Мифология
Мифология (грек. μυθολογία, грек. μῦθος — «хапар», «таурух» эм грек. λόγος — «сёз», «хапар», «илму») — мифлени джыйымдыкъларыды.
Миф — диннге кёре тейрилени, табийгъатны, адамланы джаратылыуларын ангылытхан хапарды. Миф, къачан эсе да болгъандыла деб сунулгъан тейриле, джомакъ батырла, табийгъатдан тышындагъы джанлыла этген ишлени юсюнден айтады. Бу ишле неда дуния джаратылгъанны башында, неда бир да бек буруннгу, «тарихге дери» заманда боладыла. Джомакъдача мифде бош адамла бла джаныуарла да айланыргъа боллукъдула. Алай а джомакъдан башха этиб мифге ийнанадыла.
Къарачай-малкъар мифология
[тюзет | къайнакъны тюзет]Къарачай-малкъар маджисуу мифология бек байды. Эм белгили мифле нарт таурухладыла.
Нартла буруннгу заманлада джашагъан, кючю болгъан, джигит адамладыла. Бош адамлача туумагъандыла, сёз ючюн, Ёрюзмек учхан «къуйрукълу джулдуздан» (метеоритден) туугъанды, Сосурукъ — ташдан, эм биринчи темирчи Дебет — Кёк Тейриси бла Джер Анасындан, дагъыда аны кибик.
Нартла эмегенле бла кюч аямай урушуб тургъандыла. Эмегенле адам сыфатлы, алай а тюклю, кёб башлы, аман ниетли, адам эт ашагъан, бек къарыулу, алай а тели джанлыла болгъандыла. Ахырында нартла эмегенлени къырыб джерден кеслери да кетгендиле. Бир къаууму кёкге, башха къаууму джер ичине.
Нартладан башха мифле да бардыла, тюрлю-тюрлю тейрилени юсюнден, сёз ючюн: Апсаты деген кийиклени иеси эм уучулукъну тейриси, Аламан (Кюйсюз Тейри) — ёлюм тейриси, Аштотур деген бёрюлени джандаууру, дунияны къурагъан Къайнар Тейри, дагъыда аны кибик. Минги тауну юсюнден да бардыла мифле.
Дагъыда къарагъыз
[тюзет | къайнакъны тюзет]Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Къарайчай-малкъар нарт таурухланы юсюнден толу билги(орус.)
- Бир талай къарачай-малкъар нарт джыр(орус.)