Narodni front
Narodni front je naziv za široku političku koaliciju levice (komunista, socijalista i sl.) i demokratskog centra.
Komunistička internacionala je usvojila politiku narodnog fronta kao odgovor na Hitlerovo preuzimanje vlasti u Nemačkoj. 1930-ih godina u Francuskoj i Španiji narodni front je predstavljao glavnu branu usponu fašizma.
Termin narodni front imao je definiciju zavisno o političkom kontekstu; s jedne strane u SAD-u i Evropi, te s druge u komunizmu i delovanju komunističkih partija. Dok termin narodni front podrazumeva koalicije šireg političkog spektra, ne treba ga se mešati sa ujedinjenim frontom, koji okuplja samo grupacije povezane s radničkom klasom.
Prema marksističkoj teoriji, narodni front je koalicija radničke klase i srednjih slojeva protiv krupnog kapitala. Veselin Masleša je pisao da su Koalicione vlade bile za saradnju sa finansijskim kapitalom, Narodni front za savez sa srednjom klasom. Koalicione vlade su omogućile fašizam, a Narodni front je trebalo da ga onemogući.[1]
Politiku narodnog fronta usvojila je sredinom 1930-ih Kominterna kao odgovor na širenje uticaja fašizma. Politika narodnog fronta Kominterne zamenila je dotadašnju radikalno levu politiku tzv. Trećeg perioda, tokom kojeg su socijalisti i socijaldemokrati osuđivani kao socijalni fašisti, te je bila zabranjena svaka saradnja komunističkih partija s njima. Nova politika saradnje sa socijalistima objavljena je u Pravdi maja 1934. godine.[2]
Na Sedmom kongresu Kominterne 1935. je doneta zvanična odluka o zajedničkoj borbi komunizma i demokratije protiv fašizma.[1] Svim komunističkim partijama koje su bile članice Kominterne naređeno je da sprovode politiku formiranja koalicije sa svim političkim partijama koje su bile spremne da se suprotstave fašizmu.
Proleter je tada pisao da je prvi cilj komunista ujedinjenje radničke klase za borbu „protiv fašizma, protiv rata, protiv navale kapitala“. Budući da fašizam poništava sve slobode, komunisti moraju da se bore „za očuvanje demokratskih prava i sloboda“, okupljajući oko radničke klase sve demokratske slojeve „u front narodne slobode“. Fašizam uništava nezavisnost malih naroda, i zato komunisti moraju „s oružjem u ruci“ da brane njihovu slobodu. Komunisti moraju da „podupiru“ demokratiju sve dotle dok ona bude vodila borbu protiv fašizma. Fašizam priprema rat, jer hoće „ognjem i mačem“ da kroji nove granice i da „u haos, bedu i propast“ baci milione ljudi. Zato komunisti dižu „zastavu mira“ okupljajući sve protivnike rata. Fašizam vodi „šovinističku harangu“ jednih naroda protiv drugih. Zato komunisti istupaju sa „zastavom bratstva svih naroda i rasa“.[1]
Neki narodni frontovi takve vrste pobedili su na parlamentarnim izborima 1930-ih u Francuskoj, Španskoj republici i Čileu, dok u ostalim zemljama nisu uspeli da aktivnije zažive.
Posle događaja od 6. februara 1934, kada su fašističke organizacije u Parizu izazvale nerede u cilju osvajanja vlasti, u Francuskoj je postalo jasno koliko je ozbiljna opasnost od fašizma, što je uslovilo prikupljanje demokratskih snaga i obrazovanje Narodnog fronta. Oko Andre Žida, Romen Rolana i Anri Barbisa grupisali su se mnogobrojni pisci, a profesori Rive, Lanževen i Alen su osnovali Antifašistički komitet intelektualaca. Posle događaja od 6. februara 1934, socijalisti su osnovali u Parizu Središte za uniju antifašističkih snaga nakon čega je došlo do fuzionisanja sa organizacijom Amsterdam-Plejel i formiranja zajedničkog Odbora za antifašističku akciju. Do kraja 1934. samo u pariskoj oblasti, Odbor je grupisao oko sto organizacija sa preko 500.000 pripadnika.[1]
Francuska Socijalistička partija je u junu 1934. ušla u savez sa Komunističkom partijom Francuske. Uz to su Francuska i SSSR 1935. potpisali sporazum o uzajamnoj odbrani što je dodatno obezbedilo podršku Narodnom frontu.[3] Obuhvatajući celokupnu levicu, Narodni front je bio jedan od najmasovnijih pokreta u Francuskoj, okupljen na širokoj osnovi zajedničke borbe protiv fašizma i rata, za očuvanje demokratije.[1]
Časopis Proleter je 1935. izveštavao da je Narodni front u Francuskoj okupio široke grupacije, od komunista, socijalista, pacifista, sindikalista do radikala i radikal-socijalista, za borbu protiv fašizma i sprečavanje srednjih slojeva da pređu u fašistički „tabor“, ocenjujući da je manifestacija narodnog fronta u Parizu 14. jula te godine sa pola miliona učesnika, prevazišla sve dotadašnje u odbrani slobode.[1]
Narodni front je na izborima 1936. odneo većinu u francuskom parlamentu.[2]
1936. godine Narodni front (Frente popular) je pobedio i na parlamentarnim izborima u Španiji, nakon čega je reakcija na čelu sa generalom Frankom započela oružanu pobunu koja je prerasla u Španski građanski rat.
Period narodnog fronta završio je 1939. godine potpisivanjem sporazuma Molotov-Ribentrop između nacističke Nemačke i Sovjetskog Saveza, kada se Kominterna okrenula politici pomirljivosti.
Generalni sekretar KPJ Milan Gorkić je imao bitan doprinos koncipiranju i realizaciji politike narodnog fronta u Jugoslaviji i promene stava KPJ prema jugoslovenskoj državnoj zajednici. On je bio jedan od najznačajnijih protagonista te političke promene ka narodnom frontu.[4]
U to vrijeme KPJ doživljava jedan od najtežih udaraca. Jugoslavenskoj policiji uspijeva uhapsiti čak 1.000 komunista![4] Sekretar Zemaljskog biroa, koji se za razliku od CK KPJ nalazio u zemlji, Đorđe Mitrović je uhapšen u studenome 1935. i provalio partijske organizacije u čitavoj zemlji. Nastao je val hapšenja.
U Zagrebu su uhapšeni sekretar Zemaljskog biroa KPJ Đorđe Mitrović i sekretar PK za Hrvatsku Franjo Kralj. Kod Mitrovića je policija našla izvještaj pripremljen za Centralni komitet. Stavljen na muke, Mitrović je odao policiji mnoge partijske funkcionere, tako da se provala lančanom reakcijom širila po cijeloj zemlji. Dosad je uhapšeno nekoliko stotina članova KPJ, među njima na desetine rukovodilaca pokrajinskih foruma, s kojima je policija postupala s krajnjom bezobzirnošću. [...] Masovno hapšenje je paralizovalo rad Partije i unijelo zabunu i nesigurnost u njene redove upravo sad kada se u antifašistički pokret ulivaju sve širi slojevi. Vladajući znaju da je Partija motorna snaga tog pokreta i nastoje da je brutalnošću onesposobe za borbu bar za izvjesno vrijeme.[5]
Gorkićevu likvidaciju 1937. godine pratilo je slabljenje politike narodnog fronta, koja je već 1938, a naročito 1939. godine, doživela teške udarce nakon pakta između Ribentropa i Molotova i sovjetsko-finskog rata.[4] Od tih se udaraca politika narodnog fronta u Jugoslaviji teško oporavljala, tako da će tek u uslovima fašističke okupacije KPJ naći svoju istinsku vezu s narodom, ali ne s narodnim pokretima koje je sve vreme postojanja međuratne Jugoslavije podržavala.[4]
Nakon Drugog svetskog rata, većina država u Centralnoj i Istočnoj Evropi postale su de fakto jednopartijske, ali su u teoriji u njima na vlasti bile koalicije različitih političkih partija koje su na dobrovoljnoj bazi zajednički sarađivale u vladavini. Naprimer, na vlasti je u Istočnoj Nemačkoj bio Nacionalni front svih antifašistički raspoloženih partija (Partija socijalističkog jedinstva Nemačke, Liberalna partija, Demokratska seljačka partija, Slobodna nemačka omladina, Nemačka sindikalna federacija, itd).
U republikama Sovjetskog Saveza je od 1988. do 1992. godine pojam Narodni front imao sasvim drugo značenje. Odnosio se na pokrete čiji su vođe bili pripadnici liberalne inteligencije. U načelu, njihov zadatak bio je odbrana perestrojke od reakcionarnih elemenata unutar državne birokratije, ali su tokom raspada Sovjetskog Saveza zapravo bili nosioci zahteva za osamostaljenje sovjetskih republika. Takvi pokreti su u baltičkim državama ubrzo postali dominantna politička snaga u pokretu za nezavisnost, dok je naprimer u Gruziji Narodni front ostao na marginama političke scene zbog ostanka pri pragmatičnoj politici tokom radikalizacije koja je usledila nakon gušenja antisovjetskih protesta u Gruziji 1989. godine.
Najpoznatiji primer današnjeg narodnog fronta pod kontrolom komunista jeste u Narodnoj Republici Kini.
Vijetnam – Vijetnamski otadžbinski front, na čelu s Komunističkom partijom Vijetnama
Kina – Ujedinjeni front, na čelu s Komunističkom partijom Kine
Laos – Laoški front za nacionalnu izgradnju, na čelu s Narodnom revolucionarnom partijom Laosa
Severna Koreja – Demokratski front za ponovno ujedinjenje otadžbine, na čelu s Radničkom partijom Koreje
Demokratska Republika Avganistan – Nacionalni front, na čelu s Narodnom demokratskom partijom Avganistana
Narodna Republika Albanija – Demokratski front, na čelu s Komunističkom partijom Albanije (zamenio Narodnooslobodilački front 1942-1945)
Narodna Republika Bugarska – Otadžbinski front, na čelu s Bugarskom komunističkom partijom
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija – Narodni front Jugoslavije, na čelu s Komunističkom partijom Jugoslavije (tokom Drugog svetskog rata poznat kao Jedinstveni narodnooslobodilački front Jugoslavije; 1952. zamenio ga Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije na čelu sa Savezom komunista Jugoslavije)
Narodna Republika Kampućija – Jedinstveni front nacionalnog spasa Kampućije, na čelu s Narodnom revolucionarnom partijom Kampućije (1981. preimenovan u Kampućijski ujedinjeni front za nacionalnu izgradnju i odbranu)
Narodna Republika Mađarska – Front nacionalne nezavisnosti, na čelu s Komunističkom partijom Mađarske (1949. ga zamenio Nezavisni narodni front na čelu s Mađarskom radničkom narodnom partijom, a njega 1954. zamenio Patriotski narodni front od 1956. na čelu s Mađarskom socijalističkom radničkom partijom)
Istočna Nemačka – Nacionalni front, na čelu s Jedinstvenom socijalističkom partijom Nemačke
Narodna Republika Poljska – Demokratski blok, na čelu s Poljskom ujedinjenom radničkom partijom (1952. ga zamenio Front nacionalnog jedinstva, a njega 1983. Patriotski pokret za nacionalni preporod)
Socijalistička Republika Rumunija – Narodni demokratski front, na čelu s Rumunskom komunističkom partijom (1968. ga zamenio Front socijalističkog jedinstva, kasnije preimenovan u Front socijalističke demokratije i jedinstva)
Čehoslovačka Socijalistička Republika – Nacionalni front, na čelu s Komunističkom partijom Čehoslovačke
- Partija narodnog fronta Azerbejdžana
- Beloruski narodni front
- Sveruski narodni front
- Narodni front (Filipini)
- Narodno-demokratski front (Italija, 1948)
- Narodni front (Čile)
- Narodni front u Francuskoj
- Narodni front (Mauritanija)
- Narodni front (Senegal)
- Narodni front (Španija)
- Narodni front Indije
- Front narodnog oslobođenja Bahreina
- Front narodnog oslobođenja Omana
- Front narodnog oslobođenja Palestine
- Front narodnog oslobođenja Palestine – Generalni štab
- Narodno jedinstvo (Čile)
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Olivera Milosavljević, Savremenici fašizma: Percepcija fašizma u beogradskoj javnosti, 1933-1941
- ↑ 2,0 2,1 1914-1946: Third Camp Internationalists in France during World War II, libcom.org
- ↑ The Seventh Congress, Marxist Internet Archive
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 192-206), Beograd, 1989.
- ↑ Rodoljub Čolaković, svezak drugi, str. 471—472.