ahat ilī. Siostra bogów

„Ahat ilī. Siostra bogów” to literacko-mitologiczna przeróbka klasycznego mitu sumeryjskiego, sięgająca opowieści o bogini Inannie (Isztar): jej zejścia do podziemnej krainy pod rządami siostry-bliźniaczki, Ereszkigal, śmierci, a następnie powrotu. Tokarczuk już wcześniej eksplorowała ten mit w powieści "Anna In w grobowcach świata" (2006),a "Ahat ilī" jest w zasadzie librettem napisanym dla opery skomponowanej przez Aleksandra Nowaka. Wersja książkowa zawiera zarówno dramatyczną scenę i tekst libretta, jak też — dzięki Zbigniewowi Mikołejce — fenomenalne posłowie, komentarze i wybór ilustracji, które poszerzają kontekst mitologiczny, religioznawczy i ikonograficzny.

"Ahat ilī" jest jedną z tych książek, w których Olga Tokarczuk najpełniej rozwija własny projekt „odczarowywania” mitów poprzez spojrzenie kobiece. Wykorzystując sumeryjską historię zejścia Inanny do podziemi, autorka tworzy narrację, w której boskie bohaterki – Inanna, Ereszkigal, a także Ninszibur – przestają być tylko figurami w rytualnym dramacie i zyskują psychologiczną, emocjonalną głębię. Ich dylematy, lęki, siła i bezsilność odsłaniają to, jak kobiecość bywała przez tysiąclecia przedstawiana w kulturze: jako zmysłowa i płodna, ale też gniewna, śmiertelna, mroczna.

Tokarczuk nie rekonstruuje mitu dla samego odtworzenia, lecz przesuwa akcent z heroicznego zwycięstwa (typowego dla wielu patriarchalnych wersji opowieści o zejściu do podziemi) na doświadczenie przejścia – cielesnego, duchowego, emocjonalnego – które jest nierozerwalnie związane z kobiecym losem: cyklami życia i śmierci, bólem i przyjemnością, opieką i stratą.

Najważniejszym osiągnięciem książki w tej perspektywie jest zatem sposób, w jaki Tokarczuk decentralizuje boski autorytet i ukazuje wspólnotę kobiet. Inanna i Ereszkigal są tu nie tylko przeciwniczkami, ale siostrami w archetypicznym sensie: odbiciem siebie nawzajem, światłem i cieniem. Ich spotkanie w podziemiach to konfrontacja dwóch aspektów kobiecej tożsamości – tej, która żyje, tworzy i pożąda, oraz tej, która wciąga w głąb, konfrontuje z przemijaniem i stratą.

Szczególne znaczenie zyskuje Ninszibur – służąca, wysłanniczka, lojalna towarzyszka Inanny. Choć w wielu wcześniejszych wariantach mitu pozostawała ona na marginesie, tutaj staje się figurą oporu i sprawczości. Jej wędrówka po pomoc, determinacja, by ocalić panią, to symbol kobiecej solidarności – często pomijanej w tradycyjnych, męskich narracjach o bohaterstwie.

Libretto Tokarczuk ma charakter śpiewu, lamentu, zaklęcia. Powtarzalność fraz, rytmiczność, gęste obrazy przywodzą na myśl tradycje ustne, w których kobiety były strażniczkami historii i opowieści – od pieśni żałobnych po zaklęcia położnych. Ten język nie jest neutralny: wprowadza nas w doświadczenie pamięci kobiecej, której nie da się sprowadzić do linearnej narracji ani do „obiektywnego” opisu. To raczej zapis emocji i ciała, co szczególnie widać w scenach śmierci i odrodzenia Inanny.

W tym kontekście porusza mnie trafność i wrażliwość komentarzy Zbigniewa Mikołejki. Pojawiają się w nich liczne tropy związane z patriarchalnym zawłaszczeniem mitu. Dzięki tym komentarzom w zasadzie w pełni czytelne staje się to, jak Tokarczuk – świadomie czy nie – prowadzi dialog z owym zawłaszczeniem. Poprzez uwypuklenie roli bohaterek i ich relacji autorka pokazuje, że opowieści o bóstwach mogą stać się narzędziem emancypacji, jeśli pozwolimy kobietom mówić własnym głosem. Zejście Inanny do podziemi można czytać jako metaforę pracy nad traumą, depresją, utratą – doświadczeniami, które w kulturze Zachodu były długo „kobiece” tylko w sensie opresji (histeria, melancholia),a rzadko w sensie uznania ich za źródło wiedzy i siły. Tokarczuk przywraca im rangę rytuału przejścia, w którym kobieta sama ustala reguły.

„Ahat ilī” jest też ważnym głosem w dyskusji o tym, jak literatura może odzyskiwać dla kobiet przestrzeń duchową. W epoce, gdy mit bywa sprowadzany do dekoracji fantasy albo do narzędzia nacjonalistycznych narracji, Tokarczuk wykorzystuje go jako wehikuł feministycznego myślenia: pokazuje, że kobiety – jako boginie, służące, siostry – mają prawo opowiadać własną genealogię władzy, żałoby, pożądania i przemiany.

Zapewne możliwe są wielorakie interpretacje tej opery, ale dla mnie „Ahat ilī” jest w równym stopniu rewizją patriarchalnego spojrzenia na mit (kobiety nie są ornamentem opowieści, lecz jej osią napędową),celebracją solidarności (Ninszibur i Inanna pokazują, że kobieca lojalność jest równie heroiczna, jak tradycyjne męskie czyny) i manifestem duchowej autonomii (zejście do podziemi to praca nad sobą, nad tym, co wyparte, a nie kara ani próba podporządkowania się boskim prawom). Tokarczuk tworzy więc przestrzeń, w której kobieca duchowość i cielesność są równoprawne, a mit staje się opowieścią o odzyskiwaniu głosu i władzy nad własnym losem. „Ahat ilī” można czytać jako hołd dla doświadczeń kobiet: tych, które niosą pamięć o przodkiniach, i tych, które wciąż muszą walczyć, by zejście do własnych podziemi nie było aktem utraty, lecz warunkiem powrotu z nową siłą.

Wypada dodać, że książka jest bardzo ciekawa formalnie i przepięknie wydana! Jest to eksperyment formy — mieszanka dramatu, libretta, komentarza, ilustracji — dający czytelnikowi inne doświadczenie niż zwykła powieść. Składa się z dwóch głównych tekstów Tokarczuk („Sceny dramatyczne” i „Libretto”) oraz posłowia i komentarzy Mikołejki, który analizuje mit, śledzi jego przeobrażenia w kulturze, religii, filozofii, od starożytności po czasy współczesne. Ilustracje — bardzo starannie dobrane — służą zarówno ozdobie, jak i pogłębieniu wrażeń estetycznych i symbolicznych.

Komentarz religioznawczy Mikołejki nie tylko tłumaczy kontekst mitu, ale stara się pokazać, jak motywy sumeryjskie (Inanna, Ereszkigal, śmierć, powrót, siła kobiecości) rezonują w kulturze zachodniej, chrześcijańskiej, w filozofii. To rozszerza perspektywę lektury, umożliwia refleksję, porównanie, konfrontację mitów i współczesnych doświadczeń. Dzięki temu czytelne staje się, jak kultura mitologiczna — nawet bardzo stara — nie staje się epoką zamkniętą i martwą: jej tematy są nadal obecne w nas. Jak przez mit można mówić o lęku, o śmierci, o religii, a także o miejscu człowieka (i kobiety) wobec tego, co boskie i co nieznane. Niewątpliwie skłania do refleksji: nad tekstem, nad obrazem, nad tym, co mity znaczą dzisiaj, kiedy świat techniczny, scyfryzowany, globalny staje się także miejscem kryzysu duchowego, ekologicznego, metafizycznego.

„Ahat ilī. Siostra bogów” to literacko-mitologiczna przeróbka klasycznego mitu sumeryjskiego, sięgająca opowieści o bogini Inannie (Isztar): jej zejścia do podziemnej krainy pod rządami siostry-bliźniaczki, Ereszkigal, śmierci, a następnie powrotu. Tokarczuk już wcześniej eksplorowała ten mit w powieści "Anna In w grobowcach świata" (2006),a "Ahat ilī" jest w zasadzie...

Książka Olgi Tokarczuk i Zbigniewa Mikołejko zawiera dramat, libretto (w dwóch wersjach językowych),esej religioznawczy i wysokiej jakości ilustracje. Muszę przyznać, że samo to wywarło na mnie duże wrażenie. A co z rzeczową zawartością?

Jest dobrze. Historię Inanny i Niny (poruszanej przez Tokarczuk wcześniej w różnie przyjmowanej przez czytelników „Annie In w grobowcach świata”) autorka interpretuje głębiej, bo słabiej trzyma się sumeryjskiego mitu. W mojej ocenie wyszło to na mocny plus, bo historia poświęcenia człowieka dla dobra bóstwa kierującego się hybris jest bardziej wyrazista.

Nastrój ten idealnie pasuje do opery literackiej. Niestety nie dane było mi widzieć liberetta Aleksandra Nowaka, ale sama lektura tekstu pozwala wyobrazić sobie wzniosłość tego przedstawienia. Bogowie są ludzcy, arcyludzcy – ludzie z kolei gotowi są do największych uczynków ratujących bogów z opresji.

Na dokładkę esej Zbigniewa Mikołejki, który gwarantuje nie tylko backstory dla sumeryjskiego mitu, ale nawiązuje też do historii chrześcijaństwa i zatacza szerokie kręgi w filozofii religii.

„ahat-ilī. Siostra bogów”, książka wydana dzień po świętach Wielkiej Nocy, to wariacje na temat śmierci. Próby jej przezwyciężenia, jej nieuniknioność, możliwość zmartwychwstania i paradoksalna konieczność... do życia. Bogów i ludzi.

https://www.instagram.com/metakonteksty/

Książka Olgi Tokarczuk i Zbigniewa Mikołejko zawiera dramat, libretto (w dwóch wersjach językowych),esej religioznawczy i wysokiej jakości ilustracje. Muszę przyznać, że samo to wywarło na mnie duże wrażenie. A co z rzeczową zawartością?

Jest dobrze. Historię Inanny i Niny (poruszanej przez Tokarczuk wcześniej w różnie przyjmowanej przez czytelników „Annie In w grobowcach...

Ocena za libretto. Anna In w grobowcach świata była moją pierwszą książką Tokarczuk i mam do niej słabość. Z zachwytem wróciłam do tej historii. Bardzo chciałbym obejrzeć spektakl, bo tylko tak można poznać pełnię zamysłu autorki. Już po tekście widać mnogość potencjalnych interpretacji, tak wiele jest tu poruszonych kwestii. Zagadnienia te rozszerza komentarz Zbigniewa Mikołejki, objaśniający wędrówkę mitologicznych motywów w czasie i przestrzeni. Jednak dogłębność analizy tekstów religioznawcy mnie przerosła.
Wyzwanie LC maj 2024

Ocena za libretto. Anna In w grobowcach świata była moją pierwszą książką Tokarczuk i mam do niej słabość. Z zachwytem wróciłam do tej historii. Bardzo chciałbym obejrzeć spektakl, bo tylko tak można poznać pełnię zamysłu autorki. Już po tekście widać mnogość potencjalnych interpretacji, tak wiele jest tu poruszonych kwestii. Zagadnienia te rozszerza komentarz Zbigniewa...

Olga Tokarczuk to najwyższy top moich ulubionych twórców literackich. To słowem wstępu.
Ale są też książki których fabuła mnie przerasta i nie wiem o co chodziło autorowi. I niestety ta książka do mnie nie trafiła ze swym przekazem. Tak to jest libretto do opery. No ale fakt jest taki, że tzw. Czarna Dziura po przeczytaniu.
Dobrze, że Pan Mikołajejko trochę wytłumaczył zawiłości mitologiczne na przestrzeni wieków itp.
Historia Innany bogini z panteonu sumeryjskich bóstw, która zstąpiła do podziemi by zostać wskrzeszona.
No nie dałem rady. Zdarza się. Ale przeczytajcie. Chętnie poczytam waszych komentarzy.
Może coś mi się rozjaśni.

Olga Tokarczuk to najwyższy top moich ulubionych twórców literackich. To słowem wstępu.
Ale są też książki których fabuła mnie przerasta i nie wiem o co chodziło autorowi. I niestety ta książka do mnie nie trafiła ze swym przekazem. Tak to jest libretto do opery. No ale fakt jest taki, że tzw. Czarna Dziura po przeczytaniu.
Dobrze, że Pan Mikołajejko trochę wytłumaczył...