Hans Christian Ørsted

Hans Christian Ørsted
Fødd	14. august 1777 Rudkøbing
Død	9. mars 1851 København
Nasjonalitet	Kongeriket Danmark
Område	fysikk
Yrke	fysikar, kjemikar, oppfinnar, universitetslærar, ingeniør, farmasøyt
Institusjonar	Københavns Universitet Danmarks Tekniske Universitet
Alma mater	Københavns Universitet Friedrich-Schiller-Universität Jena
Doktorgradsrettleiar	Jacob Baden Johann Wilhelm Ritter
Ektefelle	Inger Birgitte Ørsted
Barn	Karen Scharling, Albert Nicolai Ørsted
Medlem	Royal Society Kungliga Vetenskapsakademien Det bayerske vitskapsakademiet American Academy of Arts and Sciences Det prøyssiske vitskapsakademiet Royal Society of Edinburgh Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab

Elektrisitet Magnetisme

Elektrostatikk Elektrisk lading Statisk elektrisitet Elektrisk felt Leiar Isolator Triboelektrisitet Elektrostatisk utlading Induksjon Coulomb-lova Elektrisk fluks Gauss-lova Elektrisk potensial energi Elektrisk dipolmoment Polarisasjonstettleik

Magnetostatikk Ampère-lova Magnetfelt Magnetisering Magnetisk fluks Biot–Savart-lova Magnetisk moment Gauss' magnetismelov

Elektrodynamikk Lorentz-kraft Elektromagnetisk induksjon Faradays lov Lenzs lov Forskyvingsstraum Maxwells likningar Elektromagnetisk felt Elektromagnetisk stråling Maxwell-tensor Poynting-vektor Liénard–Wiechert-potensial Jefimenkos likningar Virvelstraum

Elektrisk krins Straum Potensial Spenning Motstand Ohms lov Seriekrins Parallellkrins Likestraum Vekselstraum Elektromotorisk spenning Kapasitans Induktans Impedans Resonanskammer Bølgjeleiar

Kovariant formulering Elektromagnetisk felttensor Elektromagnetisk stressenergitensor Firestraum Elektromagnetisk firepotensial

Vitskapsmenn Ampère Coulomb Faraday Gauss Heaviside Henry Hertz Lorentz Maxwell Tesla Volta Weber Ørsted

Hans Christian Ørsted (14. august 1777–9. mars 1851) var ein dansk fysikar og kjemikar. Han er kjend som den første som framstilte aluminium i 1825, og for å ha oppdaga at det er samband mellom elektrisitet og magnetisme. Oppdaginga til Ørsted var at det rundt ein straumførande leidning finst eit magnetfelt. Han vart merksam på dette ein dag då han skulle gjere eit forsøk på å varme opp ein leidning ved å sende sterk straum gjennom han. I rommet der han utførte eksperimentet låg det tilfeldigvis ei kompassnål i nærleiken av leidningen. Ørsted oppdaga at kompassnåla rørte på seg når han sette på straumen.

Denne samanhengen hadde eignetleg den italienske fysikaren Gian Domenico Romagnosi oppdaga 18 år tidlegare, men han fekk ikkje offentleggjort det. Ørsted offentleggjorde funna sine om dette i 1820. Oppdaginga til Ørsted om at elektrisk straum medfører magnetisme førte Michael Faraday inn eit forsøk på å gjere det motsette: å omdanne magnetisme til elektrisitet. 11 år etter at Ørsted hadde offentleggjort oppdaginga si lukkast Faraday med å indusere ein elektrisk straum ved hjelp av magnetisme.

Ørsted (Oersted) har fått ei måleining kalla opp etter seg, Oe, for magnetisk feltstyrke. Ørsted var òg ein framgangsrik kjemikar og var til dømes den første som klarte å utvinne aluminium av kaliumamalgam og aluminiumklorid. Han var òg aktiv i arbeidet for å fremme naturvitskapen i Danmark, og grunnla Selskabet for Naturlærens Udbredelse. Han var ein ven av Hans Christian Andersen.

Sjå òg

• Ørstedlova

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Hans Christian Ørsted» frå Wikipedia på bokmål, den 21. januar 2009.