainaren 27ko blogeko argitalpen batean, Dani Rodrik-ek honela deskribatzen du bere ideia:
«Democracy, national sovereignty and global economic integration are mutually incompatible: we can combine any two of the three, but never have all three simultaneously and in full.» Itzulpena: «Demokrazia, burujabetza nazionala eta integrazio ekonomiko sakona bateraezinak dira: posible da hiru aukeretatik bi uztartzea, baina inoiz ezin da hirurak aldi berean eta osorik edukitzea.»[20]
Beraz, honela laburbil daiteke tesia: gizarte batek ezin du aldi berean izan erregimen demokratikorik, globalizaziorako irekitasun zabal bat onartu eta bere subiranotasun nazionala gorde. Hiru polo horien artean aukeratu behar da eta komunitate politiko batek hiru dimentsio horien artean bi polo aukeratu behar ditu.[21]
Hiru alternatiba hauek definitu ondoren, Dani Rodrikek hiru erregimen instituzional posible ondorioztatzen ditu nahitaez:
“Federalismo globala” aukera: erregimen honek erakunde demokratikoak eta ekonomiaren nazioarteko hedapena konbinatzen ditu, baina munduarekiko independentziari uko egiten dio. Rodrik berak jarritako adibide bat Europar Batasuna da.
Bigarren aukera bat Rodrik-en «urrezko alkandora hertsagarria» delakoa da (golden straightjacket ingelesez), Thomas Friedman kazetariaren tesi polemikoari erreferentzia eginez, zeinaren arabera herrialde batek bere subiranotasun demokratikoa sakrifikatzea onartu behar duela nazioarteko erakundeen mesedetan, oparotasun ekonomikoa lortzeko.[22] Paradigma hori gaur egungo Txinak gorpuz dezake, ekonomikoki irekia eta globalizazioan integratuta, estatu garatu eta burujabe batekin, erakunde demokratikorik ezaren kostuan.
Azkenik, hirugarren aukera "Bretton Woods-eko konpromisoa" da. Urre estandarraren amaieraren ondorengo liberalizazioaren aroaren aurretik, herrialdeak ekonomikoki nahiko integratuta zeuden ideiari erreferentzia egiten dio.
Alternatiba posibleak Rodriken trileman:
Integrazio ekonomikoa
Demokrazia
Subiranotasun nazionala
Federalismo globala
+
+
-
Bretton Woodsen konpromisoa
-
+
+
Urrezko alkandora
+
-
+
2002ko NBER-ren jatorrizko artikuluan, Globalizazio bideragarriak, Rodrikek berariaz defendatzen du Bretton Woods-eko konpromiso berritu bat, egilearen arabera, hau egiteko gai dena:
«Globalizazioaren muga batzuk gorde, eta, aldi berean, arau global hobeak garatuz lor daitekeen integrazioa kudeatzeko.»[4]
Trilemarekin erlazionatutako oinarrizko kontzeptuak
Trilemaren fenomenoa eta uneak ulertzeko komeni da inplikatutako faktoreen glosario bat edukitzea, eta testuinguru honetan nola erlazionatzen diren jakitea:
Hazkundea, munduko nazioen arteko komunikazioaren eta interdependentziaren bidez. Prozesu hori ez da ekonomikoa bakarrik, baita kulturala, teknologikoa eta soziologikoa ere, non leku batek bestearengan izan ohi duen eragina; kasu honetan, merkataritza-ekintzari egiten zaio erreferentzia, eta ekintza hori funtsezkoa izan da merkatuak hedatzeko ekoizpen kapitalistaren moduarentzat. Bretton Woodseko goi-bileran, ekintza komertzial horiek egitera bultzatzen da, gatazkak saihesteko. Goi-bilera hau 1944ko uztailean egin zen, gerraosteko garaietan, beste gerra-egoera bati aurre egiteko alternatiba gisa.[23]
Estatu independente bat da, merkataritza-eremuan merkataritza-hesiak sortzeagatik aitortzen dena, industria nazionala sustatzeko babes gisa balio dutenak. Ekintza horietatik abiatuta, atzerriko inbertitzaileen konfiantza murriztu egiten da, eta globalizaziorako sarbide txikia sortzen da. Rodrikek Bretton Woods agindua jarri du adibidetzat, non, nazioen arteko merkataritza librea munduko egonkortasunerako sustatu arren, muga-zergen hesi nabarmenak zeuden, segurtasun nazional gisa.
Demokrazia subiranotasunarekin batera doa, nazioaren egonkortasuna eta autonomia handitzen dituen sistema politikoa da, herrialdearen barruan askatasuna sortuz, non gizarte hori osatzen duten gizabanakoek erabakitzeko boterea duten.[24]
Rodriken trilemari dagokionez, Europar Batasunak ere aukeratu behar izan du, eta kasu honetan herrialdearen subiranotasunaren zati bati uko egiten zaio. Europar Batasunak globalizazioaren (bere produktuak beste herrialde batzuetan traba eta muga-zergarik gabe saldu ahal izatea) eta demokraziaren aldeko apustua egiten du. «Europak bizi dituen arazoak, neurri batean, hautatu behar horrekin lotuta daude», gogoratzen zuen Rodrikek duela urte batzuk.
Hala ere, ez da beti horrela izan. Herrialdeak merkataritzan hasi zirenean, demokrazia alde batera utzi zuten. Gero, Bigarren Mundu Gerraren ostean, globalizazioa zertxobait alde batera utzi eta konbinazioa bultzatu zen testuinguru bat ezarri zen: demokrazia eta herrialdearen subiranotasuna.
Hortaz, Rodricken trilema Europar Batasunean aplikatuz gero, hiru aukera daude:
Batasuneko herrialdeen integrazioan sakontzea.
Herrialde bakoitzaren barne-demokrazia indartzea.
Estatu kide bakoitzaren subiranotasun nazionala defendatzea.
Ikusten dugunez, hiru aukera horiek ezin dira aldi berean lortu, batak bestearen garapenari eragiten diolako. Aurrera egin ahal izateko, honako aukera hauen artean aukeratu beharko genuke:
Europar Batasunaren integrazioa indartzea, Europa mailan demokrazia mantenduz (Europako Parlamentuari botere handiagoa emanez, adibidez), baina estatuen autonomia murriztuz.
Europaren integrazioa ahultzea, baina herrialde bakoitzaren barne-demokrazia eta subiranotasuna indartzea.
Europar Batasunarekin gogor atxikiko den estatu bat izatea, bere autonomiari eustea, baina barne-demokrazia ahaztea.
Erabaki egokia pertsona bakoitzaren usteen araberakoa izango da, hiru helburuetatik herritarrei onura handiagoak ekarriko dizkien usteen araberakoa. Erresuma Batuaren kasuan, Brexitaren alde egin zuten pertsonek bigarren aukera aukeratu zuten, Europar Batasunetik aldenduz.[25]
Datuak: Q107980340