Martxoaren 15
Martxoaren 15a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita hamalaugarren eguna da, 75.a bisurteetan. 291 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1980 – Espainiako zentsurak jazarritako liburuak Donostian kalean salgai jarri zituzten. Editore eta liburu-saltzaileen ekimena izan zen, adierazpen askatasunaren alde. Garai hartan, zentsurak liburu ugari debekatu zituela salatzen zuten.
- 2011 – Arnaldo Otegiren adierazpen askatasuna urratzeagatik Europako Giza Eskubideen Epaitegiak Espainia zigortu zuen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1848 – Hungarian 1848ko Iraultzaren hasiera. Hungariako Jaiegun Nazionala.
- 1928 – Japonian komunisten aurkako ehiza abiatu zuen Giichi Tanakak.
- 1985 – Brasilgo diktadura militarra amaitu zen.
- 2003 –
- Hu Jintao, Txinako Errepublika Popularreko presidente aukeratu zuten.
- 25 milioi pertsona atera ziren kalera 100 herrialde baino gehiagotan, Irakeko inbasioaren aurka.
- 2009 – FMLNko Mauricio Funesek irabazi zituen El Salvadorreko hauteskundeak.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1983 – Euskal Idazleen Elkartearen sorrera.
- 1991 – 7. Korrikari hasiera eman zitzaion Gasteizen, martxoaren 24an Baionan amaitu zelarik.
- 2008ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Julen Zelaietak jantzi zuen txapela.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1962 – Quino komikilari argentinarrak Mafalda pertsonaia sortu zuen.
- 1965 – Major Dundee ("Dundee Maiorra") filma estreinatu zen, Sam Peckinpahek zuzendu eta Charlton Heston, Richard Harris, Jim Hutton eta James Coburn aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2012 – Bilboko Athletic Kluba Euskal Herriko futbol taldeak Manchester United ingeles taldeari San Mames estadioan 2-1 irabazi eta jada UEFA Europa League txapelketako final-laurdenetan da.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1890eko Home Nations Txapelketa: Ingalaterra eta Eskozia berdinduta gelditu zirenez biak izendatu zituzten txapeldun.
Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1782 – José Yanguas, euskal herritar politikari, historialari eta jurista (h. 1863).
- 1809 – Jose Maria Zubia Zigaron, Aita Mari, gipuzkoar marinela (h. 1866).
- 1837 - Matilde Orbegozo, bizkaitar poeta (h. 1891).
- 1838 – Raimundo Sarriegi, gipuzkoar musikagilea (h. 1913).
- 1869 – Erramun Olabide, gasteiztar hizkuntzalaria (h. 1942).
- 1883 – Josefa Uritz, nafar irakasle, pedagogo eta ekintzailea (h. 1958).
- 1884 –
- Vicente Blanco, euskal txirrindularia, Frantzia Tourrean parte hartu zuen lehendabiziko euskalduna (h. 1957).
- Raimundo García García, Iruñean bizi izandako espainiar kazetari eta politikaria, Leónen (h. 1962).
- 1892 – Mixel Dargaitz, lapurtar bertsolaria (h. 1965).
- 1896 – José María Jauregi, Penaltyen erregea, bizkaitar futbolaria (h. 1988).
- 1913 – Ramón Gabilondo, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 2004).
- 1916 – Blas Otero, gaztelaniaz idatzi zuen bilbotar olerkaria (h. 1979).
- 1920 - Juan Jugo, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 2007).
- 1921 – José Javier López Jacoiste, nafar legelari eta notarioa (h. 2016).
- 1932 – Ignacio Etxarri, gipuzkoar futbolaria (h. 2003).
- 1934 – Jesús Moriones, nafar txirrindulari ohia.
- 1941 - Milagros Duque Vallejo, lehen emakume alkatea.
- 1943 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria (h. 2009).
- 1946 – Zorion Egileor, bizkaitar aktore eta musikagilea.
- 1949 – Miguel Archanco, nafar abokatu eta Osasunako presidentea.
- 1954 – Javier Miranda, nafar enpresari eta Osasunako presidentea (h. 2019).
- 1957 – Juan Jose Ibarretxe, Eusko Jaurlaritzako 5. lehendakaria.
- 1959 – Joxe Mari Olasagasti, gipuzkoar aizkolari, korrikalari, gizon probalari, harri jasotzaile, txingalari eta segalaria.
- 1961 – Inma Arias, bizkaitar politikaria.
- 1963 –
- Jokin Bildarratz, gipuzkoar politikaria, Tolosako alkatea ohia eta EUDELeko elkarteburua.
- Rosa Fresno, arabar politikaria.
- 1964 – Eduardo Txillida Beltzuntze, gipuzkoar eskultore eta margolaria.
- 1966 – Gotzone Sagardui, Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburua.
- 1969 - Akilino Etxarri, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1970 – Xabier Gurutzeta, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1971 – Iñigo González de Heredia, arabar txirrindulari ohia.
- 1973 – Agustin Aranzabal, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1975 – Susana Soleto, arabar aktorea.
- 1978 – Jurgi Kanblong, lapurtar biologo molekularra eta datuetan oinarritutako medikuntzaren arloko enpresaburua.
- 1980 – Carlos Merino, bizkaitar futbolaria.
- 1982 – Iñigo Vélez, arabar futbolari ohia.
- 1985 – Javier Garrido, gipuzkoar futbolaria.
- 1987 – Laura Chamorro, gipuzkoar kazetari eta telebista aurkezlea.
- 1996 – Ekaitz Jiménez, gipuzkoar futbolaria.
- 2000 –
- Ailetz Lasa, nafar txirrindularia.
- Iñaki Murua Carrasco, gipuzkoar txirrindularia.
- Aitana Rodrigo, bizkaitar atleta, distantzia laburreko lasterketatan aditua.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 270 – San Nikolas Barikoa, Mirako (Asia Txikia) artzapezpikua (h. 343).
- 1353 – Margarita I.a Danimarkakoa, Danimarkarko, Norvegiako eta Suediako erregina (h. 1412).
- 1611 – Jan Fyt, flandestar margolaria (h. 1661).
- 1614 – Franciscus Sylvius, alemaniar sendagilea (h. 1672).
- 1638 – Shunzhi, Txinako enperadorea, Qing dinastiako bigarrena (h. 1661).
- 1666 – George Bähr, alemaniar arkitektoa (h. 1738).
- 1713 – Nicolas-Louis de Lacaille, frantziar astronomo, 10.000 izar inguru sailkatu zituena (h. 1762).
- 1746 – Giovanni Battista Venturi, italiar fisikaria (h. 1822).
- 1758 – Georges Joseph Dufour, frantziar jenerala (h. 1820).
- 1767 – Andrew Jackson, Ameriketako Estatu Batuetako 7. Presidentea (h. 1845).
- 1778 – Pauline Fourès, frantziar margolari eta nobelagilea eta Napoleon Bonaparteren maitalea (h. 1869).
- 1779 – William Lamb (Melbourneko II. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1848).
- 1794 – Friedrich Christian Diez, latin hizkuntzetan espezializatutako alemaniar hizkuntzalaria (h. 1867).
- 1809 – Joseph Jenkins Roberts, Liberiako lehendabiziko presidentea (h. 1876).
- 1813 – John Snow, ingeles medikua, epidemiologia modernoaren sortzaileetariko bat (h. 1858).
- 1821 – Eduard Heine, alemaniar matematikaria (h. 1881).
- 1830 –
- Élisée Reclus, frantziar geografoa eta anarkista (h. 1905).
- Paul Heyse, alemaniar idazlea (h. 1914).
- 1831 – Daniel Comboni, italiar santua (h. 1881).
- 1835 – Eduard Strauss, austriar musikagilea (h. 1916).
- 1852 – Isabella Augusta Gregory, irlandar antzerkigile, folklorista eta antzezlaria (h. 1932).
- 1854 – Emil von Behring, alemaniar bakteriologoa, 1901eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1917).
- 1856 – Hara Takashi, Japoniako lehen ministroa (h. 1921).
- 1857 – Christian Michelsen, Norvegiako lehen ministroa (h. 1925).
- 1868 – Grace Chisholm Young, ingeles matematikaria (h. 1944).
- 1869 – Stanisław Wojciechowski, Poloniako presidentea (h. 1953).
- 1878 – Reza Shah Pahlavi, Irango shah edo enperadorea (h. 1944).
- 1883 – Mollie Faustman, la Vagabonde, suediar margolari, marrazkilari, kazetari eta idazlea (h. 1966).
- 1885 – Christian Jollie Smith, australiar abokatu sozialista, Australiako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (h. 1963).
- 1890 – Boris Delaunay, errusiar alpinista eta matematikaria (h. 1980).
- 1902 – Sumiko Kurishima, japoniar aktore eta dantzaria (h. 1987).
- 1912 – Louis Paul Boon, belgikar idazle eta margolaria (h. 1979).
- 1920 – Edward Donnall Thomas, estatubatuar medikua, 1990eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
- 1922 – Karl-Otto Apel, alemaniar filosofoa (h. 2017).
- 1923 – Maria Mercè Costa Paretas, kataluniar artxibozaina (h. 2020).
- 1927 – Maija Isola, finlandiar margolaria eta ehun-disenatzailea (h. 2001).
- 1928 – Eugenia Roca, kataluniar antzezlea (h. 2010).
- 1930 –
- Zhores Alferov, sobietar eta errusiar fisikaria, 2000ko Fisikako Nobel Saria (h. 2019).
- Martin Karplus, austriar-estatubatuar kimiko teorikoa, 2013ko Kimikako Nobel Saria.
- 1932 –
- Alan Bean, NASAko estatubatuar astronauta, ingeniari eta margolaria (h. 2018).
- Vicente Rojo, espainiar jatorriko mexikar margolari eta grabatzailea (h. 2021).
- 1933 –
- Philippe de Broca, frantziar zinemagilea (h. 2004).
- Ruth Bader Ginsburg, estatubatuar epaile eta legelaria, Notorious R.B.G. ezizenarekin erresistentzia publikoaren eta justiziaren sinbolotzat hartua (h. 2020).
- Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (h. 2020).
- 1935 – David Andrews, irlandar politikaria.
- 1936 – Francisco Ibañez, gaztelerazko kataluniar komikigilea, Mortadelo eta Filemon eta beste komiki ezagun batzuen egilea (h. 2023).
- 1939 – Julie Tullis, britainiar eskalatzaile eta zinemagilea (h. 1986).
- 1940 –
- Vladas Česiūnas, piraguismoan lehiatu zen sobietar eta lituaniar kirolaria (h. 2023).
- Phil Lesh, estatubatuar baxu-jotzailea, Grateful Dead taldeko kide sortzailea (h. 2024).
- 1943 – David Cronenberg, kanadar zinemagilea.
- 1944 – Nebahat Çehre, turkiar aktore, modelo eta abeslaria.
- 1947 – Ry Cooder, estatubatuar gitarrajole, musikari, kantautore eta ekoizlea.
- 1948 – Sergio Vieira de Mello, NBEko brasildar diplomazialaria (h. 2003).
- 1950 – Pilar del Río, espainiar kazetaria eta itzultzailea.
- 1953 –
- Clementina Díez de Baldeón, irakaslea, arte historialaria eta politikaria.
- Kumba Ialá, Ginea-Bissauko 3. presidentea (h. 2014).
- 1955 –
- Jamila Abdallah Taha al Shanti, palestinar irakaslea eta politikaria, Hamasko kidea (h. 2023).
- Roberto Maroni, italiar politikaria (h. 2022).
- Dee Snider, estatubatuar heavy metal abeslari eta konposatzailea eta Twisted Sister taldearen burua.
- 1956 – Pedro Molina, kataluniar bikoizketa aktorea.
- 1958 – Inmaculada Aguilar, kordobar dantzaria eta dantza espainiarreko katedraduna.
- 1959 –
- Ben Okri, nigeriar poeta eta eleberrigilea.
- Isabel San Sebastián, espainiar kazetari eta idazlea.
- 1961 – Moungi Bawendi, tunisiar-frantziar-estatubatuar kimikaria, 2023ko Kimikako Nobel Saria.
- 1963 – Ochy Curiel, Latinoamerikako eta Karibeko feminismoaren teorialari eta aktibista, gizarte-antropologoa eta kantautorea.
- 1967 –
- Lucrecia, kubatar abeslari, aktore, aurkezle eta idazlea.
- Naoko Takeuchi, japoniar manga-artista.
- 1968 – Sabrina Salerno, italiar abeslari, modelo, aktore eta ekoizlea.
- 1971 – Euller, brasildar futbolari ohia.
- 1973 – Santi Vila, kataluniar historialari eta politikaria.
- 1974 – Percy Montgomery, hegoafrikar errugbi jokalari ohia.
- 1975 –
- Eva Longoria, estatubatuar aktorea.
- Veselin Topalov, bulgariar xake jokalaria.
- 1976 – Miryam Gallego, galiziar aktorea.
- 1977 - Xuefei Yang, txinatar gitarra-jotzaile klasikoa.
- 1979 – Pollyanna McIntosh, eskoziar aktore eta modeloa.
- 1982 – Malú, espainiar abeslaria.
- 1984 – Kostas Vasileiadis, greziar saskibaloi jokalaria.
- 1986 - Carola Ortiz, kataluniar musikagilea, abeslaria eta klarinete-jolea.
- 1990 – Lyubov Aksyonova, errusiar aktorea.
- 1994 – Georgia Taylor-Brown, britainiar triatleta.
- 1996 – Solange Dekker, herbehereetar emakumezko edertasun modelo transgeneroa.
- 2002 – Sakura Yosozumi, japoniar skateboarderra, parkeko espezialitatekoa.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1923 – Jose Aretxabala Aldama, bizkaitar enpresaria, Havana Club rona merkaturatu zuena, Kuban (j. 1847).
- 1955 - Eusebio Mugerza, Mendaro Txirristaka, gipuzkoar bertso-paper bertsolaria (j. 1874).
- 1966 – Gillermo Bengoetxea, Txindurri, bizkaitar bertsolari, idazle eta pilotaria (j. 1878).
- 1972 – Jon Ugutz Goikoetxea, Txapela, bizkaitar ETAkidea, muga zeharkatzen ari zela Guardia Zibilak eraila (j. 1950).
- 1990 –
- Édouard Caillau, lapurtar aktore eta umorista (j. 1924).
- Cesáreo Galíndez, bizkaitar enpresaburua, Atlético de Madrideko presidentea izandakoa, Madrilen (j. 1894).
- 1991 – Manuel García Sesma, nafar irakaslea, idazlea, historiagilea eta poeta (j. 1902).
- 2000 – Mikel Usatorre, bizkaitar itsastar eta militarra, Arkansasen (j. 1913).
- 2013 – Iñaki Epelde, gipuzkoar artista, euskalzale eta kultur eragilea (j. 1958).
- 2019 – Juan Manuel Arza Muñuzuri, Nafarroako Gobernuko lehendakaria (j. 1932).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- K. a. 44ean, hainbat senatarik eta goi mailako erromatar batzuek (Brutok eta Kasiok besteak beste) Julio Zesar hil zuten Errepublikako sistemara bueltatzeko asmotan.
- 752 – Zakarias, Aita santua.
- 963 – Erroman II.a, Bizantziar Inperioko enperadorea.
- 1553 – Étienne Poncher, Frantziako artzapezpikua.
- 1673 – Salvatore Rosa, italiar pintorea (j. 1615).
- 1711 – Claude de Choiseul-Francières, Choiseulgo kondea, Francièreseko markesa, Yroüerreko jauna eta Frantziako mariskala.
- 1842 – Luigi Cherubini, italiar musikagilea (j. 1760).
- 1845 – Sofia Saxoniakoa, Dukesa Bavarian (j. 1867).
- 1849 – Giuseppe Gasparo Mezzofanti, italiar kardinala eta hizkuntzalaria (j. 1774).
- 1897 – James Joseph Sylvester, ingeles matematikaria (j. 1814).
- 1898 – Henry Bessemer, ingeles ingeniaria (j. 1813).
- 1918 – Lili Boulanger, frantziar musikagilea (j. 1893).
- 1921 – Talat Pasha, Otomandar Inperioko politikaria (j. 1874).
- 1924 – Wollert Konow, Norvegiako lehen ministroa (j. 1845).
- 1937 – Howard Phillips Lovecraft, zientzia-fikziozko estatubatuar eleberrigilea (j. 1890).
- 1938 –
- Nikolai Bukharin, errusiar boltxebike, iraultzaile eta SESBeko politikaria (j. 1888).
- Nikolai Krestinski, Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari boltxebikea (j. 1883).
- Alexei Rikov, errusiar politikaria (j. 1881).
- Genrikh Yagoda, sobietar politikaria (j. 1891).
- 1939 – Julián Ruete, espainiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1887).
- 1941 – Alexei Jawlensky, errusiar margolaria (j. 1864).
- 1942 – Alexander von Zemlinsky, austriar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1871).
- 1945 – Pierre Drieu La Rochelle, frantziar idazlea (j. 1893).
- 1948 – Tomás Muñiz, espainiar elizgizon eta politikaria, Iruñeko apezpikua izandakoa (j. 1874).
- 1950 – Alice Stone Blackwell, estatubatuar feminista, sufragista, kazetari, sozialista erradikal eta giza eskubideen defendatzailea (j. 1857).
- 1959 – Lester Young, estatubatuar saxofoi-jotzailea (j. 1909).
- 1962 –
- Arthur Compton, estatubatuar fisikaria, 1927ko Fisikako Nobel Saria (j. 1892).
- Mouloud Feraoun, aljeriar idazlea eta irakaslea (j. 1913).
- 1970 –
- Arthur Adamov, armeniar-frantziar antzerkigile surrealista, absurduaren antzerkiaren bultzatzailea (j. 1908).
- Tarjei Vesaas, norvegiar olerkari eta eleberrigilea (j. 1897).
- 1975 – Aristoteles Onassis, XX. mendeko greziar ontzigintzako enpresaburu ospetsuena eta bere garaiko gizon aberatsena (j. 1906).
- 1981 – René Clair, frantziar zinemagilea (j. 1898).
- 1983 –
- Josep Lluís Sert, kataluniar arkitekto eta hirigilea (j. 1902).
- Rebecca West, britainiar idazle, kazetari, liburu-kritikari eta bidaia-idazlea (j. 1892).
- 1990 – Jimena Menéndez-Pidal, espainiar maistra eta pedagogoa, Colegio Estudio ikastetxearen sortzaileetako bat (j. 1901).
- 1991 –
- Robert Hill, britainiar biokimikaria (j. 1899).
- George Sherman, estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1908).
- 1993 – Ricardo Arias, Panamako presidentea (j. 1912).
- 1996 – Wolfgang Koeppen, alemaniar idazlea (j. 1906).
- 1997 – Victor Vasarely, hungariar-frantziar margolaria (j. 1906).
- 1998 –
- Maud van der Spoel Mannoni, herbeheretar jatorriko frantziar psikoanalista (j. 1923).
- Benjamin Spock, estatubatuar pediatra (j. 1903).
- 1999 –
- Harry Callahan, estatubatuar argazkilaria (j. 1912).
- Ignazio Gardella, italiar arkitektoa (j. 1905).
- 2004 –
- William Hayward Pickering, estatubatuar fisikaria, espazioko ikerketetan aditua (j. 1910).
- John A. Pople, britainiar kimikari teorikoa, 1998ko Kimikako Nobel Saria (j. 1925).
- 2005 - Judith Scott, estatubatuar eskultorea (j. 1943).
- 2006 – Georgios Rallis, Greziako lehen ministroa (j. 1918).
- 2011 – Maria Beneyto, valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (j. 1925).
- 2012 –
- Mervyn Davies, Merv the Swerve, galestar errugbi jokalaria (j. 1946).
- Jacques Descheemaeker, frantziar legegizon eta historialaria (j. 1919).
- 2019 – W S. Merwin, estatubatuar poeta eta itzultzailea (j. 1927)
- 2020 – Vittorio Gregotti, italiar arkitektoa (j. 1927).
- 2021 –
- Yaphet Kotto, estatubatuar aktorea (j.1939).
- Henri Rancoule, frantziar errugbilaria (j. 1933).
- 2022 –
- Oleg Mitiaev, errusiar jenerala, Ukrainako inbasioan (j. 1974).
- Eugene Parker, estatubatuar zientzialaria, eguzkiaren inguruko gertaeretan aditua (j. 1927).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sehaska egutegiko izendegia: Haize, Haizea eta Aizea.
- Islamofobiaren Aurkako Nazioarteko Eguna
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||