Αναγνώστες

Τετάρτη 29 Οκτωβρίου 2025

Σαββοπουλιάδα

 Σαββοπουλιάδας επιμύθιο 


( Θα το γράφω σιγά σιγά) 

---‐'--','-----'''''..................


🦋 Σκέφτομαι πως η Σαββοπουλιάδα άλλαξε εύκολα την Ατζέντα του δημοσίου διαλόγου, ( που διεξάγεται πλεον  σχεδόν αποκλειστικά στα ΜΚΔ )


υπέρ της Δεξιάς.  

Η Γάζα εξαφανίστηκε, ο ΟΠΕΚΕΠΕ επίσης: το κύριο ζήτημα έγινε το αν η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και της Αριστεράς πήγε στην κηδεία.  


🦜 Προσωπικά, αν πήγαινα στην κηδεία θα θεωρούσα προσβλητικό το να βλέπω μπροστά, μπροστά στην εκκλησία, αριθμημένες θέσεις επίσημων,είτε γεμάτες είτε άδειες. Η κηδεία είναι κομμάτι του πένθους και στο πένθος είμαστε όλοι ίσοι. Φανταστείτε π.χ. να πάτε σε κηδεία φίλου ή έστω γνωστού σας και να σας βάζουν ταμπελάκι με την ιδιότητά σας, τη κοινωνική σας θέση κλπ.  

🦚 Θέλω να πω πως αυτή η αρίθμηση θέσεων επίσημων, και μάλιστα μέσα στην εκκλησία, αποτελεί και στοιχείο της Δεξιάς αντίληψης για τις κηδείες.  


🦢 Αλλά σε αυτό το σημείωμα θέλω να πω και κάτι άλλο.  


🌷 Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ή μάλλον και με τους δύο τρόπους, ο Σαββόπουλος υπήρξε άκρως επιδραστικός για την ελληνική κοινωνία και την Αριστερά της, και τη δεξιά της.  


🌼 Με ανάλογο αλλά και διαφορετικό τρόπο που ήταν και ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκης.  


🦜 Υπήρχε μια εποχή όπου η μουσική, το έντεχνο τραγούδι, σχημάτιζε έναν νοητό δημόσιο χώρο στην Ελλάδα (όπως και ο κινηματογράφος).  

🌺 Δηλαδή όλοι τραγουδούσαν τα τραγούδια των μεγάλων συνθετών καο τα συνεδεαν με την πολιτική ζωή και τις κοινωνικές αλλαγές και αναταράξεις και τραύματα 


🦉 Συνήθως τα τραγούδια αυτά ξεκινούσαν από Αριστερά και κατέληγαν να τα  τραγουδούν και στη Δεξιά.  


🦚 Στην αρχή ήταν απαγορευμένα τραγούδια και είχαν τη γοητεία του απαγορευμένου.  


🌷 Καλά, ο Χατζιδάκης δεν απαγορευόταν επί Χούντας, αλλά θυμάμαι ακόμα και τώρα το ρίγος που αισθάνθηκα κάπου στην εφηβεία μου όταν ανακάλυψα ότι υπήρχε και μια άλλη μουσική πέρα από τα " πσιδια τα παιδια  τα φιλαράκια τα καλά του Κοινουση. "  


🦢 Τον Θεοδωράκη τον ακούγαμε στο σπίτι από ξένους σταθμούς: Ντούτσε Βελλε, ραδιόφωνο Μόσχα.  

🌼 Ήταν σκοτεινές μέρες αλλα και μέρες ραδιοφώνου. Μαζευόμασταν όλη η οικογένεια, αλλά και φίλοι, και ακούγαμε.  

🌸 Είχε την αίγλη της αντίστασης.  


🦩 Τον Σαββόπουλος με έβαλε να ακούσω στο πικάπ  ένας φίλος


🦜 Ήταν κάτι διαφορετικό και με εντυπωσίασε.

 Ήμουν νομίζω τρίτη Γυμνασίου.  


🌷 Τη Συννεφούλα την άκουσα πρώτη φορά κάπου στις διακοπές στον Σταυρό της Χαλκιδικής. Δεν είχα δώσει σημασία.  


🦚 Αργότερα μου είπαν ότι ήταν, λέει, συμβολικό για τη Δημοκρατία " να γυρίσεις σου ζητώ" 

🌼 Πολύ πολύ αργότερα έμαθα για ποίαν γράφτηκε. Και επειδή την είχα γνωρίσει  απο κοντα κσι γοητευτηκα , ξσνάκουσα το τραγούδι με άλλο ενδιαφέρον.  


🦢 Και μετά ήρθε η Μεταπολίτευση και πέσαμε με τα μούτρα στο πολιτικό τραγούδι.  

🌸 Στην αρχή Μαρκόπουλο και Σαβαρακατρανεμία.  

🦉 Αλλά πολύ γρήγορα στο "έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη" και "Μαύρα κοράκια", κλπ.  


🦚 Ο Σαββόπουλος ήταν στα πλάι, παραδίπλα.  


🌷 Αρχίσαμε να τον ακούμε πιο έντονα όταν άρχισε η κούραση και η βαρεμάρα από τα κόμματα της Αριστεράς...  


🦢 Και αυτός μας έλεγε "όχι στις μανιφεστων  τις  κλεισούρες, αλλά σε εκείνο εκεί το μπαρ που ξενυχτάει".  


🌸 Τέλος πάντων, για αυτή τη φάση έχω γράψει.τα εξης   : 


### Θυμάμαι τον Σαββόπουλο 🦢  


🦜 Θυμάμαι τον Σαββόπουλο όταν έδωσε ανοιχτή συναυλία στην Πάντειο γύρω στο 1976-1977. Τότε τον θεωρούσαμε αναρχοαυτόνομο ή κάτι τέτοιο. Όμως, αναρχικός δεν ήταν. Αναρχικός τότε ήταν ο Άσιμος.  


🌷 Ο Σαββόπουλος εξέφραζε τότε έναν ενδιάμεσο χώρο, μεταξύ ΚΚΕ εσωτ και πολιτικοποιημένων αυτόνομων.  


🦚 Ο Σαββόπουλος αργότερα είχε πει:  

«Όχι στων μανιφέστων τις κλεισούρες  

αλλά, σε κείνο εκεί το μπαρ που ξενυχτάει.»  


🌸 Ήταν η εποχή που στην Αθήνα άνοιγαν οι πρώτες "πάμπ", όπως έλεγαν τότε τα μπαράκια.  

🦜 Παρεμπιπτόντως, προηγουμένως η λέξη «μπαρ» σχετιζόταν με γυναικεία κονσομασιόν σε μοναχικούς άρρενες...  


🦩 Ο Σαββόπουλος εξέφραζε - κατά τη δεκαετία του 70 - το πέρασμα από την κουλτούρα της αυτούπέρβασης και των μεγάλων αφηγήσεων (Θεοδωράκης) στην κουλτούρα αυτοέκφρασης (και των μικρών αφηγήσεων), δηλαδή στην μεταμοντέρνα κατάσταση των επόμενων δεκαετιών.  


🌷 Το ότι πολλοί από τους πρωτοπόρους των μικρών αφηγήσεων και της αυτοέκφρασης κατέληξαν στον ακραίο συντηρητισμό είναι άκρως ενδιαφέρον.  


🦢 Ο Νιόνιος εξέφραζε ακριβώς τη γενιά της μεταπολίτευσης, δηλαδή εμάς που ήμασταν ακόμα μαθητές όταν έγινε το Πολυτεχνείο.  


🌼 Θυμάμαι το ρίγος που ένιωσα όταν άκουσα τον Μπάλο από τον δίσκο ενός φίλου μου. Ήταν το 1973 περίπου. Ήμουν Γ' Γυμνασίου.  


🦉 Ο Θεοδωράκης ήταν προηγούμενη γενιά, μνήμες Λαμπράκηδων. Το ίδιο και οι άλλοι πολιτικοποιημένοι συνθέτες. Μουσική του του αγώνα.  

🌺 " Είμαστε δύο, είμαστε τρεις" ... ✊  


🌸 Όμως, ο Νιόνιος εξέφραζε τα συναισθήματα της γενιάς μου:  

🦜 Την μοναξιά  

🌷 Την απόγνωση  

🦢 Την πληγωμένη εφηβεία  

🌼 Την ασφυξία στο πολιτισμικό κιτς περιβάλλον της Χούντας  


🦉 «Θα βγω από αυτήν την φυλακή.»  


🌺 Όταν βγαίναμε από τη Χούντα, ήμασταν, η γενιά μου, οι περισσότεροι έτσι. Είχαμε σιχαθεί τη Χούντα.  

🌸 Και... βγαίναμε από τη φυλακή.  


🦜 Και μετά;  

🦩 Ήρθαν τα κόμματα της Αριστεράς: η ΚΝΕ, το ΕΚΚΕ, τα ΜΛ (εγώ ήμουν σε δύο)... και η κουλτούρα του πολιτικού, άκρως πολιτικοποιημένου τραγουδιού.  

🦚 «Πάλης, ξεκίνημα, νέοι αγώνες, οδηγοί της ελπίδας, οι πρώτοι νεκροί.»  


🦢 Αρχίσαμε τις πορείες, τα πηγαδάκια, τις κόκκινες σημαίες. Δεν υπήρχε πολύς χώρος για κάτι άλλο.  


🌷 Ο Νιόνιος ήταν εκεί και περίμενε, μαζί με τη ροκ μουσική που ακούγαμε αρχικά και μετά την παρατήσαμε για το πολιτικό τραγούδι και το «Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη».  

🌼 Αυτό κράτησε μερικά χρόνια. Άρχισε να κουράζει το 1977, να σπάει το '78. Τουλάχιστον στα κόμματα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, και της Β' Πανελλαδικής, καταρρέει με πάταγο με τις διαδηλώσεις ενάντια στο Ν.815 το 1979.  


🦉 Εκεί, γύρω στο '79, θεριεύει η αναρχοαυτονομία που δεν ήταν ακριβώς αναρχισμός...  


🌺 Εκεί λοιπόν ξαναβγαίνει στη μόδα ο Σαββόπουλος, όπως και η μουσική ροκ, οι Ντόρς, η Τζάνις Τζόπλιν.  

🌸 Βγαίνει κι ο Νιόνιος με τον δίσκο για τον Κοεμτζή, το Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο, που συμπίπτει με την απόδοση στο κοινωνικό περιθώριο χαρακτηριστικών επαναστατικού υποκειμένου.  


🦜 Έλα όμως που ο Σαββόπουλος ετοιμαζόταν για την επόμενη στροφή του, την ελληνοορθόδοξη, με τα τραπεζάκια έξω.  

.......


🦢...


🌼 Εν πάση περιπτώσει, ήρθε η δεκαετία του 80 και το ΠΑΣΟΚ που τα ισοπέδωσε όλα σαν οδοστρωτήρας.  


🦉 Θέλω να πω, υπήρχε ένας ολόκληρος πολιτικός και πολιτισμικός μικρόκοσμος της Αριστεράς που εξαφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 80. 

Και με τα τραπεζάκια έξω, είχα την εντύπωση πως ο Σαββόπουλος… έγινε ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον την πρώτη τετραετία.  

🌺 


🌸 Αν όχι πολιτικά, τουλάχιστον πολιτιστικά.  


🦜 Τι ήταν το ΠΑΣΟΚ της πρώτης τετραετίας; Ήταν ο λαός στην εξουσία,


 όχι ο φανταστικός λαός της προηγούμενης περιόδου·  


🦢 ήταν ο λαός που, επιτέλους, ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΕ τη ζωή  


🌼 τραπεζάκια έξω.  


🦉 Και πολύ γρήγορα είδαμε και άλλες, πιο σκοτεινές πλευρές της... "λαοκρατίας".  


🌺 Να μη τα πολυλογώ, 


Πάμε  στο "Βρώμικο '89". Εδώ να πω πως το 89 δεν ήταν μόνο βρώμικο για την Ελλάδα αλλά για όλο τον κόσμο. 


Το 89 τελειώνει ο σύντομος εικοστός αιώνας, "η εποχή των άκρων", που έλεγε και ο Χομπσμπάουμ. Ήταν η εποχή που κατέρεε η Σοβιετική Ένωση, το ανατολικό μπλοκ και... επικρατούσε η Δύση, οι ΗΠΑ, το"  τέλος της Ιστοριας " που έλεγε ο Φουκουγιάμα.  


🦜 Και στην Ελλάδα είχαμε το σκάνδαλο Κοσκωτά, τον Ανδρέα να τα φτιάχνει με τη Μιμή, τον Τομπρά, την Αυριανή και να ανατέλλει το άστρο Μητσοτάκη πατρός.  


🌷 Ας σταθούμε λίγο εδώ: 


το (εξαιρετικά ρατσιστικό) "Κωλοέλληνες" του Σαββόπουλου δεν αφορούσε - όπως ισχυρίζονται κάποιοι σήμερα - Αριστερούς και ΠΑΣΟΚ.  


🦚 Αφορούσε αποκλειστικά τους Πασόκους οπαδούς του Ανδρέα Παπανδρέου. 

Θυμίζω πως η τότε Αριστερά (που περιελάμβανε και το ΚΚΕ) ήταν το '89 αναφανδόν κατά του ΠΑΣΟΚ. 

Και ότι η λέξη λαϊκισμός στρεφόταν ως κατηγορία και από την Αριστερά τότε, ενάντια στον Ανδρέα (θυμίζω τον Κωνσταντόπουλο, πατέρα της Ζωής, να μιλά για προστασία των θεσμών, ενώ ο Ανδρέας έλεγε "δεν υπάρχουν θεσμοί, μόνο ο λαός" ή κάτι τέτοιο).  


🌼 Επιπλέον, υπήρχε και μια αισθητική απαξίωση του λαϊκισμού του ΠΑΣΟΚ εκ μέρους της τότε Αριστεράς· θεωρούσαν το ΠΑΣΟΚ και τους Πασόκους ως κάτι ΚΙΤΣ (άλλη μια τεράστια συζήτηση που ξεκινησε το περιοδικο Αντι στις αρχες της δεκαετιας του '80).  


🦉 Εκείνο που θέλω εδώ να πω είναι ότι το "Κωλοέλληνες" και το Μητσοτάκη στο " Κούρεμα"  δεν αντανακλούσε τότε μόνο τη Δεξιά απέχθεια προς τους Πασόκους αλλά και - μέρος τουλάχιστον - της Αριστεράς (ιδίως αριστερούς της μεσαίας τάξης που δεν ανέχονταν εύκολα τη ταύτιση με την... πλέμπα).  


***  


ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ( Στο επόμενο  η δεκαετια του 90 ,η Συντηρητική επιθεση εναντισ στην ελευθερια της Τέχνης, ο Ρευστος εθνικισμός και ο Χριστόδουλος " ελάτε οπως είστε " 


ΣΥΝΕΧΕΙΑ 


``` 

Τώρα, η δεκαετία του ’90 ήταν εκείνη όπου διαμορφώθηκε ο ρευστός εθνικισμός, του οποίου τα άνθή  του Κακού θερίζουν σήμερα. Τι εννοώ με τον ρευστό εθνικισμό;


Εννοώ κάτι ανάλογο με τη ρευστή αγάπη, το ρευστό φόβο ή τη ρευστή νεωτερικότητα, όρους που χρησιμοποιούσε ο Μπαουμαν. Έναν εθνικισμό που δεν είναι από μπετόν και αυστηρή πειθαρχία, όπως ο άκαμπτος και πειθαρχημένος των αρχών του 20ού αιώνα, αλλά χαλαρό, ελιτίστικο, λείο με χιούμορ.


- Ένας ροκ εθνικισμός, διασκεδαστικός με την έννοια που έδινε ο Νηλ Πόστμαν στο βιβλίο του «Διασκεδάζοντας μέχρι θανάτου, ο Δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος».

- Θέλετε ένα παράδειγμα;

- Θυμηθείτε τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, που σαγήνευε τη νεολαία στα μέσα της δεκαετίας του ’90 με το «Ελάτε όπως είστε (στην εκκλησία), ακόμα και με το σκουλαρίκι».

- Και πραγματικά, η νεολαία πήγε.


Σε αυτόν τον soft, μαλακό εθνικισμό (εθνολαϊκισμό, αν θέλετε), ο Σαββόπουλος έπαιξε ιδρυτικό ρόλο.


Και κομβικό σημείο ήταν η υπόθεση Φρίντα, Λιάππα...

🦖 Από άποψη τόσο ιδεολογική όσο και ελευθερίας της τέχνης, η υπόθεση Φρίντα Λιάππα είναι κομβικής σημασίας.  

🦖 Ουσιαστικά αφορούσε στην παρέμβαση του κράτους στο πώς γυρίζεται μια ταινία, τι πρέπει να προβάλλεται και τι όχι.  

🦖 Δεν τους πείραξε η δήθεν κακοποίηση, όσο το ότι μια κινηματογραφική σκηνή δείχνει ένα μωρό να βλέπει μια ερωτική σκηνη 

Το ξαναλέω: 


🦎 ΔΕΝ παρακολούθησε κανένα παιδί στην πραγματικότητα μια σεξουαλική σκηνή.  

🐍 Αυτό που φαίνεται στην ταινία της Λιάππα ήταν προϊόν μοντάζ, όπως συνήθως γίνεται στον κινηματογράφο.  

🐊 Υπήρχε η συναίνεση των γονέων και το παιδί ΔΕΝ εκτέθηκε σε κανένα τραύμα.


Τότε, γιατί ολόκληρη αυτή η ιστορία;


Ήταν μια καλή ευκαιρία για συντηρητική προπαγάνδα, να δυσφημιστεί η ίδια η ιδέα του κινηματογράφου, όπου ένα παιδί παρακολουθεί (κινηματογραφικά) μια πρωταρχική σεξουαλικη σκηνή.


🦎 Να συντριβεί η Φρίντα Λιάππα και το εργο της,

🐍 Να βρει ευκαιρία ο Δοξιάδης και ο Σαββόπουλος να προωθήσουν μια άκρως συντηρητική και εθνικιστική ιδεολογία.  

🐊 Εκεί όπου το "...κοριτσάκι που πρέπει να προστατευτεί," κατά Σαββόπουλο, ήταν η....... Ελλάδα.


Δηλαδή, πέρα από τη χυδαιότητα της υπόθεσης, είχε και χαρακτήρα του τύπου «Τι κάνεις, Γιάννη; Κουκιά σπέρνω.»


*** ``` 

Τώρα, η δεκαετία του ’90 ήταν εκείνη όπου διαμορφώθηκε ο ρευστός εθνικισμός, του οποίου τα άνθή  του Κακού θερίζουν σήμερα. Τι εννοώ με τον ρευστό εθνικισμό;


Εννοώ κάτι ανάλογο με τη ρευστή αγάπη, το ρευστό φόβο ή τη ρευστή νεωτερικότητα, όρους που χρησιμοποιούσε ο Μπαουμαν. Έναν εθνικισμό που δεν είναι από μπετόν και αυστηρή πειθαρχία, όπως ο άκαμπτος και πειθαρχημένος των αρχών του 20ού αιώνα, αλλά χαλαρό, ελιτίστικο, λείο με χιούμορ.


- Ένας ροκ εθνικισμός, διασκεδαστικός με την έννοια που έδινε ο Νηλ Πόστμαν στο βιβλίο του «Διασκεδάζοντας μέχρι θανάτου, ο Δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος».

- Θέλετε ένα παράδειγμα;

- Θυμηθείτε τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, που σαγήνευε τη νεολαία στα μέσα της δεκαετίας του ’90 με το «Ελάτε όπως είστε (στην εκκλησία), ακόμα και με το σκουλαρίκι».

- Και πραγματικά, η νεολαία πήγε.


Σε αυτόν τον soft, μαλακό εθνικισμό (εθνολαϊκισμό, αν θέλετε), ο Σαββόπουλος έπαιξε ιδρυτικό ρόλο.


Και κομβικό σημείο ήταν η υπόθεση Φρίντα, Λιάππα...

🦖 Από άποψη τόσο ιδεολογική όσο και ελευθερίας της τέχνης, η υπόθεση Φρίντα Λιάππα είναι κομβικής σημασίας.  

🦖 Ουσιαστικά αφορούσε στην παρέμβαση του κράτους στο πώς γυρίζεται μια ταινία, τι πρέπει να προβάλλεται και τι όχι.  

🦖 Δεν τους πείραξε η δήθεν κακοποίηση, όσο το ότι μια κινηματογραφική σκηνή δείχνει ένα μωρό να βλέπει μια ερωτική σκηνη 

Το ξαναλέω: 


🦎 ΔΕΝ παρακολούθησε κανένα παιδί στην πραγματικότητα μια σεξουαλική σκηνή.  

🐍 Αυτό που φαίνεται στην ταινία της Λιάππα ήταν προϊόν μοντάζ, όπως συνήθως γίνεται στον κινηματογράφο.  

🐊 Υπήρχε η συναίνεση των γονέων και το παιδί ΔΕΝ εκτέθηκε σε κανένα τραύμα.


Τότε, γιατί ολόκληρη αυτή η ιστορία;


Ήταν μια καλή ευκαιρία για συντηρητική προπαγάνδα, να δυσφημιστεί η ίδια η ιδέα του κινηματογράφου, όπου ένα παιδί παρακολουθεί (κινηματογραφικά) μια πρωταρχική σεξουαλικη σκηνή.


🦎 Να συντριβεί η Φρίντα Λιάππα και το εργο της 


🐍 Να βρει ευκαιρία ο Δοξιάδης και ο Σαββόπουλος να προωθήσουν μια άκρως συντηρητική και εθνικιστική ιδεολογία.  

🐊 Εκεί όπου το "...κοριτσάκι που πρέπει να προστατευτεί," κατά Σαββόπουλο, ήταν η....... Ελλάδα.


Δηλαδή, πέρα από τη χυδαιότητα της υπόθεσης, είχε και χαρακτήρα του τύπου «Τι κάνεις, Γιάννη; Κουκιά σπέρν

***


🦅 Έχω να πω κι άλλα, αλλά μάλλον δεν θα τελειώσω ποτέ... Ίσως προσθέσω και άλλα αργότερα.


🌸  ας πω ότι ο Σαββόπουλος υπήρξε όχι ως μουσικός ή συνθέτης, αλλά κυρίως ως τραγουδοποιός.


🦆 Τη γενιά μου, γενιά της μεταπολίτευσης, τη σημάδεψαν οι στίχοι του και ο ρυθμός της μουσικής του. 


Και η μεταπολίτευση, πόσο κράτησε;


 Κράτησε 10-11 χρόνια, από το 1974-75 ως το 1985.


🌷 Σ’ αυτά τα χρόνια η Ελλάδα άλλαζε ταχύτατα πολιτικά, κοινωνικά και... ηθικά. 

Ραγδαίες αλλαγές σε όλους τους τομείς, ας πούμε στη σεξουαλικότητα, στο τι σημαίνει να είσαι νέος. 


Η Ελλάδα γινόταν από αγροτική χώρα αστική, με την έννοια της πόλης αλλά και της πολιτικής, κι εκείνη την εποχή πολιτική σήμαινε κάτι άλλο, πολύ διαφορετικό από την αποστεωμένη σημασία που έχει σήμερα.


🦜 Κι εμείς, οι αριστεροί μαθητές και φοιτητές, οι νέοι της μεταπολίτευσης, αισθανόμασταν την ανάγκη να είμαστε όχι μόνο πολιτική αλλά και πολιτιστική πρωτοπορία.

 Ακούγαμε  μουσική, διαβάζαμε ποίηση και κάθε καινούριο βιβλίο του Ρίτσου τότε ή του Ελύτη, συζητιώτας πλατιά στα αμφιθέατρα.


🌺 Αισθανόμασταν την αλλαγή της κοινωνίας σχεδόν σωματικά...


 Πώς να το πω; Υπήρχε απόλαυση στην αλλαγή της κοινωνίας, απόλαυση της αλλαγής.


🦋 Και μέσα σ’ αυτό το κλίμα υπήρχαν τα τραγούδια του Σαββόπουλου, τότε, ως διαρκές ζουζούνισμα, σαν μια Σωκρατική αλογόμυγα που μας έκανε να αμφιβάλλουμε την κομματική μας ένταξη (λευκέ, γαλάζιε ποντίκι), 


ως ειρωνεία και αυτοσαρκασμό  των ίδιων των ιερών μας τεράτων (Αχάρνη).


🦢 Ο Σαββόπουλος δεν ήταν ένας από μας, ήταν το διχασμένο "εμείς" της εποχής, η ψυχή της νιότης μας.


🌻 Αυτό, κατ’ εμέ, κράτησε μέχρι τα τραπεζάκια έξω. Μετά χάθηκε.


 Δεν ξέρω αν χάθηκε η έμπνευση του Διονύση, ξέρω όμως ότι δεν μας ενδιέφεραν πια τα τραγούδια του ..


 Ίσως άλλαξε η ίδια η ελληνική κοινωνία, αστικοποιήθηκε, άρχισε να βλέπει υπεροπτικά τον προηγούμενο εαυτό της: " κώλο Έλληνες, με πεσμένους κώλους, μελαμψές φυλές " κλπ.


🌼   Μια μεριδα ( ακρως ευνοημένη )της ελληνικης κοινωνιας

 αρχισε να κοροϊδεύει τα καλύτερα της χρόνια.,τη νιότης της ,τους ίδιους τους συντοπιτες και " συνελληνες" της 


🦁 Δεν άλλαξε μόνο ο Σαββόπουλος, 

άλλαξε και η κοινωνία. 

Από συμπαγής, κομματιάστηκε, έγινε φυγοκεντρική, εκκεντρική... Και αλαζονική.


🐯 Και ο Σαββόπουλος αγκαλιάστηκε από τη Δεξιά. Όμως μπορούσε η Δεξιά να τον αγκαλιάσει; Τα πιο ωραία τραγούδια του ήταν ζυμωμένα με την ψυχή της μεταπολίτευσης, και η μεταπολίτευση είχε αριστερή ψυχή!


🐸 Τι να καταλάβουν οι δεξιοί από το "Βρώμικο ψωμί";  

🦎 Τι να καταλάβουν οι Και Α και Ου της ΔΑΠ Νουφιυφούκου από τα τραγούδια του;  

🐍 Αυτοί είχαν τα πάρτυ τους με έξι ευρώ και τα τραγούδια της Γαλάζιας Γενιάς του Ρ. Ουίλιαμς. Και τον Ρουβά.  


🦚 Έτσι και τα τραγούδια του Σαββόπουλου γίνονταν όλο και περισσότερο άνευρα, άψυχα ή μάλλον ξεψυχισμένα.


🦉 Αλλά και η ίδια η ελληνική κοινωνία δεν ξεψυχά χρόνια τώρα;  


🦚 Δεν βυθίζεται όλο και πιο πολύ στον κομφορμισμό, στον πομπώδη νάρκισσισμό, εν τέλει στον φασισμό; (Ή έστω στον μεταφασισμό;)


🦇 Δεν ξέρω πώς να τελειώσω αυτό το σημείωμα... Μάλλον θα το αφήσω ανοιχτό, 


άνω τελεία ●


***


```


Π.Θ


```


Π.Θ

ΠΕΡΙ. ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΔΥΣΗΣ

 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΔΥΣΗΣ 


Μια από τις αιτίες του είδους του ολοκληρωτισμού που βιώνουμε στη Δύση  


σε αυτό που μάθαμε, μάλλον καταχρηστικά, να αποκαλούμε Δύση και που δεν έχει και πολλή σχέση με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό των τριών τελευταίων αιώνων αλλά πιο πολύ με το Χόλυγουντ και την Άγρια Δύση των ΗΠΑ,  


είναι η πλήρης πια κυριαρχία των τηλεοπτικών εικόνων εις βάρος των λέξεων και η τρομαχτική επιτάχυνση της πληροφόρησης.  


Είναι ένας ολοκληρωτισμός πληροφορίας, η οποία, όπως καταλαβαίνουμε, δεν είναι γνώση αλλά διαμορφώνει τη γνώμη και την άποψη.  


Στην περίπτωση του πολέμου  έχουμε την τρομαχτική επιτάχυνση όλων αυτών των μηχανισμών εξουδετέρωσης της λογικής:  


🦖 Οι μετά αλήθειες επιβάλλονται μέσα από τη γρήγορη εναλλαγή εικόνων που στοχεύουν κατευθείαν στο συναίσθημα (όπως πρωτοξεκίνησαν στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου με τον περιβόητο κορμοράνο).  

🐍 Εξουδετερώνουν κάθε αντίσταση της λογικής σκέψης μέσω του κομφορμισμού.  

🦎 Πολύ γρήγορα οι πρώτες αντιστάσεις λογικής κάμπτονται όταν βλέπεις ότι τεράστιες μάζες πληθυσμού έχουν ήδη πεισθεί από τις μετά αλήθειες 

🐊  και αντιλαμβάνεσαι ότι δεν έχει πια νόημα να αντιστέκεται η λογική σου.  

🦖 Ευθυγραμμίζεσαι, όπως ευθυγραμμίστηκε στον ναζισμό ο πιο μορφωμένος λαός της Ευρώπης μετά το 1933 — μέσω του μπούλινγκ, του κομφορμισμού, της ανεργίας και του περιρρέοντος φόβου.  


Τι είναι ο ολοκληρωτισμός των εικόνων που ζούμε σήμερα;  


🦎  Είναι η εξόντωση της κριτικής σκέψης, της αμφιβολίας και της αυτονομίας μέσω της ταχύτατης εναλλαγής εικόνων και της προϊούσας αποξένωσης.  


🦖 Καθώς νιώθω αβάσταχτα μόνος στην έρημο των ολογραμμάτων, του εμπορεύματος, της κυριαρχίας των διαφημίσεων και της αγοράς, όπως στην ταινία Blade Runner, ποθώ να ενωθώ με τα στερεότυπα, τους εθισμούς και τις προκαταλήψεις του πλήθους.  


Έτσι, το 1984 και ο Μεγάλος Αδελφός επιστρέφει με έναν απροσδόκητο τρόπο:  


🦎 – Δεν επιβάλλεται από τα πάνω, αλλά από τα κάτω.  

🐊 – Διψάμε για τον Μεγάλο Αδελφό, πεινάμε για την επιβολή του Λεβιάθαν μέσα από την απόγνωση της μοναξιάς που μας έχουν επιβάλλει.  


Όπως στο βιβλίο Ηλεκτρικό Πρόβατο του Φίλιπ Ντικ, σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο έρημος, και σκουπίδι και σκόνη, καταφεύγουμε:  


🦖 Στο " κουτί του μερσερισμού" , της τηλεόρασης.  

🐍 Στην πορνογραφία της λεπτομέρειας των πρωινάδικων.  

🦎 Στο Ίντερνετ, ώστε να ανακουφιστεί κάπως ο εσωτερικός πόνος, να νιώσουμε λιγότερο μόνοι, να διασκεδάσουμε την αβάσταχτη μοναξιά μας.  


Φυσικά, αυτό λεγόταν και λέγεται ακόμα αλλοτρίωση.  


Αλλοτρίωση σε βαθμό εκμηδένισης.


Πέτρος Θεοδωρίδης

Τρίτη 21 Οκτωβρίου 2025

Από την Δικτατορία στην Μεταπολίτευση. Θεσμική τομή κι εμπέδωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών Παναγιώτης Μαντζούφας, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του ΑΠΘ Δικτατορία: Η κορύφωση της κρίσης των θεσμών ,πηγή https://www.constitutionalism.gr/

Από την Δικτατορία στην Μεταπολίτευση. Θεσμική τομή κι εμπέδωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών Παναγιώτης Μαντζούφας, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του ΑΠΘ Δικτατορία: Η κορύφωση της κρίσης των θεσμών πηγη: https://www.constitutionalism.gr/apo-tin-diktatoria-stin-metapolitefsi/ 



 Ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε την μεταπολίτευση και η προσπάθεια να την ορίσουμε, νομίζω, προϋποθέτει μια συνοπτική αποτίμηση της δικτατορίας. Συνοψίζω τηλεγραφικά όσα στοιχεία έχουν αποδώσει στο δημόσιο λόγο τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας για την δικτατορία: Η δικτατορία[1] ήταν ένα αυταρχικό, εν πολλοίς προσωποπαγές αλλά όχι ολοκληρωτικό καθεστώς[2] το οποίο απέτυχε να εκφράσει και να εκπροσωπήσει υπαρκτές και υπολογίσιμες κοινωνικές δυνάμεις-κάτι που σε ένα βαθμό, πέτυχαν οι δικτατορίες σε Ισπανία(Φράγκο) και Πορτογαλία(Σαλαζάρ) που υποστηρίχθηκαν από μεσαία στρώματα, λόγω των εκτεταμένων προγραμμάτων οικονομικού εκσυγχρονισμού-, διότι, ανάμεσα στα άλλα, δεν είχε την υποστήριξη του στέμματος[3] και της συντηρητικής παράταξης[4]. 

Με απλά λόγια στερούνταν λαϊκής νομιμοποίησης[5] ενώ επέδειξε αξιοσημείωτες επιδόσεις στην καταστολή και στην εξουδετέρωση των αντιστασιακών οργανώσεων[6]. Οι ανώτερης βαθμίδας αξιωματικοί[7] που επέβαλαν το στρατιωτικό καθεστώς δεν είχαν την ενεργή υποστήριξη ούτε καν του συνόλου του στρατεύματος[8], ενώ ακολούθησαν ένα μείγμα πολιτικής λαϊκισμού[9] και επαρχιώτικου απομονωτισμού[10] με προνομιακές παροχές μαζικού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες -δάνεια σε ημετέρους επιχειρηματίες, άδειες ταξί, διαγραφή χρεών σε αγρότες, δωρεάν βιβλία στους φοιτητές- ενώ συνέχισαν σε γενικές γραμμές τις βασικές αναπτυξιακές επιλογές των προδικτατορικών κυβερνήσεων[11]. 

Ωστόσο, οι δικτάτορες δεν είχαν επαφή με το διεθνές περιβάλλον, ούτε γνώση των διεθνών συσχετισμών, συνθήκη που τους οδήγησε να επιλέξουν την αποχώρηση της χώρας από το Συμβούλιο της Ευρώπης υπό την απειλή της αποπομπή τους[12].


 Η δικτατορία, παρά την συνέχιση της προηγούμενης οικονομικής πολιτικής, ανέκοψε την πορεία θεσμικού εκσυγχρονισμού της χώρας και την σύνδεση με τις δυτικές αξίες, αλλά και το ρεύμα αμφισβήτησης που κυριαρχούσε στο δυτικό κόσμο(Μάης του 68, πολιτικά δικαιώματα στην Αμερική, κινητοποιήσεις στα πανεπιστήμια, αντιαποικιοκρατικός αγώνας) όπως είχε εκφραστεί εν μέρει και στην Ελλάδα με τις μεγάλες κινητοποιήσεις των Ιουλιανών του 1965[13]. 

Ο συνολικός πληθυσμός ανέχθηκε αλλά δεν αποδέχθηκε το καθεστώς. Η χούντα εκ του αποτελέσματος απαξίωσε το πατρίς-θρησκεία-οικογένεια ως σύμπλεγμα αξιών και αντίπαλο δέος του κομμουνισμού[14]. 
Επίσης δυσφήμισε την ιδέα του έθνους, καταρράκωσε το κύρος του στρατού, ενώ πολιτιστικά αποτέλεσε έναν αναχρονισμό αμαυρώνοντας κάθε σύνδεση με τον δημώδη και λαϊκό πολιτισμό. 
Σε θεσμικό επίπεδο αποτέλεσε την κορύφωση της «κρίσης των θεσμών»[15] που ξεκίνησε από τα μέτρα που ακολούθησαν τον εθνικό διχασμό(εκτοπίσεις, «κατοχυρωτικό», «ιδιώνυμο») συνεχίστηκαν στην δικτατορία Μεταξά και εμπεδώθηκαν στο μετεμφυλιακό κράτος(στρατόπεδα συγκέντρωσης, εξορίες, παρασύνταγμα, εκλογικές νοθείες).

 Έτσι με την μεταπολίτευση και την εκ των έσω κατάρρευση του καθεστώτος υπήρξαν οι ιδεολογικές προϋποθέσεις αλλά διαμορφώθηκαν και οι πολιτικές συνθήκες από τον Κ. Καραμανλής και τους συνεργάτες του με επιδέξιους χειρισμούς, ώστε να συντελεστεί σταδιακά τα επόμενα χρόνια η οριστική υπέρβαση της καχεκτικής[16] και ελεγχόμενης δημοκρατίας της προδικτατορικής περιόδου και να μπουν οι βάσεις για ένα νέο ξεκίνημα. Μεταπολίτευση: οι θεσμικές βάσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του εξευρωπαϊσμού.

 Η μεταπολίτευση[17] είναι μια στιγμή, μια διαρκής διαδικασία ή μια εποχή[18]; Ολοκληρώνεται μέσα στο διάστημα του ενός χρόνου, την περίοδο της μετάβασης, όπου συντελείται η κατά κυριολεξία αλλαγή πολιτεύματος, όπου αποκαθίσταται η δημοκρατία με τις εκλογές, επιλύεται το πολιτειακό με το δημοψήφισμα[19], τίθεται σε ισχύ το Σύνταγμα του 1975[20] και αποκαθίσταται η νομιμότητα και με τις δίκες της Χούντας[21] ή είναι μια μακρόσυρτη περίοδος την οποία μπορούμε να ορίσουμε με ποικίλα κριτήρια οπότε η ολοκλήρωσή της παραμένει σε εκκρεμότητα[22]; Άραγε ολοκληρώνεται το 1981 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ, φτάνει στο τέλος της με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων ή επεκτείνεται μέχρι την είσοδο στην Ευρωζώνης; Μήπως φτάνει στα ακρότατα όριά της και εξαντλείται με το ξέσπασμα της οικονομική κρίση, ή αναμένεται ένα γεγονός εφάμιλλης έντασης για να κηρύξουμε το τέλος της[23]; 

Πάντως στην συλλογική συνείδηση και στον δημόσιο λόγο η μεταπολίτευση ορίζεται ως μια μακρά περίοδος,[24] μολονότι τα παραπάνω ερωτήματα, ακόμα και σήμερα, παραμένουν ανοιχτά ενώ η χρήση του όρου εξυπηρετεί συχνά συγκυριακές πολιτικές σκοπιμότητες[25]. Η μεταπολίτευση εντάσσεται σε ένα διεθνές περιβάλλον ψυχρού πολέμου και σε μια περίοδο όπου ολοκληρώνεται η αποαποικιοποίηση. Επίσης, η Ισπανία και η Πορτογαλία μεταβαίνουν στην δημοκρατία[26] και αργότερα το 1990 καταρρέουν τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης για να περιοριστούμε στα γεγονότα που διαδραματίζονται στην Ευρώπη. Παρά τις ιδιαιτερότητές της η ελληνική μεταπολίτευση δεν είναι ένα αποκομμένο απ’ το διεθνή περίγυρο, γεγονός. Με την μεταπολίτευση τίθενται τα θεμέλια, οι πυλώνες, σε θεσμικό επίπεδο, του σύγχρονου πολιτικού συστήματος: εγκαθιδρύεται η κοινοβουλευτική δημοκρατία χωρίς αποκλεισμούς κομμάτων, ο πολιτικός φιλελευθερισμός με την κατοχύρωση ευρύτατου φάσματος δικαιωμάτων στο Σύνταγμα του 1975 και ανανεώνεται ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας[27] που ολοκληρώνεται με την είσοδό μας το 1980 στην τότε ΕΟΚ. 

Οι τρεις αυτές μείζονες επιλογές δεν θα ολοκληρώνονταν αν δεν είχε συντελεσθεί η αποκοπή και η συνταγματική οριοθέτηση από τα θεσμικά και εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας που ασκούσαν επιρροή από καταβολής ελληνικού κράτους που ήταν η μοναρχία, ο στρατός και ο ξένος παράγοντας[28], κυρίως οι Αμερικάνοι[29] στους οποίους ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών δυνάμεων και της κοινής γνώμης απέδιδε ευθύνες για την επικράτηση της δικτατορίας και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

 Σε ιδεολογικό επίπεδο ανατράπηκαν τα ιδεολογικά και πολιτικά θεμέλια του μετεμφυλιακού κράτους: η ελληνοχριστιανική ιδεολογία, ο αντικομμουνισμός[30], ο αντισλαβισμός, η εθνικοφροσύνη αλλά και ο τρόπος που αντιλαμβάνονταν οι συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις την σχέση του κράτους με τον λαό για τον οποίο θεωρούσαν ότι αν αφεθεί ανεξέλεγκτος θα απειλήσει το εθνικό κράτος[31]. 

Έτσι, στην μεταπολίτευση αφού ο λαός είναι κυρίαρχος και εκφράζει το έθνος επανέρχονται τα σύμβολα της εαμικής παράδοσης και των ηττημένων του εμφυλίου τους οποίους εκφράζει, κατά μεγάλο μέρος, ο ριζοσπαστικός λόγος του ΠΑΣΟΚ[32]. 

Στο πνεύμα αυτό το 1974 δεν συντελέστηκε απλώς μια ομαλή μετάβαση στην δημοκρατία, αλλά σήμανε και το τέλος του εμφυλίου πολέμου με τα αρνητικά θεσμικά κατάλοιπα που τον συνόδευαν για εικοσιπέντε χρόνια(παρασύνταγμα) και ουσιαστικά το τέλος των δύο διχασμών(εθνικού και εμφύλιου) που ξεκίνησαν από το 1915[33]. Η ελεύθερη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων και η κατάργηση της Βασιλείας ήταν η προίκα του Συντάγματος του 1975 και αποτέλεσαν δύο από τις θεσμικές αφετηρίες της νέας εποχής.
 Ο συμπεριληπτικός κοινοβουλευτισμός και ο εξευρωπαϊσμός ήταν τα επιτεύγματα της περιόδου, μολονότι στην εξωτερική πολιτική και λόγω των γεγονότων στην Κύπρο, αποχωρίσαμε από το νατοϊκό δόγμα και υιοθετήσαμε μια αμυντική πολιτική εναντίον της Τουρκίας που έκτοτε λογίζεται ως η βασική απειλή της εθνικής κυριαρχίας. Ο κίνδυνος απ’ τον Βορρά(κομμουνιστική απειλή) αντικαταστάθηκε από τον εξ’ ανατολών κίνδυνο(Τουρκία)[34].

 Ωστόσο, τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης -πέραν της έντονης πολιτικοποίησης- ανακινούνταν ζητήματα ταυτοτικού χαρακτήρα[35] με κυρίαρχο το ερώτημα της ιδιοσυστασίας του ελληνισμού και κυρίως αν ο τελευταίος ανήκει στην Δύση ή την Ανατολή. Με την μεταπολίτευση μεταβάλλεται ο τρόπος που οι Έλληνες αντιλαμβάνονται την σχέση τους με αυτό που ονομάζουμε κοινωνία και έθνος, δηλαδή με τον εαυτό τους. Τέτοιου είδους διλήμματα σε μεγάλο βαθμό υποχώρησαν, καθόσον παγιωνόταν η θέση μας στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ενώ αναβίωσαν σε μάλλον εξασθενημένη μορφή την περίοδο της οικονομικής κρίσης

. Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης επικρατούσε ένα κλίμα πολιτικού ριζοσπαστισμού[36] και αυξημένων κοινωνικών προσδοκιών για κατανάλωση και απελευθέρωση των ηθών. Η μετάβαση στην δημοκρατία δεν είχε μόνο πολιτειακή και θεσμική διάσταση, αλλά συνοδεύτηκε και από μια πολιτιστική έκρηξη σε όλα τα επίπεδα[37].

 Έτσι βιώνονταν, καθυστερημένα κατά μια δεκαετία απ’ τους περισσότερους, όσα επικράτησαν στο υπόλοιπο δυτικό κόσμο τις δεκαετίες του 60 και του 70. Επιπλέον, τα κόμματα μαζικοποιούνται[38] και σε μεγάλο βαθμό καταλαμβάνουν το κράτος και τον συνδικαλισμό ο οποίος αναπτύσσεται και αποκτά κυρίαρχο ρόλο σε μια οικονομία που στην αρχή της μεταπολίτευσης[39] και για μεγάλο διάστημα, ελέγχεται από το κράτος (κρατικοποιήσεις Καραμανλή, ΠΑΣΟΚ και προβληματικές επιχειρήσεις). Οι θεσμικές καινοτομίες του Συντάγματος του 1975, η δοκιμασία της οικονομικής κρίσης και οι σύγχρονες αδυναμίες του κράτους δικαίου 

Με το Σύνταγμα του 1975 τέθηκαν οι θεσμικές προδιαγραφές για να εξελιχθούμε σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία, εξέλιξη στην οποία συνηγορούσε και η ένταξή μας στην ΕΟΚ που δικαίως θεωρήθηκε ότι πέραν της οικονομικής ανάπτυξης θα εξασφάλιζε και την πολιτική σταθερότητα[40]. Πράγματι, παρά την ακραία πόλωση που επικρατούσε κατά καιρούς, η ομαλή και αποδεκτή από όλους εναλλαγή των πολιτικών κομμάτων στην εξουσία μπορεί να θεωρηθεί επίτευγμα σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. 

Επιπλέον, η ένταξη στην τότε ΕΟΚ νομιμοποιούσε τις προσδοκίες των πολιτών για μισθούς και κοινωνικές παροχές αντίστοιχες με των υπόλοιπων Ευρωπαίων. Στο επίπεδο των θεσμών το θεμέλιο του πολιτεύματος, το Σύνταγμα του 1975 γνώρισε καθολική αποδοχή στην διάρκεια του βίου του, κοινή αίσθηση η οποία ενισχύθηκε όταν με την πρώτη αναθεώρησή του απάλειψε τις λεγόμενες υπερεξουσίες του ΠτΔ, διαμορφώνοντας ένα αμιγώς κοινοβουλευτικό πολίτευμα με εξαιρετικά λεπτομερείς ρυθμίσεις για την ανακήρυξη της κυβέρνησης και ενισχυμένο το ρόλο του πρωθυπουργού. Αυτό το πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο ενισχύθηκε από θεσμούς που τυποποιούσαν αυστηρά τις αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας, όπως οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου(ΠΝΠ) και η πρόβλεψη της νομοθετικής εξουσιοδότησης.

 Επιπλέον, η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων απέκτησε συνταγματική και διεθνή υπόσταση, ενώ τονίστηκε και η κοινωνική τους διάσταση, ως θεμέλιο εύλογων και αναλογικών περιορισμών. Σημαντικές καινοτομίες για την εποχή αποτέλεσε η πρωτοποριακή αναγνώριση του περιβάλλοντος(άρθρο 24 Σ.) ως συνταγματικό αγαθό και η πρόβλεψη διατάξεων (άρθρο 28 παρ. 2 και 3 Σ.) που θα διευκόλυναν την είσοδο της χώρας στην τότε ΕΟΚ. Από το Σύνταγμα του 1975 έχουμε διανύσει μισό αιώνα χωρίς πολιτειακή κρίση, χωρίς εκτροπή από τις ράγες ενός λειτουργικού κοινοβουλευτισμού, καθώς η ελεύθερη λειτουργία της λαϊκής κυριαρχίας, συνδυάστηκε με την ομαλή λειτουργία της αντιπροσωπευτικής αρχής[41].

 Στο πλαίσιο ενός κοινοβουλευτικού συστήματος πλειοψηφικού τύπου παρατηρείται μια πλήρης εφαρμογή της κοινοβουλευτικής αρχής, που εμπλουτίστηκε με περιόδους όπου πολυκομματικά και κατά βάσιν συναινετικά κυβερνητικά σχήματα άσκησαν την εξουσία τα χρονικά διαστήματα 1989 – 1990 και 2011 – 2019.

 Βέβαια στην πράξη παρατηρήθηκε μια κριτική δυσπιστία απέναντι σε θεσμικά αντίβαρα, καθιερωμένα στα δυτικά πολιτεύματα, όπως η Δικαιοσύνη και οι Ανεξάρτητες Αρχές γεγονός που ενισχύθηκε από ένα κλίμα λαϊκισμού ιδίως την περίοδο της κρίσης. Η τρίτη ελληνική δημοκρατία δοκιμάστηκε έντονα από τα κύματα του αριστερόστροφου λαϊκισμού και του δεξιού εξτρεμισμού και άντεξε, αν και έχασε πολύτιμο χρόνο προσαρμογής στα νέα δεδομένα.

 Το Σύνταγμα του 1975 παρά την ρυθμιστική υπερφόρτωσή του σε ορισμένες διατάξεις σε συνδυασμό με τις αναθεωρήσεις του επέδειξε ανθεκτικότητα και σημαντική προσαρμοστικότητα τόσο γιατί κατόρθωσε να ενσωματώσει ομαλά τη χώρα στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη όσο και διότι σημείωσε προόδους στην προστασία των δικαιωμάτων και με την ευεργετική, κατά κανόνα, επιρροή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(ΕΣΔΑ) και της νομολογίας του Δικαστηρίου του Στρασβούργου(ΕΔΔΑ), ενώ ο έλεγχος συνταγματικότητας σε πολλά πεδία ασκήθηκε με μέτρο και ιστορική επίγνωση. 

Η Ελλάδα ρίζωσε θέλω να πιστεύω, αμετάκλητα στο δυτικό υπόδειγμα πολιτευμάτων. Δεν έλειψαν βέβαια και μετά το 1975 τα προβλήματα στο πεδίο των δικαιωμάτων: με τις αλλεπάλληλες παρατάσεις των προφυλακίσεων, τις παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας, την καθυστερημένη απονομή της δικαιοσύνης στην οποία συνέβαλε μια πελατειακού τύπου πολυνομία η οποία ενίσχυσε την κακονομία και όχι σπάνια εξέβαλε σε ανομία, τις απαλλοτριώσεις που δεν ολοκληρώνονταν καθηλώνοντας τις ιδιοκτησίες σε αδράνεια, την απαράδεκτη κατάσταση των ελληνικών φυλακών. 

Αρκετά από αυτά τα ζητήματα λύθηκαν και ορισμένα έμειναν σε εκκρεμότητα, καθώς ανώτατα δικαστήρια της χώρας όπως ο ΑΠ και λιγότερο το ΣτΕ -μάθημα θρησκευτικών, ιθαγένεια, Nen bis in idem- έδωσαν και κατά ένα μέτρο δίνουν ακόμα αχρείαστες μάχες οπισθοφυλακής. Ωστόσο, δεν πρέπει να αρνηθούμε ότι στην χώρα μας, παρά τις πάγιες συνταγματικές προβλέψεις, δεν επικράτησε στα δημόσια ήθη μια γνήσια φιλελεύθερη παράδοση που να δίνει έμφαση στις ατομικές επιλογές πέρα και πάνω από τις επιταγές και τις δεσμεύσεις της κοινότητας. 

Το κοινοτικό -ιδίως θρησκευτικό- πνεύμα[42] επί δεκαετίες κυριαρχούσε στις επιλογές των ατόμων και οδήγησε στο παρελθόν σε διώξεις μορφών τέχνης που θεωρήθηκαν βλάσφημες προς την θρησκεία ή το έθνος (Βλ. τις έντονες αντιδράσεις για την ταινία «Ο τελευταίος πειρασμός», τα βιβλία Μπαμπινιώτη και Ανδρουλάκη, την εικαστική έκθεση Outlook, το βανδαλισμός έργων τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη). 

Ωστόσο, δεν θεωρώ εύστοχο το διχοτομικό σχήμα εκσυγχρονισμός/οπισθοδρόμηση-λαϊκισμός, ούτε το σχήμα των δύο Ελλάδων[43] -μία δήθεν προοδευτική, ενώ η άλλη παραδοσιακή- καθώς δεν επιβεβαιώνεται από τις ιστορικές εξελίξεις, ούτε μπορεί να αντιστοιχηθεί σε συγκεκριμένους πολιτικούς φορείς, πολύ δε περισσότερο δεν υπάρχουν εχθροί του Συντάγματος[44] με την έννοια των αμετακίνητων αρνητών των συνταγματικών θεσμών. 

Στο οργανωτικό μέρος του Συντάγματος μολονότι τα πράγματα κύλησαν σχετικά ομαλά, υπήρχε σχετική κατάχρηση στην έκδοση ΠΝΠ[45] και κυρίως στην ψήφιση άσχετων διατάξεων με το κύριο αντικείμενο του νομοσχεδίου. Αλλά και στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος και των συνταγματικών διευθετήσεων του κομματικού φαινομένου παρουσιάζονται προβλήματα. Ενδεικτικά, μπορεί να επισημάνει κανείς το έλλειμμα εσωκομματικής δημοκρατίας, την επιβίωση των πελατειακών σχέσεων, παρά την λειτουργία του ΑΣΕΠ και την απουσία αποτελεσματικού -παρά την σχετική νομοθεσία- ελέγχου των χρηματικών ροών προς τα κόμματα και τους πολιτικούς. 

Ωστόσο, συνολικά το θεσμικό αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί θετικό. Ο βαθμός ικανοποίησης από το Σύνταγμά μας- ένα από τα θεσμικά κεκτημένα της μεταπολίτευσης- μειώθηκε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της υγειονομικής πανδημίας και τις συνέπειές που αυτές προκάλεσαν, αλλά συνολικά δεν ανατράπηκε η στήριξη των πολιτών σε αυτό[46].

 Στο ίδιο πνεύμα η πρόβλεψη Ανεξάρτητων Αρχών και ενός ενισχυμένου ρόλου της δικαιοσύνης υπό την επιρροή του δικαίου της ΕΕ και της ΕΣΔΑ σηματοδοτεί ένα νέο θεσμικό δεδομένο για την μεταπολίτευση. Αυτό επιβεβαιώθηκε την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 2009, όπου η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση από διεθνείς οργανισμούς έθεσε αυστηρούς κανόνες(μνημόνια)[47] στη χώρα προκειμένου να δανειοδοτηθεί και να αποφύγει την χρεοκοπία, παρά τις αστοχίες στην εκτίμηση των παρενεργειών των μέτρων στην οικονομία και στην κοινωνία. 

Αναμφίβολα, η συμμετοχή μας στην ΕΕ άσκησε εκσυγχρονιστική επίδραση στους εθνικούς θεσμούς και στην διαδικασία λήψης των αποφάσεων ενώ συνέβαλε, παρά τις αντιστάσεις, σε ένα συμμάζεμα της δημόσιας διοίκησης διοχετεύοντας σε αυτή ισχυρούς οικονομικούς πόρους. Δεν θα απείχε απ’ την αλήθεια ο ισχυρισμός ότι σταθερά της μεταπολίτευσης είναι ένας διάχυτος εξευρωπαϊσμός και η ένταξη σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον παγκόσμιων αγορών που άσκησε πίεση στο αδύναμο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Συμπερασματικά αν δούμε την μεταπολίτευση ως θεσμική τομή και εν συνεχεία ως εμπέδωση των φιλελεύθερων και δημοκρατικών θεσμών θα καταλήξουμε σε ένα θετικό απολογισμό μολονότι δεν θα πρέπει να θεωρούμε ως άτρωτη την δημοκρατίας μας.

 Επιπλέον, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι τα χρόνια που διανύσαμε δεν συντελέστηκε ένας ευρύτερος κοινωνικός και οικονομικός εκσυγχρονισμός καθώς οι ανισότητες, η ελλιπής φιλελευθεροποίηση και οι παραγωγικές αδυναμίες της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης δεν μείωσαν την απόσταση από χώρες που ξεκίνησαν από την ίδια, πάνω κάτω, θεσμική και αναπτυξιακή αφετηρία με εμάς, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. [1] 



1.       Εντελώς ενδεικτικά δύο συνθετικά έργα, Μ. Μελετόπουλου, Η δικτατορία των συνταγματαρχών, Κοινωνία-ιδεολογία-οικονομία, 1996, και Γ. Αθανασάτου – Α. Ρήγου – Σ. Σεφαριάδη (επιμ.), Η δικτατορία 1967-1974, Πολιτικές πρακτικές – Ιδεολογικός λόγος – Αντίσταση, 1999.

2.       Ν. Διαμαντούρου, 1974. Η μετάβαση απ’ το αυταρχικό στο δημοκρατικό καθεστώς στην Ελλάδα, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 49, σ. 52-87.

3.       Κ. Ε. Μπότσιου, Οι σχέσεις του στέμματος με τη δικτατορία των συνταγματαρχών, στον τόμο Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας, εκδ. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2016 (πρακτικά συνεδρίου), σ. 113 επ.

4.      Θ. Βερέμη, Το κίνημα της 21ης Απριλίου και η «θεωρία» του, στον ίδιο τόμο, σ. 77 επ.

5.       Σ. Ριζά, Νόμιμο καθεστώς ή παρένθεση: Κενό νομιμοποίησης, Κρίση στρατηγικής και η αποτυχία της ελεγχόμενης πολιτικοποίησης 1970-1973, στον ίδιο τόμο, σ. 91 επ.

6.      Γ. Νοταρά, Δικτατορία και οργανωμένη αντίσταση, στον τόμο Γ. Αθανασάτου – Α. Ρήγου – Σ. Σεφαριάδη (επιμ.) Η δικτατορία 1967-1974, σ. 189 επ.

7.       Λ. Καλλιβρετάκη, Η ομάδα Παπαδόπουλου στην τελική ευθεία για την εξουσία (1966-1967), στον τόμο Β. Καραμανωλάκη (επιμ.), Η στρατιωτική δικτατορία 1967-1974, 2010, σ. 59 επ.

8.      Δ. Α. Παπαδιαμάντη, Στρατός και πολιτική εξουσία στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, 2014.

9.      Δ. Παπαδημητρίου, Η δικτατορία της 21ης Απριλίου και η ιδεολογική προετοιμασία για την αποδοχή της, στον τόμο Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας, σ. 35 επ.

10.   Ε. Χατζηβασιλείου, Απαρχές και χαρακτήρας της δικτατορίας των συνταγματαρχών: μια επανεκτίμηση, στον ίδιο τόμο, σ. 17 επ.

11.    Π. Καζάκου, Πολιτικοί θεσμοί και οικονομική ανάπτυξη: Η εμπειρία της δικτατορίας 1957-1974, στον ίδιο τόμο, σ. 137 επ.

12.    Χ. Χρηστίδη, Η Ευρώπη έναντι της δικτατορίας των συνταγματαρχών: Η περίπτωση της ελληνικής υπόθεσης στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στον ίδιο τόμο, σ. 405 επ.

13.    Σ. Ριζά, Η ελληνική πολιτική μετά τον εμφύλιο πόλεμο: Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία, 2008.

14.   Ι. Παπαθανασίου, Η Νεολαία Λαμπράκη την δεκαετία του 1960, Αρχειακές τεκμηριώσεις και αυτοβιογραφικές καταθέσεις, 2008, σ. 31 επ.

15.    Ν. Αλιβιζάτου, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974, όψεις της ελληνικής εμπειρίας, 1983.

16.   Η. Νικολακόπουλου, Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές 1946-1967, Πατάκης, 2010.

17.    Α. Συρίγου – Ε. Χατζηβασιλείου, Μεταπολίτευση 1974-1975, 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Πατάκης, 2024.

18.   Κ. Κωστής, Μεταπολίτευση: Ένας όρος και μια εποχή, στο τόμο Κ. Κωστή – Σ. Ριζά (επιμ.), Ιστορίες της μεταπολίτευσης, Πατάκης, 2025, σ. 13 επ.

19.   Η. Νικολακόπουλου, Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1974, στον τόμο Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας, σ. 513 επ.

20.  Α. Κλάψη, 1974. Μεταπολίτευση, Μεταίχμιο, 2021.

21.    Β. Καραμανωλάκη, Η. Νικολακόπουλου, Τ. Σακκελαρόπουλου, στην Εισαγωγή του τόμου, Β. Καραμανωλάκη (επιμ.), Η μεταπολίτευση, 74-75. Στιγμές μιας μετάβασης, Θεμέλιο, 2016, σ. 29 επ.

22.   Γ. Βούλγαρη, Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης 1974-1990. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία, Θεμέλιο, 2001, σ. 14 επ., και του ίδιου, Μεταπολίτευση μια στιγμή, μια εποχή, στον τόμο Β. Γεωργιάδου – Χ. Κουλούρη (επιμ.), Μεταπολίτευση 1974, οι προκλήσεις της μετάβασης, Αλεξάνδρεια, 2024, σ. 47 επ.

23.   Ε. Βενιζέλου, Μια θεσμική αποτίμηση της Μεταπολίτευσης: πενήντα από τα διακόσια χρόνια του ελληνικού κράτους, στον ίδιο τόμο, σ. 22 επ.

24.   Η. Νικολακόπουλου, Συνέχειες και ρήξεις: Ο αμφίσημος όρος μεταπολίτευση, στον τόμο Μ. Αυγερίδη – Ε. Γαζή – Κ. Κορνέτη (επιμ.), Μεταπολίτευση, Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων, Θεμέλιο, 2015, σ. 429-431.

25.   Εισηγήσεις από το συνέδριο Κύκλος Ιδεών, στον τόμο Η καμπύλη της μεταπολίτευσης (1974-2024), Επίκεντρο, 2024.

26.   Κ. Κορνέτη, Μεταβάσεις, συλλογική μνήμη και δημόσια ιστορία στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, στον ίδιο τόμο, σ. 393 επ.

27.   Σ. Βλαχόπουλου, Οι πρώτες “θεσμικές στιγμές” της μεταπολίτευσης, στον τόμο Β. Γεωργιάδου – Χ. Κουλούρη (επιμ.) Μεταπολίτευση 1974, σ. 25 επ.

28.  Σ. Ριζά, Το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Τα θεμέλια της δημοκρατίας της Μεταπολίτευσης, 1974-2000, στον ίδιο τόμο, σ. 39 επ.

29.   Τ. Λαλιούτη, Ο αντιαμερικανισμός και το εθνικό αφήγημα της μεταπολίτευσης, 1974-1985: Ανορθολογικά στοιχεία, ορθολογικές χρήσεις, στον ίδιο τόμο, σ. 197 επ.

30.  Σ. Μπουρνάζου, Το κράτος των εθνικοφρόνων: αντικομμουνιστικός λόγος και πρακτικές, στον τόμο Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τόμος Δ2, Βιβλιόραμα, 2009, σ. 9-49.

31.    Έφη Γαζή, Μεταπλάσεις της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας και ταυτότητας στην μεταπολίτευση, στον ίδιο τόμο, σ. 246 επ.

32.   Α. Πανταζόπουλου, “Για το λαό και το έθνος”. Η στιγμή Ανδρέα Παπανδρέου 1965-1989, Πόλις, 2001, σ. 106 επ.

33.   Σ. Ριζά, Το ελληνικό πολιτικό σύστημα, ό.π., σ. 39 επ.

34.   Κ. Φίλη, Εξωτερική πολιτική της Ελλάδας κατά την Μεταπολίτευση, στον ίδιο τόμο, σ. 529 επ.

35.   Ε. Βενιζέλου, ό.π., σ. 22 επ.

36.   Σ. Ζουμπουλάκη, 1974: Πύκνωση γεγονότων και απελευθέρωση δυνάμεων, στον τόμο Β. Γεωργιάδου – Χ. Κουλούρη (επιμ.), ό.π., σ. 91 επ.

37.   Μελέτες αφιερωμένες στην πεδίο κουλτούρα στον ίδιο τόμο, σ. 689 επ.

38.  Κάρμεν Μίσιου και Η. Ντίνα, Το ιδεολογικό εκκρεμές της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, στον ίδιο τόμο, σ. 148 επ.

39.   Εισηγήσεις κεφαλαίου: Η πρώτη και η δεύτερη μεταπολίτευση της ελληνικής οικονομίας, στον τόμο Η καμπύλη της μεταπολίτευσης (1974-2024), σ. 258 επ.

40.  Π. Ιωακειμίδη, Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στον ίδιο τόμο, σ. 539 επ.

41.   Γ. Βούλγαρη, Η μεταπολιτευτική Ελλάδα, 1974-2009 (αναθεωρημένη έκδοση), Πόλις, Αθήνα, 2013.

42.   Αντ. Μανιτάκη, Οι σχέσεις της εκκλησίας με το κράτος-έθνος. Στην σκιά των ταυτοτήτων, Νεφέλη, 2000.

43.   Ν. Διαμαντούρου, Πολιτιστικός δυισμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, Αλεξάνδρεια, 2000.

44.  Ν. Αλιβιζάτου, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στην νεοελληνική ιστορία 1800-2010 (εισαγωγή), σ. 19 επ.

45.   Κ. Χρυσόγονου, Η καταστρατήγηση του Συντάγματος στην εποχή των Μνημονίων, Λιβάνη, Αθήνα, 2013, σ. 27 επ.

46.  Π. Μαντζούφα, 200 χρόνια ελληνικού Συνταγματισμού. Απ’ τα επαναστατικά Συντάγματα στην πανδημία: Υπερβάσεις και υστερήσεις στο δρόμο προς ένα φιλελεύθερο και δημοκρατικό Σύνταγμα, Book’s Journal, Φεβρουάριος 2022, και σε: ΔτΑ 93/2022.

47.   Π. Μαντζούφα, Οικονομική Κρίση και Σύνταγμα, Σάκκουλας, 2014, σ. 13 επ. Δημοσιεύτηκε στο Book’s Journal (Σεπτέμβριος 2025).







Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2025

BAUDRILLARD για την εξαφανιση του αλλου ,την πορνογραφια κ.α

JEAN BAUDRILLARD: για την εξαφάνιση του Άλλου, την πορνογραφία και άλλα. Σελ 56 ...Ενώ το κομματιαστό αντικείμενο είναι ταυτόσημο με κάθε ένα από τα στοιχειακά μέρη του, το κομματιαστό υποκείμενο δεν ονειρεύεται παρά να μοιάσει με αυτό το ίδιο μέσα σε κάθε ένα από τα κομμάτια του. Με άλλα λόγια, το όνειρό του αναπτύσσεται κάτω από κάθε αναπαράσταση, προς την κατεύθυνση του πιο μικρού μοριακού κομματιού του εαυτού του· ένας παράξενος Νάρκισσος που δεν ονειρεύεται πια την ιδανική του εικόνα, αλλά μια φόρμουλα με την οποία θα αναπαράγει γενετικά τον εαυτό του επ' άπειρον. Προηγουμένως κατατρυχόμασταν από τον φόβο μήπως μοιάσουμε στους άλλους, μήπως χάσουμε τον εαυτό μας μέσα στο πλήθος· ήμασταν φοβισμένοι από την ομοιομορφία και κατεχόμασταν από την έμμονη ιδέα της διαφοράς. - Χρειαζόμασταν μια λύση για να αποδεσμεύσουμε τους εαυτούς μας από την εξομοίωση με τους άλλους. - Σήμερα, αυτό που έχει σημασία είναι να μοιάσει κάποιος με τον εαυτό του, να βρίσκει τον εαυτό του , Σελ 57 πολλαπλασιασμένο μεν αλλά πιστό στην προσωπική του φόρμουλα – παντού ο ίδιος κατάλογος συμμετεχόντων, και να βρίσκεται σε όλες τις οθόνες ταυτόχρονα. - Η ομοιότητα δεν αφορά πλέον στους άλλους, αλλά μάλλον στο άτομο μες στην ασαφή ομοιότητα με τον εαυτό του· μια ομοιότητα που γεννιέται από την αναγωγή του ατόμου στα απλά στοιχεία του. - Η διαφορά, συνακόλουθα, αποκτά μια νέα σημασία. Δεν είναι πλέον η διαφορά ανάμεσα στο ένα υποκείμενο και στο άλλο, αλλά μια εσωτερική, άπειρη διαφοροποίηση του ίδιου του υποκειμένου. - Η μοίρα στις μέρες μας ανήκει στην τάξη ενός ιλίγγου εσωτερικού, μιας έκκρηξης μες στο ταυτόσημο, της «ναρκισσιστικής» πιστότητας στο ίδιο μας το «σημείο», στην ίδια μας τη φόρμουλα. - Ο άνθρωπος είναι αποξενωμένος από τον εαυτό του, από τους πολλαπλούς μορφικά «εγώ»... κλώνους" του.... Από τη στιγμή που κάθε άτομο περιέχεται και συνοψίζεται μέσα σε ένα δυνάμει υπερ-υπάρχον σημείο, οι άλλοι έχουν κατ' ουσίαν πάψει πια να υπάρχουν. Είναι δύσκολο να το Σελ 58 φανταστούμε, και ανώφελο εξ άλλου, όπως ακριβώς είναι δύσκολο και ανώφελο να φανταστεί κάποιος έναν χώρο που μπορεί να τον διασχίσει μέσα σε μια στιγμή. Το να φανταστείς τις χώρες της Αυστραλίας και ό,τι παρεμβάλλεται ανάμεσα σε σένα και σε αυτές είναι μάταιο από τη στιγμή που το αεροπλάνο σε πηγαίνει απ' ευθείας εκεί μέσα σε είκοσι ώρες. Το να φανταστείς τους άλλους και ό,τι σε φέρνει πιο κοντά τους είναι άσκοπο από τη στιγμή που η «επικοινωνία» μπορεί να κάνει την παρουσία τους άμεση. Το να φαντάζεσαι τον χρόνο, τη διάρκειά του και την περιπλοκότητά του, είναι άσκοπο από τη στιγμή που κάθε σχέδιο επιδέχεται την άμεση εκτέλεσή του. Για έναν πρωτόγονο ή έναν χωρικό ήταν αδύνατο να φαντάζεται κάτι που θα μπορούσε να υπάρχει πέρα από τον χώρο της ιδιαίτερης πατρίδας του, επειδή ποτέ δεν είχαν ούτε καν ένα προαίσθημα πως κάτι άλλο θα μπορούσε να υπάρξει – ο ορίζοντας ήταν διανοητικά αδιάβατος. Αν η φαντασία είναι σήμερα αδύνατη, αυτό συμβαίνει για τον αντίστροφο λόνο: επειδή όλοι οι ορίζοντες έχουν ήδη διασχισθεί, επειδή εκ των προτέρων έχεις έρθει αντι 59 μέτωπος με όλα τα «αλλού», και ό,τι πια σου απομένει είναι να εκστασιαστείς (με την κυριολεκτική σημασία της λέξης) με - ή να αποσυρθείς από – αυτή την απάνθρωπη παρέ κταση. Αυτή η απόσυρση, που την γνωρίζουμε καλά, είναι εκείνη του υποκειμένου για το οποίο ο σεξουαλικός και κοινωνικός ορίζοντας των άλλων έχει εξαφανιστεί, και του οποίου ο δια-νοητικός ορίζοντας έχει συρρικνωθεί στον χειρισμό των εικόνων του και των οθονών του. Έχει αυτός οτιδήποτε του χρειάζεται. Γιατί θα έπρεπε να ανησυχεί για το σεξ και την επιθυμία; Σ' αυτό ακριβώς το δίκτυο οφείλε-ται το χάσιμο της στοργής κάποιου για τον εαυτό του και για τους άλλους, και αυτό συμβαίνει ταυτόχρονα με την ερημώδη μορφή του χώρου που δημιουργήθηκε από την ταχύτητα, με την ερημώδη μορφή του κοινωνικού που δημιουργήθηκε από την επικοινωνία και την πληροφόρηση 13. Υπάρχει ένας κομματιαστός απο-πολλα-πλασιασμός του σώματος (του σεξ, του αντι-κειμένου, της επιθυμίας): κοιταγμένα από πολύ μικρή απόσταση, όλα τα σώματα, όλα τα 60 πρόσωπα μοιάζουν ίδια. Το κοντινό πλάνο ενός προσώπου είναι τόσο άσεμνο όσο ένα γεννητικό όργανο ιδωμένο από πολύ κοντά. Είναι ένα γεννητικό όργανο. Κάθε εικόνα, κάθε μορφή, κάθε μέρος του σώματος ιδωμένο από κοντά είναι ένα σεξουαλικό όργανο. Ο συμφυρμός της λεπτομέρειας, η μεγέθυνση και διόγκωση με το ζουμάρισμα: αυτό είναι που παίρνει αξία σεξουαλική. Η υπερβολή της κάθε λεπτομέρειας μας γοητεύει, παράλληλα με την υποδιαίρεση, τη σειραϊκή αναπαραγωγή της ίδιας λεπτομέρειας . Το άκρο αντίθετο της αποπλάνησης είναι ο ακραίος συμφυρμός της πορνογραφίας, η οποία αποσυνθέτει τα σώματα στα πιο μικρά στοιχεία τους, τις χειρονομίες στις πιο ελάχιστες κινήσεις τους. Η επιθυμία μας επιδιώκει αυτές τις νέες κινητικές, αριθμητικές, κομματιαστές, τεχνητές και συνθετικές εικόνες, επειδή αυτές διαθέτουν τον μικρότερο προσδιορισμό. Θα μπρούσε κάποιος σχεδόν να πει πως αυτές είναι ασεξουαλικές, όπως οι εικόνες του πορνό, μέσω μιας τεχνικής υπερβολής της καλής θέλησης. Παρ' όλα αυτά, δεν αναζητούμε πια μέσα σ' αυτές τις εικόνες ούτε τη σαφήνεια του 61 περιγράμματος ούτε τον πλούτο της φαντασίας· αναζητούμε τον ίλιγγο της επιφανειακότητάς τους, την επινόηση της λεπτομέρειας, την οικειότητα της τεχνικής τους. Αυτό που πραγματικά επιθυμούμε είναι η τεχνική τους επινοητικότητα –δηλαδή η τεχνική τους προσποίηση και πλαστότητα-, και τίποτε περισσότεpo. Το ίδιο ισχύει και για το σεξ. Εξαίρουμε τη λεπτομέρεια της σεξουαλικής δραστηριότητας με τον ίδιο τρόπο που πάνω σε μιαν οθόνη ή κάτω από ένα μικροσκόπιο εξαίρουμε μια χημική δράση ή μια βιολογική λειτουργία. Αναζητούμε μιαν αναγωγή σε επιμέρους αντι κείμενα και την ικανοποίηση της επιθυμίας στην τεχνική εκζήτηση και επιτήδευση του σώματος. Το σώμα, έτσι όπως το άλλαξε η σεξουαλική απελευθέρωση, έχει υποβιβαστεί σε μια κατανομή επιφανειών, σε έναν πολλαπλασιασμό πολλαπλών αντικειμένων όπου έχουν χαθεί το πεπερασμένο του, η επιθυμητή του αναπαράσταση, η αποπλάνησή του. Είναι ένα σώμα μεταστατικό, ένα κομματιαστό σώμα που δεν μπορεί να ελπίζει πια σε καμιά ανάσταση. ( 1987 ) 1991 ```

Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου 2025

Ridicule : ανάλυση της ταινιας

ΠΕΤΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Η εισήγησή μου για την ταινία Ridicule, 1996, σκηνοθεσία Patrice Leconte, πρωταγωνιστούν Charles Berling, Jean Rochefort, Fanny Ardant, Judith Godrèche, ελληνικός τίτλος «Ο Περιγελως της Αυλής». Η προβολή έγινε στο Πολιτιστικό Κέντρο Ιωαννίνων σε συνεργασία με τη Φιλοσοφική Ιωαννίνων. - Η ταινία Ridicule αναφέρεται στην γαλλική αυλή των Βερσαλλιών λίγο πριν την πτώση του παλιού καθεστώτος. - Σε έναν κόσμο χαιρεκακίας και επιθυμίας για εκδίκηση, αλλά και έναν κόσμο υπό την επιρροή του Διαφωτισμού, του Ρουσσώ, του Βολτέρου και της επιθυμίας για έναν καλύτερο κόσμο. - Θυμίζω ότι ο Λουδοβίκος ο 14ος, ο λεγόμενος βασιλιάς Ήλιος, έχτισε τις Βερσαλλίες και συγκέντρωσε εκεί τους αριστοκράτες της υπαίθρου, δωροδοκώντας τους, ακριβώς για να τους γελοιοποιήσει και να τους ευνουχίσει. - Το αριστοκρατικό ήθος κατέληξε να σημαίνει ήθος κολάκων και κακεντρεχών, που επιζητούσαν πάση θυσία την εύνοια του βασιλιά. - Ο ήρωάς μας είναι από τους εναπομείναντες στην Ύπαιθρο, ένας προικισμένος νεαρός αριστοκράτης, ευαίσθητος, πονόψυχος, αλλά και έξυπνος και πνευματώδης. - Πάει με το άλογό του να συναντήσει τον πολιτισμό, αυτόν που κατήγγειλε ο Ρουσσώ ότι «διαφθείρει» στις Βερσαλλίες. - Φέρνει μαζί του το αυθεντικό σχέδιο του Διαφωτισμού, το σχέδιο για έναν καλύτερο κόσμο. Έχει ένα σχέδιο, είναι μηχανικός· το σχέδιό του είναι να αποξηράνει τους βάλτους του φέουδου του, ώστε να μη πεθαίνουν οι υποτελείς του από την ελονοσία. - Υπόσχεται στον μικρό Λέοναρντ, ένα παιδί δουλοπαροίκων άρρωστο από ελονοσία: «θα απαλλαγούμε από αυτόν τον κακό βάλτο, χωρίς τη θεία λειτουργία, θα φτιάξουμε τάφρους, θα αποξηράνουμε, θα φυτέψουμε δέντρα και τότε αυτή η γη θα γίνει όμορφη». - Τάχει όλα, εξυπνάδα και καλοσύνη και σχέδιο, εκτός από ένα: την εύνοια του βασιλιά, απαραίτητη για να χρηματοδοτηθεί το σχέδιο. - Και πώς θα την αποκτήσει; Υπάρχουν δύο τρόποι: - Ο ένας είναι να αποδείξει ότι έχει παλιούς ισχυρούς τίτλους ευγενείας που δεν έχει. - Ο δεύτερος είναι να δείξει ότι διαθέτει δηκτικό πνεύμα, δηλαδή ότι είναι ικανός για εξυπνάδες, ετοιμόλογος, έτοιμος να ειρωνευτεί. - Στους σαπισμένους κύκλους των Βερσαλλιών ο μόνος τρόπος να φτάσει κάτι στο αυτί του βασιλιά είναι να πεις κάτι το ενδιαφέρον... - Αρχίζει λοιπόν μια αντιφατική προσπάθεια που θυμίζει κάπως τον Πύργο του Κάφκα. Θυμάστε τον Χωροθέτη Κ που προσπαθούσε να βρει τη θέση του στον Πύργο ψάχνοντας στα τυφλά ανάμεσα σε γελοίους υπηρέτες της εξουσίας; - Έτσι προσπαθεί και ο φτωχός μας αριστοκράτης να δείξει επιφανειακός εξυπνάκιας, προσπαθώντας να πετύχει το καλό, να δείξει μοχθηρός και κενόδοξος, ώστε ευοδωθεί το πονόψυχο σχέδιό του. - Η ταινία είναι, ανάμεσα στα άλλα, και μια αλληγορία για την εξουσία και την ουσία. - Για να πλησιάσεις την κεντρική εξουσία, τον ανώτατο άρχοντα, πρέπει να χάσεις την ουσία, να αλλοτριωθείς, να γίνεις άλλος. - Στους κύκλους της γαλλικής αυλής αναρωτιούνται τι είναι το αγγλικό χιούμορ· δεν το καταλαβαίνουν· αυτοί διαθέτουν πνεύμα, χαιρεκακία και μοχθηρία. Η ζωή τους είναι ανούσια παιχνίδια και ίντριγκα· ο πολιτισμός τους σαν εκείνα τα σοκολατένια αυγά Κίντερ-έκπληξη ή σαν εκείνα τα γλυκά του παλιού καθεστώτος, τα εντελώς κενά από μέσα. - Ο νεαρός μας αριστοκράτης τάχει όλα τα προσόντα: εξυπνάδα, γοητεία, καλοσύνη, εκτός από ένα: δεν είναι κενός, είναι γεμάτος, έχει περιεχόμενο και αυτά δεν το συγχωρούν οι κύκλοι της εξουσίας. - Του βάζουν τρικλοποδιές κυριολεκτικά. - Είναι μια ταινία πέρα για το παλιό γαλλικό καθεστώς, για τη ντροπή, το κωμικό, το γελοίο και το αστείο, το χιούμορ και το γαλλικό πνεύμα, το esprit. ### 1ο Η ταινία αφορά την ντροπή. - Ο Νόρμπερτ Ελιάς υπενθυμίζει ότι στην (δυτική) αυλική κοινωνία, η ντροπή, συνδεδεμένη με τη γύμνωση ορισμένων μερών του σώματος, περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από ταξικούς ή ιεραρχικούς παράγοντες. - Η γύμνωση κοινωνικά ανώτερων μπροστά σε κοινωνικά κατώτερους — για παράδειγμα, του βασιλιά μπροστά στον υπουργό του — δεν υπόκειται ακόμα σε πολύ αυστηρή κοινωνική απαγόρευση, δεν προκαλεί ακόμα κάποιο συναίσθημα κατωτερότητας ή αιδούς. - Στην ταινία βλέπουμε ότι στο παλιό καθεστώς επιβεβαιώνεται η διαπίστωση του Ελιάς· η ντροπή αφορά τους ανωτέρους και όχι τους κατωτέρους. - Η Φανή Αρταν δεν αισθάνεται καμιά ντροπή να εμφανιστεί ολόγυμνη μπροστά στις υπηρέτριες που την πουδράρουν, ενώ ο ικέτης αριστοκράτης, ο Βαρόνος ντε Γκερε που αυτοκτονεί, αισθάνεται ως υπέρτατη ταπείνωση το να εμφανισθεί χωρίς παπούτσι στο βλέμμα του βασιλιά. ### 2ον Η ταινία αφορά επίσης και στην βαρεμάρα, την πλήξη, την ανία και το ενδιαφέρον. - Ο βασιλιάς επιλέγει τους αυλικούς που θα δεχτεί κοντά του με ένα μόνο κριτήριο: αν έχουν ενδιαφέρον. - Η βασίλισσα επίσης. - Σύμφωνα με τον Νορβηγό φιλόσοφο Lars Svendsen, για πολύ καιρό η βαρεμάρα ήταν σύμβολο της κοινωνικής θέσης, αποτελούσε δηλαδή προνόμιο των ανώτερων στρωμάτων της κοινωνίας, αφού αυτά ήταν τα μόνα που είχαν την υλική βάση που απαιτείται για την βαρεμάρα. - Η βαρεμάρα μπορεί να περιγραφεί ως ακυρωμένο νόημα. - Για τον Καντ, η βαρεμάρα συνδέεται με την πολιτιστική εξέλιξη· ως καλλιεργημένα άτομα οδηγούμαστε στη βαρεμάρα μέσω της επιθυμίας να δοκιμάζουμε συνεχώς νέες μορφές απόλαυσης. - Στη βαρεμάρα ο άνθρωπος αισθάνεται μια αποστροφή ή μια αηδία για την ίδια του την ύπαρξη. - Στην ταινία βλέπουμε ότι ο βασιλιάς επιλέγει τους αυλικούς που θα δεχτεί κοντά του με ένα μόνο κριτήριο: αν έχουν ενδιαφέρον. Η βασίλισσα επίσης. - Και ποια είναι η πηγή του ενδιαφέροντος; Να είναι κάποιος διασκεδαστικά κακεντρεχής. - Αντίθετα, οι δύο θετικοί ήρωες της ταινίας, ο νεαρός αριστοκράτης ο ντε Ποσνυλντόν και η κόρη του Μαρκησίου ντε Μπελγκάρντ, του γιατρού, η Ματίλντ, βρίσκουν ένα νόημα στο βάθος και στην πράξη: - Η Ματίλντ φοράει ένα αυτοσχέδιο σκάφανδρο και κατεβαίνει σε ένα πηγάδι, κάνοντας επιστημονικά πειράματα, - ενώ ο Ποσνυλντόν κάνει την αποξήρανση του έλους στο φέουδο του για την προστασία των χωρικών του. ### 3ον Η ταινία αφορά επίσης τον έρωτα και την αυλική ερωτοτροπία. - Υπήρχαν χονδρικά μιλώντας δύο αντιλήψεις για τον έρωτα στην Γαλλία της προεπαναστατικής εποχής: η «Ιουλία ή Νέα Ελοΐζα» (1761) του Ρουσσώ και το μοναδικό μυθιστόρημα του Πιερ Σοντερλό ντε Λακλό, «Επικίνδυνες σχέσεις». - Ο Ρουσσώ προσφέρει μια αντίληψη του έρωτα ως λατρεία της ειλικρίνειας, της φύσης και της αλήθειας. - Ο Λακλό της ανειλικρίνειας και του πολιτισμού ως διαφθοράς. - Ο έρωτας μεταξύ της Ματίλντ και του Ποσνυλντόν (τύπου Νέας Ελοΐζας του Ρουσσώ) ενείχε έντονο ήθος. - Η σχέση ανάμεσα στην Κόμισα Ντε Μπλαγιακ (που θυμίζει λίγο την διεφθαρμένη μαρκησία ντε Μερτειγ) και τον ήρωά μας θύμιζε τον έρωτα που περιγράφει ο Λακλό στις «Επικίνδυνες σχέσεις». - Συνδέεται με ανταλλάγματα και κυρίως με την εξουσία, το σεξ, τα ευφυολογήματα, το «esprit» ως αντάλλαγμα για την εύνοια του βασιλιά, ως κοινωνικό χρήμα. ### 4ον Η ταινία αφορά την εσωτερίκευση των συναισθημάτων και την επίδειξη καλών τρόπων. - Επίσης είναι μια ταινία για το κωμικό, το γελοίο και το αστείο, το χιούμορ και την αντίθεση του προς το γαλλικό πνεύμα, το esprit. - Ο Νόρμπερτ Ελιάς δείχνει στο βιβλίο του «Η εξέλιξη του Πολιτισμού» πώς ο δυτικός Πολιτισμός συνδέθηκε με την απώθηση και την εσωτερίκευση: από τα μεσαιωνικά ήθη και τον τεμαχισμό του κρέατος δημόσια στα συμπόσια των αριστοκρατών του Μεσαίωνα, στο κρύψιμο της κουζίνας και την εσωτερίκευση των συναισθημάτων στην περίοδο της Απολυταρχίας. - Θυμηθείτε την σκηνή όπου ο Ποσνυλντόν γελάει με ανοιχτό το στόμα και ο δάσκαλός του για τα ήθη της αυλής, αριστοκράτης γιατρός, τον μαλώνει: «είναι πολύ αγενές». - Και ο Ποσνυλντόν γελάει πια με κλειστό το στόμα και τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο γελοία για μας που έχουμε διαφορετική αντίληψη για το γέλιο. - Για τον Henri Bergson: 1. Το γέλιο είναι ανθρώπινο· αφορά ανθρώπους, δεν θα γελάσουμε ποτέ με ένα τοπίο· θα γελάσουμε με ένα ζώο, αλλά επειδή θα το συλλάβουμε με ανθρώπινη έκφραση ή σε ανθρώπινη στάση. 2. Το γέλιο δεν έχει εχθρό μεγαλύτερο από τη συγκίνηση· δεν εννοώ ότι θα μας ήταν αδύνατον να γελάσουμε μ’ ένα πρόσωπο που μας εμπνέει, λογού χάρη οίκτο ή στοργή· μόνο ότι τότε, για μερικές στιγμές, θα πρέπει να λησμονήσουμε, να σιγάσουμε τον οίκτο. [Και ας θυμηθούμε εδώ τις δύο σκηνές με τον αριστοκράτη ικέτη, που αργεί να απαντήσει στην ειρωνεία και γελοιοποιείται, αλλά και τη σκηνή με το παπούτσι που του το βγάζει ο αββάς, όπου γελοιοποιείται άσπλαχνα.] 3. Δεν θα απολαμβάναμε το κωμικό αν νιώθαμε απομονωμένοι· το γέλιό μας είναι πάντα το γέλιο μιας ομάδας· παράδειγμα: αφηγήσεις κωμικών ιστοριών στο τρένο· αν είσαι απομονωμένος και τις ακούς, δεν έχεις καμιά επιθυμία να γελάσεις. Οδό ειλικρινές και αν υποθέσουμε πως είναι, το γέλιο κρύβει μια υστερόβουλη συνεννόηση, σχεδόν συνενοχή θα έλεγε, με άλλους πραγματικούς ή κατά φαντασία γελώντες. - Φαίνεται ότι το κωμικό θα γεννηθεί όταν άνθρωποι ενωμένοι σε μια ομάδα θα κατευθύνουν την προσοχή τους στον έναν τους, θα σιγάσουν την ευαισθησία τους και θα ασκήσουν μόνο τη νόηση τους. - Τι λογής είναι τώρα το ιδιαίτερο σημείο με το οποίο θα ασχοληθεί η νόηση; Ένας άνθρωπος που έτρεχε στον δρόμο σκοντάφτει και πέφτει κάτω· οι περαστικοί γελούν. Νομίζω ότι δεν θα γελούσαν μαζί του αν του ερχόταν ξαφνικά η λοξά να καθίσει κάτω. Γελούν γιατί σωριάστηκε άθελά του· είναι το αθέλητο που προκαλεί το γέλιο, η αλλαγή στάσης, η αδεξιότητα. - Και θυμηθείτε την σκηνή της τρικλοποδιάς που κάνουν κύκλο γύρω από τον πεσμένο Πονσυλντόν κοροϊδεύοντας τον με το παρατσούκλι «Μαρκήσιος του Αντίποδα». - Αντίστοιχα ο Baudelaire βλέπει πίσω από το γέλιο στο πέσιμο κάποιου μια κρυφή αλαζονεία. - Γράφει ο Baudelaire: «Για να πάρουμε ένα από τα πιο αγοραία παραδείγματα της ζωής, τι τόσο διασκεδαστικό υπάρχει στο θέαμα ενός ανθρώπου που πέφτει στον πάγο ή στον δρόμο, που παραπατάει στην άκρη του πεζοδρομίου; Πάρα ταύτα το γέλιο ξεκίνησε, ακατανίκητο και αιφνίδιο. Είναι βέβαια ότι, αν θελήσουμε να σταθμίσουμε την κατάσταση αυτή, θα βρούμε στο βένθος της σκέψης του γελώντος κάποια ασυνείδητη αλαζονεία. Εκεί είναι το σημείο αφετηρίας: "εγώ δεν πέφτω. εγώ βαδίζω ίσια. εγώ έχω πόδι σταθερό και σίγουρο. εγώ δεν θα έκανα τη βλακεία να μη δω που τελειώνει το πεζοδρόμιο ή το κοτρόνι στη μέση του δρόμου."» - Και θυμηθείτε εδώ τρεις σκηνές της ταινίας: - Η πρώτη, η φάρσα του δήθεν τουρνουά εξυπνάδας με σκοπό να απομακρυνθεί ο ήρωάς μας. «Είμαστε 13 στο τραπέζι, να φωνάζουμε έναν υπηρέτη.» Αυτό όμως θεωρείται ταπεινωτικό. Η Κόμησα διεγείρει τον Πονσνυλντόν, που μπερδεύεται όταν ήρθε η σειρά για την «πνευματώδη» ατάκα του και εμφανίζεται όχι αρκετά επιδέξιος. - Επιπλέον η ατάκα του δεν συμβαδίζει με το «πνεύμα» της παρέας, καθώς είναι απαξιωτική για την εξυπνάδα: «όσο πιο λίγη έχουμε τόσο το καλύτερο». - Η δεύτερη είναι η σκηνή της επίδειξης των εκπαιδευμένων κωφάλαλων. Είναι χαρακτηριστική η αλαζονεία με την οποία οι αυλικοί αντιμετωπίζουν τους κωφάλαλους, θεωρώντας τους «ηλίθιους». Μέχρι που οι κωφάλαλοι αντιστρέφουν την παράσταση και κάνουν μια πνευματώδη χειρονομία κοροϊδεύοντας με τη σειρά τους τους αλαζόνες αριστοκράτες. - Η τρίτη είναι η σκηνή της τρικλοποδιάς στον χορό, όπου η πτώση του Πονσνυλντόν προκαλεί το γέλιο, που τον μηχανισμό του ανέλυσε ο Charles Baudelaire. ### 4ο Ας δούμε τώρα την κεντρική απορία που διατρέχει εξαρχής τον κύκλο των αυλικών: - «Οι αυλικοί αντιλαμβάνονται τις ταξινομήσεις όπως αυτές του γιατρού — τα αστεία, ευφυολογήματα, λογοπαίγνια, ανταπαντήσεις, παράδοξα. Οι Άγγλοι έχουν κάτι που το αποκαλούν χιούμορ;» - Όλη την ταινία τη διατρέχει η απορία: «Τι είναι το αγγλικό χιούμορ;» - Εδώ θα ήθελα να σας δώσω προκαταβολικά μια δική μου απάντηση: - Σε τι διαφέρει το χιούμορ από την επίδειξη πνεύματος (esprit); - Ενώ το γαλλικό esprit αποφεύγει ή μάλλον απωθεί το βάθος και την τραγική πολλές φορές αλήθεια της ζωής και του θανάτου, το αγγλικό χιούμορ αντίθετα το αντιμετωπίζει κοιτάζοντας το κατάματα. - Με το χιούμορ αντικρίζουμε τον ιερό τρόμο της ύπαρξης χωρίς να κλεινόμαστε έντρομοι στον θλιβερό μικρόκοσμο της επίδειξης «πνεύματος». - Το esprit μας κρατά στην επιφάνεια· το χιούμορ μας επιτρέπει την κατάδυση στα βάθη του Είναι. - Γι’ αυτό και στο Ridicule βλέπουμε εκείνη την παράδοξη στολή δύτη με τα πειράματα της νεαρής κόρης του γιατρού, της Ματίλντ. - Το χιούμορ αφορά στην ειλικρίνεια και στην αλήθεια· το esprit στην επιφάνεια και στο ψεύδος. - Το χιούμορ αφορά σε μια κοινωνία εξατομικευμένη με χτισμένη εσωτερικότητα και εαυτό· είναι βασικά εσωστρεφές. - Το γαλλικό esprit, τα ευφυολογήματα, οι ατάκες συνδέονταν με το γαλλικό σαλόνι όπου η προσοχή είναι στραμμένη στα τυχόν ατοπήματα και αδεξιότητες του άλλου· είναι εξωστρεφή. - Ο αριστοκράτης γιατρός που καθοδηγεί τον νεαρό μας ήρωα για τον κόσμο των Βερσαλλιών, τον συμβουλεύει: - «Τα σοβαρά θέματα προκαλούν δυσαρέσκεια. Να τα αποφεύγετε [...] Αν είστε πνευματώδης, επιδέξιος και κακεντρεχής θα κάνετε θραύση. Όχι λογοπαίγνια [...] και μη γελάτε ποτέ με τα αστεία σας». - Όμως τελικά τι είναι το χιούμορ; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την δίνει το μέλλον που τους περίμενε όλους αυτούς τους αριστοκράτες, η ίδια η Ιστορία, η επανάσταση που ήταν να γίνει. - Στο τέλος της ταινίας μεταφερόμαστε στην μετά την επανάσταση εποχή και ο γιατρός των αριστοκρατών, ο ίδιος που αναρωτιόταν τι είναι το αγγλικό χιούμορ, καταφεύγει στην Αγγλία και βλέπει αίφνης τον άνεμο να του παίρνει το καπέλο: - «Να είστε ευχαριστημένος κύριε», του λέει ο Άγγλος συνομιλητής του, «που κρατήσατε το κεφάλι σας». - «Ε, αυτό είναι χιούμορ!!», αναφωνεί ευχαριστημένος ο γιατρός. - Η ταινία Ridicule μπορεί να ιδωθεί και ως μια κριτική του δικού μας παρόντος, του άδειου παρόντος του παροντισμού μας. - Γιατί πέραν των άλλων, ο σύγχρονος παροντισμός είναι και μια προέκταση και επέκταση της κενότητας των αριστοκρατικών κύκλων της προεπαναστατικής Γαλλίας. - Τότε η επίδειξη κενότητας ως «πνεύματος» αφορούσε έναν μικρό κύκλο αριστοκρατών· τώρα πια αφορά την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του θεάματος και τη διασκέδαση μερί θανάτου της infotainment των Μέσων Μαζικής Τηλεδιασκεδάσης. - Τότε βασικός κανόνας στις συζητήσεις της αυλής ήταν να απωθείται το βάθος και να παίζει κανείς στις συζητήσεις με σπιρτόζικη διάθεση και ελαφράδα. - Τώρα, στα πρωινάδικα των μέσων, κάθε τι που απαιτεί σοβαρότητα μετατρέπεται σε αέρα με τον τρόπο που ο Μίδας μετέτρεπε ό,τι άγγιζε σε χρυσάφι. - Τότε η κακεντρέχεια και η δολοφονική ειρωνεία είχε μετατραπεί σε τέχνη· σήμερα το τρολλάρισμα έχει εκτοπίσει κάθε ουσιώδη δημόσιο διάλογο. - Τέλος, θα ήθελα να σκεφτείτε και άλλη μια ανησυχητική ομοιότητα με την εποχή μας: - Σκεφτείτε την περιρρέουσα, ανησυχητική ησυχία γύρω από τον στενό κύκλο των αριστοκρατών της αυλής: αυτοί μεν γελάνε, αλλά κανείς άλλος δεν γελά, ή μάλλον ο λαός, οι από κάτω, είναι κωφάλαλοι σαν τον μικρό Πωλ. - Δεν ακούγονται καν. - Σκεφτείτε όμως τι επακολούθησε όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1789, τον Τρόμο των Αυλικών όταν έβλεπαν το κεφάλι τους να πέφτει στη λαιμητόμο. - Ε και αυτό δεν είναι ένα αστείο; Το πικρό αστείο της ιστορίας; Η τρομερή ειρωνεία της; - Τελειώνοντας, θα ήθελα μια μικρή σημείωση για το Αστείο και το Χιούμορ. - Σκεφτείτε ότι οι αυλικοί στην ταινία είναι γεμάτοι esprit, πνεύμα, αλλά χωρίς καθόλου χιούμορ. - Η κακεντρέχεια τους δεν τους επιτρέπει να δουν το μέλλον τους και τον εαυτό τους. - Είναι χωρίς χιούμορ και ο άνθρωπος χωρίς χιούμορ ζει τη ζωή του μεταξοσκώληκα κάτω από το περίβλημα του, βέβαιος για ένα μέλλον που δεν θα διαρκέσει, μισοαναίσθητος, ανίκανος για αλλαγή. - Το χιούμορ σπάζει το κουκούλι για να οδηγήσει προς τη ζωή και τους κινδύνους της ύπαρξης. - Συνήθως βγαίνει απ’ αυτό ένα φτερωτό έντομο κοινό και ασήμαντο, καμιά φορά όμως ξεπετιέται η πολύχρωμη πεταλούδα που νομίζεις πως γελάει σαν τους θεούς ή μαντεύουμε μέσα στη σκιά το μυστηριώδες ξάνοιγμα των φτερών κάποιας γιγάντιας νυχτερίδας, μαύρης σαν την νύχτα. *** Charles Baudelaire, «Περί της ουσίας του Γέλιου και Γενικά περί του Κωμικού στις Πλαστικές Τέχνες» (1868), μετάφραση – σχόλια – επίμετρο Λίζα Τσιριμώκου, Άγρα 2000, σ. 25

Σαββοπουλιάδα

 Σαββοπουλιάδας επιμύθιο  ( Θα το γράφω σιγά σιγά)  ---‐'--','-----'''''.................. 🦋 Σκέφτομαι πως ...