Kanton Bärn

Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Iberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Des cha de sprochliche Stil, s Format vum Artikel, oder de Inhalt beträffe. Nächers isch in dr Regel uf dr Diskussionssite agee. Hilf bitte mit, die kritisierte Passasche z verbessere un nimm druffabe die Markierig use.

Kanton Bern Canton de Berne
Wappe vum Kanton Bern Canton de Berne
Basisdate
Staat:	Schwiz
Abchürzig:	BE
Amtssproche:	Deutsch (86 %), Französisch (11 %)
Hauptort:	Bern
Flächi:	5'959 km² (Rang 2)
Iwohner:	991'562 (2012) (Rang 2)
Bevölkerigsdichti:	166 Iw./km² (Rang 16)
Bitritt zuem Bund:	1353
Kantonshyme:	Berner Marsch (inoffiziell)
Websyte:	www.BE.ch
Lag
Lag vum Kanton Bern Canton de Berne in dr Schwyz
Charte
Charte vum Kanton Bern Canton de Berne
Gmeinde
Gmeinde im Kanton Bern Canton de Berne

Dr Kanton Bärn isch e Kanton im Weschte vor Schwyz. Bärn isch flächemässig (nach Graubünda) u bevöukerigsmässig (nach Züri) aube dr zwöitgröschti Kanton vor Schwyz.

Bärndütsch: Bärn; dütsch: Bern; französisch: Berne; italiänisch: Berna; rätoromanisch: Berna.

Geografii

Dr Kanton Bärn het di gröschti Nord-Süd-Usdehnig vo aune Kantön. Är geit vom Jura über ds Mittuland bis i d Aupe. Im Norde gränzt är a Kanton Jura, im Weschte a d Kantön Nöieburg, Waadt u Friburg, im Oschte a d Kantön Soledurn, Aargou, Luzärn, Obwaude, Nidwauden u Uri u im Süden a Kanton Wauuis.

Dr Bärner Jura ghört zum Fautejura, d Houptstadt isch Moutier.

Südlech dervo befindet sech zwüschem Bieuersee, em Murtesee u der Stadt Bärn im Aaretau ds Bärner Seeland, wo dür d Juragwässerkorrekzioon vo Sumpfland zum Gmüesgarte vor Schwyz isch worde.

Im Nordoschte vor Stadt Bärn ligt d Region Oberaargou (wo nid zum Kanton Aargou ghört). D Houptstadt vom Oberaargou isch Langete. Dr Oberaargou isch im Süüde sehr hügelig u geit natlos is Ämmitau über. Im Norde isches eher flecher, respektive weniger hügelig, wöu de d Landschaft i soledurnisch Jura übergeit. Besidlet isch de Oberaargou houptsächlech im Norde ir Region Langete/Buchsi/Wange a dr Aare. Dür das wird dr Oberaargou ir Regu aus Randregion agluegt. De Dialäkt vom Oberaargouer wird mängisch vo de räschtleche Bärner aus Soledurnisch u vo de Soledurner aus Bärndütsch woorgno. Di wichtigschte Gwässer vom Oberaargou sy d Langete, wo am Langetetau u ar Schtadt Langete de Name git, u d Aare. Im Gränzgebiet zue Soledurn het de Oberaargou zuesätzlech no de Äschisee. D Gränze vom Oberaargou heisech mit de Kantonsverwautigsreform verschobe. Das het zur Foug, dass ehemalegi Oberaargouer Gmeinde hüt zum Ämmithau ghöre und umgchert (z. B. Walterswil, Huttwil, Wyssachen, Eriswil). Berüehmt isch de Oberaargou ir Vergangeheit für syni Rüebene gsii u hüt isch de Oberaargou houptsächlech aus innerbärneschi Schtüüreoase bekannt.

Öschtlech vor Stadt Bärn ligt ds Ämmitau, wo dr südlech Deil drvo scho zu de Voraupe ghört u vo wo dr Name vom berüemte Ämmitaler Chäs chunt. Im Oschte wirds vom Napf abgschlosse. Di gröschti Stadt vom Ämmithau isch Burtlef. Houptort (und Sitz vom Regierigsstatthauteramt) im Verwautigskreis Ämmitau isch nach der nöie Reform aber Langnou. D Verwautigskreise Ämmitau und Oberaargou büude zäme d Verwautigsregion Ämmitau-Oberaargou. Im Dialäkt vom Ämmitau, wo im Unger- u Ober-Ämmitau verschiden isch, sy viu urauti Wörter erhaute blibe, wie «Charrä» für Outo oder «Bänne» für e Höiwaage. De Dialäkt vom Ämmithau basst sech auerdings immer wie meh ar Region Bärn a so das schtärbe die ursprüngleche Wörter vom Ämmithau immer wie meh us. De Dialäkt vom Ämmithau giut usserhaub vom Ämmithau ou aus eher grob.

Im Süde vom Kanton ligt ds Bärner Oberland. Daderzue ghören im Oschte ds Haslital, der Brienzersee, der Thunersee u ds Jungfrougebiet, im Weschte d Regione Saanenland, Simmedaal, Frutigland (Adelboden) u Lötschberg.

Bevölkerig

Sprache

Dütsch: 802'740

Französisch: 74'338 (im Jura u der zwöisprachige Stadt Biu/Bienne

Italiänisch: 26'359

Rätoromanisch: 875

Angeri: 53'880

Religion

Reformiert: 691'812

Katholisch: 172'906

Christkatholisch: 1'263

Jüdisch: 803

Angeri: 50'059

Konfessionslos: 41'350

Es git im Kanton Bärn vrglychswys viu Mitglider vo proteschtantische Freichilene, bsungers im Ämmitau u im Bärner Oberland.

Verfassig

Di gäutendi Kantonsverfassig datiert vom 1993.

Legislative

Der 160-chöpfig Gross Raat isch d Legislative vom Kanton. Är wird vom Vouk für nen Amtsduur vo aube vier Jahr gwäut. Über Volksabstimmige – obligatorisches Referendum by Verfassungsänderige, fakultativs Referendum by Gesetzesänderige (wenn vo mindeschtens 10'000 Stimmberächtigte verlangt), Vouksinitiative (vo mindeschtens 15'000 Stimmberächtigte ungerstützt) – het ou ds Vouk bir Gsätzgäbig öpis z sääge. Ds Vouk cha mitere Vouksabstimmig der Gross Raat ou vorem Ändi vor ordentlechen Amtsduur absetze, we das vo mindeschtens 30'000 Stimmberächtigte verlangt würd.

Wahlergebnis un Sitzverteilung vo dr Wahl vom 28. März 2010

Partei	Prozent (2010)	Sitz
Schwiizerischi Volkspartei (SVP)	26,62 %	44
Sozialdemokratischi Partei (SP)	18,86 %	35
Bürgerlich-Demokratischi Partei (BDP)	16,03 %	25
Freisinnig-Demokratischi Partei (FDP)	10,34 %	17
Grüeni Partei (GPS)	10,1 %	16
Evangelischi Volkspartei (EVP)	5,9 %	10
Eidgnössisch-Demokratischi Union (EDU)	4,4 %	5
Grüenliberali Partei (glp)	4,07 %	4
Parti socialiste autonome (PSA)	1,04 %	3
Chrischtlichdemokratischi Volkspartei (CVP)	1,16 %	1
Sonstigi Parteie	0,83 %	–

Der Bärner Gross Raat trifft sech nid wöchentlech, wi s by mänge andere Kantonsparlamenten üeblech isch, sonder i viertujährliche Sessione.

Exekutive

D Exekutive isch der sibechöpfig Regierigsraat ( 2 SP, 1 Grüne Partei der Schweiz, 2 SVP, 1 FDP,1 BDP ) (Stand 2018), wo vom Vouk ou uf vier Jahr gwäut wird. Mindeschtens 30'000 Stimmberächtigti chöi scho vor Ablouf vo dere Periode verlange, das er söu zruggrätte; denn mues ds Vouk drüber abstimme. Dr Primus inter pares im Regierigsrat isch dr Regierigspresidänt.

Judikative

Oberschts kantonaus Gricht isch ds Obergericht; ihm ungergordnet sy d Kreisgricht. Wyteri Gricht sy d Verwautigsgricht, ds Wirtschaftsgricht u ds Jugendgricht.

Parteiesyschtem

Der Kanton Bärn isch e traditioneu bürgerlech usgrichdete Kanton, wo d SVP (in Bärn zum grosse Teu no di traditioneui Buure- u Gwärbpartei) di dominierendi Roue spiut. Di evangelische Parteie EVP (Mitti) u EDU (wyt rächts) sy im reformiert prägte Bärn hert starch, umgchehrt isch di (aus katholischi empfundeni) Bundesratspartei CVP im Kanton Bärn e Chlypartei. Augemein sy im Kanton Bärn viu Chlyparteie verträte.

Gschicht

Zur Eidgnosseschaft zueghörig syt 1353: Bärn ghört da dermit zu de Acht Aute Orte vor Eidgnosseschaft (Uri, Schwyz, Unterwaude, Luzärn, Zug, Glarus, Züri, Bärn).

Dr modärn Kanton Bärn isch 1803 us em aute Stadtstaat piudet worde.

Stedt u Oort

Bärn, 134'794 Ywoner (2020)
Bieu, 55'206 Ywoner (2020)
Thun, 43'476 Ywoner (2020)
Chüniz, 42'388 Ywoner (2020)
Oschtermundige, 17'758 Ywoner (2020)
Burdlef, 16'583 Ywoner (2020)
Stäffisbuurg, 15'991 Ywoner (2020)
Langete, 15'959 Ywoner (2020)
Lyss, 15'763 Ywoner (2020)
Muri, 13'182 Ywoner (2020)
Münsige, 12'966 Ywoner (2020)
Spiez, 12'926 Ywoner (2020)
Worb, 11'621 Ywoner (2020)
Bäup, 11'603 Ywoner (2020)
Ittige, 11'430 Ywoner (2020)

Lueg ou: Gmeinde vom Kanton Bärn

Verwautigsgliderig

Verwautigsregione u -chreise

Syt 2010 isch dr Kanton Bärn i die Verwautigsregione u -chreise glideret:

Verwautigsregion Bärner Jura, deckigsglych mitem Verwautigschreis Bärner Jura
Verwautigsregion Bärn Mittuland, deckigsglych mitem Verwautigschreis Bärn-Mittuland
Verwautigsregion Ämmitau-Oberaargou mit de Verwautigschreise Ämmitau u Oberaargou
Verwautigsregion Oberland mit de Verwautigschreise Frutige-Nidersimmetau, Inderlache-Oberhasli, Obersimmetau-Saane u Thun
Verwautigsregion Seeland mit de Verwautigschreise Bieu u Seeland

Früecherigi Ämter

Lueg ou: Amtsbezirke (frz. districts) vom Kanton Bärn

Verchehr

Der Kanton Bärn ligt a de Bahnverchehrsachse Züri – Frybùrg – Lausanne – Gänf (Oscht-Wescht) u Basu – Lötschbärg – Simplon – Italie (Nord–Süd), wo sech ir Stadt Bärn chrütze. Im Norde quert d Jurasüdfusslinie (Züri – Bieu – Nöieburg – Lausanne), im Süde d Schmauspurbahn Luzärn – Brünig – Inderlache – Montreux (Golden-Pass). Wyteri Täler sy dür diversi Schmauspurbahne erschlosse: Bärner Oberland-Bahn, Wängneraupbahn, Jungfroubahn, Meiringen-Innertkirche-Bahn.

Bärgbahne: Bärgbahn Lutterbrunne-Mürre, Schynigi-Platte-Bahn

Näbe der Bahn spiut ds Poschtouto e grossi Roue, einisch by der Erschliessig vo de Sytetäler, denn aber ou für di berüemte touristische Linie über Grimsupass, Suschtepass oder di Grossi Scheidegg.

D A1 vo Sanggaue uf Gämf füert dür ds Mittuland u dur d Stadt Bärn. I nord-südlicher Richtig füert d Outobahn A6 bis uf Meiringen öschtlich vom Brienzersees. Vo dört göö d Passroutene vom Brünig (uf Luzärn), übere Suschte i Kanton Uri u überd Grimsle i ds Wauuis, und vo dört chame wyter is Bündnerland u i ds Tessin). By Spiez zweigt d Lötschbärgroute ab, wo midem Outoverlad düre Lötschbärgtunu mit em Wauuis u via Simplonpass uf Italie goot.