8 Dywizja Piechoty (II RP)

8 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	9 maja 1919
Rozformowanie	wrzesień 1939
Dowódcy
Pierwszy	gen. ppor. Stanisław Suryn
Ostatni	płk dypl. Teodor Furgalski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa nad Autą (4–6 lipca 1920) bitwa pod Małkinią (5–7 sierpnia 1920) bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Modlin
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	1 Armia Armia „Modlin” Armia „Warszawa” GO gen. Thommée
Skład	13 pułk piechoty 21 pułk piechoty 32 pułk piechoty 8 pułk artylerii lekkiej

8 Dywizja Piechoty (8 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Dywizja sformowana została 9 maja 1919 w Modlinie, Łomży i Warszawie. W bitwie warszawskiej walczyła na kierunku warszawskim.
W okresie międzywojennym dowództwo 7 DP stacjonowało w Twierdzy Modlin. W jej skład w 1923 wchodziły: 13 pp, 21 pp i 32 pułk piechoty. W 1926, w okresie przewrotu majowego jej pułki poparły Marszałka.
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Modlin”. W nocy z 3 na 4 września pod Gruduskiem i Przasnyszem uległa dezorganizacji. Odtworzona, stanowiła trzon obrony Modlina aż do kapitulacji twierdzy. Jej 21 pułk piechoty walczył w obronie Pragi.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Dywizję rozpoczęto formować 9 maja 1919 w Modlinie, Łomży i Warszawie. W jej skład weszły formowane już od 1918 pułki. 13 pułk piechoty formowano w Krakowie, 21 i 36 pułk piechoty w Warszawie, 33 w Łomży, a 8 pap w Rembertowie koło Warszawy.

Już w październiku 1918 potajemnie formowano pułk piechoty w Krakowie. Od 8 lutego 1919 nosił on numer 8. 8 lutego 1919 pułk przemianowano na 13. 21 pułk piechoty sformowano 1 listopada 1918 jako 1 Okręgowy Warszawski Pułk. Kadrę pułku w większości stanowili żołnierze byłego I Korpusu Polskiego. Od 13 listopada 1918 w Łomży formowano Łomżyński Okręgowy Pułk Piechoty. W grudniu pułk przemianowano na 33 pułk piechoty. Jego III batalion utworzono dopiero w połowie maja 1919. Początek 36 pułkowi piechoty dała utworzona 9 listopada 1918 Legia Akademicka. 3 grudnia 1918 Legię Akademicką przemianowano na 36 pułk piechoty. Zaczątkiem 8 pułku artylerii polowej były baterie artylerii formowane od listopada 1918 w Rembertowie. Powstały tam wówczas cztery baterie, z których utworzono dwa dywizjony przyszłego 8 pap.

W wyniku różnych poglądów na optymalną organizację polskiej dywizji piechoty, w składzie 8 DP zachodziły częste zmiany. W walkach na frontach w latach 1919–1920 w jej skład wchodziły:

• dowództwo 8 Dywizji Piechoty
• XV Brygada Piechoty
• XVI Brygada Piechoty
• VIII Brygada Artylerii

Obsada personalna dowództwa dywizji w okresie IX–X 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca dywizji	płk szt. gen. Stanisław Burhardt-Bukacki
Szef sztabu	ppłk szt. gen. Henryk Bagiński
Referent organizacyjny	ppor. Edward Schmalc
Referent informacyjny	ppor. Wacław Bielawski
Referent operacyjny	por. Stanisław Wilimowski
Referent materialny	ppor. Tadeusz Biernacki
Referent uzbrojenia	ppor. Antoni Ciałowicz (od 2 IX)
Referent personalny	por. Włodzimierz Falcman
Oficer szefostwa	ppor. Czesław Pieniążek
Szef adiutantury	kpt. Zygmunt Bierowski
Oficer ordynansowy	ppor. Alfred Malinowski
Szef łączności	por. Stefan Klimkiewicz
Referent techniczny	kpt. Stanisław Magnuszewski
Szef intendentury	por./kpt. int. Emil Krotochwil
Oficer intendentury	ppor. Włodzimierz Brzeski
	ppor. Witold Dietrich
Oficer intendentury	ppor. Stefan Moskwa
Referent kontroli gospodarczej	por. Ludwik Feld
Referent żywnościowy	ppor. Stefan Maśliński
Szef sanitarny	ppłk Józef Chomierowski
Adiutant	pchor. san, Zygmunt Wolteger
Dywizyjny lekarz weterynarii	rtm. lek. wet. Józef Herman
Proboszcz dywizji	ks. Henryk Olszewski
Kierownik sądu polowego	kpt. KS Antoni Doboszyński
Oficer sądu	kpt. KS Jan Kawecki
Oficer sądu	kpt. KS Stanisław Manhardt
Oficer sądu	por. Stanisław Biernacki
Oficer sądu	por. Kazimierz Ceglecki
Oficer sądu	ppor. Stanisław Bork
Oficer sądu	ppor. Szymon Haber
Oficer sądu	ppor. Karol Wirth
Kierownik poczty polowej	urz. wojsk. IX r. Wawrzyniec Swoboda
Oficer poczty	urz. wojsk. XI r. Michał Mercałło
Referent taborów	por. Władysław Litwińczuk
Oficer kasowy	ppor. Piotr Kowalówka
Oficer prowiantowy	ppor, Józef Nowak
Ruchoma kolumna oświatowa nr 1	pchor. Baykowski (od 9 X)
Kompania sztabowa
Dowódca	kpt. Kazimierz Czernecki
	por. Stefan Bieniecki (X)
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Raut
Dowódca plutonu	ppor. Stefan Smoleński
Pluton żandarmerii polowej
Dowódca plutonu	ppor. Jan Suchecki

Walki dywizji o granice

Walki w rozproszeniu

Cechą charakterystyczną działań oddziałów 8 Dywizji Piechoty do lata 1919 był ich udział w walkach w rozproszeniu. Najwięcej jej jednostek skierowano na front galicyjski. W grudniu 1918 pod Lwów skierowano 33 kompanię marszową. 4 stycznia ruszył za nią cały 33 pułk piechoty. Jego bataliony brały udział w walkach pod Żółkwią, Kulikowem i Hamulcem. Walczące na froncie dwa bataliony 36 pułku piechoty utraciły tylu żołnierzy, że z dwóch stworzono jeden batalion. W marcu 1919 36 pułk piechoty otrzymał dwa nowe bataliony i walczył już całością sił. Jego II batalion uzyskał miano „Batalionu Śmierci”. 9 stycznia 1919 na pomoc obrońcom Lwowa skierowano batalion marszowy z 8 (13) pp. W jego skład wchodziły dwie kompanie pułku i kompania z 4 pułku piechoty. W lutym batalion marszowy przemianowano na batalion 13 pułk piechoty. Batalion walczył do 28 lipca 1919 pod Gródkiem Jagiellońskim, Brzeżanami, Chodaczkowem Wielkim. 9 stycznia na front galicyjski wymaszerował też II/21 pp. Wszedł w skład grupy brygadiera Leona Berbeckiego. Bił się pod Rawą Ruską, Bełzem, Biesiadami, Dobrocinem, Żółkwią. III batalion tego pułku walczył w składzie armii gen. Iwaszkiewicza pod Chrośnicą, Siedliskiem, Jaworową, Wiszenką Małą, Magierowem i Sądową Wisznicą. Latem zaś nad Stochodem, Słuczą i Styrem.

W styczniu i lutym na front przegrupowano pododdziały 8 pułku artylerii polowej. Pierwsza do walk 5 stycznia 1919 w rejonie Lwowa pomaszerowała 5 bateria. Za nią dołączyły pozostałe. Na froncie znalazły się cztery baterie pułku, w każdej po cztery działa. Wszystkie działały na osobnych kierunkach. Wspierały piechotę pod Żółkwią i Gródkiem, Hołubami i Kowlem, Lidą i Wilnem. Dopiero od maja 8 pap występował w całości i wszedł w skład VIII BA płk. Olgierda Pożerskiego.

W styczniu 1919 8 pułk piechoty działając w składzie grupy płk. Bolesława Roi, ruszył na pomoc Polakom walczącym na Śląsku Cieszyńskim. W wyniku trzydniowych walk powstrzymano natarcie czeskie, a 30 stycznia zawarto rozejm. 26 lutego oddziały polskie wróciły do Cieszyna.

Działania całością sił

Latem 1919 walki o granice toczyły się przede wszystkim na północno-wschodnich kresach. Tam też skierowano większość wojsk 8 DP. Dywizja po raz pierwszy występowała całością sił. W sierpniu i we wrześniu jednostki dywizji przybyły na front litewsko-białoruski. Pierwszy na ten front, bo już 6 sierpnia, wszedł do walki w rejonie Klecka 33 pp. Na początku września na front przybył 13 pułk piechoty i wspólnie z 33 pułkiem tworzył XV Brygadę. Brygada obsadziła 70. kilometrowy odcinek obrony. Na przełomie września i października wzmocniony 13 pp wykonał udany wypad na Lepel. 14 października na front przybył 2 batalion 13 pp, a w dwa tygodnie później III batalion pułku. Od 5 listopada pułk podjął działania bojowe całością sił. Na okres zimy przeszedł do obrony.

W połowie sierpnia 1919 przybyło do Lidy dowództwo i dwa bataliony piechoty 21 pułku piechoty. Trzeci batalion dołączył w połowie października. 21 pułk do walki wszedł w rejonie Rakowa, następnie bronił linii Berezyna–Auta. Po nadejściu zimy pułk obsadził 80. kilometrowy pas obrony na lewym brzegu Dźwiny. Latem 1919 bataliony 36 pp skierowano do Warszawy w celu uzupełnienia. Na front litewsko-białoruski dotarły 10 września gdzie w rejon Połocka i Mołodeczna nastąpiło połączenie wszystkich pododdziałów pułku. Pułk został podporządkowany dowódcy XVI Brygady. W jej składzie uczestniczył w natarciu w kierunku Dźwiny i Berezyny. Po odrzuceniu Armii Czerwonej za rzeki, 36 pułk przeszedł do obrony w rejonie Połocka. Zima na froncie minęła na ogół spokojnie. Jedynie w styczniu 1920 33 pułk piechoty odpierał wypad dwóch bolszewickich batalionów w rejonie Romla.

W marcu 8 DP przydzielono do 1 Armii gen. Stefana Majewskiego. W jej składzie wzięła udział w ofensywie kijowskiej zakończonej 7 maja 1920 opanowaniem Kijowa.

14 maja ruszyło przeciwnatarcie bolszewickie w całym pasie frontu północnego. Wojska 8 DP zostały zepchnięte z rejonu Połocka w kierunku południowo-zachodnim. Utworzona została Armia Rezerwowa. W jej skład której weszła też 8 DP. Będąc w składzie Armii Rezerwowej według stanu z 1 czerwca jej stan bojowy przedstawiał się następująco: oficerów – 123, podoficerów i szeregowych – 4176, karabinów maszynowych – 70, dział polowych – 27, dział ciężkich – 2. Zadaniem dywizji było uderzenie w skrzydło nieprzyjaciela i wyparcie go za Berezynę. Walki trwały do połowy czerwca 1920.

25 czerwca 1920 Michaił Tuchaczewski wydał rozkaz o przygotowaniu wojsk bolszewickich. W tym czasie 8 DP działała w składzie Grupy gen. Żeligowskiego. 4 lipca bolszewicka 4 Armia uderzyła na Grupę Żeligowskiego w rejonie Pohostu. Grupa poniosła duże straty. Dochodziło wówczas do wyjątkowo krwawych i zaciętych walk. Dwa bataliony 33 pułku piechoty w okresie pierwszych 16 godzin walk wykonały 17 kontrataków. Od Woropajewa dywizja wycofywała się w formie czworoboku. Boki jego stanowiła piechota 10 i 8 Dywizji Piechoty, a w środku maszerowała artyleria i tabory. Odwrót obu dywizji osłaniał 21 pułk piechoty. 9 lipca dywizja stanęła w Kobylniku. Od 9 do 19 lipca 8 DP cofając się podeszła w rejon Grodna. Atakując miasto 21 pułk poniósł znaczne straty. Jego dwie jego kompanie dostały się do niewoli. Rozbiciu uległ cały tabor. 33 pułk cofał się w kilku kolumnach. Scalenia pułku dokonano dopiero pod Białymstokiem. W straży tylnej dywizji walczył zazwyczaj 3 dywizjon 1 pułku strzelców konnych. W trudnej sytuacji koło Grodna dowódca 8 pap, ppłk Strzemiński, otoczony przez Kozaków, popełnił samobójstwo.

22 lipca wojska bolszewickie osiągnęły linię Pińsk–Słonim–Grodno–Suwałki, a w końcu lipca Kowel, Brześć, Tykocin, Łomżę, Nowogród.

W końcu lipca 8 Dywizja prowadziła działania odwrotowe na kierunku Grodno, Białystok. Szczególnie ciężkie straty poniósł 21 pułk piechoty. W rejonie Białegostoku stracił około 500 żołnierzy. Osłaniający odwrót jego II batalion dostał się do niewoli. 28 lipca pod Wólką 145 żołnierzy II/36 pp nie wyszło z okrążenia. Dzień później 36 pułk prowadził ciężkie boje koło Świryd. Na początku sierpnia dywizja walczyła nad Bugiem w rejonie Nura. Przeprawę dywizji osłaniał 13 pułk piechoty. 4 sierpnia siłą torował sobie drogę do przeprawy. Po przekroczeniu Bugu 13 pp zebrał się w Małkini. Do Małkini przybył również 21 pułk, który dostał tu wzmocnienie w postaci dwóch kompanii karabinów maszynowych sformowanych w Modlinie. Przedmieścia Małkinia–Kańkowo bronił 33 pułk. Obrona w tym rejonie trwała 3 dni. 4 sierpnia 36 pułk piechoty odpierał natarcie koło Kosowa.

W dniach 10–12 sierpnia dywizja ześrodkowała się w rejonie Okuniew, Rembertów, a następnie przejęła obronę w pasie 1 Armii od Okuniewa do Leśniakowizny. 14 sierpnia o świcie rozpoczęła się bitwa pod Radzyminem.

Bitwa Warszawska

Obelisk na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie

8 Dywizja Piechoty dopiero w toku bitwy warszawskiej otrzymała około 2000 żołnierzy uzupełnienia. Były to zazwyczaj pododdziały ochotnicze. 14 sierpnia przybył do dywizji I batalion 236 pułku oraz dwie kompanie 221 pułku piechoty. Na kierunku warszawskim dywizja odpierała uderzenia wojsk bolszewickich kierowane na Ossów. 13 sierpnia około 13:30 bolszewicka 79 Brygada z 16 Armii uderzyła w styk 47 pułku piechoty oraz 21 pp. Walki trwały do wieczora. Kontratak I/33 pp odzyskał utracony teren i ustabilizował położenie na noc z 13 na 14 sierpnia. 14 sierpnia Rosjanie zaatakowali skutecznie wzdłuż drogi Leśniakowizna – Ossów. Dowódca 33 pułku ppłk Jerzy Sawicki zdecydował się kontratakować II batalionem. Kontratakował również 36 pp dwoma kompaniami 236 pułku, a po nich dwoma kolejnymi kompaniami 36 pp.

Z żołnierzami 1 kompanii 236 pułku atakował ksiądz Ignacy Skorupka.

Dowódca 1 kompanii por. Słowikowski tak opowiadał o tym zdarzeniu: Spojrzałem na idącego okok mnie księdza Skorupkę. Szedł wyprostowany, a usta jego poruszały się lekko. Prawdopodobnie odmawiał modlitwę ... Za nami z okrzykiem hurra biegła kompania. Zdawało mi się, że ksiądz Skorupka potknął się o bruzdę i upadł na ziemię.

Ksiądz Ignacy Skorupka poległ.

Jeszcze w godzinach przedpołudniowych wyprowadzono kontratak dywizyjny. Nacierał 13 pułk piechoty. W pierwszym rzucie atakował III batalion por. Jana Szewczyka z I/ 8 pap. Wspólnie z nim uderzyły pododdziały zaległe na zachodnim skraju Ossowa. Atak okazał się skuteczny. Kontratakująca bolszewicka 17 DS nie odniosła powodzenia. Pod Ossowem powstrzymano bolszewików.

Kontruderzenie znad Wieprza wyzwoliło ruch na wschód i na kierunku warszawskim. Dywizja uzupełniła stany i we wrześniu przegrupowano ją do Małopolski Wschodniej w rejon Stanisławowa i Holina. Tam została wprowadzona do walki. 16 września w rejonie Dyjatyna oddziały bolszewickiej 8 Dywizji Jazdy okrążyły dwie kompanie strzeleckie i 7 baterię artylerii. Mimo bohaterskiej obrony, Polacy ulegli przeważającym siłom rosyjskim, tym niemniej zdołali zatrzymać przeciwnika na cały dzień, co pozwoliło macierzystej 8 DP na zamknięcie linii frontu i rozpoczęcie operacji niemeńskiej przez wojska polsko-ukraińskiego Frontu Południowego. Po zawieszeniu broni dywizja ochraniała granicę państwową w powiatach krzemienieckim i ostrogskim.

W okresie walk o niepodległość i granice w oddziałach 8 DP poległo 1476 żołnierzy, a kilka tysięcy odniosło rany. Za okazane męstwo wyróżniono 118 żołnierzy Orderem Virtuti Militari, a 1620 Krzyżem Walecznych.

Dywizja w okresie pokoju

Dowództwo stacjonowało w Twierdzy Modlin

Nad granicą 8 Dywizja Piechoty stała do wiosny 1921. W marcu wróciła na Mazowsze. Dowództwo i pododdziały dywizyjne dyslokowano w Modlina, 13 pułk piechoty do Pułtuska, 21 pp do Warszawy na Cytadelę, 33 pułk do Łomży, 36 pułk do Warszawy do koszar przy ul. 11 Listopada, a 8 pułk artylerii polowej do Płocka. W miastach garnizonowych witano żołnierzy uroczyście. Organizowano uroczyste polowe msze święte i defilady. Koszary były jednak zdewastowane. Braki występowały w wyposażeniu kwaterunkowym, uzbrojeniu i umundurowaniu. Wszystko budowano od podstaw. Dotyczyło to też ustalania regulaminów, przepisów i instrukcji, zasad gospodarki finansowej i materiałowej, remontu i robót inwestycyjnych. W pracy szkoleniowej dużą wagę przykładano do sportu. W pułkach powstały Wojskowe Kluby Sportowe. Królowała piłka nożna i lekkoatletyka. Zachęcano do uprawiania gimnastyki, siatkówki, kolarstwa, tenisa i wioślarstwa. W 1921 realizowano demobilizację wojska, a dywizje przechodziły na stopę pokojową. Przeprowadzono też pierwszą reorganizację wojsk. W jej wyniku w 8 DP pozostał 13 i 21 pułk piechoty, a w miejsce 33 i 36 pułku włączono w jej skład 32 pułk piechoty. Do maja 1924 kawalerię dywizjną stanowił dywizjon z 1 pułku strzelców konnych.

8 DP w 1938

Organizacja pokojowa dywizji

• dowództwo w Twierdzy Modlin
• 13 pułk piechoty „Dzieci Krakowa” w Pułtusku
• 21 pułk piechoty „Dzieci Warszawy” w Warszawie
• 32 pułk piechoty w Twierdzy Modlin (III batalion w Działdowie)
• 8 Płocki pułk artylerii lekkiej im. Króla Bolesława Krzywoustego w Płocku
• kompania łączności 8 DP w Twierdzy Modlin

Szkolenie

Przyjęto roczny cykl szkolenia pułku kończony zazwyczaj ćwiczeniami zgrywającymi. 21 pułk szkolił się w okolicach Parysowa, Słodowca, Łomianek i Wawrzyszewa. Strzelania ostre prowadził na poligonie w Rembertowie. Strzelania artyleryjskie 8 pułku sprawdzane były na poligonach w Rembertowie lub Toruniu. W 1932 przy 13 pułku piechoty zlokalizowano dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy. W latach 30. zaczęły obowiązywać nowe instrukcje i regulaminy. Przerabiano przede wszystkim tematy z działań manewrowych. Brak środków transportu uniemożliwiał jednak praktyczną ich realizację. Stosunkowo mało wagi przywiązywano do obrony przeciwpancernej i przeciwlotniczej. Dopiero w ostatnich lat przed wybuchem wojny coraz więcej miejsca zajmować zaczęły zagadnienia zwalczania lotnictwa, organizacji obrony przeciwlotniczej i walki z bronią pancerną. Większą uwagę zaczęto zwracać na działania obronne, w tym na obronę stałą i działania opóźniające.

Działania społeczno kulturalne

Życie towarzyskie kadry zawodowej i jej rodzin koncentrowało się w kasynach. Organizowano tam wieczorki, bale i inne imprezy. Osoby cywilne mogły korzystać z kasyna tylko za poręczeniem oficera lub podoficera. Kasyna oficerskie pułku były miejscem spotkań miejscowej inteligencji i okolicznego ziemiaństwa. Prowadzono też działania charytatywne. W pułkach szyto ubrania dla dzieci bezrobotnych i organizowano dla nich obiady. W niedzielę i święta dla ubogich wydawano bigos lub grochówkę. W okresie wielkich powodzi w 1934 żołnierze brali udział w ratowaniu dobytku mieszkańców zagrożonych obszarów. Do dyspozycji społeczeństwa oddawano biblioteki pułków. Wyświetlano też filmy.

W życiu rodzin kadry ważną rolę odgrywało Stowarzyszenie „Rodzina Wojskowa”. Organizowała ona kursy strzeleckie, udzielania pierwszej pomocy, przeciwgazowe, przeciwlotnicze i inne. Działały w niej przede wszystkim żony oficerów. Personel kasyn i kantyn stanowiły zazwyczaj żony podoficerów. Rodzina Wojskowa w Płocku opiekowała się szkołami w Chylinie, Kępie Polskiej, Pogórzu i Zakrzewiu.

We wszystkich jednostkach dywizji uroczyście obchodzono święta kościelne. Żołnierze wyznania rzymskokatolickiego w każdą niedzielę i święta maszerowali w szyku zwartym z orkiestra do kościoła. Żołnierze innych uczestniczyli indywidualnie w praktykach religijnych swoich wyznań.

Dywizja w kampanii 1939

Rozkaz Sztabu Głównego z 25 sierpnia o koncentracji przewidywał, że 8 Dywizja Piechoty będąca odwodem Armii „Modlin”, skoncentruje się bez 13 pułku piechoty w rejonie Modlin – Zegrze. Posługiwała się wtedy kryptonimem „Stefan”. Miała wejść do walki na wypadek przerwania się Niemców przez polską obronę.

1 września stanowisko dowodzenia dywizji znajdowało się w Ościsłowie. Do świtu 2 września oddziały dywizji miały zająć rejon: Unikowo, Drogiszka, Niedzbórz. Zgodnie z przewidywanymi zadaniami do świtu 2 września dywizja przeszła do rejonu: Unikowo, Drogiszka, Niedzbórz.

2 września dywizja została skierowana do wsparcia wojsk walczących w rejonie Mławy (patrz: bitwa pod Mławą). 8 DP dotarła w rejon ześrodkowania o świcie 3 września. Na skutek często zmienianych rozkazów, pogubienia się jej pododdziałów, a także działań dywersantów na tyłach, została rozbita. Jedynie 21 pułk piechoty zdołał wykonać wyznaczone mu cele (uderzenie na Przasnysz w celu odciążenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii). Ostatecznie brak kontaktu z dowództwem dywizji oraz wycofanie się pozostałych sił polskich w kierunku na Modlin zmusił dowódcę 21 pułku piechoty płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego do wydania 4 września rozkazu o odwrocie podległych mu sił na Warszawę.

Natomiast w pozostałych oddziałach dywizji wybuchła panika, którą zapoczątkowała pomyłkowa wymiana ognia pomiędzy kawalerią dywizyjną a kompanią sztabową. Niedługo później zaczęły wzajemny ostrzał pododdziały 13 pułku piechoty i 32 pp ppłk. Stefana Zająca. Całe bataliony rzuciły się do ucieczki, zostawiając częściowo broń i sprzęt. Z wielkim trudem dowódca 13 pułku piechoty zebrał połowę pułku i skierował się do lasów pod Opinogórą, gdzie dołączył do zawiązanej grupy pod dowództwem płk. Sosabowskiego. Natomiast resztę żołnierzy z 8 Dywizji Piechoty, w tym większość 32 pp, zebrał na zachód od lasów opinogórskich dowódca dywizji płk Furgalski. Nie podejmując żadnych prób stawienia oporu nieprzyjacielowi, wyruszył w kierunku południowym. Kolumna szybko stała się celem nalotów niemieckich samolotów, które dosyć szybko ją rozproszyły. Pojedyncze grupy żołnierzy cofały się bezładnie w kierunku Wisły na Płock, Zakroczym i Modlin.

W rejonie Modlina udało się zebrać ocalałe oddziały 8 Dywizji Piechoty, którymi następnie obsadzono stanowiska obrony Twierdzy Modlińskiej; 32 pułk piechoty objął odcinek w rejonie fortów I i II, część artylerii dywizyjnej wraz z 8 dac zajęła stanowiska na wschód od Kazunia. W nocy z 7 na 8 IX do twierdzy przybył 21 pp płk. dypl. S. Sosabowskiego, a 13 pp ppłk. Alojzego Nowaka przeszedł do rejonu Gniewniewic w celu reorganizacji i dozorowania odcinka Wisły na zachód od Modlina. 12 września Dywizja miała wykonać demonstracyjne uderzenie w kierunku Sochaczewa, jednakże spotkawszy sztab Armii „Łódź” z gen. Thommée podporządkowała się jego rozkazom i uderzyła z Zaborowa na Borzęcin Duży, zajmując go o zmierzchu. 13 września 8 DP została zawrócona na Palmiry (bez 21 pp, który odszedł do obrony Warszawy), gdzie objęła odcinek obrony twierdzy: „Kazuń”–„Nowy Dwór”, na którym dotrwała do czasu kapitulacji.

Natomiast 21 pułk piechoty został przydzielony do Grupy Operacyjnej gen. Juliusza Zulaufa, w składzie której 15 września o świcie dotarł do Warszawy i z marszu obsadził odcinek obronny w rejonie Grochowa na przedmościu praskim. 26 września z powodzeniem odparł ostatni atak niemiecki. Następnego dnia rozpoczęło się zawieszenie broni, a 28 września podpisano akt kapitulacji stolicy.

Żołnierze dywizji

gen. bryg. Stanisław Burhardt-Bukacki

Dowódcy dywizji:

• gen. ppor. Stanisław Suryn (od 15 V 1919)
• gen. ppor. Tadeusz Bylewski (do 1 VIII 1919)
• gen. ppor. Stefan Mokrzecki (1 VIII – XI 1919)
• gen. ppor. Józef Lasocki (1919 – 25 II 1920)
• gen. ppor. Józef Czikel (7 III – VI 1920)
• gen. bryg. Stanisław Burhardt-Bukacki (7 VII 1920 – 31 XII 1925)
• gen. bryg. Henryk Karol Korab-Bobkowski (9 VIII 1926 – 15 V 1928)
• gen. bryg. Antoni Szylling (od 15 V 1928)
• płk dypl. Wincenty Kowalski (V 1937 – I 1938)
• płk dypl. Teodor Furgalski (1938 – 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej:

• płk piech. Bolesław Kraupa (do 10 XII 1923 → dowódca 28 DP)
• płk piech. Kazimierz Jacynik (10 XII 1923 – 31 VII 1927 → zastępca dowódcy OK I)
• płk piech. Stanisław Józef Kozicki (VIII 1927 - III 1935)
• płk dypl. Tadeusz Kalina-Zieleniewski (od III 1935)
• płk dypl. Ludwik de Laveaux (1939)

Szefowie sztabu

• ppłk SG Jan Kubin (18 I – 5 IV 1920)
• ppłk p.d. SG Henryk Bagiński (od 10 VII 1920)
• mjr SG Ludwik Rudka (1921)
• ppłk SG Mieczysław Boruta-Spiechowicz (IX 1921 – XI 1922)
• mjr SG Zygmunt Durski (1923 – X 1925)
• mjr SG Stanisław Wiloch (X 1925 – X 1926)
• mjr dypl. art. Wiktor Czopp (X 1926 – XII 1929)
• mjr dypl. piech. Kazimierz Ryziński (XII 1929 – X 1931 → Biuro Ogólno Organizacyjne MSWojsk.)
• mjr dypl. art. Zygmunt Andrzejowski (X 1931 – X 1932 → dowódca dyonu 10 pal)
• mjr dypl. piech. Marian Zdon (X 1932 – X 1935 → dowódca detaszowanego baonu 66 pp)
• mjr / ppłk dypl. piech. Kazimierz Franciszek Marczewski (X 1935 – IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji:

Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji	płk dypl. Teodor Wiktor Furgalski
dowódca piechoty dywizyjnej	płk dypl. Ludwik de Laveaux
szef sztabu	ppłk dypl. Kazimierz Franciszek Marczewski
I oficer sztabu	kpt. dypl. Skierski Jerzy Stanisław
II oficer sztabu	kpt. adm. (piech.) Stanisław Maurycy Miszewski
komendant rejonu PW konnego	mjr kaw. Jarosław Ciechanowski
dowódca łączności	mjr łączn. Zenon mgr Butkiewicz
oficer taborowy	kpt. tab. Witold Sawicki
oficer intendentury	kpt. int. mgr Władysław I Śniegocki

Obsada personalna we wrześniu 1939

• Dowództwo
  • dowódca dywizji – płk dypl. Teodor Wiktor Furgalski
  • I dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Ludwik de Laveaux
  • II dowódca piechoty dywizyjnej – płk Wacław Młodzianowski
  • dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk art. Mikołaj Ordyczyński (od 11 IX ppłk Jan Domasiewicz)
  • oficer sztabu – kpt. Wiktor Jachimiuk
  • oficer sztabu – por. Stanisław Pancerz
  • oficer sztabu – kpt. Edward Cicharski
  • dowódca saperów – mjr Walerian Klimowicz
  • szef służby duszpasterskiej – ks. kapelan Ferdynand Zygmunt Wawro
  • szef służby sprawiedliwości – mjr Władysław Koreywo
  • sędzia sądu polowego – por. rez. Zygmunt Rose
  • sędzia sądu polowego – ppor. rez. Juliusz Kohn
• Sztab
  • szef sztabu – ppłk dypl. Kazimierz Franciszek Marczewski
  • oficer operacyjny – kpt. dypl. Adam Szugajew
  • oficer informacyjny – kpt. Zbigniew Garwacki
  • dowódca łączności – kpt. Michał Standziak
  • kwatermistrz – kpt. dypl. Stanisław Jerzy Skierski
  • szef służby uzbrojenia – kpt. Stefan Karol Łysakowski
  • szef służby intendentury – kpt. Władysław Śniegocki
  • szef służby zdrowia – mjr lek. dr Henryk Lenk
  • komendant Kwatery Głównej – mjr Otton Laskowski

Obsada personalna pododdziałów dywizyjnych w 1939

• kompania telefoniczna 8 DP – kpt. Franciszek Leszczyński
• pluton radio 8 DP – ppor. Karol Wolfke
• pluton łączności Kwatery Głównej 8 DP
  • dowódca plutonu – por. łącz. Czesław Kotyński
  • zastępca dowódcy plutonu – ppor. Karol Waszczenko
• drużyna parkowa łączności 8 DP
• kompania kolarzy nr 11
  • dowódca kompanii – por. Mieczysław Ptasiński
  • zastępca dowódcy kompanii – ppor. Kubiak

• szwadron kawalerii dywizyjnej
  • dowódca szwadronu – mjr Jarosław Ciechanowski
  • zastępca dowódcy szwadronu – ppor. Walerian Antoni Minor
• kompania asystencyjna (zmobilizowana 24 VIII 1939 w Modlinie)
  • dowódca kompanii – ppor. Zbigniew Grabkowski
  • zastępca dowódcy – ppor. Henryk Sieczko
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 11 – ppor. Kazimierz Bróździński (do 11 IX)
• 8 bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A – kpt. Józef Franciszek Płodowski
• 89 bateria przeciwlotnicza (typ B) (dołączona do dywizji na okres wojny) – kpt. Janusz Stanisław Klimontowicz
• park intendentury nr 101
• pluton parkowy uzbrojenia nr 101 – ppor. rez. sap. Franciszek Sikirko

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Romanowski Adam	kapitan	żołnierz zawodowy		Katyń
Szerski Stanisław	major	żołnierz zawodowy		Charków

8 Dywizja Piechoty AK

Polskie oddziały powstańcze walczące od 1 sierpnia 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego zostały przeorganizowane w Warszawski Korpus AK, składający się z trzech dywizji piechoty, nawiązujących do przedwojennych jednostek wojskowych.

Jedną z dywizji była 8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta zorganizowana z oddziałów walczących na Żoliborzu i w Puszczy Kampinoskiej pod dowództwem ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”.

Bibliografia

• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Kazimierz Goch: Zarys historji wojennej pułków polskich 1918–1920. 13 pułk piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Aleksander Kociszewski: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, 13 pułk piechoty, zeszyt 4. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Mikromax” Sp. z o.o., 1990. ISBN 83-900009-9-7.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Artur Wodzyński: 8 Dywizja Piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-600-0.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].