შინაარსზე გადასვლა

ესტონეთი

ბმულების რედაქტირება
Checked
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ესტონეთის რესპუბლიკა
Eesti Vabariik
ესტონეთი
ესტონეთის
დროშა გერბი
ჰიმნი: 
ესტონეთის მდებარეობა ევროპაში
ესტონეთის მდებარეობა
ესტონეთის მდებარეობა ევროპაში
ესტონეთის მდებარეობა
დედაქალაქი
და უდიდესი ქალაქი		ტალინი
59°25′ ჩ. გ. 24°45′ ა. გ. / 59.417° ჩ. გ. 24.750° ა. გ. / 59.417; 24.750
ოფიციალური ენა ესტონური [ა]
აღიარებული რეგიონული ენები
ეთნიკური ჯგუფები (2013[1])
ეთნოქორონიმი ესტონელი
მთავრობა საპარლამენტო რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი კერსტი კალიულაიდი
 -  პრემიერ-მინისტრი კაია კალასი
საკანონმდებლო ორგანო რიიგიკოგუ
დამოუკიდებლობა
 -  ავტონომიის გამოცხადება 12 აპრილი, 1917 
 -  დამოუკიდებლობის
დეკლარაცია შემდეგ აღიარება		 24 თებერვალი, 1918
2 თებერვალი, 1920 
 -  საგარეო ოკუპაცია 1940–1991 
 -  დამოუკიდებლობის აღდგენა 20 აგვისტო, 1991 
 -  ევროკავშირში გაწევრიანება 1 მაისი, 2004 
ფართობი
 -  სულ 45 227 კმ2 [გ](132-ე)
 -  წყალი (%) 4.45 %
მოსახლეობა
 -  2014 შეფასება 1 315 819[2] (154-ე)
 -  2011 აღწერა 1 294 486[3]
 -  სიმჭიდროვე 29 კაცი/კმ2 (181-ე)
მშპ (მუპ) 2014 შეფასება
 -  სულ $29.944 მილიარდი[4]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $23 213[4] (47-ე)
მშპ (ნომინალი) 2014 შეფასება
 -  სულ $24.284 მილიარდი[4]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $20 179[4] (41-ე)
ჯინი (2012)negative increase 32.5[5]
საშუალო
აგი (2013) 0.840[6]
ძალიან მაღალი · 33-ე
ვალუტა ევრო (€) [დ] (EUR)
სასაათო სარტყელი UTC+02:00 (UTC+2)
 -  ზაფხული (DST) UTC+03:00 (UTC+3)
მოძრაობა მარჯვენა
სატელეფონო კოდი +372
ISO 3166 კოდი EE
ინტერნეტ-დომენი .ee [ე]
ა. კონსტიტუციის თანახმად, ერთადერთ ოფიციალურ ენას ესტონური წარმოადგენს.[7] სამხრეთის მაზრებში, მასთან ერთად ვიროზე და სეტუზეც ლაპარაკობენ. რუსული არაოფიციალური სალაპარაკო ენაა იდა-ვირუმაასა და ტალინში, საბჭოთა კავშირის ომის შემდგომი პოლიტიკის შედეგად.
ბ. მოიცავს 5,4 % ვიროებსა და 0,93 % სეტოებს.[8]
გ. რუსეთ-ესტონეთის 1920 წლის ტარტუს ხელშეკრულებით განსაზღვრული იყო 47 549 კმ². ამჟამად, დარჩენილი 2323 კმ² კვლავ ოკუპირებულია რუსეთის მიერ, როგორც საკუთარი ტერიტორია. დათმობილი ტერიტორიები მოიცავს ყოფილი პეჩორის მაზრის დიდ ნაწილსა და მდინარე ნარვის მიმდებარე ტერიტორიებს, მათ შორის ივანგოროდი (იანილინი). პეჩორი რუსეთის კონტროლქვეშ რჩება.
დ. ესტონური კრონი (EEK) 2011 წლამდე.
ე. ევროკავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებთან ერთად, აგრეთვე გამოიყენება დომენი .eu.

ესტონეთი (ესტ. Eesti), ოფიციალურად ესტონეთის რესპუბლიკა (ესტ. Eesti Vabariik) — სუვერენული სახელმწიფო ჩრდილოეთ ევროპაში, ბალტიისპირეთში. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება ფინეთის ყურე, დასავლეთიდან ბალტიის ზღვა, სამხრეთით ლატვია (343 კმ.) ხოლო აღმოსავლეთით ჩუდ-ფსკოვის ტბა და რუსეთი (338,6 კმ).[9] ტერიტორიაში შედის ძირითადი ნაწილი და ბალტიის ზღვის 2,222 კუნძული; მთლიანი ფართობი 42,388 კმ2-ია და ხასიათდება ნოტიო კონტინენტური კლიმატით. ტალინი, ესტონეთის დედაქალაქი, და ტარტუ ქვეყნის უდიდესი ქალაქებია ურბანული ტერიტორიების მხრივ; სხვა აღსანიშნავ ქალაქებს მიეკუთვნება ნარვა, პიარნუ, კოჰტლა და ვილიანდი. ქვეყნის ოფიციალური ენა, ესტონური ენა, არის მეორე ყველაზე გავრცელებული ენა ფინურ ენებში.

არის დემოკრატიურლი უნიტარული საპარლამენტო რესპუბლიკა, რომელიც დაყოფილია 15 მუნიციპალიტეტად. 1.3 მილიონი მცხოვრებით ესტონეთი ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად დასახლებული ქვეყანა ევროპის კავშირის, ევროზონის, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცის, შენგენის ზონის, ნატოს და გაეროს უშიშროების საბჭოს წევრებს შორის.[10]

ესტონეთი არის განვითარებული ქვეყანა მოწინავე, მაღალშემოსავლიანი ეკონომიკით, რომელიც ევროკავშირის ქვეყნებს შორის 2004 წლიდან ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდია.[11] ადამიანის განვითარების ინდექსი ქვეყანაში ძალიან მაღალია;[6] აგრეთვე მაღალ დონეზეა ეკონომიკური და სამოქალაქო თავისუფლება,[12] განათლება[13] და პრესის თავისუფლება.[14] ესტონეთის მოქალაქეები იღებენ საყოველთაო ჯანდაცვას,[15] უფასო განათლებასა[16] და ყველაზე ხანგრძლივ ანაზღაურებად დეკრეტულ შვებულებას ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციაში.[17] ქვეყანას ჰყავს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ციფრულად-მოწინავე საზოგადოება:[18] 2005 წელს ესტონეთი გახდა პირველი სახელმწიფო, რომელმაც არჩევნები ჩაატარა ინტერნეტით, ხოლო 2014 წელს, პირველი სახელმწიფო, რომელმაც უზრუნველყო ელექტრონული რეზიდენცია.

სახელწოდება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • ოფიციალური: ესტონეთის რესპუბლიკა.
  • ეროვნული: Eesti Vabariik.
  • ეტიმოლოგია: სახელი მომდინარეობს გერმანულიდან Eistland, Astland, „აღმოსავლეთის გზა“. სხვა ვერსიით იგი ლიტვურ მდინარეს უკავშირდება. სკანდინავურ საგებში ნახსენებია Estland და Eisr, ხოლო ლათინურ ქრონიკებში - Estia, Hestia, Estonia.

გეოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ესტონეთის გეოგრაფია.

ქვეყანა მდებარეობს ევროპის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ბალტიის ზღვის სანაპიროზე, ჩრდილოეთის 57.3° და 59.5° განედებსა და აღმოსავლეთის 21.5° და 28.1° გრძედებს შორის. საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან არის 50 მეტრი. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია რუსეთი და ლატვია. ფართობი – 45 226 კვ. კმ.

კონტინენტური ნაწილის გარდა, ესტონეთს უჭირავს ბალტიის ზღვის სიდიდით მეორე არქიპელაგი (ოლანდის არქიპელაგის შემდეგ). კერძოდ: მოონზუნდის არქიპელაგი. ორი უდიდესი კუნძულით: საარემაა და ჰიიუმაა. მათ გარდა, ამ არქიპელაგში ასობით მომცრო კუნძული შედის. შიდა წყლებიდან უმთავრესი სტრატეგიული რესურსია ტბა პეიპსი იარვი. რომელიც აღმოსავლეთ საზღვრის დიდ ნაწილს წარმოადგენს ესტონეთსა და რუსეთის ფედერაციას შორის. (ქართულში ეს ტბა უფრო ცნობილია მისი რუსული სახელწოდებით: ჩუდის ტბა).

პეიპსი იარვიდან გამოედინება მდინარე ნარვა. რომელიც ამ ტბას ბალტიის ზღვასთან აერთებს, ჩაედინება რა თავად ბალტიის ზღვაში.

კლიმატი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ესტონეთი მოქცეულია ჩრდილოეთ ზომიერი სარტყელის ზონაში, სადაც ზღვის და კონტინენტური კლიმატი ერთმანეთს ერწყმის. ვხვდებით თითქმის თანაბარი ხანგრძლივობის 4 სეზონს. ყველაზე თბილ თვეში, ივლისში, საშუალო ტემპერატურა კუნძულებზე 16.3 გრადუსია, ხოლო ქვეყნის შიდა ნაწილში - 18.1 გრადუსი; ხოლო ყველაზე ცივ თვეში, თებერვალში, კუნძულებზე საშუალოდ −3.5 გრადუსი, ხოლო ქვეყნის შიდა ნაწილში −7.6 გრადუსი ფიქსირდება. საშუალო წლიური ტემპერატურა 5.2 გრადუსია.[19] 1961-1990 წლებში ნალექების წლიური საშუალო მაჩვენებელი 535-727 მმ-მდე მერყეობდა.[20] თოვლის საფარს, რომელიც სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში უფრო მაღალია, ჩვეულებრივ ვხვდებით შუა დეკემბრიდან გვიან მარტამდე.

ბიომრავალფეროვნება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ევროპის მრავალ ქვეყანაში გადაშენებული სახეობა ესტონეთში ჯერ კიდევ გვხვდება. ძუძუმწოვრებიდან ესტონეთში გვხვდება: რუხი მგელი, ფოცხვერი, მურა დათვი, წითელი მელა, მაჩვი, გარეული ღორი, ლოსი, კეთილშობილი ირემი, ევროპული შველი, თახვი, წავი, გრძელდინგა სელაპი და რგოლებიანი ნერპა. გადაშენების პირას მყოფი წაულას პოპულაცია წარმატებით აღადგინეს კუნძულ ჰიიუმააში; აგრეთვე, ციმბირული მფრინავი ციყვი პოპულაცია აღადგინეს აღმოსავლეთ ესტონეთში.[21][22]

შემოსახლებული სახეობების, მაგალითად, ხალებიანი ირემი, ენოტისმსგავსი ძაღლი და ონდატრა, ნახვა დღესდღეობით მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზეა შესაძლებელი.[23] ესტონეთში 300-ზე მეტი ფრინველის სახეობაა ნაპოვნი; მათ შორის არის: თეთრკუდა ფსოვი, მთის არწივი, სოღო, იშხვარი, ლაკლაკი, ბუს მრავალი სახეობა, ბატი და მრავალი სხვა.[24] „Barn swallow“ არის ესტონეთის ეროვნული ჩიტი.[25]

დაცული ადგილები ფარავს ესტონეთის სახმელეთო ტერიტორიის 18%-ს, ხოლო საზღვაო ტერიტორიის - 26%-ს. ქვეყანაში ვხვდებით 6 ეროვნულ პარკს, 159 ნაკრძალსა და მრავალ სხვა დაცულ ტერიტორიას.[26]

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ესტონეთის ისტორია.
რკინის ხანის არტეფაქტები სოფელ კუმნადან.[27]

1988 წელს მიიღეს ახალი კონსტიტუცია, რომლითაც განისაზღვრა ქვეყნის სუვერენიტეტი. 1991 წელს მიიღო სრული დამოუკიდებლობა, რაც აღიარებულ იქნა გაეროს მიერ. 2002 წლის ბოლოს ესტონეთის უახლეს ისტორიაში ორი მნიშვნელოვანი მოვლენა მოხდა - ქვეყანამ მიიღო ოფიციალური მიწვევა ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანებაზე, 2004 წლის აპრილში კი ამ ორგანიზაციათა სრულუფლებიანი წევრი გახდა. საბჭოთა მემკვიდრეობა თავის კვალს დღესაც ამჩნევს ქვეყნის ცხოვრებას - რუსულენოვანი მოსახლეობა პრაქტიკულად მოქალაქეობის არმქონეა. ამის მიზეზია ის ფაქტი, რომ ერთი ნაწილი ვერ აბარებენ გამოცდას სახელმწიფო ენის ცოდნაზე, ხოლო მეორე ნაწილი ვერ ხედავს აუცილებლობას ესტონეთის მოქალაქეობის მიღებისა.

სახელმწიფო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • სახელმწიფო სისტემა: განვითარებადი დემოკრატია.
  • სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი ტოომას ჰენდრიკ ილვესი (Toomas Hendrik Ilves) (2006).
  • მთავრობის მეთაური : პრემიერ-მინისტრი.
  • საკანონმდებლო ორგანო: ერთპალატიანი პარლამენტი -რიიგიკოგუ (Riigikogu) (101 წევრი).
  • ადმინისტრაციული დაყოფა: 15 ოლქი (maakond).

დემოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
The population of Estonia, from 1960 to 2019, with a peak in 1990.
ესტნეთის მოსახლეობა 1960-2019 წლებში. ცვლილებები მეტწილად საბჭოთა მიგრაციასა და ემიგრაციას მიეწერება[28]

მეორე მსოფლიო ომამდე, ეთიკურად ესტონელები შეადგენდნენ ქვეყნის მოსახლეობის 88%-ს, ხოლო ეროვნული უმცირესობების წილი 12% იყო.[29] 1934 წელს ეთნიკურ უმცირესობებს შორის რაოდენობით გამოირჩეობდნენ: რუსები, გერმანელები, შვედები, ლატვიელები, ებრაელები, პოლონელები, ფინელები და იზორიელები.

ესტონეთში ბალტიელ გერმანელთა წილი, 1881–1934 წლებში, 5.3 %-დან (~46,700) 1.3 %-მდე (16,346) დაეცა, რაც ძირითადად განაპირობა გერმანიაში ემიგრაციამ და XX საუკუნეში ესტონეთის დამოუკიდებლობის მოპოვებამ.

1945-1989 წლებში ქვეყნის მთლიან მოსახლეობაში ესტონელთა წილი 61%-მდე დაეცა, რაც ძირითადად საბჭოთა პროგრამით იყო გამოწვეული; საბჭოეთი ხელს უწყობდა მუშათა ემიგრაციას რუსეთიდან, უკრაინიდან და ბელარუსიდან. 1989 წლისთვის ეთნიკური უმცირესობების წილმა ქვეყანაში მესამედს გადააჭარბა, რადგან არა-ესტონელთა რიცხვი დაახლოებით ხუთჯერ გაიზარდა.

თანამედროვე ესტონეთი ეთნიკურად ჰეტეროგენული ქვეყანაა, მაგრამ ეს არ ვრცელდება მის ყველა მუნიციპალიტეტზე: 15 მუნიციპალიტეტიდან 13 მათგანში მოსახლეობის 80%-ზე მეტი ესტონელია, ხოლო არა-ესტონელი მოსახლეობა ძირითადად 2 მუნიციპალიტეტშია კონცენტრირებული. ყველაზე ჰეტეროგენული ჰომოგენული მუნიციპალიტეტი არის ჰიიუმაა, სადაც ესტონელები მოსახლეობის 98.4 % შეადგენენ. ხოლო ჰარიუმაასა და იდა-ვირუმაას მუნიციპალიტეტებში ესტონელთა წილი, შესაბამისად, 60 % და 20 % არის. მთლიანი მოსახლეობის 25.6 %-ს რუსები წარმოადგენენ, თუმცა რუსთა წილი ჰარიუმააში 36 %, ხოლო იდა-ვირუმააში 70 %-ია.

რელიგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რელიგია 2000 წლის აღწერა[30] 2011 წლის აღწერა[31]
რიცხვი % რიცხვი %
აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია 143,554 12.80 176,773 16.15
ლუთერანობა 152,237 13.57 108,513 9.91
ბაპტიზმი 6,009 0.54 4,507 0.41
რომის კათოლიკური ეკლესია 5,745 0.51 4,501 0.41
იეჰოვას მოწმეები 3,823 0.34 3,938 0.36
სტაროვერები 2,515 0.22 2,605 0.24
კრების ეკლესია 223 0.02 2,189 0.20
ესტონური ნეოპაგანიზმი 1,058 0.09 1,925 0.18
ტაარას მორწმუნეები 1,047 0.10
ორმოცდაათიანელობა 2,648 0.24 1,855 0.17
მუსლიმანობა 1,387 0.12 1,508 0.14
ადვენტისტები 1,561 0.14 1,194 0.11
ბუდიზმი 622 0.06 1,145 0.10
მეთოდიზმი 1,455 0.13 1,098 0.10
სხვა რელიგია 4,995 0.45 8,074 0.74
არა-რელიგიური 450,458 40.16 592,588 54.14
უცნობი 343,292 30.61 181,104 16.55
სულ1 1,121,582 100.00 1,094,564 100.00

115 წელზე უფროსი მოსახლეობა.

ესტონეთს გააჩნია მდიდარი და მრავალფეროვანი რელიგიური ისტორია, მაგრამ ბოლო წლების განმავლობაში ქვეყანაში თანდათან მცირდება რელიგიის მიმდევართა რიცხვი: გამოკითხვებში მოსახლეობის სულ უფრო დიდი ნაწილი აცხადებს თავს არა-რელიგიურად. ეთნიკურ უმცირესობებს შორის უდიდეს ჯგუფებს ადგენენ სხვადასხვა ქრისტიანული მიმდინერეობების მიმდევრები; მათ შორის არიან: ლუთერანები, აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმდევრები; შედარებით მცირე რაოდენობით მიმდევარი ჰყავს იუდაიზმს, ისლამსა და ბუდიზმს.

ესტონელები XIII საუკუნეში ტევტონთა ორდენის რაინდების მიერ გაქრისტიანდნენ. პროტესტანტულმა რეფორმამ განაპირობა 1686 წელს ლუთერული ეკლესიის დაარსება. მეორე მსოფლიო ომამდე ესტონეთის დაახლოებით 80% იყო პროტესტანტი, მეტწილად ლუთერანები,[32][33][34] შემდეგ მოსდევდნენ კალვინისტები და სხვა პროტესტანტული მიმდინარეობების მიმდევრები. ბევრი ესტონელი მიიჩნევს, რომ დიდად რელიგიური არაა, რადგან XIX საუკუნის განმავლობაში რელიგია გერმანიის ფეოდალურ მმართველობასთან ასოცირდება მათთვის.[35]

დღეს ესტონეთის კონსტიტუცია უზრუნველყოფს რელიგიის თავისუფლებას, ეკლესიისა და სახელმწიფოს განცალკევებას და ინდივიდუალური უფლებების დაცვას რწმენისა და რელიგიის შესახებ.[36] Dentsu Communication Institute Inc-ის თანახმად, ესტონეთი მსოფლიოში ერთ – ერთი ყველაზე ნაკლებად რელიგიური ქვეყანაა: მოსახლეობის 75,7% აცხადებს, რომ არა-რელიგიურია. ლუთერანული მსოფლიო ფედერაციის თანახმად, ისტორიულ ლუთერანულ დასახელებაში მათ 180,000 რეგისტრირებული წევრი ჰყავთ.[37]

ევრობარომეტრის მიერ 2012 წელს ევროკავშირში ჩატარებული რელიგიური გამოკითხვის მიხედვით, ქრისტიანები ესტონეთში უდიდეს ჯგუფს ქმნიან, რომელშიც შედის ესტონელების 45%.[36] ხოლო ქრისტიანულ ჯგუფებს შორის უდიდესი აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესიაა, რომელშიც ესტონელების 17% ირიცხება;[36] შემდეგ მოდის პროტესტანტები 6%-ით და ქრისტიანული განშტოებები 22%-ით. არა-რელიგიურ/აგნოსიტებს მიეკუთვნება მოსახლეობის 22%, ათეისტებს 15%, ხოლო 15%-ის რელიგიური ფონი გაურკვეველია.[36]

ენა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელმწიფო ენა, ესტონური, ეკუთვნის ურალური ენების ფინურ ჯგუფს. ესტონური ენა მჭიდრო კავშირშია ფინურთან, რომელზეც ფინეთში, ფინეთის ყურის მეორე მხარეს საუბრობენ და არის ერთ-ერთი ისეთი ევროპული ენა, რომელსაც ინდოევროპული წარმომავლობა არ აქვს.

დიალექტების, სეტოსა და ვოროს ჩათვლით, სამხრეთ ესტონურ ენაზე ქვეყანაში დაახლოებით 100,000 მცხოვრები ლაპარაკობს. ამ ენაზე ძირითადად ესტონეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში საუბრობენ.

ნაკლებად გავრცელებულ ენებს შორის პირველ ადგილს რუსული იკავებს. ესტონეთში ვხვდებით ქალაქებს, სადაც რუსულ მოსაუბრეთა შედარებით დიდ რაოდენობაა თავმოყრილი (განსაკუთრებით დიდი რაოდენობაა კონცენტრირებული ნარვაში). რუსულად ძირითადად ლაპარაკობენ 40-70 წლის ესტონელები, რადგან 1944-1991 წლებში რუსული ესტონეთის არაოფიციალური ენა იყო: საბჭოთა კავშირში იგი ისწავლებოდა, როგორც მეორე სავალდებულო ენა.

ესტონელი მოსწავლეები ყველაზე ხშირად სწავლობენ ინგლისურ, რუსულ, გერმანულ და ფრანგულ ენებს. სხვა პოპულარული ენებს მიეკუთვნება ფინური, ესპანური და შვედური.[38]

ეკონომიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მემკვიდრეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კურესაარე ციხე-დარბაზი საარემააში
  • არქიტექტურა:
    • ტალინი - ისტორიული ცენტრი, რატუშა (XV ს.), ოლევისტეს გილდია (XV ს.), დომინიკანელთა მონასტერი (XIII ს.), მიხეილის ტაძარი (XIII ს.), წმ. ბრიგიტას ტაძარი (XV ს.);
    • ტარტუ - რატუშა (XVIII ს.), წმ. პეტრესა და პავლეს ტაძარი (XIII ს.);
    • ნარვა -XV ს-ის ციხე-სიმაგრე;
  • ლიტერატურა - ესტონური ეპოსი კალევიპოეგი (1857-1861).

სპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: სპორტი ესტონეთში.
large crowd of skiers participating in the marathon
ტარტუს მარათონი 2006 წელს

ესტონეთის კულტურაში სპორტს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. 1918 წელს რუსეთიდან დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, ესტონეთმა ერის სტატუსით პირველად იასპარეზა 1920 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე, მიუხედავად იმისა, რომ ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი 1923 წელს შეიქმნა. ესტონელი სპორტსმენები ოლიმპირ თამაშებში მონაწილეობას იღებდნენ მანამ, სანამ 1940 წელს ქვეყანა საბჭოთა კავშირს შეუერთდებოდა. 1980 წლის ზაფხულის ოლიმპიადის სეილინგის „რეგეტა“ ჩატარდა ესტონეთის დედაქალაქ ტალინში. 1991 წელს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, ესტონეთი ყოველ ოლიმპიურ თამაშებზე ასპარეზობს. ესტონელებს მედლების უმეტესი ნაწილი მოგებული აქვთ სპორტის ისეთ სახეობებში, როგორებიცაა: „Track and field“, ოლიმპიური ძალოსნობა, ჭიდაობა, „Cross-country skiing“. მოსახლეობის რაოდენობის გათვალისწინებით, ესტონეთს ოლიმპიურ თამაშებში ბევრი დიდი წარმატება აქვს მიღწეული. ესტონელებმა საუკეთესო შედეგი (მე-13 ადგილი მედლების მხრივ) დააფიქსირეს 1936 წლის ზაფხულის ოლიმპიადაზე, აგრეთვე მედლების რაოდენობით მე-12 ადგილი დაიკავეს 2006 წლის ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზეც.

ესტონელი სპორტსმენებიდან აღსანიშნავია: მოჭიდავეები: კრისტან პალასალუ, იოჰან კოტკასი, ვოლდემარ ვალი და ჯორჯ ლურიჩი; მოთხილამურეები: ანდრუს ვეერპალუ და კრისტინა სმიგუნ-ვაჰი, ძალოსნები: ალფრედ ნეულანდი და ჯაან ტალტსი; მოფარიკავე ნიკოლაი ნოვოლსოვი; დეკ-ათლეტი ერკი ნული; ჩოგბურთელები: კაია კანეპი და ანეტ კონტავეი, ველოსიპედისტები: ჟაან კირსიპუ და ერიკა სამულაე.

პოლ კერესი, ესტონელი და საბჭოელი ჭადრაკის გრანდმასტერი, 1930-იანი წლებიდან 1960-იან წლებამდე იყო მსოფლიოს საუკეთესო მოთამაშეთა სიაში. კიიკინგი, სპორტის შედარებით ახალი სახეობა, 1993 წელს გამოიგონა ესტონელმა ადო კოსკმა.

ესტონეთში აღსანიშნავ სპორტის სახეობებს შორის არის კალათბურთიც. ქვეყნის უმაღლეს საკალათბურთო ლიგას მოიხსენიებენ, როგორც Korvpalli Meistriliiga. ტარტუს უნივერსიტეტის საკალათბურთო გუნდს აღნიშნული ჩემპიონატი 26-ჯერ აქვს მოგებული. ესტონეთის კლუბები აგრეთვე მონაწილეობენ ევროპულ და რეგიონალურ შეჯიბრებებში.

ბიბლიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
მთავრობა
ზოგადი ინფორმაცია
მოგზაურობა

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Population and housing census – Population and Housing Census 2011 – Preliminary data. Database Update 17. Statistics Estonia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 ნოემბერი 2014. ციტირების თარიღი: 16 January 2013.
  2. ↑ Statistics Estonia. Stat.ee (1 January 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 აპრილი 2016. ციტირების თარიღი: 3 აგვისტო 2014.
  3. ↑ PHC 2011 RESULTS. Statistics Estonia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 ოქტომბერი 2016. ციტირების თარიღი: 16 January 2011.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 *April 2014 Edition, Gross Domestic Product per capita, current prices, U.S. dollars.
  5. ↑ Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC). Eurostat Data Explorer. ციტირების თარიღი: 5 January 2014.
  6. ↑ 6.0 6.1 2014 Human Development Report Summary გვ. 21–25. United Nations Development Programme (2014). ციტირების თარიღი: 27 July 2014.
  7. ↑ ესტონეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია, მე-6 თავი
  8. ↑ Võrokesed ees, setod järel. postimees.ee (13 July 2012).
  9. ↑ Estonian Republic.
  10. ↑ „Gallery: Estonia gains non-permanent UN Security Council seat“. ERR News. ERR. 7 June 2019. ციტირების თარიღი: 7 June 2019.
  11. ↑ „Estonian Economic Miracle: A Model For Developing Countries“. Global Politician. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 June 2011. ციტირების თარიღი: 5 June 2011.
  12. ↑ Asian countries dominate, science teaching criticised in survey. Yahoo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-08-15. ციტირების თარიღი: 2020-08-05.
  13. ↑ Estonia OECD 2016.
  14. ↑ Press Freedom Index 2016. Reports Without Borders. ციტირების თარიღი: 29 May 2016.
  15. ↑ Comparing Performance of Universal Health Care Countries, 2016 Fraser Institute
  16. ↑ Estonia OECD 2016.
  17. ↑ „Which countries are most generous to new parents?“. The Economist. ციტირების თარიღი: 28 October 2016..
  18. ↑ „Welcome to E-stonia, the world's most digitally advanced society“. Wired. ციტირების თარიღი: 20 October 2018.
  19. ↑ Keskmine ohutemperatuur (°C) 1971–2000. Emhi.ee. ციტირების თარიღი: 2 June 2010.
  20. ↑ Sademed, õhuniiskus. Emhi.ee. ციტირების თარიღი: 2 June 2010.
  21. ↑ Taylor, Neil (2014) Estonia. Bradt Travel Guides, გვ. 6–7. ISBN 9781841624877. 
  22. ↑ Taylor, Neil (2014) Estonia. Bradt Travel Guides, გვ. 4. ISBN 9781841624877. 
  23. ↑ Mammals in Estonia. Estonian Nature Tours (Autumn 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 აპრილი 2019. ციტირების თარიღი: 26 December 2018.
  24. ↑ Taylor, Neil (2014) Estonia. Bradt Travel Guides, გვ. 7–8. ISBN 9781841624877. 
  25. ↑ Spilling, Michael (2010) Estonia. Marshall Cavendish, გვ. 11. ISBN 9781841624877. 
  26. ↑ Nature conservation in Estonia. Estonian Environmental Board (16 November 2017). ციტირების თარიღი: 23 February 2018.
  27. ↑ (29 September 2007) Through Past Millennia: Archaeological Discoveries in Estonia. Books.google.com. ციტირების თარიღი: 2 June 2010. 
  28. ↑ Rahvaarv, 1. jaanuar, aasta. Statistics Estonia. ციტირების თარიღი: 10 October 2019.
  29. ↑ Ethnic minorities in Estonia: past and present. Einst.ee (26 December 1998). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 August 2011. ციტირების თარიღი: 2 June 2010.
  30. ↑ PC231: POPULATION BY RELIGIOUS AFFILIATION AND ETHNIC NATIONALITY. Statistics Estonia (31 March 2000). ციტირების თარიღი: 9 January 2014.
  31. ↑ PC0454: AT LEAST 15-YEAR-OLD PERSONS BY RELIGION, SEX, AGE GROUP, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 31 DECEMBER 2011. Statistics Estonia (31 December 2011). ციტირების თარიღი: 9 January 2014.
  32. ↑ Ivković, Sanja Kutnjak; Haberfeld, M.R. (10 June 2015) Measuring Police Integrity Across the World: Studies from Established Democracies and Countries in Transition (English). Springer, გვ. 131. ISBN 9781493922796. „Estonia is considered Protestant when classified by its historically predominant major religion (Norris and Inglehart 2011) and thus some authors (e.g., Davie 2003) claim Estonia belongs to Western (Lutheran) Europe, while others (e.g., Norris and Inglehart 2011) see Estonia as a Protestant ex-Communist society.“ 
  33. ↑ Ringvee, Ringo. (16 September 2011) Is Estonia really the least religious country in the world?. The Guardian. ციტატა: „For this situation there are several reasons, starting from the distant past (the close connection of the churches with the Swedish or German ruling classes) up to the Soviet-period atheist policy when the chain of religious traditions was broken in most families. In Estonia, religion has never played an important role on the political or ideological battlefield. The institutional religious life was dominated by foreigners until the early 20th century. The tendencies that prevailed in the late 1930s for closer relations between the state and Lutheran church [...] ended with the Soviet occupation in 1940.“ ციტირების თარიღი: 14 October 2014.
  34. ↑ Edovald, Triin; Felton, Michelle; Haywood, John; Juskaitis, Rimvydas; Lund-Lack, Simon; Middleton, Nicholas (2010) World and Its Peoples: Estonia, Latvia, Lithuania, and Poland. Marshall Cavendish, გვ. 1066. ISBN 9780761478966. „It is usually said that Estonia is a Protestant country; however, the overwhelming majority of Estonians, some 72 percent, are nonreligious. Estonia is the European Union (EU) country with the greatest percentage of people with no religious belief. This is in part, the result of Soviet actions and repression of religion. When the Soviet Union annexed Estonia in 1940, church property was confiscated, many theologians were deported to Siberia, most of the leadership of Evangelical Lutheran Church went into exile, and religious instruction was banned. Many churches were destroyed in the German occupation of Estonia, from 1941 through 1944, and in World War II (1939–1945), and religion was actively persecuted in Estonia under Soviet rule 1944 until 1989, when some measure of tolerance was introduced.“ 
  35. ↑ Estonia – Religion. Country Studies. ციტირების თარიღი: 2 June 2010.
  36. ↑ 36.0 36.1 36.2 36.3 "Discrimination in the EU in 2012", Special Eurobarometer, 383 (European Union: European Commission): p. 233, 2012, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_393_en.pdf. წაკითხვის თარიღი: 14 August 2013 The question asked was "Do you consider yourself to be...?" With a card showing: Catholic, Orthodox, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, and Non-believer/Agnostic. Space was given for Other (SPONTANEOUS) and DK. Jewish, Sikh, Buddhist, Hindu did not reach the 1% threshold.
  37. ↑ Churches in Estonia. lutheranworld.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 16 February 2016.
  38. ↑ Estonian Foreign Languages Strategy 2009 – 2015. Ministry of Education and Research. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 22 August 2014.
  39. ↑ Estonia. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 21 April 2011.
ხ • გ • რ
ქვეყნები
კონფლიქტური ზონები
ორგანიზაციები
რევოლუციები

ვარდების (საქართველო) · ნარინჯისფერი (უკრაინა) · ტიტების (ყირგიზეთი) · 2010 წლის გადატრიალება (ყირგიზეთი) · ევრომაიდანი (უკრაინა) · ხავერდოვანი (სომხეთი)

შეიარაღებული
კონფლიქტები

ყარაბაღის ომი · საქართველოს სამოქალაქო ომი · ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი · აფხაზეთის ომი · დნესტრისპირეთის ომი · გაგაუზიის კონფლიქტი · ოსეთ-ინგუშეთის კონფლიქტი · ჩეჩნეთის პირველი ომი · ჩეჩნეთის მეორე ომი · შეტაკებები ცხინვალის რეგიონში (2004) · რუსეთ-საქართველოს ომი · ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში · ყარაბაღის მეორე ომი · რუსეთის შეჭრა უკრაინაში

ხ • გ • რ
ევროკავშირის
წევრები
დანარჩენი ევროპა

აზერბაიჯანის დროშა აზერბაიჯანი2 · ალბანეთის დროშა ალბანეთი · ანდორის დროშა ანდორა · ბელარუსის დროშა ბელარუსი · ბოსნია და ჰერცეგოვინის დროშა ბოსნია და ჰერცეგოვინა · გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო3 · ვატიკანის დროშა ვატიკანი · თურქეთის დროშა თურქეთი2 · ისლანდიის დროშა ისლანდია · ლიხტენშტაინის დროშა ლიხტენშტაინი · მოლდოვის დროშა მოლდოვა · მონაკოს დროშა მონაკო · მონტენეგროს დროშა მონტენეგრო · ნორვეგიის დროშა ნორვეგია3 · რუსეთის დროშა რუსეთი2 · სან-მარინოს დროშა სან-მარინო · საქართველოს დროშა საქართველო2 · სერბეთის დროშა სერბეთი · სომხეთის დროშა სომხეთი1 · უკრაინის დროშა უკრაინა · ყაზახეთის დროშა ყაზახეთი2 · შვეიცარიის დროშა შვეიცარია · ჩრდილოეთ მაკედონიის დროშა ჩრდილოეთი მაკედონია

1 მთლიანად აზიაში, მაგრამ კულტურულ-პოლიტიკური კავშირები აქვს ევროპასთან.
2ქვეყნების დიდი ნაწილი აზიაშია.
3აქვს დამოკიდებული და მსგავსი ტერიტორიები ევროპის გარეთ
ხ • გ • რ
ხ • გ • რ
ბალტიის ზღვის ქვეყნები
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ესტონეთი&oldid=4677938“-დან