Dubiażyn (gmina)

Dubiażyn
*Дубяжинская волость*
	gmina wiejska
	1861–1934
Państwo	Polska
Województwo	1861–1915: gub. grodzieńska; 1919–1934: białostockie
Powiat	1861–1915: bielski; 1919–1934: bielski
Data powstania	1 stycznia 1861
Data likwidacji	1 października 1934
Siedziba	Dubiażyn
Populacja (1921); • liczba ludności	; 3499
Szczegółowy podział administracyjny (1954)
Liczba gromad	19
Liczba miejscowości	33
	Położenie na mapie Polski w 1939 Dubiażyn; Дубяжинская волость
	52°41′N 23°12′E/52,686389 23,193889

Dubiażyn (ros. Дубяжинская волость, lit. Dubiažyno valsčius) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1861–1934 na Białostocczyźnie. Siedzibą gminy był Dubiażyn^[2]^[3].

Imperium Rosyjskie

Gmina zbiorowa Dubiażyn powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Rajsk obejmowała 70 miejscowości i zamieszkiwało ją 6638 osób^[2].

29 kwietnia 1875 prawa miejskie utraciły Boćki^[4]^[5], które jako miasteczko podległo administracji gminy Dubiażyn^[6].

11 czerwca 1892 wszedł w życie nowy statut miejski, który ograniczył samorządność miejską, a na mocy którego wiele miast guberni grodzieńskiej zamieniono w miasteczka^[4]. Zdegradowane miasto Kleszczele^[5] podległo w następstwie statutu z czasem administracji gminy Dubiażyn^[6].

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)^[7], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych; zmieniły się też granice gmin^[8]^[9]^[10]:

z południowej części gminy Dubiażyn wydorębniono nową gminę Kleszczele (także z części gminy Orla),
wschodnie pasmo gminy Dubiażyn weszło w skład gminy Orla,
zachodni fragment gminy Dubiażyn wszedł w skład nowej gminy Łubin,
południowy fragment gminy Dubiażyn wszedł skład nowej gminy Milejczyce.

Podział ten w dużej mierze zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską^[11].

II Rzeczpospolita

W okresie międzywojennym gmina Dubiażyn należała do powiatu bielskiego w nowo utworzonym województwie białostockim^[3].

28 października 1919 z południowo-zachodniej części gminy Dubiażyn wyodrębniono miasteczko Boćki, któremu przywrócono status miasta (to samo zrobiono z Kleszczelami w gminie Kleszczele, które do 1915 znajdowały się w gminie Dubiażyn)^[12].

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gmina liczyła 33 miejscowości i 3499 mieszkańców (1804 kobiety i 1695 mężczyzn). Większość mieszkańców gminy w liczbie 1897 osób zadeklarowała narodowość białoruską (54% ogółu mieszkańców gminy). Pozostali podali kolejno narodowość: polską (1569 osób); żydowską (29 osób); rosyjską (3 osoby) oraz rusińską (1 osoba). Pod względem wyznaniowym dominowali prawosławni (3085 osób; 88% wszystkich mieszkańców); pozostali zadeklarowali kolejno wyznanie: rzymskokatolickie (344 osoby); mojżeszowe (53 osoby); adwentystyczne (11 osoba); ewangelickie (2 osoby); a pozostałe 4 osoby określone zostały w spisie jako „sektanci”^[13].

16 października 1933 gminę Dubiażyn podzielono na 19 gromad^[14]:

Czechy (miejsc. Czechy),
Dubiażyn (miejsc. Dubiażyn w., Bosianówka kol., Podbiele maj.),
Dubno (miejsc. Dubno),
Dydule (miejsc. Dydule, Oleksze),
Dziecinne (miejsc. Dziecinne),
Hredele (miejsc. Hredele),
Gregorowce (miejsc. Gregorowce w., Gregorowce maj., Gregorowce st. kol. )
Koszki (miejsc. Koszki),
Kozły (miejsc. Kozły)
Krasna Wieś (miejsc. Krasna Wieś, Krasna Wieś kol., Pasieka kol.)
Lewki (miejsc. Lewki, Lewki kol., Lewki maj.),
Mokre (miejsc. Mokre, Knorydy Podleśne maj., Dobromil maj, Dobromil kol.),
Moskiewce (miejsc. Moskiewce, Kruhle),
Nurzec (miejsc. Nurzec, Kalejczyce maj.),
Pawlinowo (miejsc. Pawlinowo w., Pawlinowo maj.),
Rajki (miejsc. Rajki w.),
Studziwody (miejsc. Studziwody),
Szeszyły (miejsc. Szeszyły),
Wólka (miejsc. Wólka w., Wólka kol.).

Gminę Dubiażyn zniesiono z dniem 1 października 1934, a jej obszar wszedł w skład^[15]:

nowej gminy Bielsk – gromady Dubiażyn, Kozły, Lewki, Mokre, Rajki i Studziwody,
nowej gminy Boćki– gromady Dubno, Dziecinne, Krasna Wieś, Nurzec i Szeszyły,
gminy Kleszczele – gromady Czechy, Dydule, Gregorowce, Moskiewce, Pawlinowo i Wólka,
gminy Orla – gromady Hredele i Koszki.

Przypisy

↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 poza administracją polską.
↑ ^a ^b Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
↑ ^a ^b Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
↑ ^a ^b Dymitrow, M. (2015). Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej.
↑ ^a ^b Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
↑ ^a ^b Карта волостей Гродненской губернии
↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
↑ M.P. z 1919 r. nr 234, poz. 0
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 30 (21).
↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675

[1] Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 poza administracją polską.

[volost-2] Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).

[gus-3] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933

[dymitrow-4] Dymitrow, M. (2015). Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej.

[najgrakowski-5] Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.

[karta-6] Карта волостей Гродненской губернии

[oberost-7] Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.

[befehl-8] Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96

[rocznik-9] Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21

[jem-10] Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.

[admin-11] Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395

[12] M.P. z 1919 r. nr 234, poz. 0

[Spis1921-13] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 30 (21).

[14] Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49

[15] Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–1939) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) III Rzesza: okręg białostocki (1941–44) PRL: woj. białostockie (1945–1975)
Miasta (1795–75)	Bielsk (Podlaski) Boćki (do 1875 i 1919–34) Brańsk (do 1892 i od 1919) Ciechanowiec (← 1843–92 i 1919–52 →) Drohiczyn (← 1843–92 i 1919–52 →) Hajnówka (1951–53 →) Kleszczele (do 1875 i 1919–50*) Mielnik (← 1843–92 i 1919–34) Narew (do 1892 i 1919–34) Niemirów (← 1843–1875) Orla (do 1875 i 1919) Rudka (1795–1800) Siemiatycze (← 1843–92 i 1919–52 →)
Miasteczka (1795–1934)	Boćki (1875–1919) Brańsk (1892–1919) Ciechanowiec (1892–1919) Drohiczyn (1892–1919) Kleszczele (1892–1919) Mielnik (1892–1919) Milejczyce (← 1919-1934) Narew (1892–1919) Niemirów (1875-1934) Orla (1875-1919 i 1919-34) Siemiatycze (1892–1919)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–1975)	Augustowo (1952–54) Białowieża (← 1922–53 →) Bielsk (Podlaski) (1934–52 i 1973–1975) Boćki (1934–52 i 1973–1975) Brańsk (1934–52 i 1973–1975) Chraboły (1952–54 i 1973–1975) Ciechanowiec (1934–52) Czeremcha (1952–53 →) Czyże (1952–53 →) Dobromil (1952–54) Domanowo (1915–34 i 1952–54) Drohiczyn (1934–52 i 1973–1975) Dubiażyn (1861–1934) Dubicze Cerkiewne (1952–53 →) Grodzisk (1861–1952 →) Hajnówka (1929–30 i 1934–53) Holonki (1952–54) Kąty (1915–34) Klejniki (1861–1915 i 1952–53 →) Kleszczele (1915–53 →) Klukowicze (1945–52 →) Łosinka (1861–1934 i 1952–53 →) Łubin (Kościelny) (1915–34 i 1952–54) Malesze (1861–1915) Masiewo (← 1922–44) Mielnik (1934–52 →) Milejczyce (1915–52 →) Narew (1915–53 →) Narewka (1944–53 →) Narojki (1861–1934) Nowoberezowo (1861–1915) Oleksin (1861–1915) Orla (1861–1954 i 1973–1975) Pasynki (1861–1934 i 1952–54) Pawły (1861–1915) Policzna (1952–53 →) Radziwiłłówka (Aleksandrówka) (1861–1934) Rajsk (1861–1915) Rudka (1915–34, 1952–54 i 1973–1975) Ryboły (1952–54) Siemiatycze (1861–1952) Skórzec (1861–1934) Suchopol (← 1922–26 →) Śnieżki (1952–1954) Topczewo (1915–1934 i 1952–1954) Widowo (1952–1954) Widźgowo (1915–1934) Wyszki (1915–54 i 1973–1975)
Gromady (1954–1972)	Andryjanki (1954–1972) Augustowo (1954–1968) Bielsk Podlaski (1969–1972) Boćki (1954–1972) Brańsk (1969–1972) Chraboły (1959–1972) Domanowo (1954–1972) Falki (1954–1959) Gregorowce (1959–1972) Haćki (1954–1959) Hodyszewo (1954–1968) Holonki (1954–1972) Hołody (1959–1968) Kalnica (1959–1968) Kiersnowo (1954–1959) Klichy (1954–1959) Kotły (1954–1959) Lubieszcze (1954–1959) Łubin Kościelny (1954–1972) Malesze (1954–1959) Malinowo (1954–1959) Mokre (1954–1959) Moskiewce (1954–1959) Mulawicze (1954–1961) Nurzec (1954–1968) Oleksin (1954–1959) Olszewo (1954–1959) Orla (1954–1972) Parcewo (1954–1959) Pasynki (1954–1972) Paszkowszczyzna (1954–1959) Pawły (1954–1959) Pietrzykowo-Gołąbki (1954–1959) Piliki (1959–1972) Ploski (1954–1959) Popławy (1959–68) Rudka (1954–1972) Ryboły (1954–1972) Strabla (1954–1972) Szczyty-Dzięciołowo (1954–1957) Śnieżki (1954–1972) Świrydy (1954–1959) Topczewo (1954–1972) Wyszki (1954–1972) Zubowo (1954–1959)
Legenda	de facto skasowane w 1941, de iure w 1950