biskop

I Det nye testamentet blir biskop ofte omtalt ved sida av presbyter (gresk 'eldste'; Apostelgjerningane, kapittel 20, vers 17 og vers 28; Paulus' brev til Titus, kapittel 1, vers 5 og 7, jamfør Paulus' brev til filipparane, kapittel 1, vers 1; Paulus første brev til Timoteus kapittel 3, vers 1 og vidare). Om desse namna gjeld det same embetet, eller om biskopar er ei anna gruppe embetsmenn enn presbyterar, er omstridt. Det varte likevel ikkje lenge før det monarkiske episkopatet utvikla seg i kyrkja, det vil seie ei forfatningsform der kvar kyrkjelyd blir styrt av éin biskop.

I Ignatius' brev frå byrjinga av 100-talet er det vitnesbyrd om dei tre embeta (biskopar, presbyterar og diakonar) som ei fast kyrkjeleg ordning. Kampen mot gnostikarar og vranglærarar bidrog ytterlegare til å styrkje makta til bispestillinga. I alle fall frå slutten av 100-talet fekk biskopen av Roma ei særstilling som etter kvart førte til at han som pave gjorde krav på å bli anerkjend som overhovud for heile kyrkja.

Oppfatninga til Den katolske kyrkja går ut på at biskopane er etterfølgjarane av apostlane, som gjennom den apostoliske suksesjonen har fått Den heilage andens nådegåve. Handlingar som berre ein biskop kan utføre er ordinasjon, konfirmasjon, tillaging av den heilage salven, vigsle av res sacrae, til dømes kyrkjevigsle, vigsle av abbedar og abbedisser og salving av kongar. Biskopen utøver den kyrkjelege regjeringsmyndigheita og har doms- og dispensasjonsrett i kyrkjelege saker i sitt bispedømme.

Biskopane fører ærestittelen reverendissimus ('høgstærverdige'). Dei pliktar å bu i bispedømmet og å sende rapporteringar til pavestolen. Utnemninga av biskopar har i den romersk-katolske kyrkja ført til mykje strid mellom kyrkje og stat. I dag er bispeutnemningar stort sett ei kyrkjeleg sak. Den katolske kyrkja i Noreg er organisert i tre kyrkjedistrikt: Oslo katolske bispedømme, Trondheim stift og Tromsø stift.

Ved reformasjonen blei bispeembetet utsett for kraftig kritikk. Likevel blei det behalde også i mange evangeliske kyrkjer. Etter 1918 er bispeembetet etter kvart gjeninnført i dei fleste tyske landskyrkjer. I England og Sverige blei den apostoliske suksesjonen, i form av biskoppeleg ordinasjonskontinuitet, bevart ved vigsla av dei første evangeliske biskopane. I Danmark og Noreg blei denne broten då dei første evangeliske biskopane (først kalla superintendentar) blei ordinerte i 1537 av reformatoren Johannes Bugenhagen, som ikkje sjølv var bispevigd. I dei norsk-lutherske kyrkjesamfunna i Amerika er ikkje tittelen biskop behalden, og det tilsvarande embetet blir styrt av ein president som er vald til dette.

Embetsteikna til biskopar i Den katolske kyrkja er bispelua og brystkorset. Desse blir overrekte til biskopen ved bispevigsla. I tillegg ber biskopen bispering og bispestav. Av dei evangeliske kyrkjene bruker den anglikanske kyrkja alle desse verdigheitsteikna, medan dei svenske biskopane ber mitra, korkåpe, brystkors og bispestav. Dei norske biskopane har berre brystkors (innført i 1815) og korkåpe.

• bispedømme
• Bispemøtet
• trussamfunn