Txernobylgo hondamendia

Txernobylgo hondamendia
Mota	hondamendi nuklear hondamendi ekologiko
Data	1986ko apirilaren 26a (01:23. UTC+04:00)
Kokaleku	Txernobylgo zentral nuklearra
Herrialdea	Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
Parte-hartzaileak	Iekaterina Ivanenko (en)
Honen ondorioa	Declaration of State Sovereignty of Ukraine (en)
Pertsona hilak	4.000

Txernobylgo hondamendia (errusieraz: Черно́быльская ава́рия, translit.: Txernóbilskaia avárija; ukraineraz: Чорнобильська катастрофа, translit.: Txornobilʹsʹka katastrofa) Ukrainako Txernobyl hirian gertatu zen 1986ko apirilaren 26an. Historiako istripu nuklearrik larriena izan zen, Istripu Nuklearren Nazioarteko Eskalan 7. mailan kokatzen da (denetan handiena).

Egun hartan, Lenin zentral nuklearreko 4. erreaktorean bat-bateko potentzia igoera bat izan zen. Honek erreaktore nuklearraren nukleoa gehiegi berotzea eragin zuen; ondorioz, bere barnean bildutako hidrogenoa lehertu egin zen, energia elektrikoaren horniketa eten egin zela simulatzeko proba batean.

Askatu zen material erradioaktibo kantitateak (1945ean Hiroshiman jaurtitako bonba atomikoak askatutakoa baino 500 bat aldiz gehiago izan zela uste da) ofizialki 31 lagun hil zituen zuzenean, eta Sobietar Batasuneko gobernuak beste 135.000 inguru hartatik ateratzera behartu zituen. Europako iparraldeko eta erdialdeko hainbat herrialdetan erradioaktibitatea detektatu zenean, nazioarteko alarma sortu zen. Ondorio ekonomikoez gain, hondamendiak epe luzera osasun publikoan izan dezakeen eragina ere ikertu izan da. Atera dituzten ondorioak eztabaidagai badira ere, guztiak bat datoz honetan: kutsadura jasan duten milaka eta milaka lagunek, beren bizitzako uneren batean pairatu dituzte edo pairatuko dituzte horren ondorioak osasunean.

Ukrainako gobernuarekin izandako negoziazio luzeen ondoren, munduko hainbat estatuk zentralaren behin betiko itxieraren kostuak finantzatu zituzten, eta 2000ko abenduan bukatu zen itxiera. 2004az geroztik erreaktorearentzako sarkofago berri bat eraikitzen ari dira.

Historialari batzuek gertaera honek eragindako hondamendia 1991n jazotako Sobietar Batasunaren desegitearen hasieraren mugarritzat eta abiapuntutzat jotzen dute.

Zentral nuklearra

Sakontzeko, irakurri: «Txernobylgo zentral nuklearra»

Txernobylgo zentral nuklearra (Чернобыльская АЭС им. В.И.Ленина – V.I. Leninen oroimenezko zentral elektriko nuklearra) (Koordenatuak: 51°23′22″N 30°5′56″E) Ukrainan dago, Txernobyl hiritik 18 km ipar mendebaldera, Ukraina eta Bielorrusiaren arteko mugatik 16 kilometrora eta Ukrainako hiriburua den Kievetik 110 km iparraldera. Zentralak lau RBMK-1000 erreaktore zituen, bakoitza 1.000 MW ekoizteko ahalmenarekin. Lehen lau erreaktoreak 1977tik 1983ra bitartean eta era mailakatuan jarri zituzten martxan; istripuak eraikitzen ari ziren beste bi erreaktore amaitzea eragotzi zuen. Erreaktore hauen diseinuak ez zituen betetzen ordurako Mendebaldeko erabilera zibilerako erreaktore nuklear guztiek zituzten segurtasun eskakizunak. Horietan garrantzitsuena babes eraikinik edo erreaktorearen eraikinik ez izana da.

Erreaktorearen nukleoa grafitozko zilindro eskerga batez osatua zegoen (1.700 tonakoa), eta bere barnean 1.600 hodi metaliko presioarekiko erresistentek 190 tona uranio dioxido zeuzkaten barra zilindriko eran. Hodi hauetatik zehar ur puruak zirkulatzen zuen presio handiz, eta berotzean lurruna ematen zion gurpil askeko turbinari. Erregai hodi hauen artean 180 tutu zeuden, «kontrol-barrak» deiturikoak, altzairuz eta boroz osatutakoak eta erreaktorearen nukleoaren barneko kate-erreakzioa kontrolatzen laguntzen zutenak.

Istripua

Txernobyl, 1997an.

1986ko abuztuan, Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentziari igorritako txosten batean, Txernobylgo zentraleko istripuaren zergatiak azaltzen ziren. Txosten honek zioenez, 1986ko apirilaren 26 larunbatean, zentralean zegoen langile taldeak proba bat egitea erabaki zuen erreaktorearen segurtasuna hobetu asmoz. Horretarako zera aztertu behar zuten: lurrunaren jarioa itxi ondoren, ea zenbat denboraz jarraituko zuen lurrun-turbinak energia elektrikoa sortzen. Larrialdietarako hozte-ponpek, matxura gertatuz gero, gutxieneko potentzia bat behar zuten martxan jartzeko (diesel sorgailuak martxan jarri arte); eta zentraleko teknikariek ez zekiten, behin lurrunaren jarioa itxitakoan, turbinaren inertziak ponpak funtzionamenduan mantendu ote zitzakeen.

Esperimentu hau egiteko, teknikariek ez zuten erreaktoreko kate-erreakzioa geratu nahi xenon bidezko pozoitze izeneko fenomeno bat saihesteko. Erreaktorearen barnean sortzen diren fisio produktuen artean, xenona (Xe) dago, oso neutroi-zurgatzailea den gas bat. Erreaktorea era normalean funtzionatzen ari den bitartean hainbeste neutroi sortzen dira, ezen zurgapena minimoa baita, baina potentzia oso txikia denean edo erreaktorea geratu egiten denean, ¹³⁵Xe kantitatea igo egiten da eta egun batzuetarako kate-erreakzioa eragozten du. ¹³⁵Xe-a jaisten denean berrabiarazi daiteke erreaktorea.

Langileek kontrol-barrak sartu zituzten erreaktorearen potentzia gutxitzeko eta hau 30 Megawatteraino erori zen. Halako maila baxuan, sistema automatikoek erreaktorea gerarazi dezakete. Arrazoi horregatik, operadoreek potentzia erregulatzeko sistema, larrialdietarako nukleoaren hozte-sistema eta beste babes-sistema batzuk deskonektatu zituzten.

30 MW-ekin xenon bidezko pozoitzea hasten da, eta hori eragozteko erreaktorearen potentzia handitu zuten kontrol-barrak igota. Baina erreaktorea itzaltzeko zorian zegoelarik, langileek kontrol-barra gehiegi kendu zituzten eskuz. Nukleoak zituen altzairu-boro aleaziozko 170 barretatik, segurtasun arauek gutxienez 30 barra beti jaitsita egotea eskatzen zuten eta aldi honetan 8 bakarrik utzi zituzten. Larrialdietarako sistemak deskonektaturik zeudenez, erreaktorearen potentzia bat-batean igo zen eta langileek ezin izan zuten igoera hori garaiz atzeman. 1:23an, esperimentua hasi eta lau ordura, kontrol aretoko lagun batzuk zerbait gaizki zihoala konturatzen hasi ziren.

Kontrol-barrak berriro jaitsi nahi izan zituzten larrialdietarako SCRAM botoia erabiliz (AZ-5 botoia «Larrialdietarako Defentsa Azkarra 5»). Baina hauek ez zuten erantzunik eman, beharbada ordurako beroagatik deformatu egin zirelako; eta deskonektatu egin zituzten grabitatearen ondorioz behera eror zitezen. Zarata handiak entzun ziren eta orduan, nukleoaren barnean sortutako hidrogenozko laino baten ondorioz, leherketa handi bat gertatu zen. Horrek erreaktorearen 100 tonako sabaia gora jaurti eta zentralean sute bat sortu zuen, eta atmosferara fisio-produktuen emisio izugarriak eragin zituen.

Berehalako erreakzioak

Istripua gertatu eta minutu gutxira, zentralari esleitutako suhiltzaile guztiak bidean ziren. Garrek 4. erreaktoreko hainbat pisuri eragiten zieten eta 3. erreaktorea zegoen eraikinera gerturatzen ari ziren era arriskutsuan. Istripuaren ondorengo hiru orduetan suhiltzaileek izandako jarrera eredugarriak eragotzi zuen sua zentral osora zabaltzea. Hala ere, Kiev-eko suhiltzaileei laguntza eskatu zieten hondamendiaren garrantzia zela eta. Zentraleko operadoreek larrialdiko hoztean jarri zituzten beste hiru erreaktoreak. Bi egun geroago, 18 lagun oso larriki zaurituak zeuden eta 156 zaurituak, erradiazioak sorturiko garrantzizko lesioekin. Oraindik ez zegoen hildakoen kopuruaren zenbakirik, baina istripu nuklear batek egunetik egunera handitzen du hildakoen zerrenda, eta istriputik urte asko igaro arte.

Lehen aldiz helikopteroan hurbildu zirenean, agerian geratu zen gertatutakoaren larritasuna. Atmosferarekin kontaktuan zegoen nukleoan, bertako grafitoa erabat urtuta zegoen. Erregaiaren materiala eta beste metal batzuk, berriz, nahasketa likido gori bat bilakatuta zeuden. Tenperatura 2.500 °C-koa zen eta tximinia antzeko efektu batean, ke erradioaktiboa garaiera handira jaurtikia zen.

Aldi berean, eskualdeko arduradunak Pripiat hiria eta zentralaren inguruko 10 kilometroko erradioa husteko prestatzen hasi ziren. Lehen ebakuazio hau hurrengo egunean hasi zen era masiboan eta 36 ordu geroago bukatu zen. Txernobyl eta inguruko 36 kilometroko erradioan bizi zirenen ebakuazioa, ordea, ez zen burutu istripuaren ondoren sei egun igaro arte. Ordurako, erradiazioaren ondorioz lesioak jasan zituzten 1.000 lagun baino gehiago zeuden.

Larunbat goizean, armadako zenbait helikoptero prest zegoen nukleoaren gainera material nahasketa bat jaurtitzeko: hondarra, buztina, beruna, dolomita eta boro neutroi-zurgatzailea. Boro neutroi-zurgatzaileak kate-erreakzio bat gertatzea saihestuko zuen. Beruna gamma erradiazioak hartzeko zen eta gainerako materialek nahasketa bateratua eta homogeneoa mantenduko zuten. Maiatzaren 13an emisioak amaitu zirenerako, nukleora 5.000 bat tona material jaurtiak zituzten.

Orduan erreaktore kaltetuaren azpitik tunel bat eraikitzen hasi ziren, erreaktorea hoztuko zuen hozte-sistema bat ezartzeko asmoz. Tunel hau, material oso erradioaktiboaren garbiketa lanen zati handiena bezalaxe, armada errusiarreko erreserbistek egin zuten: 20 eta 30 urte bitartean zituzten gazteak. Azkenean, hozte-sistema ez zen sekula ezarri eta tunela hormigoiz bete zuten, lurra sendotzeko eta jaurtitako materialen pisuaren ondorioz nukleoa ez hondoratzeko. Hilabete eta 4 egunean tunela amaituta zegoen eta sarkofagoa izeneko egitura bat eraikitzen hasi ziren, erreaktorea inguratu eta kanpoaldetik isolatuko zuena. Lanek 206 egun iraun zuten.

Kanpoaldeko begi-bistako seinaleak

Txernobylen material erradioaktiboaren ihes larri bat izan zenaren lehenengo seinaleak ez ziren Sobietar Batasunetik etorri, Suediatik baizik. Bertan, apirilaren 27an, partikula erradioaktiboak aurkitu zituzten Forsmarkeko zentral nuklearreko langileen jantzietan (Txernobylgo zentraletik 1.100 kilometro ingurura). Ikertzaile suediarrek, bertako zentralean ihesik ez zegoela egiaztatu ondoren, erradioaktibitateak Ukraina eta Bielorrusiaren arteko mugatik etorria izan behar zuela ondorioztatu zuten, egun haietako haizearen norabideari erreparatuz. Antzeko neurketak gertatu ziren Finlandian eta Alemanian, eta honela mundu osoak ezagutu zuen, neurri batean behintzat, hondamendi haren larritasuna.

Apirilaren 28 asteleheneko gauean, Vremya (Время; euskaraz, «denbora») albistegiaren emankizunean, bertako aurkezleak komunikatu labur bat irakurri zuen:

Txernobylgo energia zentralean istripu bat izan da eta erreaktoreetako bat kaltetua suertatu da. Istripuaren ondorioak ezabatzeko neurriak hartzen ari dira. Pertsona kaltetuak artatuak izaten ari dira. Gobernuaren batzorde bat izendatu da.

SESBeko agintariek xehetasun gehiagorik ez emateko erabaki politikoa hartu zuten. Baina begi-bistakoa zenaren aurrean, maiatzaren 14an Mikhail Gorbatxev presidenteak luzea eta berantiarra, baina zintzoa zen txosten bat irakurtzea erabaki zuen. Bertan aitortzen zuen hondamendi hura ikaragarri larria izan zela.

Agerian geratu zen agintari sobietarren jarduteko era eztabaidagarria: istripuaren balizko ondorio latzak ezagututa ere, ez zuten behar adinako alarmarik piztu biztanleriarengan, milaka biktima eta hildako eragotzi zitzaketenean. Laborategi suediar batek eman behar izan zuen larritasunaren berri gertakaria zabaldua izan zedin.

Istripuaren ondorioak

Leherketak energia nuklearraren erabilera zibileko historiaren hondamendirik handiena eragin zuen. 31 lagun ofizialki istripuaren unean hil ziren eta beste 135.000 inguru berehala atera behar izan zituzten 155.000 km² kaltetuetatik. Urteetan zehar lurralde zabalak hutsik egon behar izan dute (batzuk oraindik ere bai), geroago beste 215.000 lagun ere lekualdatu zituzten eta. Erradiazioa Europako zatirik handienera zabaldu zen, eta erradioaktibitate indizeak maila arriskutsuetan mantendu ziren egun batzuetan. 1945ean Hiroshiman jaurtitako bonba atomikoaren erradiazioa baino 500 bider gehiago askatu zela kalkulatzen da.

Berehalako ondorioak

Nukleoko fusioak ia Europa osora hedatu zen laino erradioaktibo bat eragin zuen . Material erradioaktiboaren ihes bat beste herrialde batzuetara zabaltzen ari zenaren seinaleak ez zituzten sobietar agintariek eman, Suediak baizik. Apirilaren 27an, Txernobyldik 1.100 km-ra zegoen zentral batean, partikula erradioaktiboak aurkitu zituzten langileen jantzietan. Erradioaktibitate haren jatorria ikertzen hasi zirenean eta zentral suediarrean ihesik ez zegoela egiaztatu zutenean, orduan hasi ziren susmatzen Sobietar Batasunean benetako arazo nuklearren bat gertatua zela.

Txernobylgo kutsadura ez zen uniformeki zabaldu inguruko herrialdeetan: baldintza meteorologikoen arabera irregularki barreiatu zen. Zientzialari sobietarren eta Mendebaldekoen txostenek diote Bielorrusiak jaso zuela Sobietar Batasun ohian erori zen kutsaduraren %60 inguru. Bestalde, TORCH 2006 txostenak dio partikula lurrunkorren erdiak Ukrainatik, Bielorrusiatik eta Errusiatik kanpo erori zirela. Errusiar Federazioko zonalde handi bat ere, Briansken hegoaldean, kutsatua izan zen. Eta Ukrainaren ipar-mendebaldeko zonaldeak ere bai.

Likidatzaileei eman zitzaien domina sobietarra, hiru erradiazio motak odol tanta baten ondoan irudikatzen dituena.

Mendebaldeko Europan hainbat neurri hartu zituzten, horien artean zenbait elikagairen inportazioen murrizketa edo mugatzea. Frantziako goi-funtzionarioek baieztatu zuten Txernobylgo hondamendiak ez zuela ondorio garrantzitsurik izan beren herrialdean. Horretarako erabili zuten argudio kaskarra: laino erradioaktiboa muga alemaniar eta italiarretan geratu omen zela.

Berrehun lagun berehala ospitaleratu zituzten, eta horietatik 31 hil egin ziren (28 erradiazioa zuzenean jasotzeagatik). Gehienak suhiltzaileak eta istripua kontrolatzeko lanetan zebiltzan erreskateko langileak ziren. Inguru hartatik 135.000 lagun inguru ebakuatu zituztela kalkulatzen da, horien artean Prypjateko (Ukraina) 50.000 biztanle. Txernobylgo hondamendiko kaltetuen kopuruari buruzko informazio gehiagorako, ikus hurrengo atalak.

Zientzialari sobietarrek jakinarazi zuten 4. erreaktoreak uranio dioxido eta fisiorako proktuen 180 eta 190 tona bitartean zituela. Istripuaren ondoren, ihesean askatutako materialaren kalkuluak %5etik %30era bitartekoak dira. Baina sarkofagoaren barnean eta erreaktorean egon ziren likidatzaile batzuek (adibidez, Usatenko eta Karpan doktoreak) barruan ez dela erregaiaren %5 edo 10a baino gehiago geratzen baieztatzen dute. Suteak eragindako bero handiaren ondorioz, askatutako isotopo erradioaktiboak (erregai nuklearretik zetozenak) atmosferara igo ziren eta bertan barreiatu.

Likidatzaileek erradiazio dosi handiak jasan zituzten. Sobietarren kalkuluen arabera, erreaktorearen inguruko 30 km-ko erradioko ebakuazio-zonaldean 300.000 eta 600.000 likidatzaile bitartean aritu ziren garbiketa lanetan. Baina hauetako batzuk hondamendia gertatu eta bi urte geroago sartu ziren zonaldean.

Epe luzerako ondorioak osasunean

Istripua gertatu eta berehala, kezkarik handiena iodo erradioaktiboak sortu zuen, zortzi eguneko erdi desintegrazio-epea duena. Gaur egun (2007an) kezka handiagoa sortzen du estrontzio-90ak eta zesio-137ak sortzen duten lurraren kutsadurak. Hauen erdi desintegrazio-epeak 30 bat urtekoak dira. Zesio-137aren mailarik altuenak lurraren gainazaleko geruzetan daude. Bertan landare, intsektu eta onddoek hartzen dute, eta elikadura-katean sartzen dira horrela.

Yuri Bandazhevsky zientzialari, sendagile eta errektoreak gobernuaren kontrako iritzia du eta uste du zonalde kaltetuetako biztanleek ez luketela beren etxeetara itzuli behar. Bere iritziz, zesio-137ak organismoan heriotza dakar poliki-poliki, bihotzeko giharren ehunetan pilatzen baita, heriotza-kausa ohikoena Gomel-en leuzemia eta tiroide-minbiziekin batera. Gaur egun 500.000 haur eta 2 milioi heldu Bielorrusiako lurralde kutsatuetan bizi dira, eta Cs-137a sartzen dute gorputzean elikagaien bitartez. Lurralde osoan ez dago elikagai-iturri garbirik. 2001eko ekainaren 18an, epaitegi militar batek Yuri Bandazhevsky zortzi urtez lan behartuak egitera zigortu zuen.

Bielorrusian, Errusian eta Ukrainan 1996ko zesio-137aren kutsadura erakusten duen mapa. Unitatea curie metro karratuko da. Curie (Ci) bat = 3,7×10¹⁰ becquerel (Bq).

KHEEren Energia Nuklearraren Agentziaren Txernobyli buruzko txostenaren arabera , nukleoko inbentariotik ondoko proportzioak askatu ziren:

• ¹³³Xe %100a, ¹³¹I %50-60a, ¹³⁴Cs %20-40a, ¹³⁷Cs %20-40a, ¹³²Te %25-60a, ⁸⁹Sr %4-6a, ⁹⁰Sr %4-6a, ¹⁴⁰Ba %4-6a, ⁹⁵Zr %3,5a, ⁹⁹Mo >%3,5a, ¹⁰³Ru >%3,5a, ¹⁰⁶Ru >%3,5a, ¹⁴¹Ce %3,5a, ¹⁴⁴Ce %3,5a, ²³⁹Np %3,5a, ²³⁸Pu %3,5a, ²³⁹Pu %3,5a, ²⁴⁰Pu %3,5a, ²⁴¹Pu %3,5a, ²⁴²Cm %3,5a.

Ihesaren forma fisiko eta kimikoek gasak, aerosolak eta erregai solido zatikatua hartzen dituzte barnean. Kutsadurari eta bere herrialdekako banaketari buruz (nukleoaren leherketaren ondorioz zati asko barreiatu ziren), ordea, ez dago txosten publikorik.

Zonalde kutsatuetan, pertsona batzuek erradiazio dosi handiak jaso zituzten (50 grayrainokoak) tiroidean, iodo-131 hartzeagatik. Iodo-131 guruin horretan kontzentratzen da. Iodo erradioaktiboa bertan ekoitzitako esne kutsatutik zetorren, eta batez ere umeengan izan zuen eragina. Hainbat ikerketek erakusten dutenez, tiroideko minbiziaren eragina izugarri handitu da Bielorrusian, Ukrainan eta Errusian. Baina zientzialari batzuek uste dute minbizi kasuen gorakadaren zatirik handiena kontrol zorrotzagoen ugaritzeak eragin duela. Gaurko egunera arte ez da hauteman leuzemia kasuen igoera nabarmenik biztanleriarengan, orokorrean. Zientzialari batzuk beldur dira erradioaktibitateak ez ote dien inguruko biztanleei hainbat belaunalditan zehar erasango.

Yuri Dubrova, Genetika Orokorreko Vavilov Institutukoaren esanetan, informazio genetikoa transmititzen duten hozi-zelulen ADNa kaltetua izan zen Txernobylgo erradioaktibitatearekin, Hiroshiman eta Nagasakin ere gertatu ez zen gauza. Kromosoma-aberrazioak detektatu dira, leuzemia eta minbiziak dakartzatenak; baita sistema endokrinoko, nerbio-sistemako, digestio-aparatuko eta sistema kardiobaskularreko gaixotasunak eta begi-lausoak ere.

Alexander Ivanovich Avramenko irakasleak eta Kiev-eko Osasunaren Babesaren Departamentuko buruak 1995ean zioenez, hilkortasuna orokorrean %30ean igo da, hipertentsioa hirukoiztu egin da, bihotz-iskemia %103an igo da, ultzerak %65,6an, diabetesa %61ean eta bihotzekoak %75ean. Gaixotasun askoren eredu klinikoak aldatzen ari dira immunitate-sistemaren depresioa dela eta.

Sobietar Batasuneko agintariak istripua gertatu eta 36 ordura hasi ziren Txernobylgo zentral nuklearreko inguruetako biztanleria kanpora eramaten. 1986ko maiatzean, hondamenditik hilabete batera gutxi gorabehera, zentralaren inguruko 30 km-ko erradioan bizi izan ziren lagun guztiak lekualdatuak izan ziren. Hala ere, erradiazioak ebakuatutako zonaldea baino askoz ere lurralde handiagoan izan zuen eragina.

Ondorioak elikagaietan

Vladimir Chernousenko, zentraleko garbiketa gainbegiratu zuen fisikari ukrainarraren aburuz, orain elikagaien %70a kutsatuta dago Ukraina, Bielorrusia eta Errusiako eremuan. Ez dago lurra garbitzeko modurik. Baina elikagaiak behar dituztenez, lurra erabiltzen dute eta material erradioaktiboa janarira pasatzen da; horrek gaixotasun ugari eragin ditzake. Hondamendiak epe luzera ere ondorio kaltegarriak izan ditzake oraindik: mutazio genetiko kaltegarrien arriskuak hurrengo belaunaldietan jarraituko du.

1986ko apirilean, Europako herrialde askok (Frantzia salbu) murrizketak eta baldintzak ezarri zizkioten hondamendiarekin zerikusia zuten elikagaiei, bereziki perretxiko jangarriei eta esneari. 20 urteren ondoren, neurri hauek indarrean jarraitzen dute erradiazioak kutsatutako janariaren produkzioan, garraioan eta kontsumoan (batez ere zesio-137ari dagokionez, elikadura-katean sar dadin eragozteko). Suedia eta Finlandiako eremuetan aziendari buruzko neurriak daude inguru naturaletan, elur-oreinak barne. Alemania, Austria, Italia, Suedia, Finlandia, Lituania eta Poloniako hainbat eskualdetan, milaka becquerel/kg-ko zesio-137 mailak hauteman dira ondokoetan: ehizako animalietan, basurdeak eta oreinak barne, basa perretxikoetan, baietan eta aintziretako arrain haragijaleetan. Alemanian 40.000 Bq/kg-ko mailak detektatu izan dira basurde haragian. Batez besteko maila 6.800 Bq/kg-koa da, Europako Batasunak ezarritako 600 Bq/kg-ko mugaren hamarkoitza baino gehiago. Europako Batzordeak esan du «estatu kide batzuetako zenbait elikagairen neurri edo mugak oraindik urte askotan mantendu beharko direla».

Britainia Handian, 1985eko Janaria eta Ingurugiroa Babesteko Legea dela eta, larrialdietarako aginduak erabili dira 1986tik, 100 Bq/kg-ko mailaren gainetik dauden ardien garraio eta salmentari neurriak ezartzeko. Segurtasun-muga hau 1986an ipini zen Europako Batzordeko 31. artikuluko adituen taldearen aholkuei jaramon eginez. Neurri hauek harturiko eremuan, ia 9.000 baserri eta lau milioi ardi azienda baino gehiago zeuden 1986an. 2006an 375 baserriri (750 km²) eta 200.000 abereri eragiten jarraitzen du.

Norvegian, Samiak janari kutsatuagatik kaltetuak izan ziren, eta beren elikadura aldatu behar izan zuten ahalik eta gai erradioaktibo gutxien jateko. Beren elur-oreinak likenak janda kutsatu ziren, hauek atmosferatik partikula erradioaktiboak hartzen baitituzte beste elikagai batzuekin batera.

Fauna eta flora

Hondamendia gertatu zenean, erreaktorearen inguruko 4 km²ko pinudi batek kolore marroi urrekara bat hartu zuen eta zuhaitzak hil egin ziren. Zonalde hari "Baso Gorria" izena eman zitzaion. Inguru kaltetuenetako animalia batzuk ere hil egin ziren edo kumatzeari utzi zioten. Saguen umeki txikiak urtu egin ziren. Zentral nuklearretik 6 km-ra dagoen uharte batean utzitako zaldi talde bat hil egin zen, beren guruin tiroideak desintegratu egin zirelako.

Pripiat inguruko herri abandonatu bat, Txernobyldik gertu.

Hondamendiaren ondorengo urteetan, gizakiak aldegin duen erradiazio-eremuan basabizitza indarrez loratu da. Bielorrusiak erreserba natural bat izendatu du dagoeneko, eta Ukrainan antzeko proposamen bat egin dute. Hondamendiaren aurretik bertan ikusten ez ziren zenbait animalia basati eta hegazti ere ugari daude orain, eremu horretan ez baitago gizakirik.

1992-1993ko lurraldeko espezie zinegetikoei buruzko ikerketa batean, orkatz-haragi kilo batean zesio-137aren 300.000 bequerel inguru neurtzera ere iritsi ziren. Maila hauek erradioaktibitate altuko ezohiko aldi batean hartu zituzten, beharbada kutsatutako pinuen adarren erorketagatik. Elementu erradioaktiboen kontzentrazioek behera egin dute ordutik, 1997an batez beste 30.000 Bq-ekoak eta 2000n 7.400 Bq-ekoak izan arte. Azken maila hauek ere arriskutsuak izaten jarraitzen dute, ordea. Bielorrusian, ehiza-haragi kg bakoitzean onartzen den zesio erradioaktiboaren gehiengo muga 500 Bq-ekoa da. Ukrainan 200 Bq-ekoa da edozein haragirentzat.

Biktimen kalkuluei buruzko desadostasuna

Txernobylgo hondamendiak, ofizialki, 31 hildako eragin zituen hasieran. Istripuak eragindako heriotza goiztiar gehienak hauek izango direla uste da: gertaeraren ondorengo hainbat hamarkadatan zehar erradiazioak eragindako minbizi eta beste gaitz batzuen ondoriozkoak. Biztanleria handi batek (ikerketa batzuek Europako biztanleria osoa hartzen dute) erradiazio-dosi txiki samarrak jaso zituzten, biztanleria osoaren minbizi arriskua areagotuz (ataririk gabeko eredu linealaren arabera). Ezinezkoa da heriotza konkretuak hondamendiari egoztea, eta kalkulu askoren arabera gertatuko diren heriotzak gutxiegi izango dira estatistikoki hauteman ahal izateko (adibidez, 5.000 pertsonatik bat istripuaren ondorioz hilko balitz, 400 milioiko biztanlerian istripuak eragindako 80.000 hildako "bakarrik" egongo lirateke, estatistikoki detektaezinak).

Gainera, eraginpean dagoen biztanleriaren egungo osasun egoerari buruzko iritziak aldakorrak dira. Beraz, biktimen kalkuluak osasunean erradiazioek dituzten eraginei buruzko zenbakizko ereduetan oinarritzen dira beti. Bestalde, maila baxuko erradiazioak gizakien osasunean dituen eraginak oraindik ez dira ondo ezagutzen, eta beraz erabilitako ereduetatik inor ez da guztiz fidagarria (zenbait autorek hormesiaren eragina erradiazioetan ere aplikatu beharko litzatekeela baieztatzen dute, beste elementu toxiko batzuen eraginean egiaztatua dagoela eta).

Dena den, batzuk ez datoz bat datu ofizialekin, esaterako Vladimir Chernousenko, zentraleko garbiketa gainbegiratu zuen fisikari ukrainarra:

Nire ikerketa amaitu nuenean, hiru liburukiko txosten bat bidali nion Gorbatxevi; baina hau segituan bihurtu zen isilpeko dokumentu. EANAk (Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentzia) ez luke onartuko eragindako hondamendiaren neurria: agentzia horren arabera, 31 hildako besterik ez ziren izan; ez ziren aipatu berehala hil ziren 7.000 lagunak. Egindako kaltea sekulakoa izan zela ikusi nuen. Erreaktore nagusiaren %3ari soilik eragin beharrean, esan zuten bezala, izatez %70ari eragin zion. Horren ondorioz, Errusian 65 milioi lagunek jaso zuten erradiazio-dosia: Txernobylgo eta inguruetako milioi t'erdi lagunek -tokia garbitu zutenak barne- erradiazioaren dosi ikaragarri handiak jaso zituzten, eta beste zenbait milioik barne-erradiazioa jaso zuten elikagaien kutsaduragatik.

Txernobylgo hondamendiaren ondorioei buruz egindako ikerketak

Faktore hauek guztiek eta osasunarentzat Txernobylen ondorioei buruzko ikerketa ezberdinek askotariko konklusioak atera dituzte, eta eztabaidagai politiko eta zientifiko bihurtu dira. Ondorengo hauek dira ikerketa nagusienetako batzuk.

UNSCEAR 2000

UNSCEARen (Erradiazio Atomikoaren Ondorioei buruzko Nazio Batuen Komite Zientifikoa) 2000ko txostenak Txernobylek eragindako erradiazioen iturriak eta balizko ondorioak ikertu zituen era orokorrean. II. liburukiko J eranskina Txernobylgo hondamendiaren eraginei zuzendua dago.

Txosten honek honakoak azpimarratzen ditu:

• Lehen asteetan, zentraleko langile edo suhiltzaileetatik 30 lagun hil ziren (28 erradiazio altuak jasotzeagatik).
• Gau hartan zentralean zeuden 600 larrialdietako langileetatik, zeinek dosirik altuenak jasan zituzten, 134k erradiazioak eragindako oinazeak izan zituzten.
• Zentralaren inguruetako 116.000 lagun ebakuatu zituzten.
• 1986 urteaz geroztik 220.000 lagunen lekualdatzea Bielorrusian, Errusiar Federazioan eta Ukrainan, garai hartan Sobietar Batasuneko zatiak zirenak.
• 600.000 lagun inguruk jaso zuten likidatzaile izendatzen zituen ziurtagiria, beren herrialdeetako legeen arabera, eta horietatik 240.000 inguru militarrak ziren. Hauek 1990 arte eginkizun hauetan jardun zuten nagusiki: erreaktorearen eraikineko kutsadura, kokalekua eta errepideak garbitzen, sarkofagoa eraikitzen eta lekualdatuentzako hiri berri bat eraikitzen.
• Istripuaren ondorengo lehen 10 egunetan jaurti ziren erradioisotoporik gehienak; ikuspegi erradiologiko batetik garrantzitsuenak iodo-131 eta zesio-137a izan ziren.
• Kutsatutako hiru eremu nagusiak edo zesio-137aren 1 Ci/km² baino maila handiagoa dutenak Bielorrusian, Errusiar Federazioan eta Ukrainan daude, eta Erdialdea, Gomel-Mogilev-Bryansk eta Kaluga-Tula-Orel dute izena. 150.000 km²-ko lurraldea da eta bertan 5 milioi lagun inguru bizi dira.
• Askatutako erradionukleidoen arrastoak neurtu ahal izan ziren ipar hemisferioko lurralde guztietan.
• Ez dago ebidentziarik (umeengan izan den tiroideko minbiziaren gorakada nabarmena kenduta), istripua gertatu eta 14 urte geroago, osasun publikoarengan erradiazioekin zerikusirik duen eragin garrantzitsurik gertatu dela esateko.
• Ez da hauteman erradiazioak jaso izanari egotzi dakiokeen minbiziaren batez besteko eraginaren edo hilkortasunaren gorakadarik. Hala ere, tumore solido batzuek 10 bat urte behar dituzte sortzeko. Beraz, txostena idatzi zenean goizegi zen oraindik tumoreak detektatu ahal izateko.
• Ez da ikusi leuzemia arriskua, erradiazioa jasatearen adierazle sentikorrenetako bat, igo denik. Ezta eraginpeko langileengan edo haurrengan ere.
• Ez dago froga zientifikorik, erradiazio ionizatzaileekin zerikusia duten eragin ez-kaltegarriak igo direla erakusten duenik.
• Osasunaren kalteekin zerikusirik ez duten beste eragin batzuen igoera ikusi zen. Indarkeriazko heriotzena eta bere buruaz beste egindakoena, esaterako.

Txostenak dio erradiazioak luzaroan jasotzeak dituen epe luzerako ondorioak ez zirela ondo ezagutzen urte hartan, eta beraz erronkarik handienetako bat etorkizunean ezagutza horiek handiagotzea zen.

• (Ingelesez) UNSCEAR 2000ren J eranskina (PDF).

ENAren 2002ko ikerketa

Energia Nuklearrerako Agentziak ikerketa bat aurkeztu zuen 2002an. Bertan adierazten da Txernobylgo hondamendiari SESBak emandako erantzunaren ostean 31 hildako izan zirela guztira, bat eztanda baten ondorioz, beste bat tronbosi baten eraginez, hirugarren bat erredurengatik eta 28 erradiazioen ondorioz. Guztira 499 lagun ospitaleratu zituzten. Horietako 237k erradiazioen eragin larripean egon izanaren sintomak zituzten, eta 28 hildakoak azken talde honetakoak ziren.

Txostenean bi ikerketa ezberdin aipatzen dira. Horietan aipatzen denez, etorkizunean minbizi kasuak %0,004 eta %0,01 bitartean igo daitezke minbizi kasu guztiekiko, eta guzti horietan sartzen dira tabakoak, kutsadurak eta beste batzuek sortutakoak.

Txernobylgo hondamendiaren eraginez, Bielorrusian eta Ukrainan umeen arteko tiroideko minbizi kasuak asko ugaritu direla ere nabarmentzen da. 1986tik 1998ra bitarteko aldian, umeen tiroideko minbizi kasuak 4057 gehiago izan ziren 1874tik 1986ra bitarteko aldiarekin alderatuta. Ia kasu guztiak istripuaren aurretik jaiotako haurrengan eman ziren.

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa (HTML)
• (Ingelesez) Txosten osoa (PDF)

Txernobylgo Foroaren txostena (2005)

2005eko irailean, Txernobylgo Foroaren txostenak (bertan parte hartzen dute, besteak beste, EANAk, OMEk eta Bielorrusia, Errusia eta Ukrainako gobernuek) kalkulatu zuen hondamendiak eragindako hildakoak guztira 4.000ra iritsiko direla. Zenbaki honen barnean sartzen dira istripuan hil ziren 31 langileak eta tiroideko minbiziarekin hil ziren 15 umeak. Hauek denak erradiazioaren dosirik altuenak jaso zituzten 600.000 lagunen artean daude.

OMEren txostenaren bertsio osoak, Nazio Batuen Erakundeak onartua eta 2006ko apirilean argitaratua, beste 5.000 hildako iragartzen ditu eraginpean egon izan ziren 6,8 milioi lagunen artetik. Beraz, guztira minbiziaren 9.000 biktima izango lirateke.

• (Ingelesez) Txosten osoa (PDF)

TORCH 2006 txostena

Alemaniako Alderdi Berdeak, Rebecca Harms europarlamentariaren bitartez, ikerketa bat eskatu zuen 2006an NBEren txostenari erantzuteko. Txosten honi TORCH izena eman zitzaion (The Other Report on Chernobyl edo «Txernobyli Buruzko Beste Txostena». «Torch» hitzak «esku-argi» edo «zuzi» ere esan nahi du ingelesez). Txostenaren datuetako batzuk hauek dira:

Azalera kaltetuari dagokionez, Bielorrusia (bere lurren %22arekin) eta Austria (%13arekin) izan ziren kutsadura-maila altuak gehien kaltetu zituen herrialdeak. Beste herrialde batzuk ere larriki kaltetuak izan ziren; adibidez, Ukraina, Finlandia eta Suediaren %5ak baino gehiagok kutsadura-maila handia jasan zuten (zesio-137aren 40.000 Bq/m² baino gehiago). Moldavia, Turkiaren alde europarra, Eslovenia, Suitza, Austria eta Eslovakiaren %80a baino gehiagok kutsadura-maila txikiagoak jasan zituzten (zesio-137aren 4.000 Bq/m²-tik gora). Alemaniaren %44,5a eta Erresuma Batuaren %34ak ere antzeko kutsadura jasan zuten.

Txernobylgo Foroaren txostenak 40.000 Bq/m² baino kutsadura handiagoa jasan zuten eremuak bakarrik hartu zituen kontutan.

TORCH 2006 txostenak kalkulatzen duenez, Txernobylgo iodo-131ren erdia baino gehiago (tiroideko minbiziaren arriskua handiagotzen duena) Sobietar Batasun ohitik kanpora erori zen. Txekiar Errepublikan eta Erresuma Batuan tiroideko minbizien balizko ugaritzea aipatu da, baina minbizi mota honen eragina Europan aztertzeko gehiago ikertu behar da. Txostenak 30.000tik 60.000ra bitartera hildako iragartzen ditu hondamendiak eragindako minbiziagatik bakarrik. Gainera, erabilitako arrisku-faktorearen arabera aurreikuspenak nabarmen alda daitezkeela ohartarazten du; Bielorrusian bakarrik, tiroideko minbiziaren 18.000 eta 66.000 bitarte kasu gehiago iragartzen ditu arrisku-faktorearen arabera.

Txostenak dio, gainera, gaixotasun askok hain inkubazio-aldi luzeak dituztenez oso zaila dela kalkulu zehatzak egitea istriputik 20 urte besterik igaro ez direnean. Adibidez, tumore solido gehienak agente minbizi-sortzailea jaso eta 20tik 60 urte bitartera ager daitezke. 2006an, istriputik 20 urtera, tumore solidoak %40an ugaritu dira batez beste Bielorrusian, eta igoerarik handienak eremu kutsatuenetan izan dira. Txernobylgo Foroaren 2005eko txostena ere aipatzen da. Bertan, 45 urtetik beherako emakumeengan menopausiaren aurreko bularreko minbizi kasuak ugaritu diren frogak agertzen dira.

Bestalde, begi-lausoen eta gaixotasun kardiobaskularren gehikuntzak ere hondamendiarekin lotuta daudela esaten du txostenak.

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa
• (Ingelesez) Txosten osoa

Greenpeace-en 2006ko txostena

Txernobylgo Foroaren txostenari erantzuteko, Greenpeace-ek txosten bat eskatu zion mundu osoko 52 zientzialarik osatutako talde bati. Txosten honetan kalkulatzen denez, Txernobylgo prezipitazio erradioaktiboek 270.000 minbizi kasu inguru eragingo dituzte, eta baliteke horietatik 93.000k heriotza eragitea. Baina gainera, duela gutxi argitaratutako zenbakiek diotenez, Bielorrusian, Errusian eta Ukrainan bakarrik hondamendia 200.000 hildakoren eragilea izan omen daiteke 1990 eta 2004 bitarteko aldian. Blake Lee-Harwood, Greenpeace-eko kanpainen zuzendariak ondorengoa uste du: hildakoen kopuru osoaren ia erdiak minbiziarengatik izango direla; eta hesteetako arazoek, bihotzekoek eta zirkulazio-aparatukoek, arnasketa-arazoek, sistema endokrinokoek, eta batez ere sistema immunologikoko arazoek ere hildako asko eragingo dituztela.

• (Ingelesez) Txosten osoa

IPPNWaren 2006ko apirileko txostena

2006ko apirilean, Gerrate Nuklearraren Prebentziorako Medikuen Nazioarteko Elkartearen (ingelesez International Physicians for the Prevention of Nuclear War edo IPPNW) Alemaniako sailak txosten bat kaleratu zuen, «Txernobylen eraginak osasunean» deiturikoa. Txosten honek egin diren gainerako ikerketen emaitza asko eta askoren aurkako datuak ditu. Ikerketa zientifikoak, adituen kalkuluak eta datu ofizialak erabiliz, IPPNWaren txostenak hondamendiaren eraginen zerrenda labur dat ematen du:

• Txernobylgo Batasuna (likidatzaileen erakunde nagusia) aipatuz, txostenak dio 50.000 eta 100.000 likidatzaile bitartean hil direla 2006ra arte. 540.000 eta 900.000 likidatzaile bitartean baliaezin geratu dira.
• Likidatzaileen eta eremu kutsatuetako biztanleen seme-alabetan aurkitu diren jaiotzetiko akatsek hurrengo belaunaldiei eragin diezaiekete, eta oraindik jakin ezin daitekeen neurrian.
• Haurren hilkortasuna nabarmen ugaritu da Europako hainbat herrialdetan, Alemanian barne, Txernobylgo istripuaz geroztik. Eskuragarri dauden ikerketek 5.000 inguruan kokatu dute Europako biktima edo hildako haurren kopurua.
• Bavarian bakarrik (Alemania), 1000 eta 3000 jaiotzetiko akats gehigarri aurkitu dira Txernobylez geroztik. Beldur dira Europan Txernobylgo erradiazioak 10.000 anormaltasun larri baino gehiago eragin ote dituen.
• UNSCEAR aipatuz, 12.000 eta 83.000 sortzetiko deformazioak dituzten jaiotze bitartean espero daitezke Txernobylgo eskualdean, eta 30.000 eta 207.000 haur bitartean, kalte genetikoekin mundu osoan. Espero den kalte guztiaren %10a baizik ezin daiteke ikusi lehenbiziko belaunaldian.
• Bielorrusian soilik, 10.000 pertsona baino gehiagok tiroideko minbizia jasan dute hondamendiaz gerotik. OMEren aurreikuspenen arabera, Bielorrusiako Gomel eskualdean bakarrik 50.000 haurrek baino gehiagok tiroideko minbizia izango dute beren bizitzan zehar. Adin talde guztiak kontutan hartuz gero, Gomelen soilik tiroideko minbiziaren 100.000 kasu espero daitezke.
• Europarako aurreikusitako Txernobylek eragindako tiroideko minbizi kasuen kopurua (Sobietar Batasun ohia salbuetsita) 10.000 eta 20.000 bitartekoa da.
• Alemaniako hegoaldean, kutsadura erradioaktibo maila handiko eremu batzuetan, haurrengan oso tumore ezohikoen gorakada nabarmena gertatu da (neuroblastoma deiturikoak).
• Alemanian, Grezian, Eskozian eta Errumanian leuzemia kasuen igoera nabarmena izan da istripuaz geroztik.
• Ukrainan, Txernobylerako Ministerioaren argitalpen batean gaixotasun-tasen biderketa zehazten da: sistema endokrinoarena (25 bider gehiago 1987tik 1992ra), nerbio-sistemarena (6 bider gehiago), zirkulazio-aparatuarena (44 bider gehiago), digestio aparatuko organoena (60 bider gehiago), azaleko eta larruazalpeko ehunena (50 bider gehiago), gihar-hezurdura sistemarena eta disfuntzio psikologikoena (53 bider gehiago). Aztertutako pertsonen artean, pertsona osasuntsuen portzentajea 1987ko %59tik 1996ko %18ra igaro zen. Kutsatutako eremuetako biztanleengan, %52tik %21era. Guraso kaltetuen seme-alabengan, berriz, %81etik %30era. Hainbat urtetan zehar ikusi denez, I. erako diabetesaren tasa (intsulina behar dutenena) asko igo da ume eta gazteen artean.

IPPNWak Txernobylgo Foroaren txostenean akats larriak ere salatzen ditu. Adibidez, Foroaren txostenaren kalkuluetan (EANAren zifrak) gehienez 4.000 hildako aurreikusten dira minbizi eta leuzemiaren eraginez; eta horretarako OMEren ikerketa bat aipatzen da, izatez 8.930 hildako aurreikusten dituena aipatu arrazoiengatik. Eta OMEk erabilitako iturriak egiaztatzen badira, minbiziak eta leuzemiak eragindako hildakoak 10.000 eta 25.000 bitartean izan daitezke.

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa (PDF).
• (Alemanez) Txosten osoa (PDF).

Beste ikerketa eta arrazoibide batzuk

• Ukrainako osasun-ministroak 2006an esan zuenez, 2.400.000 ukrainar baino gehiagok, 428.000 haurrek barne, hondamendiak eragindako osasun-arazoak pairatzen dituzte. 2006ko NBEren txostenak azaldu bezala, istripuaren erruz lekualdatutakoek ondorio psikologiko negatiboak ere nozitzen dituzte Txernobylengatik.
• Committee For Nuclear Responsibility-aren (Erantzukizun Nuklearrerako Batzordea) Radiation-Induced Cancer from Low-Dose Exposure (Erradiazio-dosi txikiak jasotzeak eragindako minbizia) ikerketak Txernobylgo hondamendiak minbiziak jotako 475.368 hildako eragingo dituela kalkulatzen du.
• Beste ikerketa batek minbiziak izandako gorakada aipatzen du Suedian..
• 2006ko apirilean argitaratutako «Txernobylgo prezipitazio erradioaktiboak Europan eragindako minbiziari buruzko kalkuluak» txostenaren sumarioak, Minbiziaren Ikerketarako Nazioarteko Agentziarenak, ondoko hau baieztatzen du: ezinezkoa dela istripuak eragindako minbizi kasuak minbiziaren estatistika nazionaletan detektatu ahal izatea. Kasuen joera denboran zehar eta minbiziaren hilkortasuna Europan aztertu ondoren, emaitzek ez dute erakusten, oraingoz, minbizi-tasetan gorakadarik. Baina bai tiroideko minbizi kasuetan eta eremurik kutsatuenetan, eta hori Txernobylgo erradiazioari egotzi dakiokeen gertakaria da.. Hala ere, estatistikoki detektaezina izan arren, MINAren kalkuluen arabera, eta eragin kantzerigenoen ataririk gabeko eredu linealean oinarrituz, (100 mSvtik beherako dosi-mailan minbizia aurreikusteko erabilgarritzat hartzen ez dena), Txernobylgo hondamendiak eragindako minbiziarekin 16.000 hildako itxaron daitezke 2065 arte. Beren kalkuluek konfiantzazko bitarte oso handiak dituzte %95ean, 6.700 eta 38.000 hildako bitartean.
• Alemaniako GSFaren (Ingurugiroaren eta Osasunaren ikerketa Zentro Nazionala) ikerketa batek erakusten duenez, hondamendiaz geroztik Alemanian eta Finlandian jaiotzetiko akatsen zenbakia igo denaren ebidentziak daude

Txernobylgo biktimentzako laguntza humanitarioa

Hondamendia ezagutu zutenean, hainbat herrialdek berehalako laguntza humanitarioa eskaini zieten kaltetuei, baita epe luzerako laguntza humanitarioaren promesak egin ere.

Suitza izan zen herrialde garatuetan gehien eskaini zuenetako bat. Ondasunak eta zerbitzuak hornitu zituen zentralerako eta kaltetuentzako.

Kubak hondamendi nuklear honen biktimentzako laguntza programa bat mantendu du 1990az geroztik. Ia 24.000 gaixo izan dira jadanik Tararáko Ospitale Pediatrikoan, Habanako kanpoaldean. Ukrainatik, Errusiatik, Bielorrusiatik, Moldaviatik eta Armeniatik doaz haurrak, denak ere istripu erradioaktiboengatik kaltetuak (Brasileko gaixoak ere hartu izan dituzte, beste istripu baten biktimak). Gaixo gehienak hondamendiak erasandako ume ukrainarrak dira, estres post-traumatikotik hasi eta minbizirainoko gaitzekin. Kuban aztertu egiten dituzte eta era anitzetako tratamenduak jasotzen dituzte, baita hezur-muineko transplanteak ere leuzemia dutenentzat. Programa honetan Ukrainako Osasun Ministerioak umeen Kubarako bidaia ordaintzen du, eta programaren gainerako gastu guztiak gobernu kubatarrak hartzen ditu bere gain.

Kuban zaindutako Txernobylgo umeen %67a inguru umezurztegietatik eta babesik gabeko umeen eskoletatik datoz. Eskainitako laguntzaren eragin soziala handia da, haur hauek ez baitute ahalmen ekonomikorik beren gaixotasunak tratatzeko.

Chernobyl Children Project Internationala ere sortu zen , eta beste herrialde batzuk, esaterako Irlandak edo Kanadak ere laguntza eman zieten ume kaltetuei.

Gaur egun, herrialde askotan (Euskal Herrian ere bai) ohikoa izaten da udan Txernobylgo haur kaltetuak etxean hartzea . Horrela, elikagai garbiak jaten dituzte eta aire garbia arnasten dute hilabete batzuetan bederen. Adituen iritziz, hau oso onuragarria da umeen osasunerako.

Txernobylgo zentral nuklearraren egoera 1995az geroztik

Zentralaren jarraipena eta itxiera

1986an Ukraina Txernobylgo zentralak sortutako elektrizitatearen hain menpekoa zenez, Sobietar Batasunak kaltetu gabeko erreaktoreekin elektrizitatea ekoizten jarraitzea erabaki zuen. Erabaki hau mantendu egin zen Ukrainak independentzia politikoa lortu eta gero ere. Hori bai, agintariek hainbat neurri hartu zituzten zentrala berriztatzeko eta bere segurtasuna hobetzeko.

1995eko abenduan G7ak eta Ukrainak Ottawako memoranduma izenekoa sinatu zuten, bertan Ukrainak zentrala ixteko borondatea agertzen zuen. Ordainetan G7ak eta Europako Batasunak Ukrainari beste elektrizitate-iturri batzuk lortzen laguntzea adostu zuten, Khmelnitskyn eta Rovnon bi erreaktore nuklear berri amaitzea ordainduz eta gasbide bat eta petrolio-hodi bat eraikitzen lagunduz Turkmenistandik eta Kazakhstandik. 2000ko azaroan Europako Batzordeak 65 milioi euro agindu zituen, Ukrainari elektrizitatea lortzen laguntzeko behin-behineko aldian (2000–2003). Bitartean zentral berriak eraikiko ziren.

Funtzionamenduan zirauen azken erreaktorea 2000ko abenduaren 15ean itzali zen, Leonid Kuchma presidente ukrainarrak horretarako agindua zuzenean eta telekonferentzia bidez eman zuen ekitaldi batean.

Sarkofago berria

Sakontzeko, irakurri: «Txernobylgo sarkofago berria»

Denborak aurrera egin ahala, istripua gertatu eta handik gutxira 4. erreaktorearen inguruan eraikitako sarkofagoa degradatuz joan da erradiazioaren, beroaren eta barneko materialek sortutako korrosioaren ondorioz. Azkenean egitura erortzeko arriskua larria izateraino iritsi zen, eta horrek ondorio ikaragarriak ekarriko lituzke biztanleriarentzat eta ingurugiroarentzat.

Kutsadura arriskua gutxituko lukeen eta segurtasun-neurri guztiak beteko lituzkeen babes iraunkor baten kostua, 1998an, 768 milioi euro ingurukoa izango zela kalkulatu zuten. Ukrainak, denbora gutxian kantitate hori guztia lortzeko gai ez zenez, nazioarteko laguntza eskatu zuen. Nazioarteko hainbat konferentziak bildu dute ordutik beharrezko dirua , nahiz eta aurrekontuak apur bat gora egin duen inflazioaren erruz.

2004an emaileek 700 milioi euro baino gehiago eman zituzten sarkofago berria eraikitzeko (ordurako, guztira 1.000 milioi euro inguru eman zituzten berreskuratze-proiektuetarako), eta 2005az geroztik sarkofagoa ordezkatzeko lanetan hasiak dira, zeina 2008aren hasierarako bukatzea espero baitzuten .

Sarkofago berria eraiki aurretik, 3. erreaktorean oraindik geratzen den erregaia atera egin beharko da. Horretarako, zentralean bertan aktibitate handiko hondakinen biltegiratze-zentro bat eraikitzen ari dira.

Telesaila

• Chernobyl (2019)

Ikus, gainera

• Erradioaktibitate.
• Energia nuklear.
• Istripu nuklearren zerrenda.
• Txernobylgo esklusio eremua.
• Txernobylgo hondamendia gogoratzeko nazioarteko eguna.
• Txernobylgo sarkofago berria.
• Valerio Legasov.
• Zentral nuklear.

Ikus, gainera

• Valerio Legasov

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) Asociación Chernobil Elkartea, Bilbo.
• Bazen behin Txernobyl - Gizateriaren historiako istripu industrialik handienari buruzko lehen erakusketa.
• (Ingelesez) Chernobyl Info, kaltetuei laguntzeko gunea.
• (Ingelesez) Chernobyl's Legacy – Txernobyli buruzko Foroaren txostena (NBE), 2006an eguneratua.
• (Ingelesez) Ghost Town (Mamu Hiria), Elena izeneko motorzale batek egindako irudiak.
• (Gaztelaniaz) Mayak: bizitza erdia energia nuklearraren ondorioek markatua.
• (Ingelesez) (Gaztelaniaz) (Frantsesez) Ondorioak osasunean, ingurugiroan eta ekonomian – GreenFacts-ek eginiko laburpena NBEren txostenetik.
• Sarkofagoaren satelite bidezko ikuspegia Google Maps-en
• Telebista errusiarraren komunikatu ofiziala Txernobylgo istripuari buruz.
• (Alemanez) Txernobylgo zentral nuklearreko 4. erreaktorearen "slideshow"a, 2006
• Zabor nuklearra gainetik kendu ezinik Zientzia.net (1993)
• Erreaktore nuklearrez inguratuta Zientzia.net (1994)
• Hondakin erradioaktiboak gure oinordekoentzat Zientzia.net (1999)
• Txernobil: lurrikara 25. urteurrenean Zientzia.net (2011)

• Datuak: Q486
• Multimedia: Chernobyl disaster / Q486