Edvard Munch
Edvard Munch (Løten, 1863ko abenduaren 12a - Oslo ondoan, 1944ko urtarrilaren 23a) margolari eta grabatzaile norvegiarra izan zen.
Espresionismoaren aitzindari izan zen eta Alemanian eragin handia izan zuen. Bere lanetan larrialdia eta bizitzeko zailtasuna azaldu zituen (Garrasia, 1893; Ohearen eta erlojuaren arteko autorretratua, 1940-42).
| « | Bere obrak giza existentziaren sinfonia handiaren etengabeko aldaeratzat hartu izan dira bere egun-aldeetan, baina, are gehiago, mende-bukaera sentsibilitatearekin bat datorren bezala, gauekoetan. Maitasuna eta gorrotoa, desira eta larritasuna, grinak eta emozioak gizaki modernoaren arima-bizitzaren edo baita giza baldintzaren beraren arketipoetara igotzen dira[1] | » |
Margolariak bere buruaz esan zuen: Leonardo da Vincik, giza anatomia aztertu eta gorputzak disekatu zituen modu berean, neu arima disekzionatzen saiatu naiz. Hori dela eta, bere lan ugarienak sentimenduekin eta giza tragediekin lotutako gaiak izan ziren, hala nola bakardadea (Malenkonia), larritasuna (Garrasia), heriotza (Buhame baten heriotza) eta erotismoa (Maitaleak, musua). Espresionismoaren aitzindaritzat hartzen da, bere figuren aurpegien eta jarreren adierazgarritasun handiagatik, baita garai guztietako norvegiar margolaririk onena ere.
Edvard Munch sinbolista eta espresionismoaren hasierako ordezkari gisa sailkatuko zuten, zeina XX. mendearen lehen erdiko joera artistiko nagusi izango zen. Oso gaztetatik, 1880ko hamarkadan, Munch artistak bere bizipen emozionalak adierazi nahi izan zituen artean. Horrela naturalismoak kanpotik eta objektiboan zuen ardatz nagusiarekiko haustura irudikatu zuen. 1890eko hamarkada subjektibo eta psikologikorantz irentsiko zuen aldaketa aurreikusten zuen. Larritasuna, heriotza, maitasuna, jelosia eta malenkonia bezalako gai existentzialak oinarrizko bihurtuko dira bere obran.
Arimaren egoera sotilagoak adierazi nahian, bere estilo bereizgarria garatu zuen Munchek. Sentimendu sendoak eta sotilak adierazteko, naturalismotik ezberdina den beste adierazpide bat beharrezkoa zen. Munchen obran, barneko eta kanpoko errealitatea nahasten dira ingerada argiek mugatutako azalera handietan.
Garrasia, 1893an egina, bere lan garrantzitsuenetako bat izan zen. Lan honen ideia poliki-poliki sortzen ari da. 1892an esan zuen:
| « | Bi lagunekin kalean zehar nindoan eguzkia sartu zenean. Bat-batean, zerua odol gorri bihurtu zen, eta tristura dar-dar bat sentitu nuen. Malko min gogorra, bularrean. Gelditu nintzen; barandaren kontra makurtu nintzen, neke hilkorrez harrapatuta. Odolaren moduko suzko mihiek fiordo urdin-beltza eta hiria estali zituzten. Nire lagunak ibiltzen jarraitu zuten, eta han gelditu nintzen, beldurrez dardarka. Eta amaigabeko garrasi bat entzun nuen naturatik pasatzen. | » |
Biografia eta lana
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Edvard Munch pintore eta irarlea Lötenen, Norvegian, jaio zen 1863ko abenduaren 12an. Bere aita Christian Munch sendagile militarra izan zen eta ama, berriz, haren emaztea zen Laura Cathrine.
Haurtzaroa ez zuen samurra izan, bere ama eta arreba bera oso gazte zenean hil baitzitzaizkion tuberkulosiaz; aita obsesionatuta zebilen erlijioarekin eta 1889an hil zen. Hori guztiaren ondoren, Edvarrek nortasun arazotsu eta desorekatua garatu zuen, hori bai, maisu izatearen oinarria emango ziona, baina sufrimendu latza ere bai. 1879an, ingeniaritza ikasten hasi zen, baina urte batzuk geroago ikasketak utzi eta arte lanean hasi zen, espresionismora hurbilduz. 1881ean, margolan pare bat saldu zituen eta lehen autorretratua margotu zuen. Osloko Udazkeneko Erakusketan hartu zuen parte eta Cristianiako idazle eta artistekin hasi zen harremanetan. 1885ean, Pariserako lehen bidaia egin zuen eta hango margolarien mugimenduak ezagutu zituen, Gauguinek bereziki erakarri zuelarik. Antwerpeneko Mundu Azokan ere izan zen urte berean.
Inpresionismo eta Postinpresionismoaren eraginpean, bere lan garrantzitsuenak margotzeari eman zion: Biharamunean, Pubertaroa eta Gaixo dagoen neskatila. Azken honek zalaparta ikaragarria piztuko zuen 1886ko Osloko Udazkeneko Erakusketan.
Estilo berezia erakutsi zuen, linearen espresioa indartuz eta formak minimizatu eta sinbolikoki erabiliz. Norbanaka egin zuen lehen erakusketan, Osloko publikoak txalotu zuen. 1890ean, Neoinpresionismoraen eragina nabarmena zen Muchen lanean. Estatuak dirulaguntza eman zion urte hartan eta, urtebete geroago, Bizitzaren frisoari ekin zion, bizitzaren ikuspegia bere osotasun batean eskaini nahian. Bertan txertatuko ditu bere lehenaldiko bizipen mingarrienak, ama eta arreba Sophieren galerei ekidin gabe.
1892 inguruan, Alemanian bizi zen, Berlinen batez ere, Norvegia eta Parisera ere maiz joaten bazen ere. Erakusketa ugaritan hartu zuen parte eta Berlinen egin zuenetik alde egin beharrean izan zen, han piztutako eskandalua medio. Horrela jaio zen Berlingo Bereizketa, Berlingo gobernu kontserbadoreak gidatutako artisten erakundea.
1893an, Garrasia margotu zuen, Muchen lan garrantzitsuenetako bat. Bere lanetan ohikoa den bezala, haurtzaroan inguratu zuten gaixotasuna, heriotza eta erlijio obsesioa islatzen ditu bertan. 1894 eta 1897 urteetan Stockholm, Berlin eta Oslon arrakasta handiko erakusketak egin zituen. Bizitzaren frisoa bukatzerako 1900eraino itxaron beharko zen eta 1902 eta 1905ean Pragan erakutsi zituen
Munch arrakasta handiko artista bihurtu zen eta erakusketak egin zituen Kopenhagen, Weimarren eta beste hainbat lekutan. 1905ean, ordea, alkoholaren arazoari aurre egin nahian zegoen artista.
1906an, Max Reinhardtek Mamuak edo Hedda Gabler obretarako dekoratuak enkargatu zizkion eta Berlingo antzoki baterako friso bat ere bai. 1908an, Dresdeneko Brücken egin zuen erakusketa eta, udazkenean, Kopenhagen. Nerbiotatik gaixo, hurrengo urtearen erdia santutegi batean eman zuen. 1909an, Norvegian zen berriro eta Rasmus Meyerrek margolan asko erosi zizkion. Oslon erakusketa handia antolatu zuen eta Berlin, Frankfurt, Kolonia, Paris, Londres, Stockholm, Hanburgo, Lübeck edo Kopenhagera bidaiatzen jarraitu zuen. Arrakasta handia bazuen ere, nerbioak ezin lasaiturik bizi zen eta, pixkanaka, erretiroan pentsatu zuen. Gainera, 1930ean, begiak ere gaixo zituen eta horrek lana eragozten zion erabat.
Nazionalsozialismoak Munchen 82 margolan konfiskatu zituen eta degeneratuak zirela kontsideratu zuen. Margolanek heriotza edo garai hartan polemikoak kontsideratu ziren gaiak zituzten. 1940an, naziek Norvegia inbaditu zuten eta Munchen lan asko kendu zituzten arte galerietatik, eskandalua piztuko zutela-eta.
Bigarren Mundu Gerra garaian, Munch mundu osoan izango zen ospetsu, Ameriketako Estatu Batuetan erakutsi baitzuen bere lana, 1942an, New Yorken egingo zuelarik.
1944ko urtarrilaren 23an hil zen Norvegian.
Lanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Goizean. 1884. Olioa oihal gainean. 96,5 x 103,5 cm. Rasmus Meyer bilduma, Bergen.
- Pubertaroan. 1894-95. Olioa oihal gainean. 151,5 x 110 cm. Galeria Nazionala, Oslo.
- Hans Jaeger. 1889. Olioa oihal gainean. 109,5 x 84 cm. Galeria Nazionala, Oslo.
- Garrasia. 1893. Tenpera. 83,5 x 66 cm. Munch Museoa, Oslo.
- Madonna. 1894-95. Olioa oihal gainean. 91 x 70,5 cm. Galeria Nazionala, Oslo.
- Zeloak. Olioa oihal gainean. 66,7 x 100,3 cm., Rasmus Meyers Salinger, Bergen.
- La Rue Lafayette. 1891. Olioa oihal gainean. 92 x 73 cm., Oslo.
- Kaiko neskatilak. 1899. Olioa oihal gainean. 135,9 x 125,4 cm.
- Ez dut ikusten dudana margotzen, ikusi nuena baizik
- Emakumea 3 aldartetan. 1895. Olioa oihal gainean. 164,1 x 250 cm., Rasmus Meyers Samlinger, Bergen.
- Amodioa eta Psikea. 1907. Olioa oihal gainean. 119,4 x 99,1 cm., Munch museet, Oslo.
- Gaixo zegoen neskatila. 1885-86. Olioa oihal gainean. 119,4 X 118,7 cm., Oslo.
Munch museotan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hil zenean, 1.000 margolan baino gehiago, 15.400 grabatu, 4.500 marrazki, akuarela eta abar geratu ziren Oslo hiriaren eskuetan eta honek Munch Museoa eraiki zuen Tøyen auzoan. Eraikitzen lanak zine munizipaletatik jasotako diruaz finantzatu ziren neurri handi batean eta, 1963an, inauguratzeko moduan izan ziren.
Garrasia eta Madonnaren lapurreten ondoren, segurtasun neurri zorrotzagoak ezarri zituzten 2005ean eta gaur egun lan gehienak kristal lodien atzean ikusi beharrean gara. Aitatutako bi margolanak berreskuratzea lortu zen eta haien urradurak erakutsi zituzten behin-behinekoz.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Simón Marchán Fiz, Las vanguardias en las artes y la arquitectura (1900-1930), I, Espasa, Madrid, 2000, pág. 57.
Kanpo loturak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Edvard Munch |
- (Norvegieraz [bokmål])(Ingelesez) Munch-museet
- (Frantsesez) Gallerie Munch
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q41406
Multimedia: Edvard Munch / Q41406