მალტის ისტორია

ნეოლითის ხანის ტაძარი მნაიდრაში

მალტა უძველესი დროიდან დასახლებული კუნძული იყო, ამას ადასტურებს არქეოლოგიური გათხრებიც. ადამიანის პირველი ნასახლარები აქ ჩვენს ერამდე 5200 წლით თარიღდება. უკვე მოგვიანებით ეს ტერიტორია მსოფლიოს უძლიერესი იმპერიის შემადგენელი ნაწილი გახდა. სწორედ ამიტომ ეს ტერიტორია განიცდიდა სხვადასხვა კულტურის გავლენას. მალტის კუნძული მჭიდრო კავშირშია ჩრდილოეთით არსებულ კუნძულ სიცილიასთან, ამ ორ ტერიტოირას შორის პირველი ურთიერთობები უძველეს დროში დამყარდა.

მალტა შედიოდა: ძველი საბერძნეთის, ფინიკიის, კართაგენის, რომის იმპერიის და არაბების ხალიფატის შემადგენლობაში. უკვე მოგვიანებით ეს ტერიტორია ოსმალეთის გამუდმებული თავდასხმის ობიექტი გახდა. 1798 წელს მალტა ოკუპირებული იქნა საფრანგეთის მიერ, თუმცა აქ ფრანგების მმართველობა ხანგრძლივი არ გამოდგა. ნაპოლეონ ბონაპარტის მარცხის შემდეგ, ევროპაში გაიმართა ვენის კონგრესი. კონგრესისი გადაწყვეტილებით ეს ტერიტორია დიდი ბრიტანეთის შემადგენლობაში შევიდა, მალტაზე 164 წელი ბრიტანეთის შემადგენლობაში დარჩა. 1964 წელს ქვეყანამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, ის კონსტიტციურ მონარქიული სახელმწიფო გახდა. 1974 წელიდან მალტა საპარლამენტო რესპუბლიკაა. 2004 წლიდან ქვეყანა შეუერთდა ევროკავშირს, 2008 წლიდან მალტის ვალუტა ლირა შეცვალა ევრომ.

მოკლე ქრონოლოგია

მალტის XVI საუკუნის რუკა, როდესაც ოფიციალურ ენად იტალიური იყო გამოცხადებული

• დაახლოებით 5200 წლით თარიღდება მალტაზე აღმოჩენილი პირველი ადამიანის ფრაგმენტები.
• დაახლოებით 3600 - 2500 წლის წინ პირველად იწყება კუნძულზე მეგალითური შენობების :ჯგანტიას, ჰაჯარ-კიმის, მნაიდრას და ტარშიენის აგება
• დაახლოებით ძვ.წ 700 წელს ბერძნები მალტაზე აარსებენ პირველ კოლონიას.
• დაახლოებით ძვ.წ 800-480: იწყება ფინიკიელების კოლონიების დაარსება.
• ძვ.წ 480: მალტის კუნძულები შედის კართაგენის შემადგენლობაში.
• ძვ.წ 218: მალტის კუნძულები შედის რომის რესპუბლიკის შემადგენლობაში.
• 395: რომის იმპერიის საბოლოოდ გაყოფის შემდეგ, ბიზანტია დომინიონობს მალტაზე.
• 870: აგლაბიდის არაბებმა დაიპყრეს მალტა.
• 1091: როჟერ I მალტის კუნძულებს აბარებს ნორმანებს.
• 1127: კუნძულზე სრულდება ნორმანების მმართველობა, მალტაზე კონტროლი აღადგინა სიცილიის მეფე როჟერ II.
• 1194-1266: მალტას და სიცილიას მართავს შვაბიის საჰერცოგო, მალტას მიენიჭა გარკვეული სახის ავტონომია .
• 1266-1283: ანჟუს დინასტია მართავს მალტას და სიცილიას.
• 1427: მეფე ალფონსომ შეიყვანა მალტა არაგონის სამეფოს შემადგენლობაში, გაუქმდა მალტის სახელმწიფო.
• 1565: ოსმალეთის იმპერიის ფლოტმა ალყა შემოარტყა მალტას.
• 1566: დაარსდა მალტის ახალი დედაქალაქი ვალეტა.
• 1798: ნაპოლეონ ბონაპარტი მართავს მალტას.
• 1799: მალტა აჯანყდა საფრანგეთის წინააღმდეგ.
• 1814: ვენის კონგრესისი გადაწყვეტილებით, ეს ტერიტორია გახდა ბრიტანეთის სამეფო კოლონია.
• 1853-1856: ყირიმის ომის პერიოდში, აქ არსებობდა ჰოსპიტალები სწორედ, ამ კუნძულებზე ხორციელდებოდა დაჭრილების გადაყვანა. ყირიმის ომის პერიოდში მალტას მეტსახელად ეწოდა ხმელთაშუაზღვის მედდა.
• 1914-1918: მთელი პირველი მსოფლიო ომის პერიოდში მალტაზე არსებობდა ბრიტანული ჰოსპიტალები და საავადმყოფოები. აქ განსაკუთრებით ბევრი დაჭრილი დარდანელის ოპერაციის მსვლელობის პერიოდში გადაიყვანეს.
• 1934: ინგლისური და მალტური აქ ოფიციალურ ენად ცხადდება.
• 1935-1939: ბენიტო მუსოლინის განცხადებით მალტა იტალიის შემადგენელი ტერიტორია უნდა ყოფილიყო. სწორედ ამ პერიოდში იტალია დომინიონი გახდა ხმელთაშუა ზღვაში.
• 1940: იტალია ომს უცხადებს დიდ ბრიტანეთს და საფრანგეთში. მეორე მსოფლიო ომში მალტაც ჩართული აღმოჩნდა.
• 1943: იტალია უპირობოდ უთმობს მალტის კუნძულებს მოკავშირეთა ძალებს.
• 1956: ჩატარდა რეფერენდუმი, რომლის მიხედვითაც ქვეყანა დარჩა დიდი ბრიტანეთის შემადგენლობაში.
• 1964: გაერთიანებულმა სამეფომ მალტას დამოუკიდებლობა მიანიჭა. ქვეყანა გახდა კონსტიტუციური მონარქია.
• 1964 - 1970: მალტა შევიდა გაერთიანებული ერების და ევროპის საბჭოს შემადგენლობაში და გახდა ევროპის თანამეგობრობის ასოცირებული წევრი.
• 1974: მალტა ხდება რესპუბლიკური მმართველობის ქვეყანა. ქვეყნის უკანასკნელი გენერალ-გუბერნატორი იყო ანტონი მამო. მიუხედავად ამისა მალტა მაინც დარჩა ერთა თანამეგობრობის წევრი.
• 1979: ქვეყანაში დაიხურა დიდი ბრიტანეთის სამხედრო ბაზები.
• 2003: ჩატარდა რეფერენდუმი ევროკავშირში გაწევრიანებსი თაობაზე.
• 2004: მალტა გახდა ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო.
• 2008: ევრო ცვლის მალტურ ლირას.

რესურსები ინტერნეტში

• Academic Brief History fully referenced დაარქივებული 2008-05-18 საიტზე Wayback Machine.
• Malta through the Ages დაარქივებული 2008-03-25 საიტზე Wayback Machine.
• Notable Dates in Maltese History დაარქივებული 2009-11-25 საიტზე Wayback Machine.
• Malta Elections Data დაარქივებული 2005-12-31 საიტზე Wayback Machine.
• Malta free of the Plague დაარქივებული 2012-03-18 საიტზე Wayback Machine.