Crvena armija
Crvena armija (rus. Красная армия) je skraćeno ime za Crvenu armiju radnika i seljaka (rus. Рабоче-крестьянская Красная армия), oružanu snagu koju su stvorili boljševici tokom Ruskog građanskog rata 1918. Ova organizacija je postala vojska Sovjetskog Saveza nakon njegovog uspostavljanja 1922. Crvena boja u imenu se odnosi na boju krvi koju je prolila radnička klasa u svojoj borbi protiv kapitalizma. Iako je Crvena armija 1946. postala Sovjetska armija (rus. Советская армия), ljudi sa Zapada su obično koristili termin Crvena armija i nakon toga, na primer, tokom Hladnog rata.
Sovjet narodnih komesara je uspostavio Crvenu armiju dekretom 28. januara 1918,[1] zasnivajući je na već postojećoj Crvenoj gardi. Zvaničan Dan Crvene armije 23. februar 1918. označava dan prvog masovnog regrutovanja u Crvenu armiju u Petrogradu i Moskvi i prvu borbenu akciju protiv okupacione armije Nemačkog Carstva.[2] Dan 23. februar postao je važan nacionalni praznik u Sovjetskom Savezu, kasnije slavljen kao Dan Sovjetske armije i nastavlja da se slavi i u današnjoj Rusiji kao Dan branilaca domovine. Osnivačem Crvene armije obično se smatra Lav Trocki[3], narodni komesar rata od 1918. do 1924.
Na početku svog postojanja, Crvena armija je funcionisala kao dobrovoljna formacija, bez činova ili oznaka. Demokratskim izborima su birani oficiri. Ipak, odlukom Petog Sveruskog kongresa Sovjeta, donetom 10. jula 1918. uvedena je obavezna vojna služba za muškarce od 18 do 40 godina. Zahvaljujući ovoj odluci broj vojnika Crvene armije je do kraja jeseni 1918. narastao na 800.000. Tokom 1919. koja je bila presudna godina građanskog rata broj vojnika je dostigao cifru od 3.000.000 da bi pri kraju 1920. god. narastao na 5.000.000.[4] Da bi olakšali regrutovanje, boljševici su stvorili regionalne vojne komesarijate, koji i sada postoje u Rusiji pod ovim imenom[5]
Problem nedostatka školovanog oficirskog kadra Trocki je rešio tako što je dopustio bivšim oficirima vojske Carske Rusije da se pridruže Crvenoj armiji[6]. Nakon što je general Aleksej Brusilov ponudio boljševicima svoje profesionalne usluge 1920, veliki broj carskih oficira odlučio je da sledi njegov primer. Boljševičke vlasti su formirale specijalnu komisiju na čelu sa Lavom Lezarovim i avgusta 1920. je regrutovano 315.000 bivših oficira[7]. Veoma često su oni držali pozicije vojnih savetnika. Štaviše, veliki broj bivših vojnika Carske Rusije se i ranije pridružio boljševicima.
Boljševičke vlasti su u svaku jedinicu Crvene armije postavile političke komesare, koji su imali ovlašćenje da preinače odluke komandanata jedinica ako su se one sukobljavale sa principima Komunističke partije[1]. Iako je ovo ponekad rezultiralo pometnjom u komandovanju, partijsko vođstvo je smatralo potrebnim političku kontrolu nad vojskom, dok se Crvena armija sve više i više oslanjala na iskusne oficire iz prerevolucionarnog, carističkog perioda.
Prva faza Ruskog građanskog rata trajala je od revolucije 1917. do primirja u novembru 1918. Prvo je, pred kraj novembra 1917. nova boljševička vlada proglasila da teritorija koja je tradicionalno pripadala Kozacima, prelazi pod upravu države. Ova odluka vlade dovela je do narodnog ustanka u oblasti oko reke Don, koji je predvodio general Kaledin i do snažne podrške dobrovoljačkoj armiji. Potpisivanje sporazuma u Brest-Litovsku, takođe je dovelo do direktne intervencije sila Antante u Rusiji i do naoružavanja vojnih snaga suprotstavljenih boljševičkoj vladi. Svoje usluge u borbi protiv boljševika ponudili su i mnogi nemački oficiri. Borbe u prvoj fazi rata su uglavnom bile sporadične i u njima su učestvovale manje vojne formacije (uključujući i Češku legiju, poljsku 5. streljačku diviziju i proboljševičke Crvene litvanske pešake) na bojištu koje se stalno menjalo.
Druga, ključna faza građanskog rata, trajala je od januara do novembra 1919. Sukobi su započeli uspešnim nastupanjem belogardejskim armija sa juga (pod Denjikinom), sa istoka (pod Kolčakom) i sa severo-zapada (pod Judeničem), koje su potisle Crvenu armiju na sva tri pravca. Međutim, Lav Trocki je izvršio ubrzanu reformu Crvene armije i uspeo je da tokom juna potisne Kolčakove snage, a da zatim do kraja oktobra potisne i kontra-revolucionarne snage pod komandom Denikina i Judeniča.[8] Borbena moć belogardejskih armija uništena je gotovo istovremeno, do sredine novembra i u januaru 1920. konjica pod komandom Budenjija je ušla u Rostov na Donu. 1921., Crvena armija je izvršila invaziju Gruzije koja je proglasila neovisnost tijekom građanskog rata u Rusiji.
U periodu od 1919-1921 Crvena armija bila je angažovana u Poljsko-sovjetskom ratu. U početnoj fazi rata Crvena armija prodrla je u centralnu Poljsku, ali je 1920. pretrpela katastrofalni poraz u bici za Varšavu što je dovelo do okončanja neprijateljstava. Poraz poslednjih kontra-revolucionarnih snaga pod komandom Pjotra Vrangela na jugu[9] označio je konačnu pobedu komunista nakon četiri godine žestokih borbi i uspostavljanje Sovjetskog saveza 1922.
Kasnije, tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, sovjetski vojni teoretičari su uveli koncept duboke operacije.[10] Ovo je bila direktna posledica iskustva sa širokim pokretima konjičkih formacija tokom građanskog rata i Poljsko-sovjetskog rata. Duboke operacije su uključivale višestruke istovremene manevre više formacija veličine korpusa ili armije. Ovo nije trebalo da donese pobedu u jednoj operaciji, već više operacija sprovođenih paralelno ili sukcesivno je trebalo da garantuju pobedu. U ovome se duboke operacije razlikuju od uobičajenog tumačenja doktrine blickriga. Cilj dubokih operacija je bio da se neprijatelj napadne istovremeno kroz dubinu njegovih snaga da bi se izazvao slom njegovog odbramenog sistema. Sovjetska teorija duboke operacije je vođena tehnološkim napretkom i nadom da će manevarski rat pružiti prilike za brzu, efikasnu i odlučnu pobedu. Istovremeni razvoj avijacije i oklopnih jedinica je obezbedio fizički podsticaj za ovu evoluciju doktrine u Crvenoj armiji. Maršal Mihail Tuhačevski je tvrdio da vazdušna sila treba da se "iskoristi protiv meta izvan dometa pešadije, artiljerije i drugog oružja. Za maksimalni taktički efekat avioni bi trebalo da se koriste u grupama, skoncentrisanim u vremenu i prostoru, protiv meta od najvišeg taktičkog značaja."
Duboke operacije su prvi put zvanično izražene kao koncept u „Poljskim regulativama“ Crvene armije 1929, ali armija ih je konačno kodifikovala u "Privremenim poljskim regulativama" iz 1936. Međutim, u Velikoj čistki od 1937—1939. ukonjeni su mnogi vodeći oficiri Crvene armije[11], uključujući Tuhačevskog, pa je koncept napušten, sve Drugog svetskog rata.
Godine 1934. Mongolija i SSSR su uvidele neophodnost o međusobnoj saradnji na uzajamnoj odbrani pred pretnjom rastućeg japanskog vojnog prisustva u Mandžuriji i Unutrašnjoj Mongoliji. Dana 12. marta 1936, saradnja je ojačana desetogodišnjim mongolsko-sovjetskim sporazumom o prijateljstvu, koji je uključivao uzajamni odbrambeni protokol.[12]
29. jula 1938. japanske snage jačine dve pešadijske divzije i pet brigada, uz podršku artiljerije i tenkova, upale su na teritoriju SSSR u zoni jezera Hasan. Jedinice Crvene armije, iz sastava Prve specijalne dalekoistočne armije uspešno su odbile japanski napad zbog čega je Japan bio prinuđen da 2. avgusta zaključi primirje. Međutim, ovaj poraz nije umanjio aspiracije Japana prema teritoriji Sovjetskog saveza.[13]
Maja 1939, mongolska konjička divizija se sukobila sa konjicom Mandžuka na spornim teritorijama istočno od reke Halha. Japanski odred je oterao Mongole preko reke. Sovjetske trupe, raspoređene na tim teritorijama u skladu sa sporazumom o uzajmnoj odbrani, su razbile japanski odred. Eskalacija sukoba se ispostavila neizbežnom i obe strane su iskoristile jun da pojačaju snage. Dana 1. jula japanske snage su brojale 38.000 vojnika, a kombinovane sovjetsko-mongolske snage su imale 12.500 vojnika. Japanci su prešli reku, ali su nakon trodnevnih borbi naterani u povlačenje.[13]
Dana 20. avgusta, Georgi Žukov je pokrenuo veliku ofanzivu sa žestokim napadima iz vazduha i tročasovnim artiljerijskim bombardovanjem, nakon čega su tri pešadijske divizije i 5 oklopnih brigada, uz podršku avijacije i velikom količinom artiljerije (ukupno 57.000 vojnika), napale 75.000 japanskih vojnika ukopanih u tom području. Dana 23. avgusta celokupne japanske snage su opkoljene, a 31. avgusta u velikoj meri i uništene. Artiljerijski i vazdušni napadi su zbrisali one Japance koji su odbili da se predaju. Japan je zatražio prekid vatre, a sukob se završio sporazumom koji su potpisali SSSR, Mongolija i Japan 15. septrembra 1939. u Moskvi.
U ovom sukobu, prema sovjetskim izvorima, gubici Crvene armije iznosili su oko 9.000 mrtvih i ranjenih, dok nezavisni izvori smatraju da je realna cifra bila bliža 17.000. Gubici japanskih snaga iznosili su oko 45.000 mrtvih i ranjenih i 3.000 zarobljenih vojnika.[14]
Ubrzo nakon prekida vatre, Japanci su tražili pristup bojnom polju da pokupe svoje mrtve. Pronalaženje na hiljade mrtvih je bio dodatni šok već uzdrmanom moralu japanskih vojnika. Posle ovog poraza Japan je prešao u defanzivu na frontu ka SSSR, što je dozvolilo Crvenoj armiji da prebaci veliki broj dalekoistočnih trupa na evropsko bojište u jesen 1941.
Dana 17. septembra 1939, vojnici Crvene armije su umarširali u zapadne beloruske i ukrajinske teritorije koje je kontrolisala Poljska u međuratnom periodu, koristići kao zvaničan izgovor dolazak u pomoć Ukrajincima i Belorusima koje je ugrožavala nacistička Nemačka,[15] koja je napala Poljsku 1. septembra 1939. Sovjetska invazija je otvorila drugi front za Poljake i primorala ih da napuste planove za odbranu u zoni Rumunskog mostobrana, što je ubrzalo poraz Poljaka. Sovjetsko i nemačko napredovanje se završilo približno na Karsonovoj liniji.
Sporazum Ribentrop-Molotov, koji je sadržao tajni protokol o ograničavanju sfera interesa svake strane, pripremio je laku podelu Poljske između Nemačke i Sovjetskog Saveza.[16] Definisana sovjetska interesna sfera se poklapala sa teritorijom koja je kasnije zauzeta tokom kampanje. Ova teritorija je postala deo Ukrajinske i Beloruske Socijalističke Republike.
Uprkos činjenici da su vodene prepreke odvajale većinu interesnih sfera, sovjetski i nemački vojnici su se sreli u nekoliko slučajeva. Najpoznatiji ovakav događaj se desio u Brest-Litovsku 22. septembra 1939. Nemački 19. tenkovski korpus pod komandom generala Hajnca Guderijana je zauzeo Brest-Litovsk, koji je ležao unutar sovjetske interesne sfere. Kada se sovjetska 29. tenkovska brigada general-pukovnika Krivošiva približila Brest-Litovsku, komandanti su pregovarali da se nemačke trupe povuku i da sovjetske trupe uđu u grad salutirajući jedni drugima.[17][18].
Prema knjizi „Sovjetske žrtve i gubici u borbi u 20. veku“, koju je napisao general-pukovnik Krivošiv, snage Crvene armije u Poljskoj su brojale 466.516 vojnika.[19] Crvena armija je nailazila na slab otpor, najviše zbog zauzetosti glavnine poljskih snaga koje su se borile sa Nemcima na zapadnoj granici, delom zbog zvaničnog naređenja poljske Vrhovne komande da se ne ulazi u sukob sa sovjetskim vojnicima, a delom zato što su mnogi stanovnici Poljske u oblasti Kresi — uglavnom Ukrajinci i Belorusi — videli sovjetske vojnike kao oslobodioce, te su ih dočekivali sa cvećem, hlebom i solju.[20] I pored svega toga, Crvena armija je pretrpela gubitke od 737 mrtvih i nestalih i 1.859 ranjenih.[21] Gubici protivničkih poljskih trupa ostaju nepoznati. Crvena armija je izvestila da je razoružala 452.536 ljudi, ali ova brojka verovatno uključuje i veliki broj onih koji nisu registrovani kao regularni vojnici poljske armije. Poljski podaci daju broj od približno 242.000 zarobljenika koje je uzela Crvena armija.[21]
Staljin i sovjetska Vrhovna komanda su ušle u ovaj rat sa puno arogancije i vere u pobedu. Ipak, Staljin je u čistkama uklonio mnoge iskusne kadrove, a na njihova mesta došli su lojalniji, ali manje sposobni ljudi[1]. Mnogi sovjetski vojnici su poginuli jer njihovi komadanti prosto nisu hteli ili im nije bilo dozvoljeno da se povuku. Finci su koristili gerilisku taktiku, napadajući kuhinje i sovjetske vojnike koji su bili oko logorskih vatri.
Sovjeti nisu uspeli da iskoriste izrazitu nadmoćnost na početku rata. Finska je skupila 130.000 ljudi i 500 topova, dok su Sovjeti napali sa 200.000 ljudi i 900 topova. Sovjeti su takođe skupili i 1.000 tenkova, ali su oni slabo korišćeni i trpeli su velike gubitke. Vozila su bila u pogonu 24 časa dnevno da se njihovo gorivo ne bi smrzlo,ali je opet bilo izveštaja o kvarovima na motorima i nedostatku goriva. Jedna od najpoznatijih bitaka u ovom ratu i jedan od do tada najtežih poraza Crvene armije bila je bitka za Suomusalmi. U ovoj bici značajno slabije jedinice Finske vojske uništile su 163. pešadijsku diviziju Crvene armije. Ukupni gubici Finaca iznosili su 350 mrtvih, 600 ranjenih i 70 nestalih vojnika dok gubici u ljudstvu Crvene armije nisu bili precizno utvrđeni ali je prema finskim izvorima u ovoj bici poginulo oko 5.000 ruskih vojnika. Finci su zarobili 26 tenkova, 40 topova, 181 kamion, 350 konja i veliku količinu municije i granata.[22] Odmah nakon ove usledila je i bitka na putu Rate-Suomisalmi u kojoj je u potpunosti uništena 44. motorizovana divizija Crvene armije.
Finski problemi u nedostatku opreme su takođe vredni pomena. Na početku rata, samo vojnici koji su prošli vojnu obuku imali su uniforme i oružje. Ostatak je morao da nosi svoju odeću koja je ličila na uniforme finske vojske uz dodatak oznaka. Finci su nadoknađivali svoj nedostatak kroz oduzimanje opreme, oružja i municije od neprijatelja.
Veliki broj vojnika Crvene armije koji su se borili u Zimskom ratu dovedeno je iz južnih regiona Sovjetskog Saveza npr. 44. motorizovana divizija koja je u potpunosti uništena u bici na Rate putu bila je formirana od regruta iz Ukrajine.[22] Staljin je smatrao da se ruskim trupama iz područja odmah uz granicu sa Finskom ne bi moglo verovati u borbi protiv Finaca sa kojima su mogli biti u bliskim odnosima ili deliti istu istoriju. Međutim, izgubio je iz vida da vojnici Crvene armije iz južnih regiona apsolutno nisu imali iskustva u uslovima arktičke zime te godine i preživljavanjem u šumi.
U vazdušnom ratu tokom Zimskog rata, Finska ratna avijacija je razvila letačku lovačku formaciju "četiri prsta"[23] koja ne samo da je bila superiornija od sovjetske taktike „tri lovca u delta formaciji“, već ju je kasnije usvojio svaki važniji pilot u Drugom svetskom ratu i još uvek je u upotrebi. Odlična taktika i hrabrost finskih pilota koji su bili brojčano višestruko nadjačani onemogućili su efikasno dejstvo ratne avijacije Sovjetskog saveza tokom trajanja sukoba.
Sovjetski gubici u Zimskom ratu iznosili su 48.744 mrtvih i 158.863 ranjenih.[24] Finci su izgubili oko 32.839 mrtvih i nestalih i 43.557 ranjenih.[24]
U jesen 1940. Treći Rajh i njegovi saveznici su već potpuno dominirali evropskim kontinentom. Samo su Velika Britanija (na zapadu) i Sovjetski Savez (na istoku) mogli da se suprostave fašističkoj moći. Velika Britanija i Nemačka nisu imale zajedničku granicu na kopnu, ali je ratno stanje postojalo između njih; Nemci su imali dugačku kopnenu granicu sa Sovjetskim Savezom, ali je SSSR ostao neutralan, u skladu sa sporazumom o nenapadanju i brojnim trgovačkim sporazumima.
Za Hitlera nije nikada postojala dilema oko ove situacije.[25] „Prodor na istok“ (nem. Drang nach Osten) je samo bio pitanje dana. Ovo je kulminiralo 18. decembra 1940. izdavanjem „Direktive 21 — Slučaj Barbarosa“, koji je otvoreno govorio da „nemačke kopnene snage moraju biti spremne da slome sovjetsku Rusiju u brzoj kampanji pre kraja rata sa Engleskom“.[26] Čak i pre izdavanja ove direktive, nemački generalštab je razvio detaljan plan za kampanju protiv Sovjetskog Saveza, predviđenu za maj 1941, ali su događaji u Grčkoj i Jugoslaviji zahtevali njeno odlaganje do druge polovine juna.
U vreme nacističkog napada na SSSR u junu 1941, Crvena armija je na svojim zapadnim granicama imala oko 170 divizija sa ukupno oko 2,7 miliona vojnika.[26] Njihovi protivnici su na Istočnom frontu imali 190 divizija, 153 nemačke i 37 divizija satelitskih zemalja sa ukupno oko 5,5 miliona vojnika.[26] U prvim nedeljama rata je viđeno uništenje gotovo celokupnog sovjetskog vazduhoplovstva na zemlji, kao i važnije opreme, tenkova, artiljerije i veći porazi dok su nemačke snage zatvarale stotine hiljada vojnika Crvene armije u tzv. džepove i u njima ih zarobljavale ili uništavale.
Sovjetske snage su pretrpele teške gubitke na početku operacije Barbarosa zbog slabe pripremljenosti, koja je bila posledica nevoljne i zakasnele odluke sovjetske vlade i Vrhovne komande da izvrše mobilizaciju. Takođe je važna bila i taktička superiornost nemačke vojske koja je vodila rat na način koji se već dve godine pokazivao uspešnim. Taktička inicijativa koju su nemačke snage imale u početnoj fazi operacije značila je da Vermaht bio u mogućnosti da na odabranim pravcima nastupanja koncentriše brojčano nadmoćnije snage što je omogućilo brz proboj i napredovanje u sovjetsku pozadinu. Brzi predratni rast i unapređenje kadrova Crvene armije kao i uklanjanje iskusnih oficira u čistkama samo su još više doprineli sovjetskom porazu.
Ipak, generacija briljantnih oficira (najpoznatiji Georgi Žukov) učila je iz poraza i sovjetskih pobeda u bitkama za Moskvu, Staljingrad, Kursk i kasnije u „Operaciji Bagration“ čime su odlučno potvrdili veličinu onoga što je Sovjetima poznato kao Veliki otadžbinski rat.
Sovjetska vlada je činila nemoguće da poveća moral Crvene armije dok se ona povlačila u jesen 1941. Sovjetska propaganda se udaljila od klasne borbe i umesto toga se oslonila na duboko usađena patriotska osećanja stanovništva, pozivajući se na istoriju predrevolucionarne Rusije. Propaganda je nazvala rat protiv nemačkih agresora Velikim otadžbinskim ratom, ciljajući na Otadžbinski rat iz 1812. protiv Napoleona.[27] Pojavila su se pozivanja na ruske heroje kao što su Aleksandar Nevski i Mihail Kutuzov. Represije protiv Ruske pravoslavne crkve su prestale, a sveštenici su oživeli tradiciju blagosiljanja oružja pre bitke. Komunistička partija je napustila instituciju političkih komesara, iako ju je ubrzo ponovo usvojila. Crvena armija je ponovo uvela činove i usvojila mnoga pojedinačna priznanja kao što su medalje i ordenja. Koncept Garde se ponovo pojavio; jedinicama koje su iskazale izuzetno junaštvo u borbi data su imena kao što su „gardijska regimenta“, „gardijska armija“ i sl.
Tokom Velikikog otadžbinskog rata, Crvena armija je regrutovala 29.574.900 vojnika kao dodatak na 4.826.907 koji su već nalazili u službi na početku rata. Od toga je poginulo 6.329.600 i nestalo 4.559.000 (većinom odvedeni u zarobljeništvo). Od tih približnih 11.444.100 se 939.700 ponovo pridružilo vojsci dok je ona postepeno oslobađala sovjetsku teritoriju i još 1.836.000 se vratilo iz nemačkog zarobljeništva. To smanjuje ukupne gubitke na oko 8.668.400. Većinu žrtava su činili Rusi (5.756.000), koje su pratili Ukrajinci (1.377.400)[28].
Nemački gubici na Istočnom frontu uključuju oko 3.604.800 mrtvih i nestalih i 3.576.300 zarobljenih (ukupno 7.181.100); gubici nemačkih saveznika na Istočnom frontu su približno 668.163 mrtvih i nestalih i 799.982 zarobljena (ukupno 1.468.145). Od tih 8.649.300, Sovjeti su posle rata iz zarobljeništva oslobodili 3.572.600, tako da ukupni gubici sila Osovine su procenjeni na 5.076.700[29].
Poređenje gubitaka pokazuje okrutan tretman koji su nacisti upražnjavali prema sovjetskim ratnim zarobljenicima. Većina zarobljenika sila Osovina je puštena posle rata, ali sudbina sovjetskih zarobljenika je bila znatno drugačija. Nacističke trupe su zarobljene vojnike Crvene armije često ubijale na bojištu ili ih slale u koncentracione logore. Poznato Hitlerovo Komesarsko naređenje uvodi sve nemačke oružane snage pod akt ratnih zločina[30].
U prvoj polovini rata, Crvena armija je imala naoružanje mešovitog kvaliteta. Imala je odličnu artiljeriju, ali nije imala dovoljno kamiona da je vuku i snabdevaju. Tenkovi T-34 su bili za klasu bolji od bilo kojih tenkova na svetu, a opet sovjetske oklopne jedinice su imale vrlo zastarele modele; jedinice koje su imale najmodernije tenkove su bile hendikepirane usled problema sa snabdevanjem. Sovjetsko vazduhoplovstvo se u početku loše pokazalo protiv Nemaca. Brzo napredovanje Nemaca u sovjetsku teritoriju je otežalo snabdevanje, ako ne i onemogućilo, pošto je većina sovjetske ratne industrije ležala u zapadnim delovima zemlje. Dok sovjetske vlasti nisu uspostavile ratnu industriju na Istoku, Crvena armija se u velikoj meri oslanjala na vojnu pomoć zapadnih Saveznika. Na primer, Saveznici su slali tenkove marke Šerman (oko 4.100), Valentajn (oko 3.700), Matilda II (oko 1.100) kao i tenkove M3 Li-Grant i M3A5 Stjuart, iako po kvalitetu ni jedan od njih nije bio ni blizu T-34 ili KV-1[31]. Međutim, mnogo značajnija od pomoći u tenkovima, bila je pomoć u prevoznim sredstvima koja su bila preko potrebna Crvenoj armiji kako bi efikasnije vršila grupisanje i transport trupa na najvećem bojištu u Evropi. Tako su SAD, za vreme Drugog svetskog rata ukupno isporučile 501.660 trasnportnih vozila, od kojih, 77.972 džipa, 151.053 kamiona od 1 tone i 200.662 kamiona od 2 tone.[31] S druge strane, vazduhoplovstvo Crvene armije je dobilo nekoliko hiljada modernih aviona koji su po kvalitetu bili jednaki ili bolji od sovjetskih aviona; ovo je uključivalo lovce P-39 Eirkobra (skoro 4.773[32]), Hoker Harikene (2.931[33]), srednje bombardere Daglas A-20 Havok (oko 3.000), P-63 Kingkobra (oko 2.400), P-40 Tomahavk (2.130), Spitfajere (oko 1.331[33]). Na kraju, Crvena armija je primila ne manje od 9.600 komada protivtenkovskog ili protivavionskog oružja, kao i milione tona municije, ličnog naoružanja i druge vrste vojne opreme. Aluminijum i avionsko gorivo je povratilo snagu vazduhoplovstvu više nego sami avioni. Pošiljke u obliku hrane su takođe bile dobrodošli dodaci obrocima na frontu.
Posle rata u Evropi, Crvena armija je na zahtjev zapadnih sila napala Japan i njegove snage u Mandžuku (Mandžurija) 9. avgusta 1945. (operacija „Avgustovska oluja“) i u saradnji sa mongolskim i kineskim komunističkim snagama brzo savladala kvantušku armiju. Sovjetske snage su takođe napale Sahalin, Kurilska ostrva i severni deo Koreje. Japan se bezuslovno predao 2. septembra 1945.
Posle Drugog svetskog rata, Crvena armija je imala najmoćniju kopnenu armiju u istoriji. Imala je više tenkova i artiljerije nego sve ostale zemlje zajedno. Britanski štab je odbio kao vojno nemoguć britanski plan (operacija „Nezamislivo“)[34] da se uništi Staljinova vlast i istera Crvena armija iz Evrope.[35]
Poslednji korak transformacije Crvene armije od revolucionarne milicije u regularnu armiju suverene zemlje dat je 1946, promenom imena u Sovjetska armija. Broj vojnika Sovjetske armije pao je sa 13 miliona na približno 5 miliona.[1] Veličina vojske tokom Hladnog rata je ostala između 3 i 5 miliona, prema zapadnim procenama. Sovjetski zakon je tražio da svi sposobni muškarci služe vojsku najmanje dve godine. Kao rezultat toga, Sovjetska armija je ostala najveća aktivna armija u svetu od 1945. do 1991.[1] Jedinice Sovjetske armije koje su oslobodile zemlje istočne Evrope od nemačke vlasti ostale su u njima da bi osigurale režime u novonastalim satelitskim zemljama i odvratile NATO snage od eventualnih planova preuzimanja vlasti u tim zemljama. Najveće sovjetsko vojno prisustvo je bilo u Istočnoj Nemačkoj.
Trauma od nemačke invazije iz 1941. uticala je na sovjetsku hladnoratovsku doktrinu da se bori sa neprijateljima na njihovoj teritoriji ili u zoni pod sovjetskim uticajem, ali u svakom slučaju da spreči rat da dođe do sovjetske teritorije. Da bi osigurala sovjetske interese u istočnoj Evropi, Sovjetska armija je ugušila antisovjetske pobune u Istočnoj Nemačkoj (1953), Mađarskoj (1956) i Čehoslovačkoj (1968).
Suprostavljanje SAD i NATO tokom hladnog rata se najviše zasnivalo na uzajamnom zastrašivanju nuklearnim oružjem. Sovjetski Savez je mnogo investirao u nuklearne kapacitete armije, naročito u proizvodnju balističkih raketa i nuklearnih podmornica koje bi ih nosile. Otvorena neprijateljstva su zamenjena borbama u zemljama Trećeg sveta kroz podršku režimima ili pobunjeničkim pokretima.[1]
Godine 1979. Sovjetski Savez je intervenisao u građanskom ratu koji je besneo u Avganistanu. Sovjetska armija je pritekla u pomoć sekularnoj vladi koju su ugrožavali talibanski gerilci koje su obučavale, opremale i finansirale SAD.[36][37] Iako tehnički superiorni, Sovjeti nisu imali dovoljno vojnika da uspostave kontrolu u državi i osiguraju granice. Ovo je rezultat oklevanja Politbiroa, koji je dozvolio samo „ograničeni kontigent“ od 80.000 do 100.000 vojnika. To je za posledicu imalo da su lokalni pobunjenici mogli da efikasno koriste taktiku „udari-i-beži“, koristeći puteve koji su omogućavali lako bekstvo i dobre linije snabdevanja. Ovo je učinilo sovjetsku situaciju beznadežnom sa vojne tačke gledišta (zbog slabe upotrebe taktike „spržene zemlje“, koju su Sovjeti upražnjavali u Drugom svetskom ratu i to na svojoj teritoriji). Sve zajedno učinilo je rat vrlo nepopularnim u armiji. Sa dolaskom glasnosti, sovjetski mediji su počeli da izveštavaju o teškim gubicima koji su rat učinili vrlo nepopularnim i u celom Sovjetskom Savezu, iako su stvarni gubici bili umereni, prosečno oko 1.500 vojnika godišnje.[38] Ovo je takođe postalo osetljivo međunarodno pitanje, što je konačno nateralo Gorbačova da povuče sovjetske snage iz Avganistana 1989. Avganistanski sindrom koji je preživela armija može se porediti sa Vijetnamskim sindromom u Americi zbog izgubljenog rata u Vijetnamu.[39]
Na kraju, ogromni troškovi održavanja petomilionske vojske u periodu mira, kao i vođenje devetogodišnjeg rata u Avganistanu, biće najvažniji uzroci zbog kojih je došlo propadanja sovjetske ekonomije i celog Sovjetskog Saveza.[40]
Od 1985. do 1990. novi predsednik Sovjetskog Saveza, Mihail Gorbačov, pokušao je da putem ekonomskih reformi smanji naprezanje koje je predstavljalo održavalje Sovjetske armije. Njegova vlada je polako smanjivala veličinu vojske. Do 1989. sovjetski vojnici su kompletno napustili teritorije susednih saveznika iz Varšavskog pakta. Iste godine, rat u Avganistanu se završio i svi preostali sovjetski vojnici su se vratili u Sovjetski Savez. Krajem 1990, nastale su velike političke promene u zemljama Istočnog bloka, što je dovelo do njegovog nestanka. U samom Sovjetskom Savezu, građani su se okretali protiv komunističke vlade. Marta 1990. porast nacionalne svesti u Litvaniji doveo je do proglašenja nezavisnosti te republike. U isto vreme i nekoliko drugih republika je takođe proglasilo nezavisnost. Gorbačov je reagovao naređujući armiji da se okrene protiv građana i kriza se pojačala. Sredinom 1991. u Sovjetskom Savezu je proglašeno vanredno stanje.[41]
U avgustu 1991. godine, desio se neuspeli državni udar. Prema zvaničnoj istrazi koju je sproveo Vrhovni sovjet (najviši dom parlamenta) odmah nakon tog događaja, armija nije odigrala značajnu ulogu u tome. Komandanti su poslali tenkove na ulice Moskve, ali (prema svedočenjima oficira i vojnika) samo da bi osigurali bezbednost ljudi. Nejasno je zašto je vojska ušla u grad, ali je jasno da nije imala za cilj da zbaci Gorbačova (koji je bio za to vreme u svojoj vili na Crnom moru) ili vladu. Državni udar nije uspeo jer zaverenici nisu preduzeli nikakve konkretne korake i nakon nekoliko dana mirovanja, udar je prosto stao.
Posle avgustovskog udara 1991, vođstvo Sovjetskog Saveza praktično nije imalo nikakvu vlast nad republikama članicama. Skoro svaka sovjetska republika je objavila svoju nameru da se odvoji i počela da usvaja zakone kojima su izazivale Vrhovni sovjet. 8. decembra 1991. predsednici Rusije, Belorusije i Ukrajine su izjavili da je Sovjetski Savez raspušten i potpisali su dokument kojim su osnovali Zajednicu nezavisnih država. Gorbačov je podneo ostavku 25. decembra, a sledećeg dana je Vrhovni sovjet sam sebe ukinuo, zvanično označavajući kraj Sovjetskog Saveza. Prateći kraj Sovjetskog Saveza, Sovjetska armija je raspuštena i zemlje-naslednice su podelile imovinu. Podela je izvršena najviše na regionalnoj osnovi, čime su vojnici Sovjetske armije iz Rusije postali deo nove ruske armije, dok su vojnici na primer, poreklom iz Kazahstana mogli da postanu deo nove kazahstanske armije. Kao rezultat toga, najveći deo Sovjetske armije, uključujući i najveći deo nuklaernih raketa, je ostao u sastavu Armije Ruske federacije. Krajem 1992, ostaci Sovjetske armije u bivšim sovjetskim republikama su većinom rasformirani. Vojne snage u garnizonima istočne Evrope, uključujući i Baltičke zemlje, su postepeno vraćene kući između 1992. i 1994.
Polovinom marta 1992, Boris Jeljcin, prvi predsednik Ruske federacije, imenovao je sebe novim ministrom odbrane Rusije, i tako načinio presudni korak u stvaranju nove ruske oružane sile koja se većinom sastojala od ostataka Crvene armije. Poslednji tragovi stare sovjetske komandne strukture su konačno raspušteni u junu 1993.[42]
U narednih nekoliko godina, bivše sovjetske snage su se povukle centralne i istočne Evrope, kao i iz novih nezavisnih postsovjeskih republika Azerbejdžana, Jermenije, Uzbekistana, Kazahstana i Kirgistana. Ruske kopnene snage su ostale u Tadžikistanu, Abhaziji, Gruziji i Transnistriji.
Rana Crvena amrija je napustila instituciju profesionalnog oficirskog kadra kao nasleđe carizma. Zapravo, boljševici su odbacili reč „oficir“ i umesto toga koristili su reč „komadant“. Crvena armija je odbacila epolete i činove, i koristila je samo imena funkcije kao što su „komadant divizije“, „komadant korpusa“ i slično. Godine 1924. ovaj sistem je zamenjen kategorijama od K-1 (najniža) do K-14 (najviša). Kategorije su u suptini delovale kao maskirani činovi; one su pokazivale iskustvo i kvalifikacije komadanta. Znaci su sada označavali kategoriju, a ne poziciju komadanta. Ipak, vojnici su morali još uvek da koriste nazive funkcija kada se obraćaju komadantima, što je moglo biti nezgodno kao na primer ”druže zameniče načelnika štaba”. Ako neko nije znao poziciju komadanta, on je koristi jedno od mogućih pozicija, na primer komadant regimente za K-9[6].
Dana 22. septembra 1935, Crvena armija je napustila kategorije i uvela lične činove. Ipak, ovi činovi su koristili jedinstvenu mešavinu naziva funkcije i tradicionalnih činova. Na primer, pukovnik ili „komdiv“ (komadant divizije). Dalje komplikacije su dolazile oko funkcija i kategorija političkih komesara („brigadni komesar“, „armijski komesar drugog reda“), za inženjerski kadar („inženjer 3 reda“, „divizijski inženjer“), za administrativne, lekarske i ostale neborbene branše.
Dana 7. maja 1940. uvedeni su činovi „general“ i „admiral“ koji su izbacili više činove kao što su „kombrig“, „komdiv“, „komkor“, „komandarm“; ostali viši činovi („divizijski komesar“, „divizijski inženjer“) ostali su nepromenjeni. Dana 2. novembra 1940, sistem je pretrpeo dalje modifikacije napuštanjem funkcijskih činova za neprofesionalne oficire i uvođenjem čina potpukovnika[6].
Početkom 1942. svi funkcijski činovi u inženjerskom i administrativnom kadru postali su regularni činovi („inženjerski major“, „inženjerski pukovnik“, „kapetan intendantske službe“). Dana 9. oktobra 1942, vlasti su napustile sistem vojnih komesara, zajedno sa komesarskim činovima. Funkcijski činovi su ostali samo u medicinskim i veterinarskim kadrovima.
Početkom 1943. unifikacijom sistema su napušteni svi preostali funkcijski činovi. Reč „oficir“ je postala zvanična, zajedno sa epoletama koje su zamenile prethodni način označavanja. Činovi i oznake iz 1943. se nisu mnogo menjali sve do poslednjih dana Sovjetskog Saveza; naprotiv ruska vojska koristi u velikoj meri sličan sistem. Stari funkcijski činovi „kombat“ (komandant bataljona ili baterije), „kombrig“ (komandant brigade) i „komdiv“ (komandant divizije) su još uvek u neslužbenoj upotrebi[35].
Dana 22. septembra 1935, vlasti su promenile ime štaba Štaba Crvene armije radnika i seljaka u Generalštab, koji je u osnovi reikarnacija generalštaba iz doba Ruskog Carstva. Mnogi od bivših štapskih oficira Štaba Crvene armije su služili u Generalštabu Ruskog Carstva i postali su generalštabni oficiri u SSSR. Generalštabni oficiri su obično imali veliko borbeno iskustvo i dobru obuku na akademiji[6].
Sovjetski Savez je uspostavio domaću ratnu industriju kao deo Staljinovog programa industrijalizacije u dvadesetim i tridesetim godinama 20. veka. Sovjetska vojna doktrina se dosta razlikovala od doktrine koju je koristila SAD. Ministar odbrane Sovjetskog Saveza, maršal Andrej Grečko, definisao ga je 1975. godine kao „sistem pogleda na prirodu rata i metode procene, kao i priprema zemlje i vojske za rat, zvanično prihvaćene u određenoj zemlji i njenim oružanim snagama“. Sovjetski teoretičari su smatrali podjednako važnim i političku i vojno-tehničku stranu vojne doktrine, i smatrali su da su vojni eksperti Zapada zanemarivali političku stranu. Međutim, prema rečima zapadnjačkih komentatora Harijet F. Skot i Vilijama Skota, politička strana sovjetske vojne doktrine se najbolje objašnjava sovjetske poteze na internacionalnoj političkoj sceni[3].
Tokom građanskog rata, komandni kadrovi su obučavani u Generalštabnoj akademiji Crvene armije, drugo ime za Nikolajevsku generalštabnu akademiju Ruskog Carstva. 5. avgusta 1921. akademija je postala Vojna akademija Crvene Armija, a 1925. naziv joj se menja u Frunzeova Vojna akademija Crvene armije. Viši i vrhovni komadanti su pohađali Viši vojni akademski kurs, čije je ime promenjeno 1925. u Napredni kurs za vrhovnog komadanta. 1931. uspostavljanje Operacije Fakultet na na Frunzeovoj Vojnoj akademiji je zamenilo ove kurseve. 2. aprila 1936. je ponovo uspostavljena Generalštabna akademija; to će postati glavna škola za više i vrhovne komadante Crvene armije, kao i centar za napredne vojne studije.
Kasnih tridesetih došlo je do takozvane „Čistke kadrova Crvene armije“, dešavajući se u istorijskoj pozadini Velikih čistki. Čistka je imala za cilj čišćenje Crvene armije od „politički nepodobnih elemenata“, najviše među višim oficirima. Ovo je neizbežno obezbedilo zgodan izgovor za sprovođenje ličnih osveta i na kraju je rezultiralo lovom na veštice. Neki posmatrači smatraju da su čistke značajno oslabile Crvenu armiju, ali je ovo ostalo samo predmet debate. Mnogi komentatori zanemaruju činjenicu da je Crvena armija značajno omasovljena na vrhuncu Čistke. Godine 1937, Crvena armija je brojala oko 1,3 miliona vojnika, a juna 1941. je brojala tri puta toliko. Ovo je zahtevalo brzu promociju mlađih oficira, često uprkos nedostatku iskustva i treninga, što je često imalo ozbiljne posledice. U drugom važnom razmatranju, na kraju čistki desilo se nešto sasvim suprotno — mnoge žrtve čistki su bile rehabilitovane i vraženi su im činovi.
Podaci sa kojih je nedavno skinuta oznaka tajnosti pokazuju da je 1937, na vrhuncu čistke, Crvena armija imala 114.300 oficira, od kojih je 11.034 preživelo represiju i nije im data rehabilitacija do 1940. Opet, 1938. Crvena armija je imala 179.000 oficira (56 % više u poređenju sa 1937.) od kojih je još 6.742 doživelo represije i nije im data rehabilitacija do 1940. godine.
U najvišoj lestvici Crvene armije, čistke su uklonile 3 od 5 maršala, 13 od 15 armijskih generala, 8 od 9 admirala, 50 od 57 generala korpusa, 154 od 186 generala divizija, 16 od 16 armijskih komesara i 25 od 28 komesara korpusa[11].
Rezultat je bio da su se početkom 1941. godine u redovima Crvene armije našli mnogi neiskusni viši oficiri[43].
Tokom Drugog svetskog rata, veliki broj aktivnih pripadnika Crvene armije činile su žene. Prema nekim izvorima,[44] broj žena koje su učestovale u borbi protiv agresora na Istočnom frontu bio je skoro 1.000.000, od kojih je bilo najviše pripadnika Crvene armije, a zatim partizanskog pokreta i drugih rodova vojske, npr. ratne avijacije. Kako je u SSSR vojna obaveza važila samo za muškarce starosti od 18 do 40 godina, žene vojnici Crvene armije su uglavnom bile dobrovoljci. Za razliku od svojih koleginica u vojskama zapadnih Saveznika, koje su bile angažovane na neboračkim dužnostima, žene vojnici Crvene armije aktivno su učestovale u borbama. Mnoge od njih su svojim doprinosom u borbi protiv neprijatelja zaslužile zvanje heroja Sovjetskog saveza.
Jedna od takvih vojnika Crvene armije bila je i Ljudmila Pavličenko. Ljudmila, koja je dobrovoljno stupila u vojsku odmah nakon početka nemačkog napada na SSSR, postala je jedan od najboljih snajperista u istoriji Crvene armije. Do juna 1942. kada je zbog ranjavanja povučena sa fronta, Ljudmila je samostalno izbacila iz stroja 309 neprijateljskih vojnika. 25. oktobra 1943. odlikovana je ordenom heroja Sovjetskog saveza. Zbog svojih zasluga postala je isuviše dragocena da bi bila vraćena na front. Određeno vreme provela je na propagandnoj turneji po SAD i Kanadi, a kraj rata dočekala je u činu majora, kao instruktor u školi za obuku snajperista.[45]
Napomena: U ovom poglavlju obrađeni su samo reprezentativni primerci naoružanja Crvene armije u periodu od njenog osnivanja pa do 1946.
Nakon velikih gubitaka koje je Crvena armija pretrpela u sukobu sa protivnikom naoružanim automatskim oružjem, tokom Finsko-ruskog rata 1940. i tokom početne faze operacije Barbarosa 1941. stvorena je hitna potreba za naoružavanjem jedinica Crvene armije isti tipom oružja. Kao odgovor na problem nastao je automat PPš-41 konstruktora Georgija Špagina. Novi automat bio je jednostavne izrade i lak za prozvodnju. Velika brzina paljbe i veliki kapacitet magacina učinili su ga idealnim za ulične borbe. Do kraja 1945. proizvedeno je preko pet miliona primeraka.[46]
Kalibar: 7,62 mm Kapacitet magacina: okvir sa 35 metaka, doboš sa 71 metkom; Brzina paljbe: 900 metaka u minuti
Laki mitraljez DP-27 uveden je u naoružanje 1927. god. kao standardni laki mitraljez Crvene armije. Ostao je u upotrebi sve do kraja Drugog svetskog rata kada je u naoružanje uvedena modernizovana verzija DPM-46 koja je umesto doboš magacina koristila redenike sa 200 do 250 metaka. Povučen je iz upotrebe 1960.[47]
Kalibar: 7,62 mm; Kapacitet magacina: 47 metaka u dobošu, 200 do 250 metaka u redeniku; Brzina paljbe: 600 metaka u minuti
T-18 (MS-1) je bio prvi tenk sovjetske proizvodnje uveden u naoružanje Crvene armije. Prototip je proizveden i testiran u toku 1927. a u periodu od 1928. do 1931. proizvedeno je preko 980 komada. Radilo se o lakom tenku za podršku pešadiji naoružanim topom kalibra 37 mm. Prvi put je upotrebljen u borbi tokom pograničnog sukoba sa Kinom 1929. u kojem je bilo angažovano devet tenkova ovog tipa. U početnoj fazi operacije Barbarosa 1941. oko 700 tenkova ovog tipa je prenaoružano topovima kalibra 45 mm i korišćeni su kao pokretni vatreni položaji u sistemu odbrambenih utvrđenja na granici SSSR sa Poljskom i Rumunijom.
Težina (MS-3): 5.500 kg; Brzina: 16 km/h; Oklop: maks. 16 mm; Naoružanje: top 37 mm, jedan mitraljez; Posada: 2 člana
T-34 je po mišljenju brojnih stručnjaka i vojnih istoričara bio najbolji tenk u Drugom svetskom ratu. Kada je ušao u serijsku proizvodnju 1940. po opštim karakteristikama samo je ruski KV-1 bio bolji, ali je T-34 predstavljao idealno izbalansiranu kombinaciju oklopne zaštite, pokretljivosti i snažnog naoružanja. Na ovom tenku je primenjen novi, revolucionarni koncept oklopne zaštite. Zahvaljujući oklopnim pločama postavljenim pod uglom, značajno je povećana efikasnost postojećeg oklopa kao i mogućnost rikošeta granate u slučaju pogotka. Dizel motor smanjio je mogućnost požara u slučaju da tenk bude pogođen, a široke gusenice omogućile su mu lako kretanje po blatu i snegu. U T-34 je bio ugrađen top duge cevi kalibra 76,2 mm koji je bez problema mogao da izbaci iz stroja bilo koji nemački tenk tog vremena. u trenutku nemačkog napada na SSSR bilo je proizvedeno ukupno 1.225 tenkova ovog tipa. T-34 je doživeo brojne modifikacije od kojih je najznačajnija modifikacija sprovedena 1943. kada je u izmenjenu kupolu ugrađen novi top kalibra 85 mm. Nova verzija T-34/85 ostala je u proizvodnji sve do sredine 50-ih godina 20. veka kada je zamenjena novim tenkom T-54.[48]
Težina (T-34/76 Model 1942): 26.720 kg; Brzina: 50 km/h; Oklop: maks. 80 mm; Naoružanje: top 76,2 mm, 2 mitraljeza 7,62 mm; Posada: 5 članova
Na početku Drugog svetskog rata Crvena armija je bila jedina vojska na svetu koja je u svom naoružanju imala teške tenkove. Radilo se o tenkovima KV-1 (KV skraćeno za Kliment Vorošilov) koji su prvi put upotrebljeni u Rusko-finskom ratu 1940. Proizvodnja ovih tenkova počela je 1940. i do trenutka nemačkog napada na SSSR, ukupno je bilo proizvedeno 636 tenkova ovog tipa. Odlično oklopljen i naoružan moćnim topom kalibra 76 mm ovaj tenk je mogao bez problema da uništi bilo koji nemački tenk koji se u to vreme nalazio u naoružanju Vermahta. Međutim, upotreba ovog tenka u malom broju i u izolovanim akcijama, kao i slaba obučenost njihovih posada bili su jedan od glavnih razloga zašto ovakvo moćno oruđe nije imalo odlučniju ulogu na početku sukoba. Iz ovog tenka razvijena je verzija KV-2 sa povećanom oklopnom zaštitom i naoružana topom kalibra 152 mm.[48]
Težina (KV-1): 47.500 kg; Brzina: 35 km/h; Oklop: maks. 100 mm; Naoružanje: top 76 mm, 3 mitraljeza DT 7,62 mm; Posada: 5 članova
JS-2 (JS je skraćenica za Josif Staljin) je bio najteži i najbolje naoružani tenk u naoružanju Crvene armije tokom Drugog svetskog rata. Novi tenk proizveden je kao odgovor na pojavu novih nemačkih teških i srednjih tenkova tipa Tigar i Panter. Serijska proizvodnja je počela krajem 1943. a prvi put je upotrebljen u borbi 1944. tokom Korsun-Ševčenskovske operacije. JS-2 je bio nešto malo teži od KV-1 i bio je naoružan topom kalibra 122 mm što je ujedno i bio najjači top ugrađen u bilo koji tenk tokom Drugog svetskog rata. JS-2 je prošao brojne modifikacije iz čega je, pred kraj rata nastao potpuno novi model JS-3 sa poboljšanom oklopnom zaštitom i potpuno redizajniranom kupolom. Kupola koja je oblikom podsećala na tiganj, postaće kasnije zaštitni znak čitave serije sovjetskih tenkova. JS-3 je takođe bio naoružan moćnim topom od 122 mm.[48]
Težina (JS-2M Model 1944): 49.600 kg; Brzina: 37 km/h; Oklop: maks. 120 mm; Naoružanje: top 122 mm, 1 mitraljez 12,7 mm i 3 mitraljeza 7,62 mm; Posada: 4 člana
Raketni lanser M-13, poznatiji po svom nadimku „Kaćuša“, bila je jedno od najpoznatijih artiljerijskih oruđa u naoružanju Crvene armije tokom Drugog svetskog rata. Razvijena tokom 30-ih godina 20. veka Kaćuša je držana u tajnosti sve do nemačkog napada na SSSR. Baterije ovih raketnih lansera, kojima su do tada rukovale isključivo jedinice NKVD, stavljane su po potrebi na raspolaganje pojedinim komandantima armija na onim sektorima fronta koji su bili posebno ugroženi neprijateljskim napadom. U završnoj fazi rata korišćena je u velikom broju tokom artiljerijske pripreme pre početka ofanzivnih dejstava. Nemački vojnici koji su se po prvi put u borbi susreli sa ovim oruđem nazvali su ga „Staljinove orgulje“ zbog specifičnog zvuka koji je raketa proizvodila prilikom lansiranja. Prvobitna verzija ovog raketnog lansera M-13 koristila je rakete na čvrsto gorivo kalibra 132 mm koje su lansirane sa jednostavnog višestrukog šinskog lansera, najčešće montiranog na kamionu sa tri osovine. Paralelno sa M-13 razvijen je i lanser raketa M-30 koji je koristio rakete kalibra 300 mm koje su lansirane iz jednostavnog lansera u obliku pravougaonog rama od čeličnih šipki u kojem su bile montirane četiri lansirne šine.[49]
Kalibar (M-13): 132 mm; Težina raketnog zrna: 42,5 kg; Maksimalni domet: 8.500 m
JSU-152 je bilo jedno od najjačih samohodnih artiljerijskih oruđa u naoružanju Crvene armije tokom Drugog svetskog rata. Proizvedena 1943. na šasiji tenka KV-1 pod oznakom SU-152 ova samohotka je tokom 1944. prerađena za šasiju teškog tenka JS-2 i dobila je oznaku JSU-152. Bila je odlično oklopljena i naoružana topom kalibra 152 mm koji je koristio dvodelne granate velike razorne moći. Zbog svoje sposobnosti da bez problema izbaci iz stroja najteže nemačke tenkove i samohodne topove kao što su Tigar, Panter i Elefant, sovjetski vojnici nadenuli su joj nadimak „Zveroboj“ (ubica zveri).
Težina: 46.000 kg; Brzina: 37 km/h; Oklop: maks. 120 mm; Naoružanje: top 152 mm, mitraljez 12,7 mm; Posada: 5 članova
Haubica M1931 je bila najveće i najteže artiljerijsko oruđe u naoružanju Crvene armije tokom Drugog svetskog rata. Proizvedena 30-ih godina 20. veka, u skladu sa doktrinom „duboke operacije“ koja je podrazumevala uvođenje samohodne artiljerije za podršku brzo nastupajućim oklopnim jedinicama, bila je montirana na šasiju poljoprivrednog traktora koja joj je, s obzirom na težinu oruđa pružala ograničenu mobilnost. Ova haubica je uglavnom transportovana vozom ili nekim drugim prevoznim sredstvom do zone dejstava, a sopstveni pogon je koristila za promenu vatrenog položaja tokom dejstva ili tokom uličnih borbi u kojima je korišćena za uništavanje utvrđenih neprijateljskih položaja. Haubica je koristila visoko-eksplozivne granate težine 100 kg zbog čega je bila opremljena pomoćnom dizalicom koja je korišćena za dovođenje granate do otvora cevi[49].
Kalibar: 203 mm; Težina: 17.700 kg; Tip i težina zrna: visoko-eksplozivno, 100 kg; Maksimalni domet: 18.025 m
- Lav Trocki
- Vasili Zajcev
- Vasili Čapajev
- Aleksa Dundić
- Varšavski pakt
- Mihail Tuhačevski
- Kubanska raketna kriza
- KGB
- Leonid Brežnjev
- Mihail Kalašnjikov
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 The Soviet War Machine, Salamander books, London, 1980. ISBN 0-86101-052-3
- ↑ S.S. Lototskiy, The Soviet Army (Moscow:Progress Publishers, 1971), p.25, cited in Scott and Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Eastview Press, Boulder, Co., 1979, p.3. February 23 became an important national holiday in the Soviet Union, later celebrated as "Soviet Army Day".
- ↑ 3,0 3,1 Scott and Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Eastview Press, Boulder, Co., 1979
- ↑ Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavog Beograd, 1985, knj.8, str.455.
- ↑ Napomena: ne treba mešati vojne komesarijate sa institucijom vojnih političkih komesara.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 John Erickson, The Soviet High Command - A Military-Political History 1918–41, MacMillan, London, 1962 Greška u referenci: Nevaljana oznaka
<ref>; naziv "JE" je zadan više puta s različitim sadržajem - ↑ N. Efimov, Grazhdanskaya Voina 1918–21 (The Civil War 1918–21), Second Volume, Moscow, c.1928, p.95, citirano u Erickson, 1962
- ↑ John Erickson, The Soviet High Command 1918–41, p.72–73
- ↑ Erickson, 1962, p.102–107
- ↑ Mary Habeck, Storm of Steel: The Development of Armor Doctrine in Germany and the Soviet Union, 1919-1939, Cornell University Press, 2003, ISBN 0-8014-4074-2
- ↑ 11,0 11,1 Alan Bullock, Hitler and Stalin: Parallel Lives (New York: Vintage Books, 1993), 489.
- ↑ Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavod Beograd, 1985, knj.8, str.457
- ↑ 13,0 13,1 Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavod Beograd, 1985, knj.8, str.458
- ↑ [1] Arhivirano 2005-11-24 na Wayback Machine-u Military History Online. Nomonhan: The Second Russo-Japanese War by Timothy Neeno, M.A.
- ↑ [2] Arhivirano 2009-11-07 na Wayback Machine-u Telegram nemačkog ambasadora u SSSR, Šulenberga, nemačkom Ministarstvu spoljnih poslova, 10. septembar 1939, na Yale Law School's Avalon Project: Nazi-Soviet Relations 1939-1941.
- ↑ Drugi svetski rat, Narodna knjiga, Beograd, 1982, knj.1, str.43
- ↑ Krivošein S.M. Mežduburьe. Vospominaniя. Voronež, 1964.
- ↑ Guderian H. Erinnerungen eines Soldaten Heidelberg, 1951
- ↑ Colonel-General Krivosheev, Soviet casualties and combat losses in the twentieth century, ISBN 1-85367-280-7
- ↑ Piotrowski, Tadeusz (1988). “Ukrainian Collaborators”, Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918-1947. McFarland, 177-259. ISBN 0-7864-0371-3. Kako da... objasnimo fenomen Ukrajinaca koji su se pridružili Sovjetima i sarađivali s njima? Ko su bili ti Ukrajinci? Sigurno je da su bili Ukrajinci, ali, da li su bili komunisti, nacionalisti, neopredeljeni seljaci? Odgovor je da, bili su sve troje..
- ↑ 21,0 21,1 [3] Invasion of Poland (Fall Weiss) by George Parada
- ↑ 22,0 22,1 [4] Arhivirano 2008-12-06 na Wayback Machine-u The Battle of Suomussalmi
- ↑ Formacija „Četiri prsta“ je formacija od četiri aviona, podeljenih u dve grupe, dok jedna leti nisko, a druga visoko; svaki avion se bori nezavisno od ostalih, a opet podržavajući svog pratioca u borbi.
- ↑ 24,0 24,1 Drugi svetski rat, Narodna knjiga, Beograd, 1982, knj.1, str.94.
- ↑ Adolf Hitler, Mein Kampf, American edition, Boston, 1943, p.654, cited in William L. Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich, The Reprint Society, London, 1962, p. 796
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Moskovska bitka, Branko Kitanović, Istarska naklada, Pula, 1985.
- ↑ Napoleon Bonaparta, A.Z.Manfred, Minerva, Beograd, 1975. knj.3 str.237
- ↑ G. F. Krivošeev, Rossiя i SSSR v voйnah XX veka: poteri vooružennыh sil. Statističeskoe issledovanie
- ↑ Rűdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000. ISBN 3-486-56531-1
- ↑ "Hitler:ludačke ideje, bolesti, perverzije", Anton Nojmajer, Pharos, Beograd, 2004, str.263 ISBN 86-83749-05-3
- ↑ 31,0 31,1 "Russian Tanks of World War II", Tim Bean and Will Fowler, Amber books Ltd. 2002, ISBN 0-7110-2898-2
- ↑ "American Aircraft of World War II", David Mondez, Cnancellor Press 1996, ISBN 1-85152-706-0
- ↑ 33,0 33,1 "Ratna krila", Vuk Karadžić i Službeni list SFRJ, 1987. ISBN 86-307-0085-8
- ↑ [5] Arhivirano 2007-12-26 na Wayback Machine-u Operation Unthinkable report - page 2, opening date
- ↑ 35,0 35,1 David Glantz, Stumbling Colossus, University Press of Kansas, 1998
- ↑ [6] Gren Left: How the CIA created Osama bin Laden by Norm Dixon. 19. sept. 2001
- ↑ [7] Context of '1986-1992: CIA and British Recruit and Train Militants Worldwide to Help Fight Afghan War'
- ↑ „ISCPM Perspective - RUSSIA'S SECRET OPERATIONS by Pavel Felgenhauer”. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-14. Pristupljeno 2008-05-19.
- ↑ The Afgan Syndrome: The Soviet Union's Vietnam by Oleg Sarin and Lev Dvoretsky, Presidio Press 1993. ISBN 0-89141-420-7
- ↑ CIA document - Cost of Soviet Involvement in Afganistan
- ↑ [8] CNN - Three days that shook the world, As witness to history, correspondent recalls amazing events of '91 coup attempt
- ↑ RUSSIAN PRESIDENT MOVES TO CREATE A SEPARATE ARMY By CELESTINE BOHLEN, The New York Times, March 17, 1992
- ↑ Glantz, David M., Stumbling Colossus, p. 58.
- ↑ „Women in Combat By Erin Erickson”. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-14. Pristupljeno 2008-05-19.
- ↑ MANKILLER: Major Lyudmila Pavlichenko By Henry Secada
- ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2010-03-08. Pristupljeno 2008-05-19.
- ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2006-02-12. Pristupljeno 2008-05-19.
- ↑ 48,0 48,1 48,2 World War II Tanks and Fighting Vehicles, Christopher F. Foss, Salamander books Ltd. 1981. ISBN 0-86101-083-3
- ↑ 49,0 49,1 Twentieth-century artillery, Ian Hogg, Grange books, 2000. ISBN 1-84013-315-5
- Crvena armija
- Naoružanje Crvene armije na sajtu The Russian Battlefield Arhivirano 2008-01-20 na Wayback Machine-u
- Sovjetska vojna odlikovanja
- Crvena armija u Drugom svetskom ratu Arhivirano 2011-03-16 na Wayback Machine-u
| ||||||||||||