Zagreb

Zagreb Hiria; Zagreb
	town in Croatia (en)
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Kroazia
Eskualdea	Zagreb
Alkatea	Milan Bandić
Izen ofiziala	Grad Zagreb
Jatorrizko izena	Zagreb
Posta kodea	10000
Herriburua	Zagreb
Geografia
Koordenatuak	45°48′47″N 15°58′38″E / 45.8131°N 15.9772°E
Azalera	779,145 km²
Altuera	122
Mugakideak	Zagreb eskualdea eta Krapina-Zagorje eskualdea
Demografia
Biztanleria	767.131 (2021eko abuztuaren 31); −42.137 (2020)
Metropolia	1,288,000
Dentsitatea	1.214,9 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1094
Telefono aurrizkia	01
Ordu eremua	UTC+01:00 eta Europa Erdialdeko Udako Ordua
Hiri senidetuak	La Paz, Skopje, Palermo, Amasya, Bolonia, Mainz, San Petersburgo, Tromsø, Varsovia, Kyoto, Krakovia, Lisboa, Pittsburgh, Shanghai, Budapest, Viena, Sarajevo, Ljubljana, Podgorica, Tirana, Balakovo, Londres, Buenos Aires, Cluj-Napoca eta Prizren
Matrikula	ZG
Hizkuntza ofiziala	Kroaziera
	http://www.zagreb.hr/

Zagreb (zǎːɡreb ahoskatua) Kroaziako hiriburu eta hiri handiena da. Errepublikako gobernu, kultura, ekonomia eta zientzia hiri nagusia da. Austria-Hungariako Inperioaren garaian Agram eta Zágráb izenak izan zituen.

Geografia

Panoniako zabaldiaren hegoaldean kokatua dagoenez, Erdialdeko Europaren eta Itsaso Adriatikoaren arteko bide lotune garrantzitsua da. Hiria Medvednica (hartzen mendia) mendiko hegoaldeko magalaren eta Sava ibaiaren artean dago, gutxi gorabehera 122 metroko garaieran.

Bi muino ditu, bata Gradec, bertan Gornji Grad (hiri garaia) kokatzen delarik eta bestea Kaptol eta bien artean jadanik desbideratuta dagoen Medveščak erreka pasatzen zen tokian Krvavi most kalea dago. Hauen barrenean Trg Bana Jelačića plazak Donji Grad beheko hiri berriagoari paso ematen dio. Plazatik bertatik hasten da Zagrebeko etorbide nagusia den Ilica kalea ere, sei kilometro luze dena.

Historia

Erromatarrek Panoniako hiriburu izendatu zuten Andautonia k.o. I mendean.

Zagreben lehenengo aipamena 1094ko dokumentu batean ageri da, Hungariako errege Ladislao I.ak Kaptol fundatu zuenean Gradecen pareko muinoan. Hiri biak banatuta mantendu ziren mendeetan zehar, bata apezpikuaren herria izanik eta bestea erregeena. 1242an mogolek Kaptol erasotu zuten baina apezpiku hiriak aurrera egitea lortu zuen. Bela IV.a errege hungariarrak Gradec erresumako hiri aske bihurtu zuen, jauntxo feudaletatik salbu, artisauak erakarri nahi baitzituen hirira. Kaptol eta Gradecen arteko lehiakortasun handia etorri zen orduan, urteetan zehar istilu ugari izan zituztelarik. 1593an otomandarren erasoak etorri ziren, baina hauei ere ongi eutsi zieten.

XVII. mendean Nikola Frankopan Banak Gradec aukeratu zuen bizitzeko. Hurrengo mendeetan izurrite eta suteek hiri biak asko kaltetu zituzten eta hiri biek bat egitea erabaki zuten 1850an. Hiria nabarmen handitzen ari zen eta beheko lur lauetan zabaltzen hasi zen, Sava ibairaino iritsi arte.

XIX. mendean Zagrebek berpizkunde iliriar abertzalea hazten ikusi zuen. Lehen Mundu Gerraren ondoren Austria-Hungariako Inperioa desegitearekin batera esloveniar, kroaziar, serbiar, bosniar eta mazedoniarrek lehenengo Jugoslavia sortu zuten Alexandro I.aren agindupean. Hiriburua Belgrado aukeratu zuten, erregea zuen hiriburu bakarra baitzen. Bigarren Mundu Gerraren ondoren ere egitura berdinak jarraitu zuen, herrialdea komunista bazen ere.

1991an Kroazia askeko hiriburu bihurtu zen eta bertan daude Kroaziako gobernuaren egoitzak.

Klima

Datu klimatikoak (Zagreb)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.4	22	26	29.4	33.4	37.6	40.4	39.8	32.8	28.3	25.4	22.5	40.4
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	3.1	6.1	11.3	16.4	21.3	24.6	26.7	26.2	22.3	16.2	9.3	4.4	15.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	-0.1	2.0	6.2	10.9	15.7	19.1	20.8	20.0	16.0	10.8	5.7	1.3	10.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-4.0	-2.5	0.9	4.9	9.2	12.7	14.2	13.7	10.4	5.8	1.8	-1.9	5.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-24.3	-27.3	-18.3	-4.4	-1.8	2.5	5.4	3.7	-0.6	-5.6	-13.5	-19.8	-27.5
Pilatutako prezipitazioa (mm)	48.6	41.9	51.6	61.5	78.8	99.3	81.0	90.5	82.7	71.6	84.8	63.8	856.1
Euri egunak (≥ 1 mm)	10.8	10.0	11.2	12.7	13.2	13.6	10.9	10.4	9.8	10.2	12.2	12.1	137.1
Elur egunak (≥ 1 mm)	6	5	4	1	0	0	0	0	0	0	2	5	23
Eguzki orduak	59.4	95.7	140.1	175.4	234.0	243.7	281.0	256.0	186.7	130.8	65.6	44.9	1913.3
Iturria: ^[1]

Ondasun nabarmenak

Gornji Grad (Hiri garaia): Gradec muinoan.
- San Marko plaza (Trg Svetog Marka): Plazaren inguruan San Marko eliza dago, XIII. mendean eraikia, eta famatua teilatuan dituen Kroaziako eta Zagrebko armarriengatik. Horren alboan daude gobernuaren egoitza den Banski Dvor eta parlamentua den Sabor.
- Santa Katalina plaza (Katarinin Trg): Plazaren inguruan daude Santa Katalina eliza dago eta bere alboan 1607an fundatu zen Lizeoa eta Kulmer jauregia, barruan arte garaikidearen museoa duena.
Kaptol:
- Kaptol Katedrala: 1094ean aipatzen da lehen aldiz baina 1242an mogolek suntsitu ondoren berreraikia izan zen eta XIV. mendean gotortua izan zen otomandarren erasoen beldurrez. 1880an lurrikara gertatu zen eta suntsitutako zatiak berreraikitzean estilo neogotikoa erabili zen.
Donji Grad (Beheko hiria):
- Ban Jelačićen plaza (Trg Bana Jelačića): Hiru auzoen elkargunea da plaza hau. Izena plazaren erdian dagoen estatuak ematen dio. Josip Jelačić Banak 1848an hungariarrak Kroaziatik bota zituen herrialdearen askatasuna lortuz. Hasiera batean bere ezpatak Hungaria seinalatzen zuen baina komunistek erretiratu egin zuten eta 1991ean bere izeneko plazaren erdian jarri zuten ezpatak hegoaldera seinalatzen duen arren.
- Kroaziako Antzoki Nazionala (Hrvatsko Narodno Kazalište): 1894-1895ean eraiki zen estilo neobarrokoan. Bere momentuan kritika ugari izan zituen hiritik aparte zegoelako eta artasoroak zeharkatu behar zirelako. Gaur egun bere inguruan Unibertsitatea eta Museoak daude.

Kirola

Zagrebko Cibona (Košarkaški Klub Cibona): Saskibaloi talde garrantzitsua, Kroaziako ligan nagusi izateaz gain 1985 eta 1986an Europako Kopako txapelduna izan zen, baita Errekopa txapelduna ere 1982 eta 1987an. Taldean jokatu zuen jokalari ospetsuena Dražen Petrović izan zen.
Zagrebko Dinamo (Nogometni Klub Dinamo Zagreb): Spliteko Hajduk taldearekin batera Kroaziako futbol talderik garrantzitsuena. 1966an Feria Kopa, UEFAren aurrekaria zena, irabazi zuen, Europako txapelketa bat irabazi duen talde kroaziar bakarra izanik.
RK Zagreb (Rukometni Klub Zagreb): Kroaziako Eskubaloi Liga guztiak irabazi ditu, eta baita Jugoslaviako 9 Liga ere. Europa mailan ere irabazia du birritan EHF Txapeldunen Liga, kontinenteko txapelketa nagusia.