Szczuczyn (województwo podlaskie)

Szczuczyn
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Zespół kościelno-klasztorny w Szczuczynie.
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	grajewski
Gmina	Szczuczyn
Prawa miejskie	1692
Burmistrz	Marcin Wileński
Powierzchnia	13,23 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 3442; 260,2 os./km²
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	19-230
Tablice rejestracyjne	BGR
	Położenie na mapie gminy Szczuczyn Szczuczyn
	Położenie na mapie Polski Szczuczyn
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Szczuczyn
	Położenie na mapie powiatu grajewskiego Szczuczyn
	53°33′58″N 22°17′06″E/53,566111 22,285000
TERC (TERYT)	2004054
SIMC	0957560
	Urząd miejskiPlac Tysiąclecia 23; 19-230 Szczuczyn
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	BIP

Szczuczyn – miasto w woj. podlaskim, w powiecie grajewskim, położone około 50 km na północny wschód od Łomży. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szczuczyn. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.

Przez miasto przepływa Wissa, niewielka rzeka, dopływ Biebrzy. Ośrodek usługowy; drobny przemysł: spożywczy, skórzany i ceramiczny.

Szczuczyn leży w dawnej ziemi wiskiej na historycznym Mazowszu^[2], na obszarze stanowiącym we wczesnym średniowieczu część Jaćwieży zamieszkaną przez bałtyckie plemię Połekszan^[3]. Uzyskał lokację miejską w 1692 roku^[4].

Historia

Zespół popijarski, (1697–1711 r.) – południowo-zachodnia strona kościoła (foto:1918)

Około 1425 nad Wissą osiedlili się Szczukowie, pochodzący z północnego Mazowsza. Przywilejem z dnia 16 października 1436 książę Władysław ponownie nadał i sprzedał Falisławowi i Marcinowi Szczukom 55 włók ziemi po obu stronach Wissy. Na tych ziemiach powstała wieś Szczuki Litwa. Wieś ta w 1651 przeszła w ręce Jana Ławskiego. W 1683 ziemię odkupił Stanisław Antoni Szczuka, sekretarz i zaufany dyplomata króla Jana III Sobieskiego. Szlachcic zgromadził inne ziemie w tej okolicy. W latach 1689–1691 rozpoczął się pierwszy etap budowy miasta Szczuczyna. 9 listopada 1692 uznaje się za datę powstania miasta. Po wielkim pożarze w 1699 miasto zostało odbudowane przez S. A. Szczukę. Jan III Sobieski nadał Szczuczynowi prawa miejskie magdeburskie. Był on fundatorem barokowego zespołu kościoła, kolegium i klasztoru, jako wotum wdzięczności za wiktorię wiedeńską. W 1700 rozpoczęło tu działalność kolegium pijarskie. W 1721, już po śmierci S. A. Szczuki, powstała w Szczuczynie szkoła dla dziewcząt. Szczuczyńskie kolegium kończyli zasłużeni uczeni: Jakub Falkowski, Antoni Waga, Jakub Waga, Teodor Waga, Bronisław Trentowski. Uczył się tu Józef Andrzej Załuski. Istniał tutaj pierwszy w Polsce instytut dla głuchoniemych, który w 1816 r. przeniesiono do Warszawy. W XIX wieku na rozwój Szczuczyna wpłynęło poprowadzenie nowej drogi z Warszawy do Kowna, która ominęła pobliską Wąsosz^[5].

W 1858 powstał w Szczuczynie szpital pw. św. Stanisława.

W Szczuczynie od wieków istniała prężna, zamożna i liczna wspólnota żydowska. Według danych z 1921 roku w Szczuczynie mieszkało 2506 Żydów, co stanowiło 56% ludności miasteczka. W momencie wybuchu II wojny światowej liczebność szczuczyńskiego sztetlu wynosiła około 3 000 osób.

W 1954 roku do Szczuczyna włączono wieś Barany^[6].

Pogrom w Szczuczynie

Osobny artykuł: Pogrom w Szczuczynie.

Wkrótce po wkroczeniu Niemców w czerwcu 1941, współpracujący z Gestapo mieszkaniec miasta Mieczysław Kosmowski razem ze swoimi braćmi oraz miejscowym kowalem Stanisławem Peniukiem – mianowanym przez niemieckiego okupanta burmistrzem, zgromadzili grupę Polaków, którzy w dniach 27 i 28 czerwca zaatakowali Żydów w czterech różnych lokalizacjach w Szczuczynie, mordując 300–400 osób^[7]^[8]^[9].

Zbrodnia w Szczuczynie

Zbrodni na jedenastu (a jak podają inne źródła – dwunastu) młodych żydowskich kobietach^[10] pochodzących z getta w Szczuczynie dokonano u gospodyni Duda^[11] w Szczuczynie w sierpniu 1941 roku. Kobiety zostały zatrudnione przy pracach polowych. Zatłuczono je kosami, motykami i pałkami, jedną z nich przed zamordowaniem zbiorowo zgwałcono, a potem ciała wszystkich zakopano w dwóch zbiorowych grobach. Sprawcami byli mężczyźni ze Szczuczyna i okolic. Z sześciu oprawców, trzech z nich (Dominik Gąsiewski, Kazimierz Danowski i Jan Marczykowski) wcześniej brało udział w mordzie w Bzurach^[12]^[13]. Działali z pobudek rasistowskich i chęci zrabowania odzieży po zamordowanych.

Widok z wieży strażackiej w kierunku północnym

Zabytki

Zachowane

klasztor barokowy zakonu Pijarów budowany w latach 1697–1711 (1743?), projektu Józefa Pioli, budowę prowadził Józef Fontana. Fundował go Stanisław Antoni Szczuka i król Jan III Sobieski
kościół pw. Najświętszej Marii Panny z 1701–1711 roku w stylu barokowym. Jest to kościół parafialny. Dekoracja sztukatorska wnętrza została wykonana przez Francesco Maino w 1708 roku.
- ołtarz z obrazem Madonny, barokowy z XVI-wieku ze srebrną sukienką przesłaną przez papieża Innocentego XIII
- obraz „Widzenie św. Józefa Kalasantego” namalowany przez Jerzego Siemiginowskiego, nadwornego malarza Jana III Sobieskiego, w ołtarzu prawej nawy.
- krucyfiks, barokowy z początku XVII w.
kolegium Pijarów z 1706 (1708) roku w stylu barokowym dla 300 uczniów
zespół Poczty Polskiej zbudowany w stylu klasycznym, w 1863 r. W skład zespołu wchodzą:
- poczta
- stajnia
- wozownia
barokowe założenie miejskie z końca XVII wieku.
najstarszy budynek w Szczuczynie pochodzi z 1690 r. Jednopiętrowy dom właścicieli miasta Szczuków, przy ul. Plac Tysiąclecia 1, mieści dziś 2 sklepy i mieszkania lokatorskie na piętrze.
dom Żyda „Ozerowicza” z 1853 r. przy ul. Kościelnej 1 – po spaleniu odbudowany i użytkowany przez Ognisko Muzyczne (na piętrze) i Księgarnię od ul. Kościelnej i Gumiennej. Obecnie od ul. Gumiennej (od wschodu) mieści się Sklep Odzieży Używanej, od północnego wschodu (róg ul. Kościelnej i gumiennej) Księgarnia, na piętrze mieszkanie lokatorskie
pomnik przyrody – 1 klon z 1918 r. stoi na Placu Tysiąclecia.
cmentarz żydowski

Niezachowane

pałac rodu Szczuków w stylu barokowym z 1687–1690 roku, projektu Józefa Piola, budowę prowadził Józef Fontana. Przebudowany w latach 1705–1709 na pałac na planie prostokąta z dwoma narożnymi alkierzami. Zniszczony został w 1712 roku (Wojna Północna). Fundamenty odkryto w latach 1966–1967 i 1977–1979. Leżał na wschód od ulicy Kilińskiego i na północ od rz.Księżanki. Rezydencja Szczuków^[14]. Obecnie są plany wyeksponowania ruin.
ratusz w stylu barokowym z 12 kramnicami stał na Starym Rynku (dziś Plac Tysiąclecia) z początku XVIII wieku
pomnik murowany wzniesiony na cześć komisarza dóbr szczuczyńskich Samuela Szpielowskiego Neronowicza z 1710 roku przy ul. Szczuki 1; pomnik zniszczono w czasie II wojny światowej
dworek, w którym mieściła się szkoła żeńska prowadzona przez Siostry Miłosierdzia, rozebrany w 1817 r.
fortyfikacje bastionowe otaczające miasto w XVIII wieku
synagoga z 1820 roku. Bardzo bogata, najładniejsza z trzech byłych domów modlitw, stała obok poczty. Spalona razem z dwoma skromniejszymi 21.09.1939 r. przez wycofujące się wojska niemieckie. Pozostały po niej trzy słupy z ogrodzenia.

Transport

Miasto ma obwodnicę^[15], która jest częścią drogi ekspresowej S-61 Via Baltica a drogi wychodzące z obwodnicy to:

58 kierunek Pisz-Ruciane-Nida-Szczytno-Olsztynek
61 kierunek Augustów-Grajewo-Szczuczyn-Łomża-Ostrołęka-Warszawa

Przez Szczuczyn nie przebiega linia kolejowa. Najbliższa stacja kolejowa to Grajewo (18 km od miasta). Głównym przewoźnikiem autobusowym w mieście i okolicy jest PKS Łomża. Można spotkać tu również autobusy PKS Suwałki, PKS Warszawa oraz PKS Transkom Pisz. Szczuczyn ma bezpośrednie połączenia autobusowe z Białymstokiem, Łomżą, Warszawą, Grajewem, Ełkiem, Radziłowem, Jedwabnem, Suwałkami, Augustowem, Piszem, Białą Piską, Oleckiem, Giżyckiem, Gołdapią i in. W okresie letnim bywa uruchamiany dodatkowy kurs do Lublina i Władysławowa przez Gdańsk.

Nowe tereny inwestycyjne^[16]

Podstrefa Szczuczyn w Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej^[17]

Lokalizacja: Szczuczyn, na styku dróg krajowych 61 (Warszawa – Ostrów Mazowiecka – Suwałki) oraz 58 (Pisz – Olsztyn)

Powierzchnia: 5 działek o łącznej powierzchni 12 ha

Sport

Wissa Szczuczyn – klub piłkarski

W filmie

W Szczuczynie oraz w okolicznych miejscowościach realizowano zdjęcia do polskiego filmu fabularnego W imię.. z 2013 roku w reżyserii Małgorzaty Szumowskiej.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Szczuczyna w 2014 roku^[1].

Współpraca międzynarodowa

Miasto ma nawiązaną współpracę z miastem Szczuczyn na Białorusi oraz Równe na Ukrainie.

Ludzie związani ze Szczuczynem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Szczuczynem (województwo podlaskie)‎‎‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Szczuczyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów, 1526–1914. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1968, s. 85. OCLC 3456938. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Szczuczyn w ziemi wiskiej powstał w 1692 r. […]. (pol.).
↑ Janusz Siemion: Dzieje miasta i gminy Szczuczyn. Szczuczyn: Biblioteka Miejska w Szczuczynie, 2013, s. 10. ISBN 978-83-64026-01-0. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Przez długie wieki tereny obecnej gminy Szczuczyn położone były na styku trzech granic: Jaćwieży/Litwy, Prus / Państwa Krzyżackiego i Mazowsza. Do końca XIII w. ziemię tę zamieszkiwali Połekszanie, odłam plemienia Jaćwingów. (pol.).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII - wynik wyszukiwania - DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2024-09-04] .
↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49
↑ History [online], Virtual Shtetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03] (ang.).
↑ ChayeCh. Soika-Golding ChayeCh., How the Jews of Shtutsin (Szczuczyn) Struggled and Suffered [online], jewishgen.org, 2 kwietnia 2019 [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-02] (ang.).
↑ Historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).
↑ Znane jest tylko jedno nazwisko ofiary: Gutka Rozental.
↑ IPN celowo nie podaje nazwiska.
↑ Agnieszka Domanowska: Zbrodnia sprzed lat, 2012-06-14. Gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].
↑ Agnieszka Domanowska: Mord na Żydówkach w Bzurach to było ludobójstwo, a śledztwo zostało umorzone. bialystok.gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].
↑ Rezydencja Szczuków [online], e-grajewo.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
↑ Obwodnica Szczuczyna [online], GDDKiA, 7 października 2016 .
↑ www.tereny.szczuczyn.pl/, 1 grudnia 2016 .
↑ Podstrefa Szczuczyn [online], SSSE, 1 grudnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] .

Bibliografia

Janusz Sobolewski, Irena Sobolewska: Prezentuje się Powiat Grajewski. Wyd. 2. Rajgród: Towarzystwo Miłośników Rajgrodu, 2006. ISBN 83-883710-6-1.
Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, s. 314. ISBN 978-83-89976-40-6
Małgorzata Borkowska, Zakonnice pominięte przez Dworzaczka. Nasza Przeszłość, Wyd. Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, tom 98. Kraków 2002, s. 274 i 275

Linki zewnętrzne

Strona z bogatą historią miasta Szczuczyn. [dostęp 2008-09-22]. (ang.).
Strona Urząd Miasta Szczuczyn
Szczuczyn, Mazowieckim zwany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 862 .

[populacja2016-1] Szczuczyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów, 1526–1914. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1968, s. 85. OCLC 3456938. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Szczuczyn w ziemi wiskiej powstał w 1692 r. […]. (pol.).

[3] Janusz Siemion: Dzieje miasta i gminy Szczuczyn. Szczuczyn: Biblioteka Miejska w Szczuczynie, 2013, s. 10. ISBN 978-83-64026-01-0. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Przez długie wieki tereny obecnej gminy Szczuczyn położone były na styku trzech granic: Jaćwieży/Litwy, Prus / Państwa Krzyżackiego i Mazowsza. Do końca XIII w. ziemię tę zamieszkiwali Połekszanie, odłam plemienia Jaćwingów. (pol.).

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.

[:0-5] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII - wynik wyszukiwania - DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2024-09-04] .

[6] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49

[7] History [online], Virtual Shtetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03] (ang.).

[8] ChayeCh. Soika-Golding ChayeCh., How the Jews of Shtutsin (Szczuczyn) Struggled and Suffered [online], jewishgen.org, 2 kwietnia 2019 [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-02] (ang.).

[9] Historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).

[10] Znane jest tylko jedno nazwisko ofiary: Gutka Rozental.

[11] IPN celowo nie podaje nazwiska.

[12] Agnieszka Domanowska: Zbrodnia sprzed lat, 2012-06-14. Gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].

[13] Agnieszka Domanowska: Mord na Żydówkach w Bzurach to było ludobójstwo, a śledztwo zostało umorzone. bialystok.gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].

[14] Rezydencja Szczuków [online], e-grajewo.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).

[15] Obwodnica Szczuczyna [online], GDDKiA, 7 października 2016 .

[16] www.tereny.szczuczyn.pl/, 1 grudnia 2016 .

[17] Podstrefa Szczuczyn [online], SSSE, 1 grudnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Wsie	Bęćkowo Brzeźno Bzury Chojnowo Czarnowo Czarnówek Danowo Dołęgi Gutki Guty Jambrzyki Koniecki Małe Koniecki-Rostroszewo Kurki Lipnik Mazewo Milewo Niećkowo Niedźwiadna Niedźwiedzkie Obrytki Rakowo Skaje Sokoły Świdry-Awissa Tarachy Wólka Zacieczki Załuski
Kolonia	Zofiówka
Integralne części wsi	Adamowo Balcer Miętusewo Nowe Zacieczki Przeszkoda
Integralne części miasta	Barany

Miasta	Grajewo Rajgród Szczuczyn
Gminy miejskie	Grajewo
Gminy miejsko-wiejskie	Rajgród Szczuczyn
Gminy wiejskie	Grajewo Radziłów Wąsosz

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–48)
Miasta	Goniądz (←1916–19→) Grajewo (do 1870 i od 1916) Radziłów (do 1870) Rajgród (do 1870 i od 1924) Szczuczyn Wąsosz (do 1870)
Gminy wiejskie	Bełda (1877–48) Białaszewo (1867–1948) Bogusze (1867–1916 i 1919–48) Goniądz (←1916–19→) Grabowo (do 1947→) Grajewo (1916–19) Lachowo (1867–77 i 1923–47→) Mścichy (1867–1870) Pruska (1867–1868, 1874–1916 i 1919–48) Pruska-Ruda (1868–74) Przestrzele (1867–77) Radziłów (1867–1948) Rajgród (1870–74 i 1919–23) Ruda (1867–68 i 1874–1948) Szczuczyn (1867–1948) Tajno (1916–19) Wąsosz (1867–1948)

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–48)
Miasta	Grajewo Rajgród Szczuczyn
Osiedla (1954–72)	Prostki (od 1956)
Gminy wiejskie (1948–54 i 1973–75)	Bełda Białaszewo Bogusze (do 1954) Grajewo (od 1973) Prostki (od 1973) Pruska (do 1954) Radziłów Rajgród (od 1973) Ruda (do 1954) Szczuczyn Wąsosz
Gromady (1954–72)	Bełda (1954–72) Bęćkowo (1954–61) Białaszewo (1954–72) Czerwonki (1959–68) Dreństwo (1954 →) Flesze (1954–59) Grajewo (1959–72) Klimaszewnica (1954–59) Kramarzewo (1954–59) Ławsk (1954–68) Modzele (1954–59) Mścichy (1954–59) Niećkowo (1954–68) Niedźwiadna (1954–61) Osowiec (1954–72) Pieńczykowo (1954–59) Prostki I (1954–55) Prostki (II) (1954–72) Przechody (1954–59) Radziłów (1954–72) Ruda (1954–72) Rydzewo (1954–61) Słucz (1954–72) Sokółki (← 1955–57) Sulewo-Kownaty (1954–59) Szczuczyn (1961–72) Szymany (1954–59) Tajno Stare (1954 →) Wąsosz (1954–72) Wierzbowo (1954–68) Woźnawieś (1954 → i ← 1958–72) Żebry (1954–59)