Dario Fo

Dario Fo
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Dario Luigi Angelo Fo
Jaiotza	Sangiano eta Leggiuno, 1926ko martxoaren 24a
Herrialdea	Italiako Erresuma (1926ko martxoaren 24a - 1946ko ekainaren 18a); Italia (1946ko ekainaren 18a - 2016ko urriaren 13a)
Heriotza	Luigi Sacco Hospital (en) eta Milan, 2016ko urriaren 13a (90 urte)
Hobiratze lekua	Milango monumentuzko hilerria
Heriotza modua	: arnas gaixotasuna
Familia
Ezkontidea(k)	Franca Rame (1954ko ekainaren 24a - 2013ko maiatzaren 29a)
Seme-alabak	ikusi Jacopo Fo;
Familia	ikusi Alessandro Fo (en) (osaba); Laura Fo (en) (iloba);
Hezkuntza
Heziketa	Brera Academy (en)
Hizkuntzak	italiera
Jarduerak
Jarduerak	antzerki zuzendaria, antzerki aktorea, gidoilaria, musikagilea, antzerkigilea, zinema aktorea, ilustratzailea, margolaria, poeta, eszenografoa, satira-idazlea, idazlea, jantzi-diseinatzailea, aktorea, artista bisuala, errealizadorea, stage author (en) , Nobel Prize winner (en) eta theater director (en)
Lan nabarmenak	ikusi Archangels Don't Play Pinball (en) ; Mistero Buffo (en) ; Anarkista baten ezusteko heriotza; Can't Pay? Won't Pay! (en) ; Izuaren aurpegia: bi ekitaldiko komedia; Elizabeth: Almost by Chance a Woman (en) ; The Pope and the Witch (en) ; The Two-Headed Anomaly (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1997) ; Sonning saria (1981) ; Orden al Mérito Docente y Cultural Gabriela Mistral ; honorary citizen of Palermo ; honorary doctorate of the Vrije Universiteit Brussel (2001) ; Premio Cinearti La chioma di Berenice ; honorary doctor of the Sorbonne Nouvelle University (2005) ;
Kidetza	College of 'Pataphysics (en) ; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Genero artistikoa	komedia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	budismoa
Alderdi politikoa	Communist Refoundation Party (en)
	dariofo.it

Dario Fo (Sangiano, Varese, Lombardia, Italia, 1926ko martxoaren 24a - Milan, 2016ko urriaren 13a) italierazko idazlea eta antzerkigilea izan zen.

Bizitza

Lehen antzerki-lan satirikoak kabaret eta areto txikietarako egin zituen. Fanca Rame antzezlearekin ezkondu eta 1959an, Campagnia Dario Fo-Franca Rame taldea eratu zuten. Italiako telebistan egindako ikuskizunek eta antzerki-lan umoretsuek fama handia ekarri zioten bikoteari; politika gai nagusia zuten, zorroztasun handiz aztertuta. 1968an Nuova Scena talde berria sortu zuten, Alderdi Komunistarekin harremanak zituena; 1970ean, La Comune antzerki-taldea sortu eta parkeetan, eskoletan eta leku publikoetan antzerki-emanaldiak eskaini zituzten. Lan nagusien artean: Morte accidentale di un anarchico ("Anarkista baten ustekabeko heriotza") eta Non si paga, non si paga! ("Ez da ordaintzen, ez da ordaintzen!"), Clacson, trombette e pernacchi ("Izuaren aurpegia", Xabier Mendiguren Bereziartuk euskarara itzulia).

XX. mendeko antzezle komiko hoberenetako bat izan zen, eta antzerki-idazle oparo eta bikainenetako bat. Politika-gaiak erabili zituen batez ere, umore eta ironia handiaz. 1997an Literaturako Nobel saria eskuratu zuen.

Idazlanak

Gli arcangeli non giocano a flipper (1959)
Aveva due pistole dagli occhi bianchi e neri (1960)
Isabella, tre caravelle e un cacciaballe (1963)
Settimo ruba un po' meno (1964)
La signora è da buttare (1967)
Mistero buffo (1969)
Morte accidentale di un anarchico (1970)
Tutti uniti, tutti insieme, ma scusa quello non è il padrone? (1971)
Il Fanfani rapito (1973)
Non si paga, non si paga! (1974)
Coppia aperta, quasi spalancata (1983)
Il papa e la strega (1989)
Johan Padan a la descoverta delle Americhe (1991)
Il diavolo con le zinne (1997)
Marino libero, Marino è innocente (1998)
L'anomalo Bicefalo (2003).
C'è un re pazzo in Danimarca (2015).

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Italierazko literatura

Kanpo estekak

Egilearen webgune ofiziala

Datuak: Q765
Multimedia: Dario Fo / Q765

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman