Txikipedia:Bele

Belea, Corvus corax izen zientifikoa duen hegaztia da. Espezie desberdin asko daude, 40 baino gehiago; ezagunena bele amerikarra izanik (usoaren antza dauka). Animalia oso azkarra, iluna eta beldurgarria izan daitekeela esaten da.

Zer nolako egitura eta itxura dute?

Belea hegazti ertain-handia da, lumak beltzak ditu gehienetan, baina espezie batzuetan, luma gris eta zuriak ere izan ditzake. Luma beltzek, eguzki argiaren ondorioz urdin kolorea hartzen dute. Buztan nahiko luzea du eta lepo lodia. Helduak direnean begiak marroiak izaten dituzte, gaztetan, aldiz, urdin argiak. Mokoa oso lodia du, kono itxurakoa.

Bele heldu batek 52 eta 69 cm arteko luzera du, baina tamaina aldatzen da bere bizitokiaren arabera. Eskualde hotzetan handiagoak dira eta beroetan, aldiz, txikiagoak. Pisua 0,7 eta 1,7kg artekoa da.

Non bizi da?

Ba al dakizu

Euskal Herrian beleak aurki ditzakegu, Arabako eremu batzuetan eta Bizkaiko erdialdean izan ezik. Gutxi gora behera, 300 bele bikote ugaltzaile daude. Populazioa egonkorra dirudi eta zabortegien igoera dela eta haunditzea espero da.

Beleak oso habitat desberdinetan bizitzeko gaitasuna du; Artikoan, Europan, Afrikako basamortuetan… Antartikan izan ezik, bertako klima gogorregia baita. Hegazti honek zonalde epelak gustoko ditu, horregatik, uharte eta irletan espezie ugari aurki ditzakegu; hala ere, batzuetan oihanetan ere topa daitezke. Beleen eremu gustukoenak: tundrak, ibai irekiak, itsasaldeak, oihan menditsuak, lautadak eta basamortuak dira.

Gaur egun bele kopurua asko handitu da hirietan, bertan janari gehiago topatu dezaketelako. Hegazti sedentarioak dira, segurtasuna eta janaria duten leku jakin batean bizi dira, ez direlako migratzaileak.

Zer jaten du?

Belea hondakinez elikatzen da, orojalea da eta elikagai gutxirekin bizirauteko gaitasuna du. Jaten duena, tokiaren, sasoiaren eta kasualitatez aurkitzen duenaren arabera aldatzen da. Gehien bat barazki eta frutak jaten dituen arren, gizakiok sortutako soberakinak jateko gai da. Gehienetan arto, fruitu lehor, hazi, sagar zein pikuz elikatzen da, eta ornogabe txikiak, anfibioak, narrastiak, ugaztun txikiak eta txoriak ere ehizatzen ditu. Askotan janari-soberakinak biltegiratzen ditu, batez ere elikagai koipetsuak.

Nola ugaltzen da?

Lehenengo ugalketa 3 urterekin ematen da. Negua ondoren, zelo garaia iristen da: bele arrak emea erakartzeko hegaldi akrobatikoak egiten ditu. Bi bele elkartzen direnean, bizitza osorako elkarrekin geratzen dira, animalia hauek monogamoak direlako. Behin bikoteak osatuta, haien etxea egiten dute: habia. Normalean, otsailean eta martxoan egiten dute, zuhaitzetan, telefono-zutoinetan, itsaslabarretan, harrobietan...

Habiak biribil forma du, adarrekin, lohiarekin, azalekin eta sustraiekin egindakoa, eta bere barruan emeak, 3-7 arrautza jartzen ditu. Material biguna jartzen dute, adib: larruazalak berde kolorekoak orban grisekin, eta 18-21 egunez inkubatzen ditu haien gainean eseriz. Bitartean, arra bere elikaduraz, zaintzaz eta zainketaz arduratzen da. Txitak jaiotzen direnean, 6 hilabete egoten dira haien gurasoekin. Lehenengo 35-42 egunetan elikatzen dituzte zizareekin, intsektuekin, saguekin, txoriekin edota sarraskiekin.

Beleen adimena

Ba al dakizu

Belea erremintak eraikitzeko eta erabiltzeko gai da. Adarrekin, kako itxurako 2 erreminta mota sortu ditzake, zuhaitzetatik eta lurretik larbak zein ornogabeak hartu ahal izateko.

Belearen burmuina intxaur baten tamainakoa den arren, planetako izakirik adimentsuenetarikoa da. Eragiketa matematiko sinpleak ebazteko gai dira, oroimen oso ona dute (noizbait gaizki tratatu dituen edo mehatxatu dituen pertsona edo animalia batez oroitzeko gai dira) eta haien artean gauza berriak ikasten dituzte. Elkar komunikatzeko keinuak erabiltzen dituzte, eta garrasi bereizgarri bat egiten dute, «rrok-rrok» bat modura entzuten duguna. Oihu sakona eta leizetsua da, eta beste hegaztien soinuekin alderatuta oso desberdina da. Gainera, batzuetan inteligentzia ongi pasatzeko soilik erabiltzen dute; adibidez, jolasteko.

Ikusi!

Esperimentu honetan belearen adimena frogatzen da

Gaur egungo egoera

Beleen populazioa oso handia da, munduko ia eremu guztietan bizi baitira, baita Iberiar penintsulako bazter gehienetan ere. Hala ere, eskualde batzuetan, beleek haien habitatak galdu dituzte gizakiek natura aldatu dutelako, eta populazioa jaitsi da. Beste leku batzuetan, aldiz, beleen populazioa nabarmen handitu da, izurrite bihurtzera iritsiz. Beraz, orokorrean, belea ez dago galtzeko arriskuan.

Kanariar irletako kasuan, berriz, bele espezie berezi bat dago, (Corvus corax canariensis) eta oso bele gutxi gelditzen dira, hots, galtzeko arriskuan daude. Hau gertatzeko arrazoiak beleen edota beste animalia batzuen kontrako pozoiak, zutoin eta kable elektrikoak egotea edo janaririk ez egotea izan daitezke.

Beleen inpaktua gizakiongan

Esan bezala, toki batzuetan beleen izurriteak daude. Nekazaritza eta abeltzaintzarako bereziki kaltegarriak izan daitezke. Adibidez, sarraskijaleak izan daitezkeenez, abere jaioberrien burua erasotzen dute, antxumeena, bereziki, eta arkumeak eta txahalak ere hil ditzakete.

Beleek eragindako beste kalte batzuk: beste hegaztien arrautzak jatea, zuhaitzetako fruitu guztiak eta nekazariek ereindakoaren hazi guztiak jatea (artoa, mahatsa, intxaurrak…), oiloak lapurtzea eta pertsonen ogitartekoak, arropa eta objektu pertsonalak ere lapurtzea! Horregatik, arazo hauek saihesteko, toki batzuetan belearen populazioa kontrolatzeko lan egiten dute; hala nola, tranpak jarriz.

Gehiago jakiteko:

Cusó, Ò. (2019, martxoak 5). La verdad sobre la inteligencia de los cuervos. National Geographic. https://www.nationalgeographic.com.es/ciencia/actualidad/verdad-sobre-inteligencia-cuervos_13819

Palacios, C.J. (2014, azaroak 25). El cuervo se extingue en Canarias. 20 minutos. https://blogs.20minutos.es/cronicaverde/2014/11/25/el-cuervo-se-extingue-en-canarias/

Bele bati buruzko pasadizoa: https://ahotsak.eus/urnieta/pasarteak/urn-021-030/