Historia de Rusia
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde abril de 2017.) |
| Historia de Rusia | |
Mapa de Rusia de 1730 | |
| Historia | |
| Cronoloxía | Cronoloxía de Rusia |
| Categoría | Historia de Rusia |
A historia de Rusia abrangue a historia de Rusia e a dos seus estados predecesores. Empeza coa chegada dos eslavos orientais, o grupo étnico do que posteriormente derivarían os rusos, ucraínos e belarusos.
O primeiro estado eslavo oriental foi a Rus (ou principado) de Kíiv, que adoptou o cristianismo pola importante influencia do imperio Bizantino en 988, comezando así a fusión entre as culturas eslava e bizantina que caracterizaría á rusa durante os seguintes sete séculos. O Rus de Kíiv desintegraríase finalmente en varios reinos que competirían entre si por figurar como herdeiros da súa civilización e polo predominio territorial na zona e que acabaron baixo dominio mongol.
Tralo século XIII, Moscova chegou progresivamente a dominar o antigo espazo cultural. Chegado o século XVIII, o principado de Moscova chegará a converterse no vasto Imperio Ruso, abarcando desde Polonia ata o océano Pacífico. A expansión cara ao oeste avivou a conciencia rusa de atraso con respecto aos países europeos e acabou co illamento dos primeiros tempos. Os sucesivos réximes do século XIX responderon a devanditas presións cunha combinación de reformismo tímido e represión. O feudalismo ruso foi abolido en 1861, pero nuns termos desfavorables para o campesiñado e serviu para incrementar as presións revolucionarias. Entre a abolición da servidume e o comezo da primeira guerra mundial en 1914, as reformas de Piotr Stolypin, a constitución de 1906 e a Duma Estatal introduciron notables cambios na economía e a política do país, con todo, os tsares non estiveron á altura das circunstancias para ceder poder autoritario. O último monarca, o tsar Nicolao II, reinou ata 1917.
A derrota militar na primeira guerra mundial e a escaseza de comida achandaron o camiño á Revolución Rusa de 1917, que colocou no poder aos bolxeviques dirixidos por Vladimir Lenin. Entre 1922 e 1991, a historia de Rusia é esencialmente a Historia da Unión Soviética, un Estado federal que ocupou unha extensión territorial similar á do antigo Imperio Ruso. A Unión Soviética configurouse como un Estado socialista de partido único baixo a dirección do Partido Comunista, abolíndose a propiedade privada dos medios de produción e instaurándose un sistema de economía planificada. A finais dos anos 80, sendo crítica a debilidade da súa estrutura económica e política, certos cambios na executiva do partido e na economía marcaron a fin da Unión Soviética, e a volta ó sistema capitalista que en cinco anos produciu a perda do 50% do PIB ruso.
A historia da Federación Rusa propiamente dita é curta, remontándose o seu nacemento á disolución da Unión Soviética a fins 1991. Con todo, Rusia existiu como Estado durante máis de mil anos, sendo durante gran parte do século XX o núcleo da URSS, do que Rusia é sucesor na escena internacional.
Rusia intentou construír unha economía de mercado mediante o abandono da planificación centralizada e a propiedade estatal e cooperativa que constituían a base da organización económica soviética, con resultados frecuentemente traumáticos. A pesar dos vaivéns, Rusia aínda conserva hoxe unha continuidade cultural e social co seu pasado tsarista e logo socialista. Permanece a incógnita de como evolucionarán as súas novas institucións federais co paso do tempo, pois o poder executivo continúa mantendo grande influxo sobre o parlamento, os gobernos rexionais e a sociedade civil en xeral.
Idade Antiga
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Historia antiga de Rusia.
Primeiros eslavos orientais
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Primeiros eslavos orientais.
Os antepasados dos rusos foron as tribos eslavas, cuxo orixe inicial sitúase, pensan algúns expertos, nas áreas boscosas das marismas do Pripet (entre Polonia, Belarús e Ucraína). Estes estendéronse cara ao leste, mesturándose con algunhas tribos de orixe ugro-finés, e cara ao sueste, entre o río Don e os Cárpatos, rexión despoboada trala época de Atila, e cuxa costa sur, no que hoxe é Ucraína, o reino do Bósforo mantivera un amplo contacto coas culturas clásicas grecorromanas.
Idade Media
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Historia medieval de Rusia.
Trala caída do Imperio Romano víronse influenciados polo cristianismo grego cando Cirilo e Metodio, misioneiros procedentes de Bizancio, evanxelizaron aos eslavos e crearon unha nova escritura (escritura cirílica, en honra a Cirilo) para traducir os evanxeos, que aínda se usa na zona oriental de Europa para escribir o ruso. Conforme o Imperio Bizantino entraba en declive, a súa cultura supuxo unha continua influencia sobre o desenvolvemento de Rusia nos seus primeiros séculos de existencia.
A partir do século X a rexión viu tamén a aparición de diversas tribos de orixe asiática desde as estepas, así como a creación dunha cultura eslava na zona máis próxima a Europa.
- Véxase tamén: Proto-indoeuropeos, Escitas, Reino do Bósforo, Sorbios, Vendos, Casubia e Cabo Arkona.
Xazaria e Bulgaria do Volga
[editar | editar a fonte]- Artigos principais: Xázaro e Bulgaria do Volga.
Os xázaros foron un pobo turco que habitou as estepas do baixo Volga entre os séculos VIII e IX. Moitas tribos eslavas orientais pagaron tributo aos xázaros. O seu dominio empezou a decaer, con todo, a finais deste período, cando Oleg, un guerreiro varego, se trasladou ao sur desde Nóvgorod para expulsar aos xázaros de Kíiv e fundar a Rus (ou principado) de Kíiv ao redor do ano 880. Invasores de procedencia eslava e turca precipitaron a caída final do goberno xázaro sobre o século X.
A Bulgaria do Volga foi un estado non eslavo na veiga media do río Volga. Logo da invasión Mongol chegou a ser parte da Horda de Ouro. Os chuvaxos e os tártaros de kazán son os descendentes dos volgo-búlgaros. Ao redor do século X, Bulgaria do Volga abrazou o islam, o que os levou á independencia de Xazaria. No século XVI, Rusia conquistou as súas terras baixo o reinado do tsar Iván IV ('o Terrible').
Principado de Kíiv
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Rus de Kíiv.
Os viquingos, chamados "varegos" polos bizantinos, eran un pobo dedicado tanto á piratería como ao comercio. Empezaron a aventurarse a través dos ríos desde o mar Báltico ao leste aos mares Negro e Caspio. Os poboadores eslavos das inmediacións dos ríos a miúdo contratábanos como protectores. De acordo coa Crónica de Néstor, un varego chamado Rurik chegou a ser o príncipe de Nóvgorod ao redor de 860 antes de que os seus sucesores se trasladaran ao sur e estendesen a súa autoridade a Kíiv. A finais do século IX, o gobernador varego de Kíiv xa establecera a súa supremacía sobre unha vasta zona que gradualmente veu ser coñecida como Rusia.
A Rus (ou Principado) de Kíiv, o primeiro estado eslavo oriental, emerxeu no século IX nas inmediacións do val do río Dniéper, consistindo nun grupo de pequenos principados coordinados nun interese común en manter o comercio a través das rutas fluviais. O Principado controlaba o comercio de peles, cera e escravos entre Escandinavia e o Imperio Bizantino. A finais do século X, a minoría escandinava xa se mesturou coa poboación eslava.
Entre os últimos logros da Rus atópase a introdución da variante eslava do culto ortodoxo, profundando aínda máis a síntese de culturas bizantina e eslava que definiría á rusa durante os seguintes mil anos. A rexión adoptou o cristianismo en 988 no acto oficial de bautismo público dos habitantes de Kíiv polo príncipe Vladimiro I. Algúns anos máis tarde introduciuse o primeiro código de leis, o Russkaya Pravda. En diante, os príncipes de Kíiv seguirían o exemplo bizantino e manterían a Igrexa directamente dependente deles, ata en ingresos, de maneira que a Igrexa Rusa e o Estado estivesen permanentemente unidos.
Durante o século XI, particularmente durante o reinado de Yaroslav o sabio, o Principado alardeaba dunha economía e uns logros en arquitectura e literatura superiores aos que existían entón na parte occidental do continente. Comparado coas linguaxes da cristiandade europea, o ruso estivo moi pouco influenciado polo grego e o latín das antigas escrituras cristiás. Isto debeuse ao feito de que se usase o eslavo eclesiástico para a liturxia no seu lugar.
A tribo túrquica dos kipchakos substituíu a dós pechenegos anteriores como forza dominante nas rexións do sur da estepa veciñas á Rus no final do século XI, e fundou un estado nómade nas estepas ao longo do Mar Negro (Desht-e-Kipchak). O rexeitamento dos seus ataques regulares, especialmente contra Kíiv, era unha carga pesada para as áreas meridionais de Rus. As incursións nómades causaron unha afluencia masiva da poboación eslava a rexións máis seguras, fortemente boscosas do norte, particularmente á área coñecida como Zalesye.
A Rus de Kíiv acabou desintegrándose como estado a causa das disputas armadas entre os membros da familia principesca, que colectivamente tiñan o poder, sendo a cabeza deles, o maior e rotándose nos postos secundarios segundo a idade. O Gran príncipe de Kíiv Vladímir II Monómaco é considerado o último gobernante da Rus de Kíiv unificada. Trala desintegración da Rus de Kíiv, tanto Vladímir, cidade que el fundou, como Súzdal (que posteriormente formarían o Principado de Vladímir-Súzdal) e a República de Novgorod ó norte e o Principado de Hálych-Volynia ó suroeste gañarían poder e independencia.
A conquista polos mongois (ou tártaros), que foran unidos nunha política expansionista por Xenxis Khan, no século XIII foi o momento final, quedando o sur baixo dominio tártaro e o norte baixo vasalaxe. A división entre os príncipes locais fixo fácil e curta a conquista. Kíiv sería arrasada, a zona occidental será absorbida pola Mancomunidade de Polonia e Lituania e o norte caería baixo a influencia sueca. A rexión de Súzdal, dominada polos mongois, e a independente cidade báltica de Novgorod, estreitamente unida ás redes comerciais alemás e suecas, establecerían as bases para a Rusia moderna.
Invasión mongol da Rus
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Invasión mongol da Rus.
Os mongois aceleraron a fragmentación do Principado de Kíiv. En 1223, enfrontouse a un destacamento de saqueadores mongois no río Kalka, saíndo claramente derrotados. En 1237-1239 os mongois devastan os principados rusos de Riazan, Vladímir (Principado de Vladímir-Súzdal), Pereslavl, Yuriev, Rostov, Yaroslavl, Uglich, Kozelsk, Chernigov, Múrom. En 1240, os mongois saquearon a cidade de Kíiv e trasladáronse ao oeste, sobre Polonia e Hungría. Para entón xa conquistaran a maior parte dos principados rusos. Dos que formaban parte da Rus de Kíiv só Nóvgorod escapou da ocupación.
O impacto da invasión mongol dos territorios da Rus non tivo precedentes, sendo asasinada a metade da poboación rusa. Centros urbanos como Kíiv xamais se recuperaron da devastación do ataque inicial. Os inmigrantes que abandonaron a Rusia meridional escapando dos mongois trasladáronse principalmente ao nordés, onde o clima era máis frío, o chan era máis pobre e as anteriores comunicacións comerciais con Europa foron complicadas. Esta rexión constituiría o núcleo do estado ruso moderno no período medieval tardío. Con todo, Nóvgorod continuou prosperando e unha nova entidade, Moscovia, aínda que foi devastada dúas veces polos mongois, comezou a acrecentarse rapidamente logo de 1327.
Cando o xanato mongol se desintegrou, Rusia pasou a depender da Horda de Ouro.
- Véxase tamén: Batalla do río Kalka e Batu Jan.
Horda Dourada
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Horda Dourada.
Os mongois dominaron Rusia desde a súa capital occidental de Sarai, na ribeira do Volga, preto da actual cidade de Volgogrado. Os príncipes da Rusia meridional e oriental tiveron que pagar tributo aos mongois, ou tártaros, ou á Horda Dourada; pero a cambio recibían un salvoconduto que os certificaba como representantes do khan. Polo xeral, os príncipes gozaban dunha considerable liberdade para gobernar ó seu antollo. Un deles, Aleksandr Nevski, príncipe de Vladímir, alcanzou entidade lendaria na metade do século XIII como resultado das súas vitorias sobre os cabaleiros teutóns, os suecos e os lituanos. Para a Igrexa Ortodoxa e case todos os príncipes, os occidentais significaban un maior perigo para o seu estilo de vida que os mongois. Nevski obtivo protección e asistencia mongol na súa loita contra os invasores do oeste que intentaron aproveitarse dun suposto colapso ruso para gañar terras. Así mesmo, grazas ao apoio mongol logrou afianzarse no dominio da entón secundaria cidade de Moscova, que os mongois entregarían á súa descendencia. A pesar de todo, os sucesores de Nevski desafiarían máis tarde o poder tártaro.
Os mongois non só esixían pesados tributos dos principados rusos, senón que a miúdo invadíanos, saqueándoos e facendo escravos. Por exemplo, as invasións de 1252 e 1293 significaron practicamente a ruína, do mesmo xeito que a invasión do jan Batu nos anos 1237-1241.
Os mongois deixaron a súa pegada entre os rusos en certos campos como as tácticas militares e o desenvolvemento de rutas comerciais. Baixo a ocupación mongol, Moscovia tamén desenvolveu un sistema postal por estrada, o censo, recadación de impostos e unha organización militar. A influencia oriental permaneceu viva ata ben entrado o século XVIII, cando os mandatarios rusos levaron a cabo un esforzo para occidentalizar o seu país.
- Véxase tamén: República de Nóvgorod e Batalla do Lago Peipus.
Principado de Moscova
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Principado de Moscova.
Auxe de Moscova
[editar | editar a fonte]Daniil Aleksándrovich, o fillo máis novo de Nevski, fundou o principado de Moscovia, centrado na cidade de Moscova, que chegaría a expulsar aos tártaros de Rusia. Ben situado no armazón fluvial do leste de Europa e rodeado de bosques e marismas que lle ofrecían protección fronte ao inimigo, Moscovia foi nun principio vasalo de Vladímir, pero pronto absorbeu ao seu estado matriz orixinal. Un factor determinante da superioridade de Moscovia foi a cooperación entre os seus mandatarios e os señores mongois, que lles garantiron que o título de Gran Príncipe de Rusia e o control da recadación de impostos do tributo mongol fosen hereditarios para os descendentes de Nevski. O prestixio do principado aumentou excesivamente cando chegou a ser o centro da Igrexa Ortodoxa Rusa. O seu líder, o bispo metropolitano, trasladouse de Kíiv a Vladímir en 1299 e uns anos máis tarde estableceu a base permanente da Igrexa en Moscova.
A mediados do século XIV, o poder dos mongois entrou en declive, e os Grandes Príncipes de Rusia sentíronse capaces de oporse abertamente ao xugo mongol. En 1380, en Kulikovo, cerca do río Don, o khan foi derrotado e, aínda que esta disputada vitoria non marcou o fin do poderío tártaro en Rusia, inferiu enorme fama ao Gran Príncipe. O liderado de Moscova en Rusia estaba firmemente consolidado e o seu territorio considerablemente expandido grazas ao comercio, a guerra e os matrimonios.
- Véxase tamén: Iván I de Rusia.
Idade Moderna
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Historia moderna de Rusia.
Iván III, o Grande
[editar | editar a fonte]Durante o século catorce, os grandes príncipes de Moscovia empezaron a adquirir terras rusas para incrementar a poboación e a riqueza baixo o seu poder. Quen mellor puxo en práctica esta estratexia foi Iván III o Grande (1462-1505), quen estableceu os cimentos para un novo estado ruso. Contemporáneo dos Tudor e outros "novos monarcas" na Europa Occidental, Iván duplicou as terras baixo o seu mandato e proclamou a súa soberanía absoluta sobre todos os príncipes e nobres rusos. Tras negarse a pagar máis tributos aos mongois, Iván emprendeu unha serie de ataques que abriron o camiño á completa derrota da Horda de Ouro, agora dividida en diversos xanatos. Tamén impuxo a súa autoridade ás cidades de Pskov e Nóvgorod ata entón semi-independentes.
Durante a súa disputa con Pskov, o monxe Filofei escribiu unha carta a Iván III na que profetizaba que este reino converteríase na Terceira Roma, cristalizando así o sentimento ruso de herdanza con respecto aos bizantinos. Iván competiu co seu poderoso rival noroccidental de Lituania polo control dalgúns dos principados semi-independentes que formaron a Rus de Kíiv no Dniéper superior e as chairas do río Donets. O abandono dalgúns príncipes, as escaramuzas fronteirizas e unha longa e interminable guerra con Lituania que acabaría en 1503 permitiron a Iván III estender ao oeste os seus dominios, que se triplicaron durante todo o seu reinado.
A consolidación interna complementouse coa expansión do estado. Durante o século XV, os gobernantes de Moscova consideraron todo o territorio ruso como a súa propiedade. Algúns principados semi-independentes aínda reivindicaban certos territorios, pero Iván III forzou aos menos poderosos a aceptar ao gran príncipe de Moscovia e os seus descendentes como líderes indiscutidos con competencias sobre asuntos militares, xudiciais e diplomáticos. Gradualmente, o mandatario moscovita emerxeu como un líder poderoso e autocrático: un tsar.
Durante o reino do seu fillo, Vasili, Rusia sufría das incursións regulares dos tártaros de Crimea e os tártaros de Kazán. As invasións máis perigosas ocorreron en 1517, 1521, 1537, 1538. A ameaza das incursións tártaras non permitía ao pobo ruso asimilar as rexións do sur co chan fértil. As decenas de miles de milicianos e os nobres protexeron os límites do sur que eran unha carga pesada para o estado e diminuían tamén o seu desenvolvemento económico e social.
Iván IV, o Terrible
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Iván IV de Rusia.
Ivan IV foi o primeiro gobernante moscovita que empregou o título de tsar.
O progreso do poder autocrático do tsar alcanzou o seu punto máximo durante o reinado (1547-1584) de Iván IV. Iván fortaleceu a posición do tsar ata un punto sen precedentes, subordinando á súa vontade á nobreza sen ningún reparo, exiliando ou executando a moitos dos seus membros ante a menor provocación. A pesar de todo, Iván foi un estadista cunha visión a longo prazo que promulgou un novo código de leis, reformou a ética do clero e construíu a gran Catedral de San Basilio, que aínda se atopa na Praza Vermella de Moscova. Introduciu a autoadministración sobre o nordeste de Rusia, onde había poucos grandes propietarios de terras.
O tsar Iván IV venceu aos tártaros de Kazán en 1552, con todo os tártaros de Crimea continuaban devastando as terras rusas. En 1571 estes tártaros de Crimea incendiaron a capital rusa e reduciron á escravitude a cento cincuenta mil rusos. Noutra fronte, Iván IV loitaba pola saída de Rusia ao mar Báltico e o acceso ao comercio marítimo. Isto foi causa dunha guerra extenuante, e ao final infrutuosa de Rusia contra Letonia, Polonia, Lituania, Suecia e territorios alemáns.
- Véxase tamén: Oprichnina, Guerra Livona, Invasións de tártaros en Rusia no século XVI e Yermak Timofeyevich.
Período Tumultuoso
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Período Tumultuoso.
Á morte de Iván deu comezo un período de guerras civís coñecido como o Período Tumultuoso. A disputa na sucesión e o rexurdir da nobreza foron os principais detonantes do conflito.
Catro anos (1600-1604) de mala colleita causada polas baixas temperaturas nos meses estivais provocaron a fame e a desorganización económica.
A autocracia sobreviviu a estes anos sombríos e o goberno de tsares corruptos ou débiles grazas ao vigor da burocracia do goberno central. Os funcionarios gobernamentais continuaron prestando servizo, sen entrar en polémicas sobre a lexitimidade do soberano ou a facción que controlase o trono.
As disputas sucesorias durante o Período Tumultuoso causaron perdas de numerosos territorios en favor da Comunidade Polaco-Lituana e Suecia en guerras como as Dimitríadas, a Ingria e a guerra de Smolenskou. Moitas cidades rusas foron devastadas polos intervencionistas polacos e suecos. A recuperación chegaría a mediados do século XVII, cando diversas guerras emprendidas contra a Comunidade Polaco-Lituana (1654-1667) proporcionaron substanciais beneficios territoriais, incluíndo Smolensko, Kíiv e a parte oriental de Ucraína.
Dinastía Romanov
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Dinastía Romanov.
Logrouse restaurar a orde en 1613 cando Miguel Romanov, relacionado por matrimonio coa Dinastía de Rurik, foi elixido pola Asemblea Nacional (Zemsky Sobor) para ocupar o trono. Así deu inicio o período da Dinastía Romanov, que duraría no poder desde 1613 ata o triunfo da Revolución de 1917.
O deber inmediato da nova dinastía foi o de restaurar a orde. Por sorte para Moscova, os seus maiores inimigos, a Comunidade Polaco-Lituana e Suecia, entraran en conflito entre si, o que brindou a Moscovia a oportunidade de facer a paz con Suecia en 1617 e asinar unha tregua cos Polaco-Lituanos en 1619.
Máis que arriscar as súas posicións en máis guerras civís, os grandes nobres ou boiardos cooperaron cos primeiros Romanov, permitíndolles finalizar as tarefas de centralización burocrática. Así pois, o Estado requiriu os servizos tanto da vella como da nova nobreza, principalmente no plano militar. A cambio os tsares permitiron aos boiardos completar o proceso de feudalización do campesiñado.
Durante o século anterior, o estado limitara progresivamente o dereito dos campesiños a trasladarse dos dominios dun señor a outro. Co Estado agora lexitimando totalmente a servidume, os campesiños que fuxían convertéronse automaticamente en proscritos. Os terratenentes posuían o control absoluto sobre os seus campesiños e podían compralos, vendelos, comerciar con eles como mercancía ou hipotecalos. Tanto o Estado como os nobres fixéronlles soportar a pesadísima carga dos impostos, cuxa taxa era cen veces maior a mediados o século XVII que un século antes. Ademais, os comerciantes e artesáns de clase media que habitaban as cidades foron gravados con máis impostos e, como aos servos, prohibíuselles cambiar de residencia. Finalmente, todos os sectores da poboación foron obxecto de levas militares e impostos especiais.
Rebelións entre o campesiñado
[editar | editar a fonte]Nun período no que os disturbios entre o campesiñado eran endémicos, o de maior entidade do século XVII comezou en 1667. Cando os cosacos reaccionaron contra a crecente centralización do Estado, os servos sumáronse á revolta e escaparon das súas terras uníndose a aqueles. O cosaco rebelde Stenka Razin conduciu aos seus seguidores ascendendo o Volga, incitando revoltas campesiñas e substituíndo os gobernos locais por un mando cosaco. Finalmente, o exército do tsar esmagou o seu exército en 1670; un ano despois, Stenka foi capturado e decapitado. O levantamento e a consecuente represión con que finalizou a última das crises de mediados de século levaron á morte dunha porcentaxe significativa da poboación campesiña das áreas afectadas.
Imperio Ruso
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Imperio Ruso.
- Véxase tamén: Economía do Imperio Ruso.
Pedro o Grande
[editar | editar a fonte]Pedro I, o Grande (1672-1725), consolidou a autocracia en Rusia e desempeñou un papel crucial na adaptación do país ao sistema europeo de estados. Desde as súas modestas orixes no século XIV como Principado de Moscova, Rusia converteuse na nación máis grande do mundo en tempos de Pedro. Tres veces o tamaño de Europa, abarcaba as chairas eurasiáticas desde o Mar Báltico ao océano Pacífico. Boa parte da súa expansión produciuse no século XVII, culminando co primeiro asentamento no Pacífico a mediados de século, a reconquista de Kíiv e a pacificación das tribos siberianas. Con todo, esta vasta extensión de terra só albergaba a catorce millóns de habitantes. A produción de gran non alcanzaba as cifras de Occidente, obrigando a case toda a poboación a vivir da agricultura. Só unha minúscula proporción do total habitaba as cidades.
Pedro estaba fortemente impresionado polos avances tecnolóxicos, bélicos e políticos de Occidente. Estudou as súas tácticas militares e fortificacións para máis tarde crear un exército de 300.000 efectivos só mobilizados para el e aos que recrutou de por vida. No intervalo 1697-1698, converteuse no primeiro príncipe ruso en visitar Occidente, onde o seu séquito e el causaron unha profunda impresión. Nunha cerimonia especial, Pedro asumiu o título de emperador á vez que o de tsar, e Moscovia pasou a chamarse oficialmente Imperio Ruso en 1721.
Os primeiros esforzos militares de Pedro foron dirixidos contra o Imperio Otomán. Tras iso, a súa atención centrouse no norte. Pedro aínda carecía dun porto seguro nesa zona, excepto en Arjángelsk, no mar Branco, cuxas augas permanecían xeadas nove meses ao ano. O acceso ao Báltico atopábase bloqueado por Suecia, cuxo territorio encerrábao por tres puntos. As ambicións de Pedro por ter unha "fiestra ao mar" levárono a asinar unha alianza secreta contra Suecia coa Comunidade Polaco-Lituana e Dinamarca en 1699, derivando na Gran Guerra do Norte. A guerra finalizou en 1721 cando unha Suecia exhausta pediu a paz a Rusia. Pedro adquiriu catro provincias situadas ao sur e ao leste do Golfo de Finlandia asegurando así o seu cobizado acceso ao mar. Alí construíu a nova capital de Rusia, San Petersburgo, como unha "fiestra aberta sobre Europa" para substituír a Moscova, durante tanto tempo centro cultural do país.
As tensións xeradas polas expedicións militares de Pedro provocaron outra revolta. En nome do rebelde executado Stenka Razin, outro caudillo cosaco, Kondraty Bulavin, levantouse en armas sendo derrotado finalmente.
Pedro reorganizou o seu goberno seguindo os modelos occidentais, transformando Rusia nun estado absolutista. Substituíu a vella Duma boiarda (un consello de nobres) por un senado de nove membros, na práctica un consello de estado. A Rusia rural foi dividida en novas provincias e distritos. Pedro comunicou ao senado que a súa misión era recadar impostos. Como consecuencia, a recadación triplicouse durante o seu reinado. Como parte das súas reformas de goberno, a Igrexa Ortodoxa incorporouse parcialmente á estrutura administrativa do país, facéndoa na práctica unha ferramenta do Estado. Pedro aboliu o patriarcado e cambiouno por un corpo colectivo, o Sínodo Sacro, dirixido por un funcionario laico. Mentres tanto, foron eliminándose todos os vestixios do antigo autogoberno local, e Pedro proseguiu e intensificou os esforzos dos seus predecesores, exhortando á nobreza para que prestase servizos á administración.
Pedro morreu en 1725, deixando a sucesión no aire e un reino exhausto. Durante o seu mandato formuláronse preguntas sobre o atraso do país, a súa relación con Occidente, a idoneidade da reforma desde arriba, e outros problemas fundamentais aos que se tiveron que enfrontar os seguintes estadistas rusos. Así e todo, asentou as bases para o establecemento dun Estado moderno en Rusia.
- Véxase tamén: Batalla de Poltava.
Idade Contemporánea
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Historia contemporánea de Rusia.
Haberían de pasar case corenta anos antes de que un gobernante ambicioso e implacable sentase no trono ruso. Catarina II, a Grande, foi unha princesa alemá que casou co herdeiro do tsar. Sendo este un absoluto incompetente, Catarina tacitamente consentiu o seu asasinato. Anunciouse oficialmente que morreu de apoplexía, e en 1762 chegou ao poder.
Catarina contribuíu ao rexurdimento da nobreza rusa, emprendido tras a morte de Pedro o Grande. O servizo ao Estado fora abolido, e a nova tsarina compraceu aos nobres aínda máis delegándolles o poder nas provincias.
Así mesmo, Catarina estendeu a influencia política sobre a Comunidade Polaco-Lituana con accións como o apoio á Confederación Targowica, a pesar de que o custo das súas campañas, no apoxeo dun sistema social que necesitaba do traballo dos servos nas terras do seu señorío, provocasen un gran levantamento campesiño en 1773 tras a legalización da venda de servos separadamente da terra. Inspirados por outro cosaco chamado Yemelián Pugachov, baixo o lema "¡Colguemos a todos os señores!" os rebeldes ameazaron con tomar Moscova antes de que fosen desapiadadamente reprimidos. Catarina mantivo a Pugachov encarcerado na Praza Vermella, pero o espectro da revolución continuaría perseguíndoa a ela e aos seus sucesores.
Mentres se sufocaba o levantamento rebelde, Catarina emprendeu exitosamente a guerra contra un Imperio Otomán en decadencia e estendeu a fronteira meridional ao Mar Negro. Nese momento, e coa colaboración de Austria e Prusia, anexionouse o leste da Comunidade Polaco-Lituana (poboada polos ucraínos ortodoxos e os belarusos, que na Idade Media foi parte da Rus de Kíiv) durante as Particións de Polonia e desprazou conseguintemente a fronteira ata Europa Central. Á morte de Catarina, en 1796, a súa política expansionista convertera a Rusia nunha das grandes potencias europeas. Houbo un conflito con España en 1799, por cuestións da soberanía da Orde de Malta, aínda que non chegou ao enfrontamento armado. Isto continuou sendo así baixo Alexandre I coa anexión de Finlandia a expensas do debilitado reino de Suecia en 1809.
Napoleón cometeu un enorme erro tras soster unha disputa co tsar Alexandre I e levar a cabo a invasión de Rusia en 1812. A campaña foi un desastre. Aínda que a Grande Armée dirixiuse cara a Moscova, a estratexia de terra queimada impediu que o exército francés puidera abastecerse no territorio invadido. Durante o terrible inverno ruso, miles de soldados franceses atoparon a morte sobre a neve.
Trala derrota definitiva de Napoleón, produciríase o Congreso de Viena, onde se recoñece a autoridade rusa sobre Polonia, Finlandia e Besarabia.
Aínda desempeñando un papel político preponderante durante o seguinte século grazas á derrota inflixida á Francia napoleónica, a non abolición da servidume hipotecou calquera tipo de progreso económico en Rusia. Mentres a economía europea crecía imparable durante a Revolución Industrial, que comezou na segunda metade do século XVIII, Rusia quedaba atrasada como xamais o estivo con respecto a Occidente, xerándolle este considerable atraso novos e graves problemas ao imperio.
Revolta Decembrista
[editar | editar a fonte]O status avantaxado de Rusia eclipsou durante bastantes anos a ineficiencia do seu goberno, o illamento do seu pobo e o seu atraso económico. Tras a derrota de Napoleón, Alexandre I estivera disposto a negociar certas reformas constitucionais pero, aínda que se realizaron algunhas, non se acometeu realmente ningún cambio substancial.
Este tsar relativamente liberal foi substituído polo seu irmán máis novo, Nicolao I (1825-1855), quen ao comezo do seu reinado tivo que enfrontarse a un pronunciamento militar. A orixe desta revolta remontábase ás Guerras Napoleónicas, cando gran número de oficiais rusos de boa formación viaxou a Europa durante as campañas militares, onde a súa exposición ao liberalismo da Europa Occidental inspirounos a buscar o cambio no seu regreso á autocracia rusa. O resultado foi a Revolta Decembrista (decembro de 1825): obra dun reducido círculo de nobres liberais e oficiais do exército que querían entronizar ao irmán de Nicolás como monarca constitucional. Pero a rebelión foi sufocada facilmente, afastando definitivamente a Nicolás do proceso de occidentalización comezado por Pedro o Grande e abandeirando a máxima de "Autocracia, Ortodoxia, Espírito popular". Os tsares rusos tamén tiveron que lidar con levantamentos nos territorios anexionados da Comunidade Polaco-Lituana: o Levantamento de Novembro, en 1830, e o Levantamento de Xaneiro, en 1863.
- Véxase tamén: Ivan Paskevich, Guerra Ruso-Turca de 1828-1829 e Reino do Congreso.
Cismas ideolóxicos e reacción
[editar | editar a fonte]A dura represión da revolta fixo que o "Catorce de decembro" fose un día longamente recordado por posteriores movementos revolucionarios. Para evitar futuras rebelións, as escolas e universidades víronse baixo constante vixilancia e equiparíase aos estudantes con libros de texto oficiais. Os espías policiais podían atoparse en calquera sitio. Os sospeitosos de ser revolucionarios eran mandados a Siberia: baixo Nicolao I centos de miles foron enviados a campos de traballo.
Nesta situación emerxería Mikhail Bakunin como pai do anarquismo. Abandonou Rusia en 1842 en dirección a Europa Occidental, onde exerceu o activismo dentro do movemento socialista. Logo de participar no Levantamento de Maio de Dresde en 1849, foi encarcerado e enviado por barco a Siberia, pero lograría escapar poñendo rumbo de volta a Europa. Alí colaborou con Karl Marx, a pesar de ter considerables diferenzas ideolóxicas e tácticas.
A cuestión do rumbo de Rusia fora tomando forza desde que Pedro o Grande comezase o seu programa de occidentalización. Algúns favoreceron a mera imitación dos costumes e sistemas mentres que outros renunciaron a Occidente e pediron unha volta ás tradicións do pasado. Esta última opción foi a elixida polos nacionalistas eslavófilos, que facían burla continua da "decadente" Europa. Os eslavófilos preferían o colectivismo mir, ou comunidade da aldea medieval, ao individualismo Occidental. Máis tarde, o comunismo da Rusia Soviética non só estaría en débeda coas ideas de Marx senón tamén co establecido patrón social do mir.
Alexandre II e a abolición da servidume
[editar | editar a fonte]O tsar Nicolás morreu coa súa filosofía en cuestión. En 1853, estalaba a guerra de Crimea, un conflito concentrado principalmente na Península de Crimea. Grazas ao seu papel determinante na derrota de Napoleón, Rusia fora considerada desde entón como case invencible, pero os reveses sufridos por mar e terra nesta guerra desvelaron a debilidade e a decadencia do réxime do tsar.
Cando Alexandre II chegou ao trono en 1855, a avidez de reformas xeneralizouse. Un novo movemento humanitario, que posteriormente se habería de comparar co abolicionista dos Estados Unidos previo á guerra civil americana, atacou a servidume. En 1859 había máis de 23 millóns de servos vivindo en condicións moitas veces peores que as dos campesiños de Europa Occidental nos feudos do século XII. Alexandre II decidiuse a abolir a servidume desde arriba antes que esperar a que fose atallada desde abaixo mediante unha revolución.
A emancipación dos servos de 1861 foi o acontecemento máis importante da historia rusa do século XIX. Foi o comezo do fin do monopolio do poder ostentado pola aristocracia terratenente. A emancipación supuxo unha achega de nova man de obra ás cidades; estimulou a industria e as clases medias creceron en número e influencia; con todo, no canto de cederlles gratuitamente as terras que traballaran, os campesiños liberados tiveron que pagar un imposto especial para sempre ao goberno, que a cambio pagou un xeneroso prezo aos antigos señores pola terra que perderan. En numerosas ocasións os campesiños acabaron coas peores terras. Todo o territorio cedido aos campesiños era propiedade colectiva da mir, a comunidade aldeá, que dividía a terra entre os campesiños e realizaba tarefas de supervisión.
En resumo, aínda que a servidume foi abolida, como este logro conseguiuse en termos desfavorables para os campesiños, non se lograron aplacar os ánimos revolucionarios a pesar das intencións de Alexandre II.
En 1870s a situación na península balcánica influíu fortemente na política de Rusia. En 1875-1877 o exército turco suprimiu cunha gran crueldade a insurrección das nacionalidades eslavas contra o réxime turco. A sociedade rusa pedía ó goberno que prestara axuda militar aos eslavos balcánicos. Durante a guerra de 1877 a 1878 (Guerra Ruso-Turca, 1877-1878), o exército ruso xunto cos patriotas búlgaros, romaneses e serbios venceu aos turcos e chegou case a Istambul. Turquía firmou un tratado de paz sobre a base das condicións rusas. Con todo, Inglaterra adoptou unha posición antirrusa e as condicións do tratado de paz foron cambiadas, reducindo as vantaxes de Rusia e os seus aliados eslavos. Os fracasos de política exterior de Rusia aumentaron a tensión na sociedade rusa.
- Véxase tamén: Guerra de Crimea.
Movemento Nihilista
[editar | editar a fonte]Durante algún tempo moitos liberais rusos atopáronse insatisfeitos coa discusión baleira da intelligentsia. Na década de 1860 cuestionaron os vellos valores, abandeiraron a independencia do individuo e escandalizaron á clase dirixente rusa.
Primeiro intentaron atraer á aristocracia á causa reformista. Tras fracasar, volveron a súa mirada aos campesiños. A súa campaña "dirixídevos ao pobo" acabou sendo coñecida como o movemento Narodnik. Cando este movemento gañou en forza, o goberno actuou rapidamente na súa supresión.
En resposta á crecente reacción gobernamental, un á radical dos narodniks propugnou un movemento coñecido como nihilista e exerceu o terrorismo. Unha tras outra, personalidades importantes do réxime foron asasinadas a disparos ou mediante bombas. Finalmente, logo de moitos intentos, Alexandre II foi asasinado en 1881, o mesmo día en que aprobaba unha petición da asemblea de representantes para que considerase novas reformas que complementasen a abolición da servidume e así aplacar aos revolucionarios.
Reacción baixo Alexandre III
[editar | editar a fonte]A diferenza que o seu pai, o novo tsar Alexandre III (1881-1894) comportouse ao longo do seu reinado como un reaccionario inquebrantable que reviviu a máxima de "Autocracia, Ortodoxia e Espírito popular" de Nicolao I. Recoñecido eslavófilo, Alexandre III cría que Rusia se salvaría do caos só illándoa das influencias subversivas (por exemplo do socialismo) da Europa Occidental.
No reinado de Alexandre III Rusia estableceu unha alianza con Francia . A industria rusa recibiu grandes créditos dos bancos franceses. O desenvolvemento do capitalismo aumentou a exfoliación de propiedade na sociedade, creado o proletariado e levado ao empobrecemento de partes importantes do campesiñado, que foi causa do crecemento dos movementos socialistas, anárquicos e antisemitas. Miles de xudeus pediron asilo nos Estados Unidos e Europa Occidental.
Século XX
[editar | editar a fonte]Nicolao II e o novo movemento revolucionario
[editar | editar a fonte]Alexandre foi sucedido polo seu fillo Nicolao II (1894-1917). A Revolución Industrial, que empezaba a exercer unha influencia importante en Rusia, fomentaría os factores que finalmente acabarían co tsar. Os elementos liberais entre os capitalistas e a nobreza crían nunha reforma social pacífica e nunha monarquía constitucional, tomando parte nos Demócratas Constitucionais, tamén chamados Kadets. Os revolucionarios socialistas integraron na súa doutrina a tradición Narodnik, e esixiron a distribución da terra entre os que a traballasen: os campesiños. Outro grupo radical era o dos Socialdemócratas, representantes do marxismo en Rusia. Gañando cada vez máis apoio por parte de intelectuais e a clase obreira urbana, propugnaban unha revolución social, económica e política.
En 1903, o partido escindiuse en dúas faccións: os menxeviques, ou moderados, e os bolxeviques, ou radicais. Os menxeviques crían que o socialismo ruso chegaría gradual e pacificamente e que o réxime do tsar debería ser sucedido por unha república democrática na que os socialistas houbesen de cooperar cos partidos burgueses. Os bolxeviques, baixo Vladímir Lenin, sostiñan a formación dunha pequena elite de revolucionarios profesionais, suxeitos a unha férrea disciplina de partido, que actuasen de vangarda do proletariado co fin de tomar o poder pola forza.[1]
A desastrosa intervención das forzas armadas na guerra ruso-xaponesa de 1904-1905 foi un gran contratempo para o réxime tsarista e incrementou o probable potencial dun levantamento. En xaneiro de 1905, unha serie de sucesos coñecidos como "Domingo Sanguento" ocorreron cando o Pai Gapon conduciu a unha gran masa de xente ao Palacio de Inverno en San Petersburgo para presentar unha petición ao tsar. Cando o grupo chegou ao palacio, os cosacos abriron fogo sobre os alí reunidos, matando a centos de persoas. O pobo ruso chegou a tal indignación polo masacre que se declarou unha folga xeral demandando unha república democrática. Isto marcou o inicio da Revolución Rusa de 1905. Os soviets (consellos de traballadores) apareceron na maioría de cidades para dirixir a actividade revolucionaria. Rusia acabou paralizada, e o goberno, nunha situación desesperada.
En outubro de 1905, Nicolás asinou con reticencias o famoso Manifesto de Outubro, que concedía a creación dunha Duma (lexislatura) nacional que convocaría sen demora. O dereito ao voto foi xeneralizado e ningunha lei entraría en vigor sen o referendo da Duma. Os grupos moderados estaban satisfeitos, pero os socialistas rexeitaron as concesións e trataron de organizar novas folgas. Ao final de 1905, existía certa desunión entre os reformistas, e a posición do tsar acabaría fortalecéndose co paso do tempo.
Revolución Rusa
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Revolución Rusa de 1917.
O tsar Nicolao II e os seus colaboradores fixeron entrar ao país na primeira guerra mundial con entusiasmo e patriotismo, e coa defensa dos irmáns eslavos ortodoxos, os serbios, como principal argumento bélico. Con todo, a debilidade da economía rusa e a ineficacia e corrupción do goberno só estiveron ocultas moi brevemente polo manto de fervor nacionalista. Os reveses militares e a incompetencia gobernamental pronto decepcionaron á poboación. O control alemán do Mar Báltico e o bloqueo xermano-otomán do Mar Negro cencenaron as vías de entrada ao comercio marítimo internacional e impediron a chegada de mercancías de primeira necesidade.
A mediados de 1915, o impacto da guerra era desmoralizante. A comida e o combustible escaseaban, o número de baixas era escandaloso, e a inflación non deixaba de subir. As folgas aumentaron entre os obreiros mal pagados das fábricas e os campesiños, que esixían reformas agrarias, estaban inquedos. Mentres, o descontento xeral co réxime agravábase por momentos por mor dos informes que afirmaban que un místico semianalfabeto, Grigori Rasputín, creara unha importante influencia política dentro do goberno. O seu asasinato a finais de 1916 acabou co escándalo pero non restaurou o prestixio perdido do réxime.
O 3 de marzo de 1917, tivo lugar unha folga nunha fábrica da capital Petrogrado (a antiga San Petersburgo). Nunha semana, case todos os obreiros da cidade secundárona, e empezaban a sucederse os disturbios nas rúas. Cando o tsar disolveu a Duma e exhortou aos folguistas a que volvesen ao traballo, as súas ordes desencadearon a Revolución de Febreiro.
A Duma rexeitou disolverse, os folguistas celebraron mitins masivos desafiando ao réxime, e o exército explicitamente púxose ao lado dos obreiros. Uns días despois a Duma nomeou un goberno provisional encabezado polo Príncipe Lvov. Ao día seguinte o tsar abdicou. Ao mesmo tempo, os socialistas de Petrogrado formaron o Soviet (consello) dos Representantes dos Traballadores e os Soldados para, segundo a súa retórica, proporcionarlles o poder do que carecían na Duma. Mentres o goberno de Kérenski deixaba pasar o tempo, o soviet marxista en Petrogrado propagou a súa organización a través de todo o país creando soviets locais. Así mesmo, Kérenski cometeu o fatal erro de continuar a participación de Rusia na guerra, unha decisión extremadamente impopular entre o pobo.
Lenin regresou a Rusia desde o seu exilio en Suíza, con axuda de Alemaña, que esperaba que un conflito civil xeneralizado obrigase a Rusia a retirarse da guerra. Produciuse unha sonora recepción a cargo de miles de campesiños, obreiros e soldados ante a chegada do tren que traía a Lenin. Logo de moitas manobras entre bambolinas, os soviets fixéronse co control do goberno en novembro de 1917, e obrigaron a Kérenski e o seu executivo a fuxir cara ao exilio; todo isto, durante os sucesos que serían coñecidos como a Revolución de Outubro.
Cando a asemblea nacional, que se reuniu en xaneiro de 1918, rexeitou converterse nun mero instrumento dos bolxeviques, foi disolta polas tropas de Lenin. Coa disolución da asemblea constituínte, desapareceu o último vestixio da anterior e efémera democracia burguesa. A partir dese momento, estando a oposición moderada fóra de combate, Lenin puido desvincular o seu réxime da Gran Guerra mediante o duro Tratado de Brest-Litovsk asinado con Alemaña, que impuxo a Rusia grandes perdas en territorios.
Guerra civil rusa
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Guerra civil rusa.
Un poderoso grupo de contrarrevolucionarios denominado o Movemento Branco comezou a organizarse para derrocar aos bolxeviques. Ao mesmo tempo as potencias aliadas enviaron corpos expedicionarios para apoiar ás forzas anticomunistas. Os aliados temían que os bolxeviques estivesen conspirando cos alemáns como consecuencia de Brest-Litovsk; tamén tiñan a esperanza de que os brancos renovasen as hostilidades contra Alemaña. No outono de 1918 o réxime bolxevique sobrevivía nunha situación perigosa, enemistado coas potencias aliadas e os opositores internos.
Para contrarrestar esta situación de urxencia, deu comezo un reinado do terror baseado no Exército Vermello e na Cheka (a policía secreta), que acabarían con todos os inimigos da revolución. Por nobres que declarasen ser os seus obxectivos finais, os comunistas non obtiveron a aprobación de todos os elementos da sociedade e así tiveron que empregar a forza para exercer o poder sobre Rusia. Acabaron coa policía secreta tsarista, tan desprezada polos rusos de todas as opcións políticas, á vez que con outras institucións da antiga orde, pero aseguraron a supervivencia do seu propio réxime creando unha nova policía política de aínda maiores dimensións que a anterior, tanto no alcance da súa autoridade como na severidade dos seus métodos. En 1920, toda a resistencia branca fora esmagada e os exércitos estranxeiros, evacuados, mais co custo de perpetuar o sinal ruso de poder autocrático baixo novas aparencias.
Estando Rusia estancada na súa guerra civil, as fronteiras entre Polonia e Rusia non quedaban claramente definidas polo Tratado de Versalles tras o fin da contenda mundial. A Guerra Ruso-Polaca (1919-1921) (Ofensiva de Kíiv), que finalizou coa derrota do Exército Vermello, determinou temporalmente os límites entre ambos os países.
Unión Soviética
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Historia da Unión Soviética.
Fundación da Unión Soviética
[editar | editar a fonte]A historia de Rusia entre 1922 e 1991 é esencialmente a historia da Unión de Repúblicas Socialistas Soviéticas ou, máis brevemente, Unión Soviética. Esta nación unida pola ideoloxía, establecida en 1922 polos líderes do Partido Comunista Ruso, superpoñíase territorialmente a grandes liñas co antigo Imperio Ruso. Naquela época, o novo estado estaba constituído por catro repúblicas: a República Socialista Federativa Soviética de Rusia, a RSS de Ucraína, a RSS de Belarús e a RSSF Transcaucásica.
A constitución, adoptada en 1924, establecía un sistema federal de goberno baseado nunha sucesión de soviets emprazados en pobos, fábricas e cidades nas rexións máis grandes. Esta pirámide de soviets en cada república integrante culminaba no Congreso dos Sóviets da Unión Soviética. Pero mentres a aparencia era que este congreso exercía a soberanía, este órgano estaba de feito controlado polo Partido Comunista, que á súa vez era supervisado polo Politburó desde Moscova, a nova capital da Unión Soviética, tal e como o foi baixo os tsares antes de Pedro o Grande.
O comunismo de guerra e a Nova Política Económica
[editar | editar a fonte]O período comprendido desde a consolidación da revolución bolxevique en 1917 ata 1921 é coñecido como o período do comunismo de guerra. Bancos, ferrocarrís e naves foron nacionalizados e a economía monetaria restrinxida. Pronto xurdiría un forte rexeitamento popular ante os cambios. Os campesiños requirían pagos en metálico para adquirir os seus produtos e non aceptaron de bo grado o ter que ceder os excedentes de gran ao goberno como parte da súa política de guerra civil. Ante esta oposición do campesiñado, Lenin comezou unha retirada progresiva do comunismo de guerra coñecida como a Nova Política Económica (NEP). Os campesiños víronse liberados das recadacións masivas de gran e permitíuselles vender os seus produtos excedentarios no mercado. Estimulouse o comercio permitindo a venda polo miúdo. O estado continuou sendo o responsable da banca, o transporte, a industria pesada e os servizos públicos.
Aínda que os grupos de extrema esquerda entre os propios comunistas criticaron aos campesiños ricos ou kulaks que se beneficiaban da NEP, o programa demostrou ser bastante beneficioso e a economía reviviu. A NEP enfrontaríase a unha crecente oposición desde dentro do partido tras a morte de Lenin a principios de 1924.
- Véxase tamén: Fame negra Rusa de 1921.
Cambios na sociedade rusa
[editar | editar a fonte]A medida que a economía rusa íase transformando, a vida social da xente sufriu cambios igualmente drásticos. Desde o comezo da revolución, o goberno intentou debilitar a dominación patriarcal da familia. O divorcio non requiriría máis intervención xudicial; e para liberar totalmente á muller das responsabilidades da maternidade, o aborto foi legalizado en data tan temperá como 1920. Como efecto colateral, a emancipación das mulleres incrementou a masa laboral. Animábase ás mozas a asegurarse unha educación e a labrarse unha traxectoria na fábrica ou na oficina. Dispuxéronse garderías comunais para o coidado dos nenos pequenos e fixéronse esforzos para cambiar o centro da vida social da xente desde o fogar aos grupos educativos e de recreo, os clubs soviéticos.
O réxime abandonou a política tsarista de discriminación contra as minorías nacionais en favor dunha política de integrar aos máis de douscentos grupos minoritarios na vida soviética. Outra característica do réxime foi a extensión dos servizos sanitarios. Promovéronse campañas contra o tifo, o cólera e a malaria; o número de doutores incrementouse tan rápido como as infraestruturas e a formación o puidesen permitir; e a taxa de mortalidade infantil decreceu rapidamente mentres que a esperanza de vida ascendeu con igual velocidade.
O goberno tamén promoveu o ateísmo e o materialismo, que formaban a base do marxismo teórico. Opúxose ás relixións organizadas, sobre todo co obxectivo de crebar o poder da Igrexa Ortodoxa Rusa, un antigo alicerce do antigo réxime e unha gran barreira para o cambio social. Moitos líderes relixiosos foron enviados a campos de exilio internos. Prohibíuselles aos membros do partido asistir a servizos relixiosos. O sistema educativo foi inmediatamente separado da Igrexa. O ensino relixioso foi prohibida excepto en casa e fíxose fincapé na instrución atea nas escolas.
Os primeiros anos de Stalin: industrialización e colectivización
[editar | editar a fonte]Os anos entre 1929 e 1939 comprenden unha década turbulenta na historia rusa, un período de industrialización masiva e loitas internas ao establecer Iosif Stalin control case total sobre a sociedade rusa, ostentando un poder sen restricións descoñecido ata para os tsares máis ambiciosos. Tras a morte de Lenin, Stalin loitou con outras faccións rivais do Politburó, especialmente Lev Trotski, polo liderado da Unión Soviética. En 1928, cos trotskistas exiliados ou expulsados do poder, Stalin foi capaz de pór en práctica un programa radical de industrialización.
En 1928 Stalin propuxo o primeiro Plan Quinquenal. Abolida a NPE, foi o primeiro duns plans dirixidos á rápida acumulación de capital mediante a creación de vastos complexos de industria pesada, a colectivización da agricultura, e a manufactura restrinxida de bens de consumo. Coa implantación do plan, por primeira vez na historia un goberno controlaba toda a actividade económica. Mentres nos países capitalistas as fábricas e as minas atopábanse inactivas ou funcionando por baixo do seu rendemento máximo durante a Gran Depresión e millóns de obreiros foron ao paro, o pobo soviético traballaba bastantes horas ao día, seis días á semana nun extenuante intento de revolucionar a estrutura económica de Rusia.
Como parte do plan, o goberno tomou o control da agricultura a través do estado e as granxas colectivas. Mediante un decreto de febreiro de 1930, preto dun millón de kulaks foron forzados a abandonar a súa terra. Moitos campesiños opuxéronse firmemente á regulamentación estrita do estado, frecuentemente matando o gando cando se enfrontaban á perda da súa terra. Nalgunhas rexións chegaron a rebelarse, e incontables campesiños considerados oficialmente "kulaks" polas autoridades foron executados. Estalou unha grave fame negra e varios millóns de agricultores morreron de inanición. As deterioradas condicións no campo conduciron a millóns de campesiños desesperados a unhas cidades en veloz crecemento, incrementando desproporcionadamente a poboación urbana no espazo duns poucos anos.
Os plans produciron uns fabulosos resultados en áreas distintas á agricultura. Rusia, baixo certos parámetros a nación máis pobre de Europa no momento da revolución bolxevique, industrializábase agora a un ritmo sen precedentes, excedendo de longo a industrialización alemá do século dezanove e a do Xapón a principios do vinte. As autoridades soviéticas declararon en 1932 un incremento da produción industrial un 334 por cento con respecto a 1914, e en 1937 un crecemento do 180 por cento sobre 1932. É máis, a supervivencia de Rusia fronte á inminente acometida nazi foi posible en parte grazas á capacidade de produción obtida con devandita industrialización.
Mentres os plans quinquenais foron avanzando, Stalin foi afianzando o seu poder persoal. A policía secreta reunía por miles a cidadáns soviéticos para a súa execución. Dos seis membros orixinais do Politburó de 1920 que sobreviviu a Lenin, todos foron purgados por Stalin. Os vellos bolxeviques que foran leais camaradas de Lenin, altos oficiais do Exército Vermello, e directores de industria foron asasinados nas Grandes Purgas
A represión stalinista levou á creación dun enorme sistema de exilio interior, de dimensións considerablemente maiores que as dispostas no pasado polos tsares. Puxéronse en vigor sancións draconianas e moitos cidadáns foron axuizados por crimes ficticios de sabotaxe e espionaxe. O labor realizado polos presos nos campos de traballo do sistema de gulags chegou a ser unha peza importante do esforzo industrializador, especialmente en Siberia. Talvez un cinco por cento da poboación pasaría polo gulag.
Segunda guerra mundial
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Segunda guerra mundial.
Tras a firma do Pacto Molotov-Ribbentrop coa Alemaña nazi en 1939, os soviéticos invadiron a parte oriental de Polonia (este territorio poboado polos ucraínos e os belarusos, foi conquistado polos polacos en 1919-1920) e comezaron unha guerra con Finlandia coñecida como a guerra de Inverno (1939-1940). Gañou a Unión Soviética, que se anexionou parte do Istmo de Karelia, que pertencera antes aos principados medievais rusos, e logo ó imperio ruso durante moitos séculos. A pesar dos esforzos de Stalin para evitar unha guerra contra Alemaña, esta declarou a guerra e cruzou a fronteira o 22 de xuño de 1941. Os exércitos dos aliados alemáns, Hungría, Romanía, Croacia, Finlandia, Italia e os voluntarios antisoviéticos de moitos países europeos entraron tamén na URSS. Para novembro, o exército alemán apoderouse de Ucraína, comezou o asedio de Leningrado e ameazaba con tomar a propia capital, Moscova.
Con todo, a vitoria soviética na batalla de Stalingrado demostrou ser decisiva, invertendo o curso de toda a guerra. Logo de perder esta batalla os alemáns careceron da forza suficiente para soster a fronte rusa e a URSS levaría a iniciativa ata o final da contenda. A finais de 1943, o Exército Vermello rompera o asedio de Leningrado e recuperou boa parte de Ucraína. A finais de 1944, a fronte trasladouse máis aló das fronteiras orixinais de 1939, penetrándose en Europa central. Sendo decisivamente superiores en número de tropas, os soviéticos entraron en Alemaña oriental, capturando Berlín en maio de 1945. A Gran Guerra Patria contra Alemaña finalizaba así triunfalmente.
Aínda que a Unión Soviética foi un dos vencedores na segunda guerra mundial, a súa economía fora devastada durante o conflito por mor da invasión nazi, cobrándose 27 millóns de vidas. 10 millóns de poboación civil e 3,5 millóns de prisioneiros de guerra soviéticos foron vítimas do terror, que foi realizado polos alemáns e os seus aliados no territorio da URSS.
- Véxase tamén: Gran Guerra Patria, Batalla do Lago Khasan, Batalla de Khalkhin Gol e Batalla de Manchuria.
Guerra fría
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Guerra fría.
A colaboración entre os Aliados fíxolles gañar a guerra e supostamente serviría como base para a reconstrución e a seguridade europeas durante a posguerra. Con todo, o conflito entre os intereses soviéticos e estadounidenses, coñecido como guerra fría, dominaría a escena internacional durante as seguintes décadas, asumíndose como un choque de ideoloxías en aparencia.
A guerra fría xurdiu da disputa entre Stalin e o presidente Harry Truman sobre o futuro de Europa do Leste logo da Conferencia de Potsdam no verán de 1945. Rusia sufrira tres devastadores conflitos desde o oeste os anteriores 150 anos, polo que a meta de Stalin foi a de establecer unha zona de estados tapón entre Alemaña e a URSS. Truman acusou a Stalin de traizoar os acordos de Ialta. Con Europa Oriental baixo a ocupación do Exército Vermello, Stalin tamén gañaba tempo mentres se desenvolvía en segredo o seu propio proxecto de bomba atómica.
En abril de 1949, os Estados Unidos patrocinaron a Organización do Tratado do Atlántico Norte (OTAN), un pacto de defensa mutua na que a maioría das nacións occidentais asinaron actuar contra un estado concreto que atacase a calquera dos socios. A Unión Soviética estableceu un contrapacto oriental á OTAN en 1955, denominado o Pacto de Varsovia. A división de Europa en dous bloques extrapolaríase máis tarde mundialmente, especialmente tras 1949, cando o monopolio nuclear norteamericano viu o seu fin coa proba da primeira bomba atómica soviética e o comunismo fíxose co poder na China.
Os principais obxectivos da política exterior soviética foron o mantemento e a mellora da seguridade nacional e o sostemento da hexemonía sobre Europa Oriental. A Unión Soviética mantivo a súa influencia sobre o Pacto de Varsovia mediante a represión da Revolución Húngara de 1956, a Primavera de Praga en Checoslovaquia en 1968, e apoiando a persecución do movemento Solidariedade en Polonia a principios dos anos 1980.
Mentres a Unión Soviética continuou mantendo estreito control sobre a súa esfera de influencia, a guerra fría deu paso a un período menos tenso entre 1961 e 1962 cunhas relacións internacionais máis complexas para as que o mundo non se dividía tan claramente en dous bandos opostos. Os países menos influentes tiveron maior capacidade de manobra para afirmar a súa independencia, e as dúas superpotencias foron só medianamente capaces de recoñecer intereses comúns ao tratar de vixiar a proliferación de armas nucleares en tratados como o SALT I, SALT II e o Tratado sobre Mísiles Anti-Balísticos.
As relacións soviético-americanas deterioráronse tras a Invasión soviética de Afganistán en 1979 e a elección de Ronald Reagan en 1980. Co colapso da Unión Soviética en 1991, Rusia perdeu o seu status como superpotencia que adoptara ao vencer na segunda guerra mundial.
Khrushchev e Brezhnev
[editar | editar a fonte]Durante a loita polo poder que aconteceu tras a morte de Stalin en 1953, os seus máis estreitos colaboradores saíron derrotados. Nikita Khrushchev afianzou a súa posición nun discurso antes do XX Congreso do Partido Comunista detallando as atrocidades de Stalin e atacándoo por promover un culto á súa personalidade. A medida que se ían facendo públicos os detalles do discurso, Khrushchev acelerou a execución dun amplo paquete de reformas. Diminuíndo a énfase do seu antecesor pola industria pesada, incrementou a produción de bens de consumo e inmobles, ademais de estimular a produción agraria. As novas políticas melloraron as condicións de vida, aínda que a escaseza de maquinaria, téxtiles e outros bens de consumo non perecedoiros haberíase de incrementar nos anos seguintes. O sistema xudicial, aínda que aínda baixo control absoluto do Partido, deu por terminada a política do terror, e os intelectuais tiveron maior liberdade de expresión que durante o período estalinista.
En 1964, Khrushchev foi destituído polo Comité Central do Partido Comunista, atribuíndolle unha gran cantidade de erros que incluían varios reveses soviéticos como a Crise dos Mísiles Cubanos e o Cisma Chinés-Soviético. Logo dun breve período de mandato colectivo, un veterano burócrata, Leonid Brezhnev, ocupou o lugar de Khrushchev.
A pesar da mellora da planificación económica baixo Khrushchev, o sistema permaneceu dependente de plans centralizados realizados sen ningunha referencia aos mecanismos do mercado. Como país desenvolvido que era, a Unión Soviética nos anos 70 tivo serias dificultades para manter as altas taxas de crecemento no sector industrializado de que gozara en anos precedentes. Fíxose necesario un incremento progresivo no investimento e a masa laboral para manter o crecemento, pero estas achegas facíanse cada vez máis complicadas de obter, en parte debido ao reforzo na produción de bens de consumo. Aínda que os obxectivos dos plans quinquenais dos anos 70 víronse revisados á baixa, non se puideron alcanzar. O desenvolvemento agrario continuou estancado durante os anos de Brezhnev.
Aínda que certos aparellos e outros bens foron progresivamente máis accesibles durante os anos 60 e 70, as melloras en construción e produción de alimentos non foron suficientes. A nacente cultura do consumismo e a escaseza en bens de consumo, inherentes a un sistema de prezos non regulado polo mercado, fomentou o roubo de propiedades estatais e o crecemento dun vigoroso mercado negro. Pero, en contraste co espírito revolucionario que acompañou ao nacemento da Unión Soviética, o estado de ánimo que predominaba na elite soviética ao morrer Brezhnev en 1982 era o medo ao cambio.
Ruptura da Unión
[editar | editar a fonte]Dúas tendencias dominaron a década seguinte: o aparente derrubamento das estruturas económicas e políticas, e os intentos por inverter ese proceso mediante reformas improvisadas. Logo da rápida sucesión de Yuri Andrópov e Konstantín Chernenko, figuras de transición con fortes raíces na tradición breznevita, o relativamente novo e enérxico Mikhail Gorbachev levou a cabo cambios significativos na economía e no liderado do partido. A súa política de glásnost liberou o acceso público á información logo de décadas de represión gobernamental. Pero Gorbachev fracasou ao tratar de emendar a crise esencial do sistema soviético; en 1991, cando unha conspiración de persoas próximas ao goberno (Golpe de estado de 1991 na URSS) revelou a debilidade da posición política de Gorbachev, o fin da Unión Soviética estaba próximo.
Ao final da primeira guerra mundial, os grandes Imperios otomán, dos Habsburgo e dos Románov derrubáronse, deixando Europa Oriental e Eurasia no caos. Só o Imperio ruso acabou reconfigurado baixo o liderado bolxevique. Stalin conduciuno pola senda da industrialización e a agresión nazi acabou converténdoo nunha superpotencia rival dos Estados Unidos. A economía centralizada acabou demostrándose menos sostible coas tecnoloxías postindustriais e coas demandas dunha nova clase media e unha burocracia forxada baixo o seu tutelado. A Perestroika anticipou o desmantelamento da economía, e a glasnost permitiu ás minorías étnicas e os nacionalistas, ata entón invisibles para o público, adquirir notoriedade. Cando Gorbachev tratou de reformar o partido, debilitou os vínculos que cohesionaban o Estado e a Unión.
Nacemento da República Rusa
[editar | editar a fonte]Por mor da posición dominante dos rusos na Unión Soviética, a maioría non lle prestaba especial atención ás diferenzas entre Rusia e a URSS antes de finais dos 80. Con todo, o feito de que o réxime estaba dominado por rusos non implicaba que a RSFR estivese especialmente beneficiada por esta conxuntura. De feito, Rusia carecía dos escasos instrumentos de soberanía que as outras repúblicas tiñan polo menos, como as súas respectivas ramas do Partido Comunista, a KGB, consello de sindicatos, Academia das Ciencias e similares. A razón disto é que, de existir ramas de devanditas organizacións na RSFR, ameazarían as estruturas de poder da Unión.
A finais dos anos 80, Gorbachov subestimou a importancia da República Socialista Federativa de Rusia, que emerxeu como un centro de poder rival da Unión Soviética. Unha reacción nacionalista rusa contra a Unión chegou cando moitos rusos empezaron a crer que Rusia subsidiara a outras repúblicas, cada vez máis pobres, con petróleo barato, por exemplo. As demandas dunhas institucións propias creceran en Rusia e, cando o nacionalismo ruso foi claramente patente ao final da década, apareceron tensións entre os que pretendían conservar unha Unión cohesionada e os que pretendían crear un estado ruso forte.
Estas tensións acabaron personificándose na loita de poder entre Gorbachov e Boris Eltsin. Eliminado da política da Unión por Gorbachov en 1987, Eltsin, un home de partido á vella usanza sen ningún antecedente de disidencia, necesitaba unha plataforma alternativa para desafiar a Gorbachov. Creouna representándose a si mesmo como un nacionalista ruso e un demócrata convencido. Tras un golpe de sorte, logrou ser elixido presidente do soviet supremo da república rusa en maio de 1990, converténdose de feito no primeiro presidente electo de Rusia. Ao mes seguinte, blindou a lexislación outorgándolle ás leis rusas prioridade sobre as leis soviéticas e retendo dúas terceiras partes do orzamento.
O golpe de agosto de 1991 por comunistas da liña dura fracasaría coa axuda de Eltsin. Os xefse do golpe pretenderon salvar o partido e a Unión; con todo, apresuraron o colapso de ambos.
A Unión Soviética disgregouse oficialmente o 25 de decembro de 1991. O acto final do traspaso de poder da Unión Soviética a Rusia foi a cesión, de Gorbachov a Eltsin, das maletas contendo os códigos para despregar o arsenal nuclear.
Federación Rusa
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Federación Rusa.
A mediados dos anos 90, Rusia era unha democracia multipartidista, mais era difícil asegurar un goberno representativo por mor de dous problemas estruturais: o enfrontamento entre o presidente e o parlamento, e o anárquico sistema de partidos. Aínda que Eltsin gañou prestixio no estranxeiro ao mostrarse como un demócrata para debilitar a Gorvachov, a súa concepción da presidencia era moi autocrática, actuando ben como o seu propio primeiro ministro (ata xuño de 1992) ou ben nomeando para tal cargo a xente da súa confianza, sen ter en conta ao parlamento.
Mentres, a excesiva presenza de partidos minúsculos e o seu rexeitamento a formar alianzas coherentes deixaba a lexislatura ingobernable. Durante 1993, o contencioso entre Eltsin e o parlamento culminaría coa crise constitucional de outubro. Esta chegou ao seu punto crítico cando, o 3 de outubro, Eltsin mandou aos tanques a bombardear a Casa Branca (Moscova). Con este transcendente (e inconstitucional) paso de disolver a canonazos o parlamento, Rusia non estivera tan cerca do enfrontamento civil desde a revolución de 1917. A partir de entón, Eltsin dispuxo de enteira liberdade para impor unha constitución con fortes poderes presidenciais, que foi aprobada en referendo en decembro de 1993. Con todo, o voto de decembro tamén supuxo un avance importante de comunistas e nacionalistas, reflexo do crecente desencanto da poboación coas reformas económicas neoliberais.
A pesar de chegar ao poder nun ambiente xeral de optimismo, Eltsin nunca recuperaría a súa popularidade tras apoiar a "terapia de choque" económica de Yegor Gaidar: fin do control de prezos de era soviética, recortes drásticos no gasto público e a apertura ao comercio exterior en 1992. As reformas devastaron inmediatamente a calidade de vida da gran maioría da poboación, especialmente naqueles sectores beneficiados polos salarios e prezos controlados, os subsidios e o estado do benestar da época comunista. Rusia sufriu na década dos noventa unha recesión económica máis grave que a Gran Depresión que azoutou os Estados Unidos ou Alemaña a principios dos anos 1930.
As reformas económicas consolidaron unha oligarquía semicriminal enraizada no vello sistema soviético. Aconsellada polos gobernos occidentais, o Banco Mundial e o Fondo Monetario Internacional, Rusia embarcaríase na máis grande e máis rápida privatización xamais levada a cabo por un goberno en toda a historia. A mediados de década, o comercio, os servizos e a pequena industria xa estaban en mans privadas. Case todas as grandes empresas foron adquiridas polos seus antigos directores, creando unha clase de novos ricos próximos a diversas mafias ou a investidores occidentais. Na base do sistema, por mor da inflación ou o desemprego, moitos obreiros acabaron na pobreza, a prostitución ou a delincuencia.
A pesar de todo, un suposto regreso á economía dirixida parecía case imposible, contando co rexeitamento unánime de Occidente. A economía Rusa atopou o fin do calvario coa recuperación a partir de 1999 en parte grazas á alza dos prezos do cru, a súa principal exportación aínda que quedando lonxe dos niveis de produción soviéticos.
Tras a crise financeira de 1998 Eltsin atopábase no ocaso da súa traxectoria. Só uns minutos antes do primeiro día de 2000, dimitiu por sorpresa deixando o goberno en mans do seu primeiro ministro, Vladimir Putin, un antigo funcionario do KGB e xefe da súa axencia sucesora tras a caída do comunismo. En 2000, o novo presidente derrotou con facilidade aos seus adversarios nas eleccións presidenciais do 26 de marzo, gañando en primeira volta. En 2004 foi reelixido co 71% dos votos e os seus aliados gañaron as lexislativas, a pesar das reticencias de observadores nacionais e estranxeiros sobre a limpeza dos comicios. Fíxose aínda máis patente a preocupación internacional a finais de 2004 a causa os notables avances no endurecemento do control do presidente sobre o parlamento, a sociedade civil e os representantes rexionais.
Século XXI
[editar | editar a fonte]Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Para unha análise máis detallada da reacción da elite, léase Manning, Roberta. The Crise of the Old Order in Russia: Gentry and Government. Princeton University Press, 1982.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]| A Galipedia ten un portal sobre: Rusia |