AFRIKAANSE

TAALBOEK

IN

“ENGLISH”
1
Kopiereg Voorbehou
Taalboek
Inhoudsopgawe:

1. Begripstoets wenke Bl. 2

2. Opsomming wenke Bl. 12

3. Taal:
3.1 Enkelvoudige sinne Bl. 14
3.2 Saamgestelde sinne Bl. 15
3.3 Sinonieme Bl. 16
3.4 Antonieme Bl. 17
3.5 Homonieme Bl. 18
3.6 Homofone Bl. 20
3.7 Afkortings Bl. 22
3.8 Idiome Bl. 24
3.9 Intensiewe vorme Bl. 29
3.10 Vergelykings Bl. 31
3.11 Selfstandige naamwoorde Bl. 33
3.12 Meervoude Bl. 35
3.13 Verkleining Bl. 38
3.14 Voornaamwoorde Bl. 41
3.15 Betreklike voornaamwoorde Bl. 45
3.16 Lydende en Bedrywende vorm Bl. 50
3.17 Bywoorde Bl. 58
3.18 Woordorde Bl. 61
3.19 Byvoeglike naamwoorde Bl. 63
3.20 Voegwoorde Bl. 67
3.21 Direkte en Indirekte rede Bl. 72
3.22 Trappe van vergelyking Bl. 75
3.23 Telwoorde Bl. 81
3.24 Voorsetsels Bl. 84
3.25 Werkwoorde Bl. 88
3.26 Tye Bl. 90
3.27 Ontkenning Bl. 100
3.28 Infinitef Bl. 104
3.29 Geslag Bl. 107
3.30 Samestellings Bl. 115

4. 10 Klastoetse vir oefening Bl. 119

2
Kopiereg Voorbehou
BEGRIPSTOETS:

Algemene wenke om ‘n begripstoets te lees:

1. Bestudeer die titel van die leesstuk- look at the title of the text.
2. Bestudeer die visuele prikkels wat in die leesstuk voorkom- look at the pictures in the
text.
3. Lees eers die eerste paragraaf en dan die laaste paragraaf- Read the first and the last
paragraph
4. Daarna lees jy die hele stuk- Now you can read the whole text.
5. Lees nou al die vrae en omkring die werkwoorde- Read all the questions and circle the
verbs.
6. Daarna neem jy die vrae een vir een en soek die antwoorde- Now you take a question
one by one and look for the answer.

Verskillende soorte vrae (Different types of questions)

1. Volsinantwoorde – Full sentence

Moenie spelfoute maak nie – don’t make any spelling errors
Kyk na die punte wat toegeken word- look at the mark allocation
Moenie eenwoord antwoorde gee nie- don’t give one word answers
Jy hoef jy die vraag in die antwoord te herhaal nie- you don’t have to repeat the
question in the answer.

2. Eenwoord-antwoorde- One word answers

Moenie in ‘n sin antwoord nie- don’t write a full sentence
Moenie skryf die woord is … - don’t write the word is… Just write the word

3. Aanhalings uit die teks- Quotation out of the text

Gebruik ‘n aanhalingsteken- use a quotation mark

4. Meerkeusevrae- Multiple choice questions

Kies die een wat nie pas nie.

a. UFS is ‘n universiteit.
b. UFS het studente wat verskillende rigtings in studeer.
c. UFS het mans en vrouens.
d. UFS is ‘n kuierplek waar niks goeds gebeur nie.

5. Waar of Onwaar- True or False

Moenie net waar of onwaar skryf nie. Jy verdien punte vir die verduideliking.
Don’t just write true or false. You get marks for the explanation.

6. Feit of Mening- Fact or Opinion

Feit: Gebaseer op bewyse- evidence
Opinion: jou eie mening- your own opinion

3
Kopiereg Voorbehou
Visuele teks – Visuel text

Let op na die volgende- Look at the following:

• Lettergrootte en lettertipe- The size of the letters and the type

Hoe groter die letters, hoe meer aandag word daarop gevestig. Bigger the letters the
more you emphasize.

• Hoof- en subopskrifte- main heading and subheading

Kleur en lettergrootte word gebruik om aandag te trek.

Let op na die volgende (look at the following):

Vraagteken- verbaas,verward of verskrik (confused)

Hartjie-liefde,respek of begeerte (love, respect)
Frons- kwaad of ontevrede (angry)
Trane- hartseer of mismoedig (sad)
Wolk- vining beweeg (moving fast)
Strepies- voorwerp beweeg (object moviing)
Rook- iets brand (something is burning)
Gloeilamp- idee gesnap (got an idea)
Zzzzzzz- slaap (sleeping)
%#@!- vloek (swearing)

Begripsvaardighede

We have the same comprehension skills in Afrikaans as we do in English.

How “Begrip” is tested:

The reading passages are selected with a view to testing your skill in reading for:
a. pleasure and personal interests (plesier en persoonlike belangstellings)
b. knowledge of useful information (nuttige inligting) such as:
• contents tables (inhoudsopgawes)
• dictionaries and reference books (woordeboeke en naslaanboeke)
• instructions (opdragte)
• indicators (aanwysings)
• comic strips (strokiesprente)

A. Guidelines to assist you in reading for meaning:

1. READ THROUGH THE PASSAGE QUICKLY – Lees gou deur die leesstuk
• Get an overview or a general picture of the passage.
• Try to visualise what you are reading what you are reading. This helps you to focus
and read for meaning.

2. TAKE NOTE – Let goed op na:

• The title (titel) may offer a clue to the contents (inhoud) and the intention
(bedoeling) of the passage.
4
Kopiereg Voorbehou
 • The author (skrywer) my help you to identify the era (tydperk), style (styl) and often
the subject (onderwerp).
• The conclusion usually ties up the intention (bedoeling) of the author.

3. YOU SHOULD ASK THESE QUESTIONS:

• WIE – Who is the writer (skrywer)? Who are the characters (karakters)?
• WAT – What is the main idea (hoofidee) of the passage?
• WAAR – Where does it take place? The setting (agtergrond)?
• WANNEER – When does it take place? (setting – time, date, era (tyd, datum, era))
• HOEKOM – Why has this passage been written? What is the writer's intention?
(bedoeling)
• HOE – How does the writer express himself? What language devices (taalgebruik)
is used?

4. READ THROUGH THE COMPREHENSION QUESTIONS – Vrae:

• When you do this, bear the passage in mind.
• This will give you clues (leidrade) leadiing to the answers in the passage.
• Many teachers and students prefer reading the questions before reading the
passage.

5. READ THE PASSAGE AGAIN:

• This time you should be aware of what has been asked.
• Highlight the main idea (hoofidee) in each paragraph – each paragraph presents a
new idea.
• The first sentence is often the key sentence (sleutelsin)
• Words and ideas that were at first confusing of difficult, may now become clearer in
context.
• The more familiar you are with the passage, the easier it should be in interpret and
understand what you are reading.

PRACTICAL ADVICE:
• Each question usually contains a question word (vraagwoord) – underline this.
• Each question usually contains a key word (sleutelwoord) or a key idea (sleutelsin) –
underline this.
• Try to remember whether this fact near the beginning, middle or end of the passage.
• Put your eyes into 'search mode' and glance down the center of the paragraph to find
the sentence containing the key word or key idea.
Read the whole sentence in order to obtain a complete picture.
• Do not copy directly from the text but refer to it in order to avoid careless factual or
spelling mistakes.

B. Answering techniques – Beantwoord tegnieke:

It is important to interpret and follow the instructions exactly as they are given:
• Does the answer need a full sentence (volsin), a word ( 'n woord) or a phrase (frase)?
• Avoid starting sentences with conjunctions (voegwoorde) such as want, omdat, en,
maar and dus.

5
Kopiereg Voorbehou
 • The mark allocation is usually an indication of number of facts (feite) needed.
• Your numbering must correspond to the numbering of the questions – if they number it
(a), do not number it (1).
• Each answer must be written in a new line (nuwe reël).
• When quoting from the text, enclose the quote with inverted commas.
• Edit your work to check that you have answered correctly. Spelling and language
errors result in unnecessary loss of marks.
• Write clearly and neatly (skryf duidelik en netjies) to avoid possible discrepancies.

C. Types of questions – Vraagtipes

1. CONTEXTUAL / FACTUAL QUESTIONS (Inhoudelike / Feitelike vrae

These test the story line
• The answers are always in the passage.
Gee die name van die hoofkarakters.

2. INTERPRETATIVE / INFERENTIAL QUESTIONS (Interpreterende / Afleibare vrae)

These test your ability to understand beyond the written word.
• You will have to delve deeper into the content and decide what is being inferred
without being openly stated.
• The writer's attitude, style and tone often provide clues.

3. LANGUAGE USAGE QUESTIONS (Taalgebruiksvrae)

These include vocabulary, grammar, punctuation and figurative language.
• The questions are usually in context.

D. Other questioning techniques – Ander vraagtipes

1. THE 'CLOSE' PROCEDURE (Die 'close' prosedure)

You are given a sentence or passage with missing words, which you then have to
supply.
Vul slegs die korrekte ontbrekende woord in die oop spasie in.
• The missing words are apparent only from the context.
• You will have to read the whole passage or most of the passage to safely insert
these missing words.
• After you have inserted the words, re-read the sentence to check that it makes
sense.

2. MATCHING COLUMNS – Passende kolomme

You will be supplied with two columns and will have to match Column A with Column B.
This exercise is often complicated because the given statements are purposely close in
meaning.
Pas die woorde in Kolom B by die woorde in Kolom A.
• Check that you follow the numbering instructions carefully, as these may be
confusing.

3. TRUE OR FALSE – Waar of Onwaar

You will be supplied with a statement and be asked whether it is TRUE or FALSE.
6
Kopiereg Voorbehou
 Analyse each word of the statement, as 'True and False statements' may be
misleading.
Sê of die volgende stelling WAAR of ONWAAR is.
• You may be asked to motivate (motiveer) your answer from the text.
• Be aware of words such as everyone (almal), no-one (niemand), always (altyd)
and never (nooit), as they modify the meanings of their sentences.

4. MULTIPLE CHOICE – Veelvuldige keuse

Based on the passage, you will be given a question or a statement which will have a
number of possible answers.
These answers are usually close in meaning and need to be carefully analysed.
Kies die korrekte antwoord. Skryf slegs die letter en die nommer neer.
• This section is often used to test vocabulary, synonyms and antonyms.
• Take careful note of the answering requirements e.g. circle (omkring), underline
(onderstreep) or tick (regmerkie).

5. SEQUENCING OF PARAGRAPHS, SENTENCES OR PICTURES – Korrekte

volgorde
You may be presented with a number of sentences which are out of sequence.
Your ability to sequence will indicate your level of understanding.
• When correctly sequenced, a logical story will develop.

6. PICTURE OBSERVATION – Prentebegrip

You will be given a picture (prent) or a cartoon (strokiesprent) and may be asked to:
• Describe the characters (karakters) in terms of gender (geslag), age
(ouderdom), facial expression (gesigsuitdrukkings), body language (lyftaal) and
dress (kleredrag).
• Analyse the actions (optrede). What is happenng in the picture?
• Supply dialogue (dialoog). Ensure that it fits in the picture.
• State what you think happened before or after the picture.

E. Question words – Vraagwoorde

A verb usually follows the question word.

who wie Wie het dit gedoen?

whose wie se Wie se boek is dit?
what wat Wat is in die handsak?
what + (something) watter Watter boek gebruik jy?
at what waarna Waarna sit jy en kyk?
with what waarmee Waarmee skryf jy?
in what waarin Waarin hou jy jou penne?
of what waarvan Waarvan is die tert gemaak?
on what waarop Waarop slaap jy?
out of what waaruit Waaruit drink die baba?
what time hoe laat Hoe laat begin die konsert?
when wanneer Wanneer sal jy tuis wees?
where waar Waar is my sleutels?
7
Kopiereg Voorbehou
where from waarvandaan Waarvandaan kon hulle?
where to waarheen Waarheen gaan jy nou?
where to waarnatoe Waarnatoe het jy gister gegaan?
why hoekom Hoekom het jy die geld gesteel?
why waarom Waarom is jy so laat?
how hoe Hoe het jy die som gedoen?
how many hoeveel Hoeveel kinders is in jou klas?
did het Het jy my brief ontvang?
do you have het jy Het jy posseëls?

F. Instruction words – Bevelwoorde

answer beantwoord Beantwoord die vraag...

choose kies Kies die regte antwoord...
compare vergelyk Vergelyk die twee met mekaar.
complete voltooi Voltooi die volgende sinne...
describe beskryf Beskryf die meisie se rok.
explain verduidelik Verduidelik waarom...
identify identifiseer Identifiseer die hoofgedagte...
illustrate illustreer Illustreer jou antwoord met...
inform lig in Lig in waar die verskil is...
join verbind Verbind die twee sinne...
name benoem Benoem die verskillende groepe...
tell about vertel van Vertel van jou vakansie...
underline onderstreep Onderstreep die korrekte antwoord...
why do you think waarom dink jy Waarom dink jy dat...

Answer in a full sentence Beantwoord in 'n volsin

Circle / underline / tick / cross Omkring / onderstreep / regmerkie / kruisie
Give a quote Gee 'n aanhaling
Read through carefully Lees noukeurig deur
Write in your own words Skryf in jou eie woorde
Write only the answer Skryf slegs die antwoord neer
Write TRUE / FALSE Skryf WAAR of ONWAAR

Jy sal vrae oor die volgende tekssoorte moet beantwoord: transaksionele tekste / prosatekse
en visuele tekste (grafieke, diagramme, tabelle, spotprente, ens.)

TRANSAKSIONELE TEKS / PROSETEKS

Jy moet kan onderskei tussen feit en menings met motivering (fact and opinion)

Feit: Iets werklik plaasgevind het en bewys kan word. (Something that had
happened and can be proven)
Vandag is Saterdag en dis 'n lekker dag om te swem want
8
Kopiereg Voorbehou
 die son skyn.
Mening: Dit is iemand se opinie en kan nie regtig bewys word nie. (This is
someone's opinion and can not really be proven)
Volgende jaar gaan baie beter vir ons wees as hierdie jaar.

WENKE VIR DIE BEANTWOORD VAN DIE:

BEGRIPSTOETS:

• Lees die titel goed en probeer voorspel waaroor die teks handel.
• Snellees die teks om te verstaan waaroor dit gaan.
• Lees al die vrae met aandag en merk sleutelwoorde met 'n potlood op die vraestel.
• Lees die teks weer deur en maak aantekeninge met 'n potlood op die vraestel.
• Skryf 3 – 4 kernwoorde in die kantlyn by elke paragraaf om die inhoud saam te vat.
• Lees om die doel van die teks en die vrae te verstaan. Moenie dat onbekende woorde
jou ontstel nie. Probeer raai wat die woorde in konteks betekenm kyk of die woord nie
met Engels ooreenkom nie, verdeel die woord in lettergrepe en kyk of jy nie gedeeltes
daarvan verstaan nie.
• Jy mag dink jy mors tyd, maar as jy die vrae begin antwoord voordat jy die leesstuk en
vrae regtig verstaan, mors jy regtig tyd.
• Merk nou al die vrae wat meer as een punt tel, met 'n pen.
• Merk ook spesifieke instruksies in vrae, bv. “een woord” / “aanhaling” / “twee volsinne” /
“opeenvolgende woorde”, ens.
• Lees nou weer elke vraag met aandag en soeklees die teks vir die spesifieke inligting.
(As jy met 'n vraag sukkel, kyk of jy 'n woord uit die vraag in die teks kan vind en lees
dan die sinne waar die woord voorkom.)
• Skryf nou jou antwoord neer.
• Maak seker jy het die instruksies vir die beantwoording van die vraag gevolg, en dat jy
'n netjiese volledige antwoord geskryf het wat sin maak en die vraag beantwoord.
• ONTHOU: Dink voor jy skryf – jou antwoord(e) moet in die eerste sin(ne) wees.
Beantwoord die vrae direk. Moenie lang omslagtige antwoorde skryf nie.
• Herformuleer die woorde van die teks as jy gevra word om dit in jou eie woorde te
skryf.
• Moenie 'n aanhaling uit die teks neerskryf as dit nie gevra word nie.
• Vir waar- / onwaar- / feite- / meningsvrae, gee ook die rede / motivering / aanhaling
soos gevra. Moenie een deel van die antwoord weglaat nie.
• Oop vrae: maak seker dat jy 'n gepaste rede of motivering verskaf.
• Skryf die vraagnommers soos op die vraestel.

VISUELE TEKS (Grafieke, diagramme, tabelle, spotprente, ens.)

• Jy moet hierdie soort teks noukeurig lees en kyk.

• Vrae kan gestel word oor die woorde sowel as die visuele aspekte (prent / foto /
tekening / grafiek)
• Watter voorwerpe / mense / diere kom in die visuele teks voor?
• Verduidelik wat elke karakter doen.
• Waar is die voorwerpe / mense / diere geplaas?
9
Kopiereg Voorbehou
 • Wat kan jy uit die gesigsuitdrukkings, kleredrag en liggaamshouding aflei?
• Vergelyk en beskryf die gesigsuitdrukkings (en emosie) van die verskillende karakters.
• Watter woorde kom in die visuele teks voor?
• Wat beteken hierdie woorde normaalweg en wat beteken dit in die visuele teks?
• In 'n spotprent: Waarmee / met wie word daar gespot? Wat is die spotprenttekenaar
se houding teenoor die saak?
• In grafieke / tabelle / tydlyne / diagramme: Hoe vergelyk die data met mekaar? Let
veral op stygings, dalings, 'n inskrywing wat baie van die res verskil. Gebruik die
korrekte woordeskat (styging, daling, toename, afname, vermeerder, verminder).
• Watter simbole / beelde kom voor?
• Hoe vul beeld en woord mekaar aan?
• Wat is die rol van die agtergrond in die visuele teks?
• Die verband (ooreenkoms / verskil) tussen die visuele teks en die transaksionele teks.

ADVERTENSIES:

Vrae kan gestel word oor adve

Advertensietegnieke (dit sluit die visuele aspekte in) sowel as oor taalaspekte.
Advertensietegnieke:
• Lettertipe en lettergrootte, vetdruk en skuinsdruk.
• Tipografie (hoe die advertensie op papier gedruk is)
• Foto's / prente / beelde
• Herhaling (van die woorde of klanke, veral alliterasie en assonansie)
• Statistiek
• Informele trant (praat met die leser asof hy / sy 'n vriend is)
• Gebruik 'n bekende persoon om die produk te adverteer / as “getuie” van die gehalte
van die produk.
• Idiomatiese taalgebruik, woordspeling
• Kontras
• Vraagsinne en stelsinne (bv. Wil jy graag ryk wees? Ons is honger vir pizza.)
• Slagspreuke
• Alledaagse omgangstaal en uitdrukkings (bv. Eish!)

Hoe manipuleer / oorreed hierdie tegnieke:

• beklemtoon die produk / geleentheid / diens;
• versterk die boodskap (van die maatskappy);
• doen 'n sielkundige beroep op die leser (bv. laat die leser gemaklik / trots /
spesiaal voel).

Hoe lees mens 'n advertensie?

• Wat sien jy in die advertensie?

• Wat is die uitleg van die advertensie? (hoe is die basiese konsepte gerangskik?)
• Watter tekens en simbole kom voor en beinvloed dit die impak van die advertensie?
• Hoe wissel die lettertipe en lettergrootte?
• Indien karakters voorkom: Hoe lyk hulle?
• Wat kan jy uit die agtergrond aflei?

10
Kopiereg Voorbehou
• Verskaf die taalgebruik / beelde bloot inligting, of help dit om emosionele response te
ontlok?
• Watter woorde / uitdrukkings help om te oorreed en te manipuleer?
• Watter handeling vind in die advertensie plaas en waarom is dit belangrik?
• Watter produk / diens word geadverteer?
• Wie is die teikengroep?
• Watter sosiologiese, politiese, ekonomiese of kulture houding word deur die
advertensie gereflekteer?
• Funksie van grafiese elemente: prente en / of foto's; opskrifte; lettersoorte en
lettergroottes; spasiëring en ontwerp (ook die gebruik van die wit spasie); en
slagspreuke / trefsinne?
• Funksie van taalaspekte: die gebruik van leestekens; slagspreuke; emotiewe
taalgebruik; retoriese tegnieke; herhaling; die gebruik van figuurlike taal; allitersasie;
assonansie?
• Wat word op die voorgrond geplaas?
• Wat is die verband tussen die woorde en beelde?

11
Kopiereg Voorbehou
OPSOMMING:

A summary tests your comprehension and language skills.

A summary is a simplified, condensed account, making use of only the main points
(hoofgedagtes). You will be required to reduce a given extract to a certain number of words.
• Only the main points are required.
• Eliminate unnecessary information such as repetition (herhaling), explanations
(verduidelikings), descriptions (beskrywings) and quotations (aanhalings).
• By using your own words, you will prove that you understand the passage.
• This is a reported statement and is therefore written in the past tense (verlede tyd)
and in reported speech (indirekte rede).

Techniques for summarising:

• Read (lees) the instructions (instruksies) carefully to ensure that you know exactly
what is required. This may include: number of words (aantal woorde), number of
paragraphs (aantal paragrawe), point or paragraph form (punt of paragraaf vorm)
and title (titel).
• Read (lees) the passage carefully in order to gain a general overview (oorsig) of the
content.
• Reread (herlees) the passage and underline the key sentence (sleutelsin) in each
paragraph. This is often the first sentence of the paragraph and what follows merely
substantiates it.
• Keep the context intact but use your own words. (eie woorde)
• Write the first draft of the summary by combining these ideas in a logical sequence
(logiese volgorde).
• Reread the draft and remove any unnecessary words or information.
• Count (tel) the words. Add or omit words or phrases in order to meet the
requirements.
• Edit (redigeer) your summary for spelling and grammatical errors.
• Rewrite (herskryf) your final draft carefully, checking that you have used your own
words.
• State the number of words (aantal woorde) in a bracket just below your summary.

1. Lees en merk wat gevra word. Let op spesifieke opdrag. Maak seker dat jy die
instruksies verstaan.
2. Lees die teks noukeurig deur sodat jy verstaan wat die inhoud beteken.
3. Lees die teks 'n tweede keer en onderstreep die feite wat by die vraag pas met 'n
potlood.
4. Daar moet 7 feite wees. Indien daar meer is, kies die sewe wat die beste by jou
opdrag pas.
5. Eerste weergawe. Skryf die feite uit die teks in potlood langs mekaar, in volsinne,
neer. Verander die sinne uit die leesstuk effens sodat dit nie meer presies soos in die
leesstuk lyk nie. Moenie die bedoeling van die teks verdraai nie.
6. Tel jou woorde en kyk dat dit nie meer is as wat gevra word nie.
7. Maak seker dat jou feite in volsinne geskryf is.
8. Gee net een feit per sin en moenie feite herhaal nie.
12
Kopiereg Voorbehou
9. Skryf nou jou finale opsomming netjies in pen in 'n paragraaf / puntsgewys neer.
10. Moenie 'n opskrif skryf nie.
11. Tel die woorde van die finale opsomming en skryf dit onder die opsomming neer.
12. Trek nou 'n streep deur die eerste weergawe.

13
Kopiereg Voorbehou
TAALSTRUKTURE EN – KONVENSIES

ENKELVOUDIGE SINNE (Simple sentences)

• Dit is 'n sin met een werkwoord. (It is a sentence with one verb)

Die seuns eet die lekkers. (teenwoordige tyd)

Die seuns het die lekkers geëet. (verlede tyd)
Die seuns sal die lekkers eet. (toekomende tyd)

ONDERWERP (Subject) – Die seuns

WERKWOORD (Verb) – eet / het geëet / sal eet
VOORWERP (Object) – die lekkers.

SOORTE SINNE: (Types of sentences)

• Stelsin (Statement):
'n Stelling word gemaak. (A statement is being made)
◦ Die wetenskaplike is bang vir die spinnekop.
◦ Ek gaan môre laat wees vir skool, want ek het 'n doktersafspraak.
◦ Sy is besig om te leer vir die eksamen.
◦ My ma gaan vir ons kos maak.

• Vraagsin (Question):
'n Vraag word gevra en 'n vraagteken is aanwesig. (A question is asked and it ends
with a question mark)
◦ Het jy vrees wanneer die weer swaar is?
◦ Skrik jy wanneer jy verkleurmannetjies sien?
◦ Waarom is die bioloog bang vir die spinnekop?
◦ Hoe lyk die klein katjie?

• Bevelsin (Commandment):
'n Duidelike bevel word gegee. Om dit makliker uit te ken ; daar sal 'n bevelwoord
wees.
(An obvious command is being made. To make it easier to recognise ; a command
word would be present)
◦ Neem die spinnekop weg!
◦ Maak asseblief die deur toe.
◦ Sit jou foon af!

• Uitroepsin (Exclamation):
'n Sterk gevoel soos verbasing, 'n bevel of wens word uigedruk. (A strong emotion is
involved)
◦ Liewe aarde, maar jy kan darem gil as jy lus het!
◦ Eina, my toon!
◦ Sjoe, maar die uitstappie vat lank!

14
Kopiereg Voorbehou
SAAMGESTELDE SIN (Compound sentences)

• Dit is 'n sin met meer as EEN werkwoord. (It is a sentence with more than one verb)
• Dit bestaan uit 'n hoofsin plus 'n bysin / bysinne.

Die seun wat siek is, kan nie die wedstryd speel nie.

• 'n Hoofsin is 'n sin met 'n selfstandige betekenis (A main sentence has meaning on its
own)
• 'n Bysin ondersteun die hoofsin (A clause support the main sentence)

Die gesondheidsrisiko's wat met rekenaars gepaard gaan (main sentence) , het in die
mediese tydskrif verskyn (clause)

Bysinne (Clause):

Bysinne is 'n woordegroep met sy eie werkwoord. Bysinne begin gewoonlik met 'n
verbindingswoord.
(A clause has its own verb and usually starts with a conjunction)
Op sy eie maak 'n bysin nie sin nie. (On its own, a clause would not make sense)

1. Die byvoeglike bysin:

Dit brei die onderwerp of die voorwerp in de hoofsin uit.
(It gives us more information on the subject or the object in the main sentence)
Die wetenskaplikes wat hidrobreking bestudeer, is bekommerd oor die besoedeling.
Die wetenskaplikes is bekommerd oor die besoedeling wat die unieke plantegroei kan
uitwis.

2. Die bywoordelike bysin:

Dit brei die werkwoord in die hoofsin uit.
(It gives more information on the verb in the main sentence)
Die wetenskaplikes bestudeer hidrobreking waar die unieke plantegroei aangetref
word.
Die wetenskaplikes bestudeer hidrobreking asof hulle lewe daarvan afhang.
Die wetenskaplikes bestudeer hidrobreking totdat hulle kan bewys hoe broos die
ekosisteem is.

15
Kopiereg Voorbehou
SINONIEME
Synonyms are words of the same or similar meaning.
Dit is woorde met min of meer dieselfde beekenis.

admireer – bewonder (admire) kontinent – vasteland (continent)

krrikulum – leerplan (curriculum) kwaliteit – gehalte (quality)
applikasie – aansoek (application) kritiseer – beoodeel (criticise)
aroma – geur (aroma) kwantiteit – hoeveelheid (quantity)
arriveer – aankom (arriveer) literatuur – letterkunde (literature)
modern – nuwerwets (modern) offisieel – amptelik (official)
opponent – teenstander (opponent) essensieel – noodsaaklik (essential)
periode – tydperk (period) ordinêre – gewone (ordinary)
finansieel – geldelik (financial) fotograaf – afnemer (photographer)
populasie – bevolking (population) garage – motorhuis (garage)
professie – beroep (occupation) historiese – geskiedkundige (historical)
rapportkaart – verslag (report) realiseer – besef (realise)
katastrofe – ramp (disaster) rekommendeer – aanbeveel (recommend)
komedie – blyspel (comedy) reserveer – bespreek (reserve)
kompensasie – vergoeding (compensation) resultaat – uitslag (result)
satisfaksie – bevrediging (satisfaction) skoliere – leerders (learners)
tragedie – treuerspel (tragedy) konflik – stryd (conflict)
konklusie – gevolgtrekking (conclusion) konserwatief – nougeset (conservative)
aanspoor – aanmoedig (encourage) altemit – miskien / dalk (perhaps)
bang – bevrees / lafhartig (scared / cowardly) bly – gelukkig (happy)
dadelik – onmiddelik / now (now) dom – dwaas (stupid)
familie – gesin (family) gou – vinnig (fast)
grappig – koddig / snaaks (funny) hoflik – beleef (polite)
koerant – nuusblad (newspaper) onbeskof – ongemanierd (rude)
opdaag – aankom (arrive) praat – gesels (talk / chat)
present – geskenk (gift) suinig – vrekkig (stingy)
treurig – droewig / ongelukkig (sad) verjaarsdag – geboortdag (birthday)
verniet – gratis (free) lawaai – geraas (noisy)

Gee woorde wat dieselfde beteken (sinonieme) vir die vetgedrukte woorde:
1. Sy is haar vriendin, maar vandag is sy haar opponent.
2. Die man was so bang vir die olifant dat hy weggehol het.
3. Die olifante maak 'n lawaai as hulle die boomtakke afbreek.
4. My maat, Chris, werk naweke in 'n park.
5. Martin was vies vir die wildbewaarders.

Antwoorde:
1. teenstander
2. weggehardloop
3. geraas
4. vriend
5. kwaad

16
Kopiereg Voorbehou
ANTONIEME
Antonyms are opposite meanings of a word.
Dit is woorde met die teenoorgestelde betekenis.

aanhou – ophou ( continue – stop) aankoms – vertrek (arrival – departure)

afwesig – teenwoordig (absent – present) agtertoe – voorentoe (backwards – forwards)
alles – niks nie (everything – nothing) baie – min ( many / much – few)
begin – einde (beginning – end) blydskap – verdriet (joy – sorrow)
boontoe – ondertoe (upwards – downwards) brandmaer – spekvet (very thin – very fat)
dag – nag (day – night) dapper – bang / lafhartig (brave – scared)
diep – vlak (deep – shallow) dikwels – selda (often – seldom)
dolleeg – propvol (very empty – very full) dronk – nugter (drunk – sober)
droog – nat (dry – wet) dwerg – reus (dwarf – giant)
respek – disrespek (respect – disrespect) êrens – nêrens (somewhere – nowhere)
fisies – sielkundig (physical – psychological) fyn – grof (delicate – coarse)
gevaarlik – veilig (dangerous – safe) groot – klein (big – small)
hartseer – vrolik (heartsore – cheerful) hemel – aarde (heaven – earth)
hitte – koue (heat – cold) hoogmoedig – nederig (vain – modest)
iemand – niemand (someone – no-one) jeug – ouderdom (youth – old age)
juig – treur (cheer – mourn) laat – vroeg (late – early)
lawaai – stilte (noisy – silence) liefde – haat (love – hate)
lui – fluks (lazy – hardworking) mak – wild (tame – wild)
maklik – moeilik (easy – difficult) mis – raak (miss – hit)
misluk – slaag (fail – succeed) mondig – minderjarig (of age (21) – minor)
mooi – lelik (pretty – ugly) nader – verder (nearer – further)
netjies – slordig (neat – untidy) onbeskof – hoflik (rude – polite)
oorlog – vrede (war – peace) oorsaak – gevolg (cause – result)
open – sluit (open – close) oppak – afpak / uitpak (pick up / put down)
orals – nêrens (everywhere – nowhere) orde – wanorde (order – chaos)
plankdun – trommeldik (very thin – very thick) praat – swyg / stilbly (talk – keep quiet)
rats – lomp (supple – lump) rykdom – armoede (wealth – poverty)
seldsame – alledaagse (rare – common) siek – gesond (sick – healthy)
skriftelik – mondelings (written – oral) skuldig – onskuldig (guilty – innocent)
slaag – druip (pass – fail) spaar – verkwis (save – waste)
sterk – swak (strong – weak) stokoud – bloedjonk (very old – very young)
styg – daal (rise – fall) suinig – vrygewig (stingy – generous)
swaar – lig (heavy – light) tevrede – ontevrede (satisfied – unsatisfied)
toelaat – verbied (allow – forbid) vergeet – onthou (forget – remember)
versnel – verminder (quicken – slowly) volop – skaars (abundance – scarcity)
voordeel – nadeel (advantage – disadvantage) vra – antwoord (ask - answer)
voorspoed – teenspoed (prosperity – advertisity) vreugde – verdriet (joy – sorrow)
vriend – vyand (friend – enemy) waarheid – leuen (truth – lie)
wen – verloor (win – lose) yskoud – vuurwarm (ice cold – boiling hot)

17
Kopiereg Voorbehou
HOMONIEME

Woorde wat dieselfde spelling het maar iets anders beteken.

These are words that have the same spelling but different spelling.

Homonyms are words where the spelling and pronunciation are the same, but the meaning
differs.
Homonieme is woorde waar die spelling en uitspraak dieselfde is, maar die betekenis verskil.

• as: As ek is honger is, dan eet ek. (If)

Wanneer jy hout brand dan word dit as. (ash)

• leer: Ek leer vir die eksamen. (study)

Hy klim die leer om in die boom te klim. (ladder)

• mis: Ek mis jou elke dag as ons nie saam is nie. (miss)
Dis so mooi wanneer die mis voor die son verdwyn. (mist)

• was: Ek was honger gewees. (was)

Wanneer jy 'n kerk brand maak dit was. (wax)

• les: Ek het my les geleer. (lesson)

Ek les my dors met die water. (quench)

• van: My naam is Gerhard en my van is Steyn.(surname)

Ek kom van Suid-Afrika af. (from)

• ry: Ek ry vanaf Durban na Kaapstad in 12 ure. (drive)

Ek is so moeg daarvoor om in 'n ry te staan. (cue)

• pos: Ek het 'n goeie pos by die bank. (occupation)

Sy moet haar briewe gaan pos. (mail)

• sak: Die son sak gewoontlik na 6uur in die aand. (descends)

Hy het sy sak in die klas vergeet. (bag)

• goed: Hulle voel goed oor dit wat hul bereik het. (good)
Julle moet die goed by die winkel gaan koop. (goods – items)

• by: Die by het my op die vinger gesteek. (bee)

Ek sit by my vriend. (by)

• hoop: “Maak die hoop gemors skoon.” (heap)

Ek het hoop vir 'n goeie dag. (hope)

18
Kopiereg Voorbehou
 • oor: Ek spring oor die tas. (over)
Ek het 'n oorbel in my oor. (ear)

• net: Ons vang vis met die net. (net)

Hondekos is net vir honde. (just)

• weer: Die weer is winderig vandag. (weather)

Hy moet weer om die skoolveld hardloop. (again)

• mos: Daar is mos wat aan die boom groei. (moss)

Ons is mos klaar met die huiswerk. (“We are...”)

• ken: My ken het seer gekry met die val. (chin)

Ek ken haar van skool af. (know)

• waar: Is dit nie waar nie? (true)

Waar kom jy vandaan? (where)

• been: Ek het die been in my arm gebreek. (bone)

Ek het my been seer gemaak by die oefening. (leg)

Maak 'n sin met die vetgedrukte woorde waar die betekenis verskil.
1. Ek mis jou baie.
2. My pen was krom.
3. Woorde stort in die afgrond in.

Antwoorde:
1. Ek mis die teiken. (letterlik)
2. Ek was met seep. (wash)
3. Sy stort elke dag. (shower)

Maak twee kort sinne met elke woord om te wys dat dit twee betekenisse het.

1. ken
2. van

Antwoorde:

1. Ek ken die man wat daar stap. (know)

Sy het op haar ken geval toe sy gister gehardloop het. (chin)

2. Die man kom van Wallis is. (from)

Sy van is Waly. (surname)

19
Kopiereg Voorbehou
HOMOFONE

Woorde wat dieselfde klink maar iets anders beteken en word anders gespel.
Words that sound the same but mean something different. Different meaning and
different spelling.

Homophones are words where the pronunciation is the same, but the spelling and meaning
differs.
Homofone is woorde waar die woorde se uitspraak dieselfde is, maar die spelling en
betekenis versil.

• bleik – Die wit hemp moet ek bleik om nog witter te word. (bleach)
• blyk – Dit blyk my dat jy weet waarvan jy praat. (seems)

• haal – Die hond gaan haal die bal. (fetch)

• hael – Dit is nie net winderig nie, maar dit hael ook. (hail)

• swaar – Die boks wat sy dra is swaar. (heavy)

• swaer – My swaer is getroud met my suster. (brother-in-law)

• rys – Ek hou van rys, vleis en aartappels. (rice)

• reis – Sy reis elke jaar na vreemde bestemmings. (travel)

• nood – Daar was 'n nood as gevolg van die brand wat ontstaan het. (emergency)
• noot – Die klavier se een noot klink nie lekker nie. (note)

• ly – Sy is besig om te ly van haar beserings. (suffer)

• lei – Sy kan goed lei, daarom is sy klaskaptein. (lead)
• lui – Die kind is baie lui. (lazy)
• lui – Die telefoon lui aanhoudend. (ring)

• leier – Hy is 'n baie goeie leier. (leader)

• lyer – Hy is terminaal siek en 'n lyer van kanker. (sufferer)

• hard – Die grond is te hard om te kan plant. (hard)

• hart – Ek gee jou my hart omdat ek lief is vir jou. (heart)

• voet – Die hond se voet is seer oor die doring waarin hy getrap het. (foot)
• voed – Sy voed haar kind sodat die kind nie huil nie. (feed)

• vier – Sy het vier koeldranke gekoop. (four)

• fier – Hy loop fier en regop. (proud)
• vuur – Hulle sit om die vuur en gesels. (fire)

20
Kopiereg Voorbehou
Kies die regte homofoon tussen hakies:

1. (Haal / Hael) pret uit jou keuses.

2. Moenie altyd 'n keuse maak volgens jou (hart / hard) nie, maar met jou verstand.
3. Keuses kan maklik (maer / maar) ook moeilik wees.
4. In die liedjie word daar nie tot (vier / fier) getel nie.
5. Keuses kan (swaar / swaer) op jou skouers rus.

Antwoorde:

1. Haal
2. hart
3. maar
4. vier
5. swaar

21
Kopiereg Voorbehou
AFKORTINGS
An abbreviation is a shortened or brief form of a word or phrase. It is often used to save time.
• An abbreviation is usually found in the written form and is not pronounced as it is
written. When we speak, we pronounce mev. as mevrou.
• An abbreviation usually ends in a full stop. asb. mnr. kapt. mej.
Single letters are exceptions e.g. c (sent) s (sekonde) g (gram)
• Abbreviations using only capital letters don't get full stops, e.g. RSA
There are a lot of abbreviations. This list only includes te very commonly used ones:

a.g.v as gevolg van (as a result of) Jan. Januarie (January)

antw. antwoord (answer) Feb. Februarie (February)
a.s. aanstaande (following) Mrt. Maart (March)
asb. asseblief (please) Apr. April
bet. betekenis (meaning) Jun. Junie (June)
bl. bladsy (page) Jul. Julie (July)
b.nw. byvoeglike naamwoord (adjective) Aug. Augustus (August)
b.o. blaai om (turn over – P.T.O.) Sep. September
bv. byvoorbeeld (e.g.) Okt. Oktober (October)
bw. bywoord (adverb) Nov. November
dept. departement (department) Des. Desember (December)
d.i. dit is (that is) Ma. Maandag (Monday)
d.m.v. deur middel van (by means of) Di. Dinsdag (Tuesday)
dr. dokter (Dr) Wo. Woensdag (Wednesday)
ds. dominee (reverent) Do. Donderdag (Thursday)
d.w.s. dit wil sê (namely) Vr. Vrydag (Friday)
ens. ensovoorts (etc.) Sa. Saterdag (Saturday)
genl. generaal (general) So. Sondag (Sunday)
h/v hoek van (corner of) nm. namiddag (p.m.)
inf. infinitief (infinitive) no. / nr. nommer (number)
i.p.v. in plaas van (instead of) n.v.t. nie van toepassong (not applicable)
i.v.m in verband met (in connection with) o.a. onder andere (amongst others)
kapt. kaptein (captain) par. paragraaf (paragraph)
k.b.a. kontant by aflewering (C.O.D.) RSA Rupibliek van Suid – Afrika
km/h kilometer per uur (km/h) red. redakteur (editor)
LV Lid van die Volksraad (MP) SA Suid – Afrika
L.W. Let Wel (N.B.) s.nw. selfstandige naamwoord (noun)
m.a.w. met ander woorde (in other words) st. standerd (Std)
m.b.t. met betrekking tot (with regard to) str. straat (St)
mej. mejuffrou (miss) t.o.v. ten opsigte van (with regard to)
mev. mevrou (ma'am – Mrs.) v.C. voor Christus (B.C.)
m.i. myns insiens (in my opinion) verl. verlede (past)
mnr. meneer (mister – Mr.) vgl. vergelyk (refer to)
mv. meervoud (plural) vm. voormiddag (a.m.)
n.a.v. na aanleiding van (as a result of) vnw. voornaamwoord (pronoun)
n.C. na Christus (A.D.) VSA Verenigde State van Amerika

22
Kopiereg Voorbehou
nl. naamlik (namely) vs. voorsetsel (preposition)
wed. weduwee (widow) ww. werkwoord (verb)
Wanneer ons na afkortings en akronieme kyk, onthou die volgende:

• AFKORTINGS are a way to shorten a specific word that we want to use IN WRITING.
• We do not use AFKORTINGS when we speak.
• AFKORTINGS are made by leaving out part of the word that we want to shorten.
• DO NOT CREATE YOUR OWN. Stick to what is in existence already.
• Furthermore, when we use AFKORTINGS in the metric system (weight, volume,
distance, measurement) we do not use punctuation marks.
• AKRONIEME are used to shorten a single concept that is made up of more than one
words. We then use the first letter to create an AKRONIEM (for example – United
Nations: UN).
• AKRONIEME can further be divided into two categories:
◦ LETTERNAAMWOORDE: These AKRONIEME we pronounce letter for letter when
we use them when we speak, (for example USA -you say U, S, A- the AKRONIEM
for United Sates of America).
◦ LETTERKLANKWOORDE: These AKRONIEME we read and pronounce as a word
- even if they are in fact still AKRONIEME – think of the AKRONIEM VIGS (AIDS).
You read it as a word.
• VERKORTINGS are the shortening of words when written. Rather not use verkortings
when writing in Afrikaans.
• VERKORTINGS are created by using the first syllable and then adding the first
consonant to the syllable, for example the word wiskunde. Wiskunde when divided into
LETTERGREPE will be WIS-KUN-DE. Following the rule, the VERKORTING will be
wisk.

Skryf die afkortings in hakies ten volle uit:

1. Die (temp.) is vandag baie laag, (d.w.s.) dit is koud.

2. Die (gem.) punt van die klas is baie goed.
3. Gaan na (bl.) sewe om die opdrag te kry.
4. Jy kan heuning (i.p.v.) suiker gebruik.
5. Jy moet (p.p.) betaal by die hotel.
6. Die krieketspeler is (b.v.p.) betrap en dis uit.
7. Dit is (a.g.v.) nalatigheid dat hy 'n ongeluk gemaak het.
8. Hierdie pakket sal (k.b.a.) gestuur word.
9. In watter (str.) bly jy?
10. Vir elke (eks.) sal jy baie (antw.) moet skryf?

Antwoorde:

1. tempratuur dit wil sê 2. gemiddelde

3. bladsy 4. in plaas van
5. per persoon 6. been voor paaltjie (krieket)
7. as gevolg van 8. kontant by aflewering
9. straat 10. eksamen antwoord

23
Kopiereg Voorbehou
IDIOME (Idioms)

Idioom English translation

aanhouer wen if you persist you will succeed
aardtjie na sy vaartjie he takes after his father
agteros kom in die kraal even if you are slow, as long as you get there
alles vir soetkoek opeet believes everything
alles was in rep en roer everything was chaotic
as die skoen pas, trek dit aan if the shoe fits, wear it
belofte maak skuld you must keep your promises
bokant my vuurmaakplek above my ability
boontjie kry sy lootjie you get what you deserve
daar is 'n slang in die gras something is wrong
die aap uit die mou laat to give away a secret
die appel val nie ver van die boom af nie takes after his mother / father
die koeël is deur die kerk it is too late, nothing can be done
die paal haal to succeed
die poppe dans the trouble begins
die spyker op die kop slaan to hit the nail on the head
eet met lang tande don't enjoy what you eat
gou op jou perdjie quick tempered
honger is die beste sous hunger is the best cook
hoog in die takke drunk
hou jou hande tuis don't touch
hy het lang vingers he steals
hy is nie onder 'n kalkoen uitgebroei nie he is not a fool
hy is nat agter die ore young and inexperienced
hy skrik nie vir koue pampoen nie he doesn't scare easily
hy spring riem he gets a hiding
hy vang kattekwaad aan he is up to mischief
iemand in die pad steek fire / discharge someone
iemand 'n gat in die kop praat convince someone
iets uit jou duim suig make something up
iets vir 'n appel en ei verkoop / koop buys / sells something for very cheap
in sy noppies in his element (very happy with something)
jakkals prys sy eie stert to praise yourself
Jan Rap en sy maat every Tom, Dick and Harry (anyone / everyone)
jou rieme styfloop gets into trouble
kort van draad short tempered
liewer bang Jan as dooie Jan rather scared than dead
Maljan onder die hoenders the only man among women
'n halwe eier is beter as 'n leë dop a half an egg is better than none
'n mond vol tande does not know what to say
'n nuwe besem vee skoon a new broom sweeps clean
'n nuwe blaadjie omslaan turn over a new leaf
'n olifant van 'n vlieg maak to exaggerate
na vrolikheid kom olikheid after pleasure comes pain (consequences)
24
Kopiereg Voorbehou
om die bos lei cheat someone
ondervinding is die beste kok experience is the best teacher
op heterdaad betrap catch someone red handed
sy bak kluitjies tells lies
sy / haar kop is vol muisneste he / she thinks about boys / girls the whole day
sy hartjie is klein he cries very easily
sy oë is groter as sy maag he takes more food than he can eat
tou opgooi give up
voëls van eenderse vere the same type of people
voor op die wa assertive / not shy / forward
witvoetjie soek to seek favour
wittebroodsdae honeymoon

A
Ek wil weet waar ek aan of af is — ek wil weet wat my posisie is (Eng.: "I want to know where
I stand.")
Sy aand- en môrepraatjies kom nie ooreen nie — wat hy nou sê, stem nie ooreen met wat hy
vroeër te kenne gegee het nie
Aangeklam wees (twee rye spore loop, stukkend wees) — dronk wees.
Hoog by iemand aangeskrewe staan — in iemand se guns wees.
Iets aandik — oordryf.
Van aangesig tot aangesig met iemand praat — ’n persoonlike gesprek met iemand voer.
Hoog in aansien wees — Hooggeag wees.
Aanstaltes maak — voorbereidsels tref.
Al dra ’n aap ’n goue ring, hy is en bly 'n lelike ding — mooi klere of versierings kan ’n lelike
mens nie mooi maak nie
Die aap uit die mou laat — die geheim verklap.
Jou ’n aap skrik vir iets — geweldig daarvoor skrik.
’n Aap in die mou hê — slinkse streke verberg.
Nes ’n aap op ’n stokkie sit — erg beteuterd lyk.
Die aapstuipe kry (die blouapiestuipe kry) — onbeheerbaar kwaad wees.
Hard met die aarde kennis maak — hard op die grond val.
Die achilleshiel van iemand — die kwesbare plek van iemand of die swak punt in sy karakter.
Die aftog blaas — vinnig retireer nadat jy nie in jou doel kon slaag nie.
Aftrek kry — gewild wees.
'n Agterdeur oophou — ’n kans oophou om los te kom in geval moeilikheid of probleme sou
opduik

25
Kopiereg Voorbehou
Agteros kom ook in die kraal — al is ’n mens hoe stadig, kom jy ook maar waar jy wil wees.
Gods water oor Gods akker laat loop — dinge maar hul gang laat gaan sonder om iets van
jou kant af te doen
Die alfa en die omega — die begin en die einde.
Op alles ja en amen sê — bloot saamstem met ander sonder om ooit ’n eie mening uit te
spreek.
Amper, maar nog nie stamper nie — byna, maar nog nie heeltemal nie.
Die appel val nie ver van die boom nie — die kind is soos die pa of ma.
Ek het ’n appeltjie met jou te skil — ek wil ’n onaangename saak met jou bespreek
Net ’n appel en ei vir iets betaal -- iets baie goedkoop verkry.

B
Baantjies vir boeties — betrekkings vir vriende en bloedverwante. (nepotisme)
Eers baas, dan Klaas — eers die meerdere, dan die mindere.
Bak en brou — knoei.
Iemand ’n poets bak — iets grappigs doen ten koste van iemand.
Die bal misslaan — jou erg vergis.
Balke saag — snork.
Wie sal die kat die bel aanbind? — wie sal hierdie gevaarlike werk durf doen?
Beenaf wees (op ’n meisie) — verlief wees.
’n Goeie begrip het ’n halwe woord nodig — as iemand gou verstaan wat jy wil sê, hoef jy nie
so volledig te verduidelik nie.
Die beste beentjie voorsit — jou bes doen sodat jy ’n goeie indruk kan maak.
Ou bene maak — oud word.
’n Berg van ’n molshoop maak (van ’n muggie ’n olifant maak) — iets groots maak van ’n
nietigheid.
Die berg het ’n muis gebaar — dit waarna iemand so gretig uitgesien het, het toe op niks
uitgeloop nie.
Nuwe besems vee skoon — nuwe werkers werk goed, maar ’n mens weet nie hoe deeglik
hulle hulle vorentoe van hul taak gaan kwyt nie
’n Saak bewimpel — nie met die volle waarheid voor die dag kom nie, onaangenaamhede in
verband met ’n saak probeer toesmeer.
’n Nuwe blaadjie omslaan —opnuut begin met die voorneme om beter te doen.
Blaffende honde byt nie (sy blaf is erger as sy byt) — hy dreig meer as wat hy werklik doen.

26
Kopiereg Voorbehou
Sonder om te blik of te bloos — onbeskaamd.
Dis laaste sien van die blikkantien — jy sal hom nooit weer sien nie.
In die land van die blindes is eenoog koning — onder ’n groep mense wat niks van iets weet
nie, blink die een mens uit wat wel so ’n bietjie kennis daarvan het.
Blind vir iemand se foute wees — onwillig wees om iemand se tekortkominge raak te sien.
Bloed kruip waar dit nie kan loop nie —Vir jou familie doen jy altyd meer as vir ander mense.
Sy bloed kook — hy is baie kwaad.
Bloed uit 'n klip tap — iets onmoontliks probeer doen.
’n Saak blou-blou laat — 'n saak (wat eintlik moet aangeroer word) nie bespreek nie (of dit nie
afhandel nie).
’n Bloutjie loop — nie daarin slaag om ’n meisie joune te maak nie; teleurgestel word in jou
verwagtings.
My blus is uit — ek is baie moeg, uitgeput.
Die bobbejaan agter die bult gaan haal — ’n moeilikheid tegemoet loop; jou vreeslik kwel oor
iets wat nog glad nie eens gebeur het nie.
Dis ’n geslote boek — dis ’n geheim.
Dit spreek boekdele — dis ’n sprekende bewys.
’n Ou bok hou van jong blare — ou mans hou van jong meisies.
Bokveld toe gaan (lepel in die dak steek) — doodgaan.
In die bol gepik wees (met die maan gepla wees, van lotjie getik wees, ’n klap van die
windmeul weghê, nie al jou varkies in die hok hê nie, nie reg wys wees nie) — nie by jou volle
verstand wees nie
Dit gaan so tussen die boom en die bas — dit gaan so-so.
Hoë bome vang die meeste wind — mense in belangrike posisies word die meeste
gekritiseer.
Buig die boompie solank hy jonk is — vorm die kind se karakter terwyl hy nog klein is.
Boontjie kry sy loontjie — ’n skelm spring sy straf nie vry nie.
Iemand om die bos lei — iemand bedrieg.
Die bordjies is verhang — toestande is nou anders (wie vroeër die wenner was, is nou die
verloorder).
’n Ander man se briewe is duister om te lees — ’n mens kan nooit presies sê hoe dit
finansieel, emosioneel of andersins met ’n ander mens gesteld is nie.
’n Broertjie dood aan iets hê — iets haat.
Dit nie breed hê nie — arm wees.
Dit gaan maar broekskeur — dit gaan maar swaar.
27
Kopiereg Voorbehou
Mooi broodjies bak — iemand vlei of sy guns probeer wen deur inskiklikheid.
Jy sal dit nie kan bybring nie — jy sal dit nie kan bekostig nie.

D
Die skelm op heter daad betrap — op die skelm afkom terwyl die misdaad gepleeg word.
Daar sal dadels van kom — daar sal niks van kom nie.
Met dapper en stapper — te voet.
Hy weet waar Dawid die wortels gegrawe het — hy is op hoogte van sake en laat hom nie
maklik fop nie.
Skoonheid vergaan, maar deug bly staan — deug alleen is onverganklik.
Dit wil gedoen wees — dit sal moeilik wees om hierdie prestasie te ewenaar.
Donkerwerk is konkelwerk — ’n mens knoei wanneer jy in die donker werk.
Die een se dood is die ander se brood — die een word bevoordeel uit die skade wat ’n ander
een ly.
Die doodskleed het geen sakke nie — ’n mens kan niks wat jy besit na die hiernamaals
saamneem nie.
Duisend dode sterf — dikwels so bang wees asof jy sterf.
Kyk so 'n doring! — skertsend gesê van iemand wat presteer het.
Dis vir my ’n doring in die vlees (dit steek my dwars in die krop) — dis iets wat my erg hinder
of irriteer.
Op die draad sit — nie kant kies nie.
Die draak steek — die gek skeer.
Nog nie droog agter die ore nie (sommer nog ’n kuiken of ’n snuiter) — nog ’n blote kind.
Iets dubbel en dwars verdien — iets in hoë mate verdien.
Dun gesaai wees — skaars wees.
Die druiwe is suur — gesê wanneer iemand minagtend of verkleinerend van iets praat wat hy
eintlik graag wil hê nie, maar nie kan kry nie.
Vir iemand duim vashou — baie graag wil hê dat iemand sukses moet behaal.
Ledigheid is die duiwel se oorkussing — niksdoeners bedink allerhande onheilighede.
So bang wees soos die duiwel vir ’n slypsteen — baie bang wees.
Gee die duiwel wat hom toekom — al hou jy nie van iemand of van sy dade nie, moet ’n mens
erkenning gee aan die goeie wat hy wel ook doen.
Stille waters diepe grond, onder draai die duiwel rond — gesê van ’n skynbaar ingetoë mens
wat heimlik allerhande stoutighede aanvang.

28
Kopiereg Voorbehou
INTENSIEWE VORM (Intensive form)

• The intensive form is a very creative way of saying that something is 'very' …
• The intensive form is often the same as the simile. (baie koud is yskoud ; so koud
soos ys)
• It is always written as one word.
• The intensive form has no degree of comparison.

“STOK” for words relating to old: “BRAND”:

alleen – stoksielalleen (alone) arm – brandarm (poor)
blind – stokblind (blind) maer – brandmaer (thin)
doof – stokdoof (deaf)
flou – stokflou (weak) “SMOOR”:
oud – stokoud (old) dronk – smoordronk (drunk)
styf – stokstyf (stiff) kwaad – smoorkwaad (angry)
verlief – smoorverlief (in love)
“DOOD”:
bang – doodbang (scared) “MORS”:
bleek – dood(s)bleek (pale) af – morsaf (broken)
eenvoudig – doodeenvoudig (simple) dood – morsdood (dead)
eerlik – doodeerlik (honest)
gaar – doodgaar (cooked) “BLOED”
gelukkig – doodgelukkig (happy) jonk – bloedjonk (young)
gewoon – doodgewoon (ordinary) min – bloedmin (few)
goed – doodgoed (good) rooi – bloedrooi (red)
lekker – doodlekker (nice) weining – bloedweinig (few)
moeg – doodmoeg (tired)
onskuldig – doodonskuldig (innocent) dun – plankdun (thin)
skaam – doodskaam (shy) beroemd – wêreldberoemd (famous)
seker – doodseker (certain) bitter – galbitter (bitter)
siek – doodsiek (sick) blank – lelieblank (pale)
stil – doodstil (quiet) breed – hemelsbreed (wide)
swak – doodswak (weak) deur – dwarsdeur (through)
tevrede – doodtevrede (satisfied) dig – potdig (tight)

dik – trommeldik (thick) helder – kristalhelder (clear)

donker – pikdonker (dark) hoog – hemelhoog (high)
droog – kurgdroog (dry) klein – piepklein (small)
duur – peperduur (expensive) koud – yskoud (cold)
dris – perdfris (healthy) krom – hoepelkrom (crooked)
fyn – piekfyn (fine) lam – boeglam (tired)
geel – goudgeel (yellow) leeg – dolleeg (empty)
gek – stapelgek (crazy) lelik – skreeulelik (ugly)
glad – seepglad / spieëlglad (smooth) lewendig – springlewendig (lively)
goedkoop – spotgoedkoop (cheap) lig – veerlig (light)
graag – dolgraag (keen) lui – vreklui (lazy)
groen – grasgroen (green) mak – hondmak (tame)
hard – kliphard (hard) nakend – poedelnakend (naked)
29
Kopiereg Voorbehou
nat – papnat (wet) suinig – vreksuinig (stingy)
nodig – broodnodig (necessary) suur – asynsuur (sour)
nuut – splinernuut (new) swaar – loodswaar (heavy)
orent – penorent (upright) swart – pikswart (black)
reguit – pylreguit (straight) vaal – asvaal (grey / pale)
rond – koeëlrond (round) vas – rotsvas (firm)
ryk – skatryk (rich) verlief – dolverlief (in love)
ryp – papryp (ripe) vet – spekvet (fat)
sag – papsag (soft) vol – propvol (full)
skoon – silwerskoon (clean) vreemd – wildvreemd (strange)
skoon – beeldskoon (pretty) vrot – papvrot (rotten)
skraal – rietskraal (slender) warm – vuurwarm (warm)
snel – blitssnel (swift) wit – spierwit (white)
soet – stroopsoet (sweet / good) wyd – wawyd (wide)

Gee EEN woord vir die woorde tussen hakies.

1. Die ou man is (baie oud) en hy voel (baie siek).

2. Die tee is (baie warm) en die tee is (baie koud).
3. Die vrou is (baie mooi) en haarman is (baie lelik).
4. Die beker is (baie vol) en die koppie is (baie leeg).
5. Die seuntjie is (baie jonk) en sy oupa is (baie oud).
6. Die romp is (baie geel) en die top is (baie rooi).
7. Die lemoene is (baie suur) en die perske is (baie soet).
8. Die model is (baie skraal) en die sumo vegter is (baie vet).
9. Die groot boom is (baie oud) en die klein plantjie is (baie jonk).
10. Dit is (baie warm) in die somer maar (baie koud) in die winter.

Antwoorde:

1. stokoud ; doodsiek
2. vuurwarm ; yskoud
3. popmooi ; skreeulelik
4. propvol ; dolleeg
5. bloedjnk ; stokoud
6. goudgeel ; bloedrooi
7. asynsuur ; stroopsoet
8. rietskraal ; spekvet
9. stokoud ; bloedjonk
10. vuurwarm ; yskoud

30
Kopiereg Voorbehou
VERGELYKINGS (Similes)

These are often very similar to the Intensive Form.

so arm soos 'n kerkmuis (poor) so nat soos 'n kat (wet)
so bitter soos gal (bitter) so nuuskierig soos 'n aap (curious)
so bleek soos 'n laken (pale) so oud soos die berge (old)
so blind soos 'n mol (blind) so plat soos 'n pannekoek (flat)
so blou soos die hemel / berge (blue) pronk soos 'n pou (shows off)
so dapper soos 'n leeu (brave) so reg soos 'n roer (right)
so dood soos 'n mossie (dead) so rond soos 'n koeël (round)
so doof soos 'n kwartel (deaf) so rooi soos bloed (red)
so dom soos 'n esel (stupid) so regop soos 'n kers (upright)
so donker soos die nag (dark) rook soos 'n skoorsteen (smoke)
so dronk soos 'n matroos / tol (drunk) so sag soos sy (soft)
so droog soos kurk / strooi (dry) so seker as twee maal twee vier is (sure)
so dun soos 'n plank (thin) sing soos 'n nagtegaal (sings)
so fris soos 'n perd (healthy) so skraal soos 'n riet (thin)
so geel soos goud (yellow) so skurf soos 'n padda (rough)
geld soos bossies (rich) slaap soos 'n klip (sleeps)
so gereeld soos 'n klokslag (regular) so slim soos 'n jakkals (clever)
so giftig soos 'n slang (poisonous) so soet soos stroop / suiker (sweet)
so goed soos goud (good) so stadig soos 'n trapsoetjies (slow)
so groen soos gras (green) so steeks soos 'n donkie (stubborn)
so groot soos 'n reus (big) so stil soos 'n muis (quiet)
so hard soos klip (hard) stink soos 'n muishond (smells)
so helder soos kristal (clear) so suur soos asyn (sour)
so honger soos 'n wolf (hungry) so swaar soos lood (heavy)
so koel soos 'n komkommer (cool) so swak soos 'n lammetjie (weak)
so krom soos 'n hoepel (crooked) swem soos 'n vis (swims)
so kwaai soos 'n tierwyfie (vicious) sweet soos 'n perd (sweats)
so lelik soos die nag (ugly) so taai soos 'n ratel (tough)
so lig soos 'n veer (light) so trots soos 'n pou (proud)
so lui soos 'n donkie (lazy) so vas soos 'n rots (steady)
so maer soos 'n kraai (thin) so veranderlik soos die weer (changeable)
so maklik soos pyp opsteek (easy) so wit soos sneeu (white)
so moeg soos 'n hond (tired) so skaars soos wors in 'n wolwehok (scarce)
so eerlik soos goud (honest) hardloop soos 'n resiesperd (runs)
skop soos 'n volstruis (kicks) bewe soos 'n riet (shivers)
vloek soos 'n matroos (swears) brul soos 'n leeu (roars)
so gesond soos 'n vis in die water (healthy) so leeg soos 'n eierdop (empty)

31
Kopiereg Voorbehou
Vul die ontbrekende woord in:

1. Die man is so arm so 'n _______

2. Hierdie tas is so swaar soos ________
3. Die skraal meisie is so lig soos 'n ________
4. Haar gesig is so rooi soos _______
5. Die jong man is so sterk soos 'n _______
6. Die atleet hardloop so vinnig soos 'n _______
7. Ek het hard gewerk, nou is ek so moeg soos 'n _______
8. Die ou man loop so stadig soos 'n _______
9. Daardie man is so vet soos 'n _______
10. Die meisie se tande is so wit soos _______

Antwoorde:

1. kerkmuis
2. lood
3. veer
4. bloed
5. perd
6. blits
7. hond
8. skilpad
9. vark
10. sneeu

32
Kopiereg Voorbehou
SELFSTANDIGE NAAMWOORDE (Nouns)

'n Selfstandige naamwoord is die naam vir die dinge wat ons kan sien, waaraan ons kan vat,
dit wat ons kan hoor en dit wat ons kan ruik.

• A noun is a word that can stand on its own and can be put in plural and diminutive
form.
• It is also things where your sense are used.
◦ Something that you can see, touch, smell, taste or feel.
• “'n” / “die” can be placed in front of the word.

Eiename:

Dit is name wat mense, diere, dinge of plekke. (Names of people, animals or places.)
• Hoe kan ons dit 'n sin uitken?
◦ Dit begin ALTYD met 'n hoofletter.
My suster, Sunet, het haar hond, Vlekkie, saam met haar Sondagsrivier toe geneem.

Soortname:

Dit is die gewone name van dinge wat ons kan sien, waaraan ons kan vat, dit wat ons kan
hoor of dit wat ons kan ruik. (Names of the things that we can see, things that we can touch,
things that we can hear or the things that we can hear.)
• Hoe kan ons dit uitken in 'n sin?
◦ Dit is die woorde wat 'n meervoud of verkleinwoord kan hê.
Ek het die venster met 'n klip stukkend gegooi.
▪ venster – vensters ; venstertjie
▪ klip – klippe ; klippie

Versamelname:

Dit is 'n selfstandige naamwoord wat 'n versamel dinge in dieselfde soort aandui. (A noun for
a group of things.)
• In plaas daarvan om te sê dit is baie voëls sê ons 'n swerm voëls.
• In plaas daarvan om te sê dit is baie hondjies, sê ons 'n werpsel hondjies.
• In plaas daarvan om te sê dit is baie diewe, sê ons 'n bende diewe.
• In plaas daarvan om te sê dit is baie vrugtebome, sê ons 'n boord vrugtebome.
• In plaas daarvan om te sê dit is baie vee, sê ons 'n trop vee.
• In plaas daarvan om te sê daar is baie wasgoed, sê ons dit is 'n bondel wasgoed.

'n bol wol 'n werpsel varkies 'n baal lusern

'n bos hare 'n swerm voëls 'n baksel beskuit
'n bundel gedigte 'n bondel wasgoed 'n baksel brood
'n baal hooi 'n swerm bye 'n baksel koekies
'n dosie vuurhoutjies 'n hoop klippe 'n bank water

33
Kopiereg Voorbehou
'n skool visse 'n blok woonstelle 'n biblioteek / stapel / versameling boeke
'n string krale 'n nes muise 'n bos / gerf / krans blomme
'n pluksel appels 'n trop skape 'n bos sleutels
'n trop leeus 'n stel kaarte 'n broeisle eiers
'n reeks berge 'n stel kunstande 'n bundel liedere
'n paneel dokters 'n werpsel hondjies 'n dinastie van konings
'n broeisel kuikens 'n riem papier 'n doos sjokolade
'n hoop sand 'n bende rowers 'n eskader lugmag
'n span spelers 'n stoet motors 'n eskader vliegtuie
'n tros druiwe 'n skare engele 'n reeks berge

NB: Eiename word altyd met 'n hoofletter geskryf, soortname word met 'n kleinletter
geskryf. Die maklikste om dit uit te ken is om jouself af te vra: Kan ek daaraan vat, dit
sien, hoor of voel.

34
Kopiereg Voorbehou
MEERVOUD (Plural)

• When the word has a short vowel, the consonant doubles + e

bok – bokke krap – krappe wrak – wrakke
krat – kratte bal – balle man – manne
vis – visse dam – damme jas – jasse

• When the word ends on “og” and “eg”, remove the “g” and add “oë”
oog – oë oorlog – oorloë reënboog – reënboë
elmboog – elmboë vlieg – vlieë kroeg – kroeë
ploeg – ploeë wieg – wieë weg – weë

• When the word has twin vowel, remove one vowel and add “e”
steek – steke been – bene maan – mane
boot – bote peer – pere meer – mere
boom – bome uur – ure vuur – vure

• When a word ends on a “f” in the singular form, replace the “f” with a “w” in the
plural form.
leef – lewe hoof – howe kreef – krewe
wolf – wolwe brief – briewe dief – diewe
stoof – stowe kloof – klowe graaf – grawe

• Add “s” at the plural form.

leiers – leiers eier – eiers neef – neefs
seun – seuns dogter – dogters nael – naels
motor – motors ouer – ouers onderwyser – onderwysers

• When the word has a double vowel, just add “e”

dier – diere huis – huise trein – treine
deur – deure neus – neuse voet – voete
fiets – fietse muis – muise luis – luise

• Words ending on “ie”, just add “s” at the plural form.

hondjie – hondjies katjie – katjies baadjie – baadjies
boompie – boompies koppie – koppies hempie – hempies
eendjie – eendjies kaartjie – kaartjies rokkie – rokkies

• Words ending on a double consonant, just add “e”.

dorp – dorpe vark – varke hond – honde
prent – prente perd – perde slang – slange
wang – wange kamp – kampe stomp – stompe

• When the word has a short vowel and ends on a “f”. Take away the “f” and add
“wwe”
gif – giwwe stof – stowwe rif – riwwe
straf – strawwe lyf – lywe rof – rowwe

35
Kopiereg Voorbehou
 • Words ending with a vowel that is emphasized, add “ 's”
ma – ma's pa – pa's foto – foto's
skadu – skadu's albino – albino's casino – casino's
banjo – banjo's mini – mini's igloo – igloo's

• Words ending in “ig”, just add “te”

lig – ligte gesig – gesigte plig – pligte
gedig – gedigte verplig – verpligte vlug – vlugte

• Words ending on a short vowel that emphasize on the first syllable.

ouma – oumas oupa – oupas sofa – sofas

• Words getting “ers” at the plural form.

kind – kinders kalf – kalwers lam – lammers

• Words ending with “heid”, remove the “heid” and replace with “hede”
besigheid – besighede moeilikheid – moeilikhede moontlikheid – moontlikhede

• Words ending on “ens” at the plural form

bed – beddens bad – baddens gevoel – gevoelens
hawe – hawens leuen – leuens lewe – lewens
nooi – nooiens vrou – vrouens wa – waens

• Words getting “te” at the plural form

bees – beeste fees – feeste graf – grafte
kas – kaste lys – lyste nes – neste
prefek – prefekte produk – produkte tydskrif – tydskrifte

• Exceptions
bevel – bevele blad – blaaie brug – brüe
buurman – bure eetding – eetgoed gat – gate
glas – glase hemp – hemde hof – howe
lid – lede nag – nagte skip – skepe
speelding – speelgoed spel – spele stad – stede

Short vowel followed by a single consonant – consonant doubles and add an “e”
Glad – gladde

Words that have a double vowel of the same kind - drop one of the vowels and add an
“e” Wreed – wrede

Words that has a long vowel and ends with a “g” – add “ ë ” except with twin “a’s”
Hoog – hoë Laag – lae

Words that end with a double consonant of which the last one is “f” - the “f” falls away
and add a “we” Half – halwe
36
Kopiereg Voorbehou
Words that has a double vowel of the same kind and end on a single “f” - the “f” falls
away and add a “we” Doof – dowe

Words that has a single vowel and end on a single “f” - the “f” falls away and add a
“wwe” Dof – dowwe

Words that end on “lik” and “ig”- add an “e”. Lelik – lelike Pragtig – pragtige

Words that end on “ing” or “ink” – drop the “ing” and add a “s”. Koning – konings

Words that ens on “ag” – the “g” falls away and you add an “e” Vlag – vlae

Words that ens on “og” – the “g” falls away and you add an “ë” Oorlog – oorloë

Words that ends with a double consonant – add “e” Kerk - kerke

Words that have a double vowel of the same kind - drop one of the vowels and add an
“e” Maan – mane

Words that has a single vowel followed by a single consonant - the consonant doubles
and you add an “e”. Kop – koppe

Words that ends with an “m” or a “r” and has a double syllable - add an “s”
Besem – besems

Words that end with an “f” - the “f” falls away and add a “we” Brief – briewe

Words that end on “heid” - the “heid” falls away and add “hede”
Besigheid – besighede

Words that end on a short emphazized vowel - add “ ’s” Ma – ma’s

Words that end on a short vowel that is not emphasized - add an “s”.
Ouma – oumas

Words in the diminutive form - add an “s”. Katjie – katjies

Words that end on “ing” – gets “s” Koning – konings

Words that ens on “ag” – the “g” falls away and you add an “e” Vlag – vlae

Words that ens on “og” – the “g” falls away and you add an “ë” Oorlog – oorloë

Words that ends with a double consonant – add “e” Kerk - kerke

37
Kopiereg Voorbehou
VERKLEINWOORDE (Diminutives)

• Words that has a short vowel ending on a k, p, g & s: double consonant + “ie”
kop – koppie bek – bekkie rug – ruggie
kas – kassie rok – rokkie dop – doppie

• Words that has a short vowel ending on a “n” : add “netjie”

pan – pannetjie son – sonnetjie pen – pennetjie
man – mannetjie sin – sinnetjie hen – hennetjie

• Twin vowels: remove one vowel and add “ie”

aap – apie rook – rokie neef – nefie
stoof – stofie roos – rosie bees – besie
neef – nefie wees – wesie baas – basie

• Words that has a long vowel sound and ends on “n” : add “tjie”
boon – boontjie tuin – tuintjie skoen – skoentjie
been – beentjie reën – reëntjie seun – seuntjie
trein – treintjie maan – maantjie laan – laantjie

• Words ending on “t” : add “jie”

kat – katjie boot – bootjie present – presentjie
vat – vatjie kaart – kaartjie olifant – olifantjie

• Words with double vowel / double consonants: add “ie”

neus – neusie broek – broekie vurk – vurkie
fiets – fietsie muis – muisie dorp – dorpie
bank – bankie plank – plankie duif – duifie

• Words with a short vowel and ending on a “l”: add “letjie”

bal – balletjie rol – rolletjie spel – speletjie
vel – velletjie tol – tolletjie stel – stelletjie

• Words ending on a “d”: add “jie”

hoed – hoedjie mond – mondjie potlood – potloodjie
pad – padjie kind – kindjie blad – blaadjie
tand – tandjie vriend – vriendjie hond – hondjie

• Words with a short vowel and ending on “m”: add “metjie”

kam – kammetjie lam – lammetjie stem – stemmetjie
som – sommetjie ram – rammetjie bom – bommetjie

• Words with a double vowel or 2 syllables and ending on “l” / “r” : add “tjie”
vloer – vloertjie stoel – stoeltjie rondawel – rondaweltjie
venster – venstertjie motor – motortjie suster – sustertjie
tafel – tafeltjie skool – skooltjie broer – broertjie
oor – oortjie kamer – kamertjie voël – voëltjie

38
Kopiereg Voorbehou
 • Words with one syllable + “ing” / “ang” / “ong” : add “etjie”
ring – ringetjie tang – tangetjie slang – slangetjie
tong – tongetjie long – longetjie wang – wangetjie
gang – gangetjie ding – dingetjie gesang – gesangetjie

• Words with a short vowel and ending on “r”: add “retjie”

kar – karretjie ster – sterretjie nar – narretjie

• Words with a long vowel / double consonant / 2 of more syllables and ending on
a “m” : add “pie”
boom – boompie stroom – stroompie besem – besempie
arm – armpie skelm – skelmpie bruidegom – bruidegompie
duim – duimpie swerm – swermpie liggaam – liggaampie
raam – raampie wurm – wurmpie rym – rympie
storm – stormpie riem – riempie oom – oompie

• Words with 2 / 3 syllables and ending on “ing” : remove “g” and add “kie”
heuning – heuninkie koning – koninkie doring – dorinkie
toring – torinkie piering – pierinkie piesang – piesankie
woning – woninkie ketting – kettinkie horing – horinkie
laning – laninkie tekening – tekeninkie verskoning – verskoninkie

• Words ending on “ie” : add “tjie”

meisie – meisietjie mandjie – mandjietjie horlosie – horlosietjie
vakansie – vakansietjie kassie – kassietjie mondjie – mondjietjie

• Words ending on a short emphasized vowel: add “'tjie“

foto – foto'tjie boot – boot'tjie casino – casino'tjie
ma – ma'tjie pa – pa'tjie plato – plato'tjie

• Words that are in the plural form : if you have a plural that you have to make
small, take the word back to the singular form, make it small and then add “s”.
honde – hondjies bome – boompies koppe – koppies
stemme – stemmetjies tone – toontjies tafels – tafeltjies

• Exceptions
blad – blaadjie gat – gaatjie nooi – nooientjie
pad – paadjie spel – speletjie vat – vaatjie

Words that end on a double consonant - add an “ie”

Kerk – kerkie

Words that has a single vowel followed by a single consonant - the consonant doubles
and you add an “ie”.
Kop – koppie

Words that ends with an “m” and has a double syllable - add an “pie”
Besem – besempie
39
Kopiereg Voorbehou
Words that end with an “f” - add a “ie”
Brief – briefie

Words that has a single vowel and end on a l, m, n, p, r, - add “etjie”

Bal – balletjie

Words that end on a short emphazized vowel – add “ ’tjie”

Ma – ma’tjie

Words that end on a short vowel that is not emphasized - add an “tjie”.
Ouma – oumatjie

Words that end on “ie” - add an “tjie”.

Mandjie – mandjietjie

Words that end on “t” or “d” – add “jie”

Kat – katjie

Words that has a double vowel and end on a consonant – add “tjie”
Kleur – kleurtjie

Words that end on “ing”, “ang”, “ong” – add “etjie”

Ring – ringetjie

Plurals – gets an “s”

Honde - hondjies

Gee die korrekte vorm van die woord tussen hakies:

1. Die kind het twee (oog), twee (oor), twee (been), twee (arm), twee (voet), tien (vinger),
twee (wang), twee (heup), twee (wenkbrou), tien (toon), twee (knie) en baie (tand).
2. Die klein (mens) eet 'n klein (appel), 'n klein (piesang), 'n klein (perske), 'n klein
(tamatie), 'n klein (peer), 'n klein (pampoen), 'n klein (ertjie), 'n klein (druif) en 'n klein
(lemoen) in die eetkamer.
3. Die twee (vrou) koop ses (rok), drie (jas), drie (romp), twee (hoed) en drie (trui).
4. Die sewe klein (voël) eet baie rooi (bessie) wat aan die drie klein (boom) hang.

Antwoorde:

1. oë; ore; bene; arm; voete; vingers; wange; heupe; wenkbroue; tone; knieë; tande
2. mensie; appeltjie; piesankie; persketjie; tamatietjie; peertjie; pampoentjie; ertjietjie;
druifie; lemoentjie
3. vroue; rokke; jasse; rompe; hoede; truie
4. voëltjie; bessies; boompies

40
Kopiereg Voorbehou
VOORNAAMWOORDE (Pronouns)

Pronouns can be used as a subject, object or a possession.

Subject is when you refer to a person. It is the “WIE”.

Wie loop daar? Hy / Sy / Ek loop daar.
If it is me, “EK” (I) would be used.
If it is male you would use “HY” (He)
If it is female you would use “SY” (She)

PLURAL – groups of people:

Me and my family.
ONS (Us)
Julle (You)
Hulle (Them)

SUBJECT:
These words are always at the beginning of the sentence. It is the person or thing doing
the action.
Ek luister na musiek.
Hy skop die bal.
Sy eet kos.

OBJECT:
Die is my tas. (my bag)
Dit is haar tas (her bag)
Dit is sy tas (his bag)

Ek luister na my musiek.
Hy skop sy rugbybal.
Sy eet haar appel.
Ons lees ons boeke.
“Ons” is plural so “boeke” is always plural.

Ek sien hom. (I see him)

Ek sien haar. (I see her)

POSSESSION
Dit is my tas. Die tas is myne. (The bag is mine)
Dit is haar tas. Die tas is hare. (The bag is hers)
Dit is sy tas. Die tas is syne. (The bag is his)

Dit is ons huis. Die huis is ons s'n. (The house is ours)
Dit is hulle boek. Die boek is hulle s'n. (The book is theirs)
Dir is julle radio. Die radio is julle s'n. (The radio is yours)

41
Kopiereg Voorbehou
 Subject Object Possessive
I – ek me, my – my mine – myne
he – hy him / his – hom / sy his – syne
she – sy her – haar hers – hare
you (singular) – jy your / you – jou your – joune

we – ons our / us – ons ours – ons s'n

they – hulle their – hulle theirs – hulle s'n
you (plural) – julle your / you (plural) – julle yours – julle s'n

you (formal) – u your / you (formal) – jou yours (fromal) – u s'n

it - dit it – dit

• Ek het 'n huis. Dit is my huis. Die huis is myne. Ek het dit vir my gekoop.
• Hy het 'n huis. Dit is sy huis. Die huis is syne. Hy het dit vir hom gekoop.
• Sy het 'n kar. Dir is haar kar. Die kar is hare. Sy het dit vir haar gekoop.
• Jy het 'n selfoon. Dit is jou selfoon. Die selfoon is joune. Jy het dit vir jou gekoop.
• Ons het 'n huis. Dit is ons huis. Die huis is ons s'n. Ons het dit vir ons gekoop.
• Hulle het 'n kar. Dit is hulle kar. Die kar is hulle s'n. Hulle het dit vir hulle gekoop.
• Julle het 'n rekenaar. Dit is julle rekenaar. Die rekenaar is julle s'n. Julle het dit vir
julle gekoop.
• U het 'n kar. Dit is u kar. Die kar is u s'n. U het dit vir u gekoop.

'n Voornaamwoord is 'n woord wat as plekhouer of plaasvervanger vir 'n selfstandige
naamwoord dien. In Afrikaans is daar verskillende voornaamwoorde.

Persoonlike voornaamwoord

Die persoonlike voornaamwoord staan in die plek van:

• Persoon of persone bv.
◦ Willie leer hard. Hy sal beslis slaag.
◦ Ek; jy; u; hy; sy; ons; julle; hulle; dit is dors.

• 'n Dier of diere:

◦ Die hond is in die huis. Jaag hom uit.
◦ Die perske is groen. Moenie hom eet nie.

Onpersoonlike voornaamwoord

Die onpersoonlike voornaamwoord kom gewoonlik by natuurlike verskynsels voor:

• Dit reën.
• Dit hael.
• Dit spook.

42
Kopiereg Voorbehou
Besitlike voornaamwoord

Die besitlike voornaamwoord dui besitting aan:

• Dit is my; jou; u; haar; sy fiets.
• Die fiets is myne; joune; hare; u s`n; syne;.

Betreklike voornaamwoord

'n Voornaamwoord wat 'n bysin tot die selfstandige naamwoord van die omvattende
saamgestelde sin betrek, word 'n betreklike voornaamwoord genoem. Hierdie tipe
voornaamwoord, as deel van 'n bysin, staan dus relatief (en met betrekking tot) die
selfstandige naamwoord in die hoofsin.

Voorbeelde:
• Die persoon vir wie dit gegee is.
• Die pen wat ek gebruik is duur.

Vraag: Wanneer word wie gebruik en wanneer word wat gebruik?

"Wat" is die mees gebruikte betreklike voornaamwoord in Afrikaans en dit word vir sowel
mense as diere en dinge gebruik, byvoorbeeld:
• Die man wat daar loop.
• Die hond wat daar loop.
• Die stoel wat daar staan.
• Die man wat hier was.

"Wie" verwys na mense en diere maar word in Afrikaans as betreklike voornaamwoord nooit
alleen gebruik nie. Dit is dus grammatikaal verkeerd om te sê:
• Die man wie hier was. (Verkeerde gebruik) wie is egter wel korrek indien voorsetsel
soos vir, van, aan, met, op en tot vooraf gebruik word, of wanneer dit voor die partikel
se gebruik word om besit aan te dui.
Korrekte voorbeelde:
• Die vrou wie se kind siek is.
• Die vrou vir wie die geskenk is.
• Die koning aan wie eer betuig word.
• Die kind met wie ek gepraat het.
• Die meisie op wie hy verlief is.

Sonder 'n voorsetsel is die vorm dus altyd wat, en in die geval van mense en diere, word wie
slegs tesame met 'n voorsetsel of die partikel "se" gebruik. In die gevalle waar wat saam met
'n voorsetsel of agtersetsel gebruik sou word, word nuwe betreklike voornaamwoorde geskep:

Byvoorbeeld:
• Die pen waarmee ek skryf is duur.
Die oorblywende betreklike voornaamwoorde is dan:
• wat + aan = waaraan.
• wat + by = waarby.
• wat + deur = waardeur.
• wat + in = waarin.
43
Kopiereg Voorbehou
 • wat + met = waarmee.
• wat + na + toe = waarnatoe.
• wat + onder = waaronder.
• wat + oor = waaroor.
• wat + op = waarop.
• wat + sonder = waarsonder.
• wat + uit = waaruit.
• wat + van = waarvan.
• wat + vir = waarvoor.

Vraende voornaamwoord

Die vraende voornaamwoord staan gewoonlik aan die begin van 'n sin:
• Wie het gekom?
• Wat het hy gesê?
• Watter kind het seergekry?
• Waaroor is jy dankbaar?
• Waarmee is jy klaar?

Onbepaalde voornaamwoord

Die onbepaalde voornaamwoord het nie betrekking op een persoon of saak nie:
• Iemand het dit gevat.
• Niemand het hulle huiswerk gedoen nie.

44
Kopiereg Voorbehou
BETREKLIKE VOORNAAMWOORDE (Relative Pronouns)

These pronouns act as conjunctions. They are all in group 3 and the verb is at the end.

• For people we say “who” (wie / wat) or “whose” (wie se).

• For inanimate objects, we say “what”, “that” or “which” (wat).
• As in English, we usually remove the subject, object or pronoun that is repeated in the
second sentence.

WHAT TO DO:
1. Underline the word (s) that are repeated. (usually the subject / object)
2. Cancel out the words in sentence 2 that are repeated.
3. Rewrite sentence 1 until the word that is repeated.
4. Insert the relative pronoun / clause.
5. Rewrite sentence 2 with the verb at the end (“wie” and “wat” are group 3
conjunctions)
6. If there is anything left of sentence 1, insert a comma and then write what is left.

The boy broke his leg. He usually wins the race. (who) – Remove “he”
The boy who usually wins the race, broke his leg.

Die seun het sy been gebreek. Hy wen gewoonlik die wedloop. (wat / wie) – Remove “hy”
Die seun wat gewoonlik die wedloop wen, het sy been gebreek.

Rules:

1. If we want to say WHO and there is no preposition in the second sentence, we

have to use “WAT”.
• My oom is die burgemeester. Hy is tagtig jaar oud.
My oom wat tagtig jaar oud is, is die burgemeester.

2. We can only use “wie” (who) if there is a preposition in the second sentence.
• Die man woon in Kaapstap. Ek skryf aan hom.
Die man aan wie ek skryf, woon in Kaapstad.

• Die kind het baie speelgoed. Ek speel met hom.

Die kind met wie ek speel, het baie speelgoed.

3. If we want to say THAT or WHICH for an animal or inanimate object, and there is
no preposition in the second sentence, we simply use “WAT”.

• Die perd sal die wedren wen. Hy is die vinnigste.

Die perd wat die vinnigste is, sal die wedren wen.

4. If we want to say WHOSE, we use “WIE SE”.

• Die seun gaan na die tandarts toe. Sy tand is seer.

45
Kopiereg Voorbehou
 Die seun wie se tand seer is, gaan na die tandarts toe.

5. If we want toe say WHOSE for an animal or an inanimate object, we

use ”WAARVAN DIE”.

• Die motor het gaan staan. Die motor se petrol was op.
Die motor waarvan die petrol op was, het gaan staan.

• Die perd het sy wedren verloor. Sy been was af.

Die perd waarvan die been af was, het sy wedren verloor.

6. We cannot use “wat” + a preposition when referring to an inanimate object.

• Die potlood is stomp. Ek skryf met die potlood.

Die potlood waarmee ek skryf, is stomp.

• Die stoel het 'n gebreekte poot. Die vrou sit op die stoel.
Die stoel waarop die vrou sit, het 'n gebreekte poot.

DIT + combination changes to DAAR + combination

In + dit = daarin
Van + dit = daarvan
Deur + dit = daardeur
Aan + dit = daaraan
By + dit = daarby
Uit + dit = daaruit
Oor + dit = daaroor
Na + dit + toe = daarnatoe

Die man staan (in + dit).

Die man staan daarin.

WAT + combination changes to WAAR + combination

In + wat = waarin
Van + wat = waarvan
Deur + wat = waardeur
Aan + wat = waaraan
By + wat = waarby
Uit + wat = waaruit
Oor + wat = waaroor
Na + wat + toe = waarnatoe

Die motor (in + wat) on ry is bruin.

Die motor waarin ons ry is bruin.

46
Kopiereg Voorbehou
EXEPTIONS

Met + wat = waarmee

Vir + wat = waarvoor
Met + dit = daarmee
Vir + dit = daarvoor

Die pen (met + wat) ek skryf is blou.

Die pen waarmee ek skryf is blou.

Remember to not repeat unnecessary information.

Ek klim uit die motor. Die motor is vuil. (uit + wat)

Die motor waaruit ek klim is vuil.
OF
Die motor is vuil waaruit ek klim.

Mense Diere / Dinge

Ek ken die meisie wat daar sit. Dit is 'n liedjie wat ek ken.
My meisie is iemand op wie jy kan Die CD waarop die liedjie is, is hier.
staatmaak.
Die danser na wie ek kyk, is uitstekend. Die musiek waarna ek luister, is goed.
Die aktrise met wie ek praat, is bekend. Die toestel waarmee sy werk, is nuut.
Die mense vir wie ons dans, geniet dit. Ek het die kaartjie waarvoor ek betaal het,
verloor.

Kies die korrekte woord tussen hakies.

1. Dans met (myne / my), skat.

2. Kan ek met (jy / jou) dans?
3. (My / Ek) en (my / ek) meisie bly in 'n huisie.
4. My hart is nou (hare / haar s'n).
5. Gee (sy / haar) 'n roos.

Antwoorde:

1. my
2. jou
3. Ek ; my
4. hare
5. haar

47
Kopiereg Voorbehou
Gee die regte voornaamwoord tussen hakies:

1. Het jy die taak op (jy) rekenaar?

2. Dit is (ek) CD – speler; die CD – speler is (ek).
3. Dit is my suster se klavier, die klavier is (sy).
4. Weet jy of hierdie kitaar (hy) is?
5. Ons het die kaartjies gekoop, die kaartjies is (ons).

Antwoorde:

1. jou
2. my; myne
3. hare
4. syne
5. ons s'n

Kies die regte woorde tussen hakies:

1. Die meisie (met wie / waarmee) ek dans, is in my klas.

2. Die dans (na wie/ waarna) ons gaan, is in die hoofsaal.
3. Die speler (wat / wie) so goed speel, kom uit die Kaap.
4. Die kitaar (waarop / op wie) hy speel, is baie duur.
5. Die danser (vir wie / waarvoor) ons hande klap, is uitstekend.

Antwoorde:

1. met wie
2. waarna
3. wat
4. waarop
5. vir wie

Verbind die sinne met betreklike voornaamwoorde:

Voorbeeld: Die liedtjie is 'n treffer. Ons luister na die liedtjie.

Die liedtjie waarna ons luister, is 'n treffer.

1. Die liedjie klink oulik. Die Kaapse Affodille speel die liedjie.
2. Die danser is wêreldberoemd. Ons kyk na die danser.
3. Hulle is mal oor die liedjie. Hulle luister na die liedjie.
4. Ek hou van die sanger. Hy sing hierdie liedjie.
5. Die musikant het 'n interessante lewe. Ons gesels met die musikant.

Antwoorde:

1. Die liedjie wat die Kaapse Affodille speel, klink baie oulik.
2. Die danser na wie ons kyk, is wêreldberoemd.
3. Hulle is mal oor die liedjie waarna hulle luister.
48
Kopiereg Voorbehou
 4. Ek hou van die sanger wat hierdie liedjie sing.
5. Die musikant met wie ons gesels, het 'n interessante lewe.

Kies vraagwoorde uit die blokkie om die sinne te voltooi:

Watter / Vir wie / Wie se / Waarvoor / Waarin

1. _____ balletskoene is dit?

2. _____ word die geld gebruik?
3. _____ gaan jy ondersteun?
4. _____ dans hulle?
5. _____ soort musiek gaan hulle speel?

Antwoorde:

1. Wie se
2. Waarvoor
3. Vir wie
4. Waarin / Waarvoor / Vir wie
5. Watter

49
Kopiereg Voorbehou
LYDENDE EN BEDRYWENDE VORM (Passive and Active voice)

Easy way to tell them apart:

Bedrywende vorm is when you are busy – you are active – ACTIVE voice.
Lydende vorm is when you are lazy – you are passive – PASSIVE voice.

The BEDRYWENDE VORM is with the normal STOMPI.

The LYDENDE VORM is where the Subject and the Object switch.

The girl kicks the ball.

The ball is kicked by the girl.

Die dogter skop die bal.

Die bal word deur die dogter geskop.

Firstly you need to establish the SUBJECT, VERB and OBJECT of the sentence.
The subject is the person / thing doing the action.
• Die kat...
• Vusi...
• Die baba...

The verb is the doing word. The action taking place.

• Die kat eet...
• Vusi sing...
• Die baba drink...

The object is the person / thing receiving the action.

• Die kat eet die kos.
• Vusi sing 'n lied.
• Die baba drink melk.

Secondly you will start your sentence with the OBJECT.

Thirdly you will use either WORD / IS / SAL.

• WORD is used for present tense.
• IS is used used for past tense.
• SAL is used for future tense.

Next you will add DEUR and the the SUBJECT

Next you will put your verb at the back of your sentence + “ge”

REMEMBER the pronouns change.

Present tense:

• Die kos word deur die kat geëet.

50
Kopiereg Voorbehou
 • 'n Lied word deur Vusi gesing.
• Melk word deur die baba gedrink.

Past tense:

• Die kos is deur die kat geëet.

• 'n Lied is deur Vusi gesing.
• Melk is deur die baba gedrink.

Future tense:

• Die kos sal deur die kat geëet word.

• “n Lied sal deur Vusi gesing word.
• Melk sal deur die baba gedrink word.

Pronouns change:

Sy skop die bal. Die bal word deur haar geskop.

Hy skop die bal. Die bal word deur hom geskop.
Ek skop die bal. Die bal word deur my geskop.

Wie Doen Wat

Onderwerp (subject) Werkwoord (verb) Voorwerp (object)
Die Cheethas hou 'n vergadering.

• Hierdie sin is in die bedrywende vorm. (This sentence is in the active voice)
• Om die sin in die lydende vorm te plaas word die onderwerp en voorwerp omgeruil. (To
change the sentence from active to passive, you have to switch the subject and object)

'n Vergadering word deur die Cheethas gehou.

As jy 'n sin in die lydende vorm moet skryf, ruil jy net die onderwerp en voorwerp om. (Only
switch the subject and object).

Tyd Bedrywende Vorm Lydende Vorm

Teenwoordige tyd (Present) Gerrie maak die deur toe. Die deur word deur Gerrie toe
gemaak.
Verlede tyd (Past) Gerrie het die deur Die deur is deur Gerrie
toegemaak. toegemaak.
Toekomende tyd (Future) Gerrie sal die deur toemaak. Die deur sal deur Gerrie
toegemaak word.

Weet jy wat die onderwerp, die voorwerp en die werkwoord (gesegde)?

• Onderwerp (subject) – dit is die persoon / ding wat die aksie doen. (the person / thing
51
Kopiereg Voorbehou
 that does the action)
• Voorwerp (object) – dit is die persoon / ding aan wie die aksie gedoen word. (the
person / thing on which the action is done)
• Werkwoord (verb) – dit is die aksie wat plaasvind (the action that takes place)

Korrekte woordvolgorde – Bedrywende vorm

S v1 T O M P v2 I
• S - Subject (onderwerp)
• v1 – verb 1 (werkwoord)
• T – Time (bywoord van tyd)
• O – Object (voorwerp)
• M – Manner (bywoord van wyse)
• P – Place (bywoord van plek)
• v2 – verb 2 (werkwoord 2)
• I – Infinitive (infinitief) – om te + werkwoord

Voorbeeld:
• Die jong seun (S) het (v1) nie lank gelede nie (T) de bal (O) hoog (M) in die klas (P)
geskop (v2) om die onderwyser kwaad te maak. (I)

• Die seun speel met die bal. (teenwoordige tyd – present tense)
• Die seun het met die bal gespeel. (verlede tyd – past tese)
• Die seun sal met die bal speel. (toekomende tyd – future tense)
▪ Die seun = onderwerp
▪ speel / het gespeel / sal speel = werkwoord (gesegde)
▪ die bal = voorwerp

Bedrywende vorm:
• Alhoewel jy 'n sin kan begin met die tyd, manier, plek, infinitief of die voorwerp (lydende
vorm), is die gewone manier Sv1TOMPv2I

• Die werkwoord is altyd in die tweede plek (v1).

Ek het nie my werk gedoen nie.
Die leerlinge sit dadelik regop.

BEHALWE as dit 'n vraagsin of 'n bevelsin is – dan is die werkwoord in die eerste plek.
Het jy nie jou werk gedoen nie?
Sit nou dadelik regop!

• In die verlede tyd is daar die volgende reël:

◦ ALLE werkwoorde wat begin met BE-, GE-, HER-, ER-, ONT-, en VER- kry die
werkwoord nie 'n “ge” nie.
Voorbeelde: begin; gesels; herken; erken; ontvang; verlaat.
◦ ONSKEIBARE werkwoorde kry gewoonlik ook nie die “ge-” in die verlede tyd nie.
Voorbeelde: voltooi; omhels; agtervolg
Uitsonderings: weerlig; waarborg; oordeel; raadpleeg; rangskik

52
Kopiereg Voorbehou
Rangskik die volgende sinne in die regte volgorde vir die bedrywende vorm:

1. het, saans, om goeie punte te behaal, in die koshuiskamers, die studente, hulle
leerwerk, aangepak, met mening
2. sal, onstuimig, die gevaarlike, see, blou, baie keer, pragtige, begin, word, kan
3. drie maande gelede, in die omgewing, hy, was, om mense te soek, reeds
4. eet, altyd, yskoue, die kinders, stout, roomys, in die klaskamers, om af te koel, warm
5. jong, wie se, meisie, die, hond, is, weg, baie, ontsteld, is
6. die tyd, toe, videospeletjies, ek, het, gespeel, van, het, vergeet, ek

Antwoorde:

1. Die studente het saans met mening in die koshuiskamers hulle leerwerk aangepak om
goeie punte te behaal.
2. Die gevaarlike, pragtige, blou see sal baie keer omstuimig kan begin word.
3. Hy was drie maande gelede reeds in die omgewing om mense te soek.
4. Die stout kinders eet altyd yskoue roomys in die warm klaskamers om af te koel.
5. Die jong meisie, wie se hond weg is, is baie ontsteld.
6. Ek het van die tyd vergeet toe ek videospeletjies gespeel het.

Korrekte vorm – Lydende vorm

O v1 T DEUR S M P v2 I
• O – Object (Voorwerp)
• v1 – verb 1 (werkwoord 1)
• T – Time (Bywoord van Tyd)
• DEUR
• S – Subject (Onderwerp)
• M – Manner (Bywoord van wyse)
• P – Place (Bywoord van plek)
• v2 – verb 2 (werkwoord 2)
• I – Infinitive (Infinitive)

Voorbeeld:
• My werk (O) word (v1) vandag (T) deur my (S) vinnig (M) in die klas (P) gedoen (v2)
om klaar te kry (I). (teenwoordige tyd – present tense)
• My werk (O) is (v1) vandag (T) deur my (S) vinnig (M) in die klas (P) gedoen (v2) om
klaar te kry (I). (verlede tyd – past tense)
• My werk (O) sal (v1) vandag (T) deur my (S) vinnig (M) in die klas (P) gedoen word
(v2) om klaar te kry (I). (toekomende tyd – future tense)

Lydende vorm:
• Jy moet begin met die voorwerp in die sin.
• Dan volg die regte werkwoord (afhangende van die tyd)
◦ Teenwoordige tyd – WORD
◦ Verlede tyd – IS
◦ Toekomende tyd – SAL
• Dan kom enige tyd – woorde, byvoorbeeld vandag, nou (WANNEER)
53
Kopiereg Voorbehou
 • Dan kom DEUR + Onderwerp
• Dan volg die manier waarop die aksie (verb) gedoen is, byvoorbeeld vinnig, stadig,
onnodig, lank (HOE)
• Dan kom die plek waar dit plaasgevind het. (WAAR)
• Dan kom die res van die werkwoord:
◦ Teenwoordige tyd – GEDOEN
◦ Verlede tyd – GEDOEN
◦ Toekomende tyd – GEDOEN WORD
• Dan, laaste, kom enige INFINITIEF.

S v1 T O M P v2 I verander dus na O v1 T deur S M P v2 I

Skryf die volgende sinne oor in die Lydende vorm:

1. Die seun sal die bal skop.

2. Die hond het die seun gebyt.
3. Sy stryk die rokke baie deeglik.
4. Ons sal die kos kook.
5. Kap die hout!
6. Die span tuiniers het die tuin baie mooi gemaak.

Antwoorde:

1. Die bal sal deur die seun geskop word.

2. Die seun is deur die hond gebyt.
3. Die rokke word baie deeglik deur haar gestryk.
4. Die kos sal deur ons gekook word.
5. Die hout moet gekap word.
6. Die tuin is baie mooi deur die span werkers gemaak.

Steps

Identify the Subject and the Object and swop them

Determine the tense of the sentence and write the appropriate words.
Identify Adverbs and write it between the “word” and “deur”, “is” and “deur”, “sal” and “deur”
Wite the past tense form of the verb at the end of the sentence.
Write the rest of the sentence.

Present Tense
Word + deur
Die man lees die boek
Die boek word deur die man gelees.

Past Tense
Is + deur
Die man het die boek gelees.
Die boek is deur die man gelees.

54
Kopiereg Voorbehou
Future Tense
Sal + deur + word at the end of the sentence
Die man sal die boek lees.
Die boek sal deur die man gelees word.

Wie
Deur is written before the question word “wie”
Wie lees die koerant?
Deur wie word die koerant gelees?

Question Words
Waar, Waarom, Wanneer, Hoekom, etc.
The question word is left at the beginning of the sentence and word and deur, is deur or sal
deur is written after it.

Waarom lag hulle?

Waarom word daar deur hulle gelag?

Questions
REMEMBER: All “normal questions” are made questions simply by starting with verb 1.
Eg. Die man het gister die koerant gekoop.
Het die man gister die koerant gekoop?
To write a question from active to passive follow the following steps.
Write the question as a normal statement sentence
Die man het gister die koerant gekoop.
Change the sentence from active to passive.
Die koerant is gister deur die man gekoop.
Change the sentence back into a question by putting verb 1 in the front
Is die koerant gister deur die man gekoop?

Die Lydende en Bedrywende vorm is maklik om te verstaan mits jy STOMPI ken.

Kom ons kyk hoe gebruik ons STOMPI om Lydende en Bedrywende vorm beter te verstaan.

Daar is 5 gedeeltes van Sv1TOMPv2I wat belangrik is vir Lydende en Bedrywende vorm:
Subject, Object, Time, Manner en Verb 1 + 2. DAAROM begin jy dadelik deur jou sin in
STOMPI te verdeel.

Die seun het gister sy rugbybal hard oor die pale geskop om te oefen.

Die seun (S) / het (v1) / gister (T) / sy rugbybal (O) / hard (M) / oor die pale (P) / geskop (v2) /
om te oefen (I).

55
Kopiereg Voorbehou
Bedrywende vorm:

• Die sin volg die Sv1TOMPv2I volgorde.

• Die subject (onderwerp) staan eerste.
Hoe lyk die struktuur van 'n Bedrywende sin?
Kom ons kyk na 3 tye om dit beter te verstaan.
Afrikaanse sinne word hoofsaaklik in drie tye opgedeel:
• Teenwoordige tyd (present)
• Verlede ted (past)
• Toekomende tyd (future)

Wanneer daar na die bedrywende sin gekyk word, is daar sekere eienskappe wat opgemerk
kan word, spesifiek as daar gekyk word na die werkwoorde.
• Die Verlede tyd en Toekomende tyd het TWEE werkwoorde. Die EERSTE
werkwoord (v1) is die Hulpwerkwoord, terwyl die TWEEDE werkwoord (v2) die
Hoofwerkwoord is.
• Daar is slegs EEN werkwoord in die Teenwoordige tyd. Die Hoofwerkwoord staan in
die posisie van v1. Daar is nie 'n v2 in die teenwoordige tyd nie.

Lydende vorm:

• Die vorm van STOMPI verander na Ov1TMdeurSPv2I

• Die (v1) en (v2) word vervang met die Lydende werkwoorde.
• Die (T) en (M) word tussen die (v1) en DEUR geplaas.
• MAAR: Wat is die Lydende werkwoorde:
◦ Teenwoordige tyd – word … deur ge –
◦ Verlede tyd – is … deur ge –
◦ Toekomende tyd – sal … deur... ge – word

Bedrywende vorm Lydende vorm

v1 v2 v1 v2
Teenwoordige tyd werkwoord X word .. deur … ge –
Verlede tyd het ge – is … deur … ge –
Toekomende tyd sal NIE ge – sal … deur … ge – … word

Stappe om 'n Lydende sin te ontleed:

1. Verdeel sin in Sv1TOMPv2I.

2. Onderstreep die werkwoorde.
3. Vervang met die Lydende werkwoorde.
4. Plaas TYD en WYSE tussen die Lydende werkwoord en DEUR.
5. Begin met die Object van STOMPI.

Die seun het gister sy rugbybal hard oor die pale geskop om te oefen.

56
Kopiereg Voorbehou
Stap 1: Die seun (S) / het (v1) / gister (T) / sy rugbybal (O) / hard (M) / oor die pale (P) /
geskop (v2) / om te oefen. (v2)

Stap 2: Die seun het gister sy rugbybal hard oor die pale geskop om te oefen (verlede tyd)

Stap 3: Die seun het (is … deur) gister sy rugbybal hard oor die pale geskop (ge –) om te
oefen

Stap 4: Die seun het gister sy rugbybal hard oor die pale geskop om te oefen. (Tyd – gister)
(Wyse – hard)

Stap 5: Die seun het gister sy rugbybal hard oor die pale geskop om te oefen.

Ov1TMdeurSPv2I

Sy rugbybal (O) is (v1) gister (T) hard (M) / DEUR / die seun (S) / oor die pale (P) / geskop
(v2) om te oefen (I).

Wat gebeur as daar spesiale hulpewrkwoorde in die sin is?

• Jy hanteer dit soos die toekomende tyd.
◦ wil / wou kan / kon moet / moes gaan

Toekomende tyd: moet … deur … ge – word

Kinders moet elke dag huiswerk doen.

Huiswerk moet elke dag deur die kinders gedoen word.

VOORNAAMWOORDE moet verander:

Verlede tyd: is … deur ge –

Hy het die eerste prys gewen.

Die eerste prys is deur hom gewen.

57
Kopiereg Voorbehou
BYWOORDE (Adverbs)

• Bywoorde gee meer inligting oor die werkwoord. (The adverb gives more information
about the verb)
• Die bywoord kan voor of na die werkwoord verskyn. (The adverb can either appear
before or after the verb)
• Bywoorde word in 3 groepe gedeel:
▪ Bywoord van tyd. (Adverb of time)
▪ Bywoord van plek. (Adverb of place)
▪ Bywoord van wyse. (Adverb of manner)
• Bywoorde sê vir jou wanneer, hoe en waar iets gebeur het.

• Bywoord van tyd (Adverb of time):

Hierdie woorde sê WANNEER iets gedoen word. (These words say WHEN something
is done)
• vandag / nou / tans / so pas / gister / môre / destyds / vroeër / vantevore /
onmiddelik / dadelik

• Bywoord van plek (Adverb of place):

Hierdie woorde sê WAAR iets gedoen word. (These words say WHERE something is
done)
▪ tuis / by die huis / nêrens / êrens / iewers / oral / buite / binne / ver / naby /
vorentoe / agtertoe

• Bywoord van wyse (Adverb of manner):

Hierdie woorde sê HOE iets gedoen word. (These way HOW something is done)
▪ moeilik / sukkelend / maklik / eenvoudig / vinnig / haastig / taamlik / redelik /
heeltemal / geheel en al / saggies / stilletjies

• Die volgorde van bywoorde in sinne:

Die volgorde waarin bywoorde gewoonlik in 'n sin geplaas word, is TYD, WYSE en
PLEK.
▪ Die gaste gaan môre (T) vinnig (M) huis toe (P).
▪ Die kos gisteraand (T) geheimsinnig (M) uit die koelkas (P) geneem.

• Bywoord van TYD voorbeelde:

vanmiddag (this afternoon) / vanaand (this evening) / vanmôre (this morning) / weekliks
(weekly) / maandeliks (monthly) / gister (yesterday) / bedags (by day) / vandag (today)
/ môre (tomorrow) / gisteraand (yesterday evening) / dikwels (frequently) / soms
(sometimes) / onlangs (recently) / onmiddelik (immediately) / dadelik (immediately) /
altyd (always) / eergister (two days back) / oormôre (day after tommorow) / smiddags
(in the afternoon)

• Bywoord van WYSE voorbeelde:

aanhoudend (continually) / heeltemal (completely) / bymekaar (together) / werklik
(really) / duidelik (clearly) / altyd (always) / tesame (together) / stilletjies (quietly) /
vreeslik (terribly) / vinnig (quickly) / gou (quickly) / speel-speel (playfully) / saggies
(softly) / streng (strictly) / gou-gou (quickly) / liefies (lovingly)
58
Kopiereg Voorbehou
Adverbs
Advers of time, manner en place are written between the “word” and “deur”, “is” and “deur”,
“sal” and “deur”

Time
Die man het gister die koerant gelees.
Die koerant is gister deur die man gelees.

Manner
Die man sal die koerant vinnig lees.
Die koerant sal vinnig deur die man gelees word.

Place
Die man lees die koerant in die bus.
Die koerant is in die bus deur die man gelees.

No Object
If there is no object in a sentence then “Daar” is used.

Die man lees.

Daar word deur die man gelees.

You may be asked to give one word for a phrase or a group of words:
in die oggend – soggens (in the morning) op die regte tyd – betyds (on time /
in die aand – saans (in the evening) punctually)
in die middag – smiddags (in the afternoon) oor 'n kort rukkie – binnekort (shortly / soon)
in die nag – snags (in the night) oor 'n rukkie – netnou (shortly / “just now”)
in die dag – bedags (in the day) al die tyd – altyd (always)
op geen tyd nie – nooit (never)
elke dag – daagliks (daily) sommige van die tyd – somtyds (sometimes)
elke week – weekliks (weekly) met die verloop van tyd – mettertyd (in the
elke maand – maandeliks (monthly) course of time)
elke jaar – jaarliks (yearly / annually)
in min woorde – kortliks (briefly)
by die huis – tuis (at home) baie keer – dikwels (often)
binne – binnekant (inside) nie baie keer nie – selde / min (perhaps)
buite – buitekant (outside) dit is seker – sekerlik (surely / definitely)

hierdie dag – vandag (today) baie lus daarvoor – graag (very keen / eager)
hierdie môre – vanmôre (this morning)
hierdie middag – vanmiddag (this afternoon) voor sonop – douvoordag (just before
hierdie aand – vanaand (this evening) sunrise)
hierdie jaar – vanjaar (this year) wanneer die son opkom – sonop (sunrise)
wanneer die son ondergaan –
op hierdie plek – hier (here) sonsondergang / sononder (sunset)
op daarde plek – daar (there) net voor dit donker word – skemering (dusk)
59
Kopiereg Voorbehou
na hierdie plek – hiernatoe / hierheen (to
here) 'n kort entjie daarvandaan – naby (near)
na daardie plek – daarnatoe / daarheen (to aan die einde – eindelik (eventually / at the
there) end)
op 'n spesifieke plek – iewers / nêrens
(somewhere) die vorige dag – gister (the previous day)
op geen plek – nêrens (nowhere) twee dae gelede – eergister (the day before
op elke plek – orals (everywhere) yesterday)
nou – dadelik / onmiddellik (immediately) die volgende dag – oormôre (tomorrow)

Gee die korrekte woord vir die omskrywing in hakies:

1. Ons het (twee dae gelede) na die plaas vertrek vir die vakansie.
2. My ouma en oupa rus (in die middag) in hul kamer.
3. Ons gaan (hierdie middag) na die winkels.
4. Sy het die die boek ('n kort entjie van) die sak gesien.
5. Hulle het (met die verloop van tyd) die reëls begin verstaan.

Antwoorde:
1. eergister
2. smiddags
3. vanmiddag
4. naby
5. mettertyd

60
Kopiereg Voorbehou
WOORDORDE (Word order – Sv1TOMPv2I)

who / what when? who / what how? where? to...

S verb 1 T O M P verb 2 I
Subject Time Object Manner Place Infinitive
Die seun skryf daagliks sy werk netjies in sy boek om goed te doen.
Die seun het daagliks sy werk netjies in sy boek geskryf om goed te doen.
Die seun sal daagliks sy werk netjies in sy boek skryf om goed te doen.
You my start with anything other than the object, provided that you put the verb next.
S Die seun skryf daagliks sy werk netjies in sy boek om goed te doen.
T Daagliks skryf die seun sy werk netjies in sy boek om goed te doen.
O Sy werk word daagliks netjies deur die seun in sy boek geskryf om goed te doen.
M Netjies skryf die seun daagliks sy werk in sy boek om goed te doen.
P In sy boek skryf die seun daagliks sy werk netjies om goed te doen.
I Om goed te doen skryf die seun daagliks sy werk netjies in sy boek.

Onderwerp ww Tyd Voorwerp Wyse Plek ww Infinitief,

voegwoord, ens.
Moeder sal môre appelkoos versigtig in die kombuis skil om konfyt te maak.
My pa werk elke dag baie hard op die plaas.
Die boer het elke week sy mielies met die wa mark toe geneem.
Ons gesin sal die vakansie met my op die plaas deurbring.
ouers
Die vrou moet drie weke in die hospitaal bly om behandel te
word.
Die man het elke dag hout met 'n byl in die woud gekap om 'n vuur te maak.
Die oom het Vrydag lekkers by die winkel gekoop om vir die kinders
te gee.
Die kind het vandag sy huiswerk baie in sy kamer gedoen omdat dit slordig is.
netjies
Fanie gaan dikwels sy vriend in die dorp besoek tewyl ma inkopies
doen.
Marie wil vandag konsert toe Gaan.
Julle moet oormôre die werk versigtig doen.
Die man sal binnekort sy seun per motor kus toe neem om lekker te
ontspan.
'n Mens kan groente maklik kry aangesien dit
somer is.
Die skape kom daagliks klompies- na die dam om water te drink.
klompies
Mnr. Smit wil nou-nou by 'n fulstasie stilhou om 'n kan olie te
koop.

61
Kopiereg Voorbehou
Skryf die sinne oor sodat elke woord op sy regte plek staan:

1. My tante (by haar huis, vandag, maak, mooi rokke).

2. Die boer (in die veld, saans, skiet, met sy geweer, duikers).
3. Die kind (elke dag, ry, skool toe, per bus).
4. Die vrou (elke naweek, lekker koekies, in die oond, bak).
5. Ek het (die rooi rok, gekoop, met my eie geld, by die winkel, in die hoofstraat).

Antwoorde:

1. My tante maak vandag mooi rokke by haar huis.

2. Die boer skiet saans duikers met sy geweer in die veld.
3. Die kind ry elke dag per bus skool toe.
4. Die vrou bak elke naweek lekker koekies in die oond.
5. Ek het die rooi rok met my eie geld by die winkel in die hoofstraat gekoop.

62
Kopiereg Voorbehou
BYVOEGLIKE NAAMWOORDE (Adjectives)

This is when describing words are either used before or after the nouns or noun-groups.

Die lelike hond.

Die hond wat lellik is.

Here are some rules as to how these AJECTIVES change.

REMEMBER: The changes happen to adjectives used BEFORE nouns.

An adjective tells you more about the noun.

These often the same pattern as Column B of TRAPPE VAN VERGELYKING,
but without the “r”.

This is when describing words are either used before or after the nouns or noun-groups.
Die lelike hond.
Die hond wat lelik is.

• Here are some rules as to how these AJECTIVES change.

• REMEMBER: The changes happen to adjectives used BEFORE nouns.

Short vowel followed by a single consonant – consonant doubles and add an “e”
Glad – gladde

Words that have a double vowel of the same kind - drop one of the vowels and add an “e”
Wreed – wrede

Words that has a long vowel and ends with a “g” – add “ ë ” except with twin “a’s.
Hoog – hoë
Laag – lae

Words that end with a double consonant of which the last one is “f” - the “f” falls away and add
a “we”
Half – halwe

Words that has a double vowel of the same kind and end on a single “f” - the “f” falls away
and add a “we”
Doof – dowe

Words that has a single vowel and end on a single “f” - the “f” falls away and add a “wwe”
Dof – dowwe

Words that end on “lik” and “ig”- add an “e”.

Lelik – lelike
Pragtig – pragtige

Words that end on “ing” or “ink” – drop the “ing” or “ink”

63
Kopiereg Voorbehou
Koning – konings

Words that ens on “ag” – the “g” falls away and you add an “e”
Vlag – vlae

Words that ens on “og” – the “g” falls away and you add an “ë”
Oorlog – oorloë

Words that ends with a double consonant – add “e”

Kerk - kerke

• Short vowel:
Die seep is glad. Die gladde seep.
Die dag is genotvol. Die genotvolle dag.

• Words ending on “lik”:

Die kos is smaaklik. Die smaaklike kos.
Die werk is moeilik. Die moeilike werk.

• Twin vowels:
Die man is wreed. Die wrede man.
Die vrou is spaarsaam. Die spaarsame vrou.

• Words ending on “ig”:

Die tuin is pragtig. Die pragtige tuin.
Die man is besig. Die besige man.

• Double consonants:
Die stoel is hard. Die harde stoel.
Die kind is fluks. Die flukse kind.

• Adjectives ending on “ing” in English:

Die water kook. Die kokende water. (boiling)
Die skip sink. Die sinkende skip. (sinking)
Die voëls sing. Die singende voëls. (singing)

• Short vowel + “f”:

Die kamer is muf. Die muwwe kamer.
Sy vel is grof. Sy growwe vel.

• Double consonants + “f”:

Die eier is half. Die halwe eier.
Die hande is skurf. Die skurwe hande.

• Short vowel + “g”:

Die kussing is sag. Die sagte kussing.
Die sakke is lig. Die ligte sakke.

64
Kopiereg Voorbehou
 • Long vowel + “g”:
Die berg is hoog. Die hoë berg.
Die stoel is laag. Die lae stoel.
Die kind is moeg. Die moeë kind.
Die trein is vroeg. Die vroeë trein.
Die glas is leeg. Die leë glas.

• Long vowel + “d”:

Die water is koud. Die koue water.
Die pad is breed. Die breë pad.
Die straat is wyd. Die wye straat.
Die man is oud. Die ou man.
Die bok is dood. Die dooie bok.
Die kind is goed. Die goeie kind.

• Colours never change:

Die rok is rooi. Die rooi rok.
Die sneeu is wit. Die wit sneeu.
Die skoene is swart. Die swart skoene.
Die ring is goud. Die goue ring. (exception)

• The following words don't change:

Die koffie is bitter. Die bitter koffie.
Die vegter is dapper. Die dapper vegter.
Die boek is dik. Die dik boek.
Die trein is laat. Die laat trein.
Die kos is lekker. Die lekker kos.
Die blomme is mooi. Die mooi blomme.
Die klere is skoon. Die skoon klere.
Die borde is vuil. Die vuil borde.
Die pasiënt is siek. Die siek pasiënt.
Die druiwe is suur. Die suur druiwe.
Die tas is swaar. Die swaar tas.
Die vrou is vet. Die vet vrou.
Die water is warm. Die warm water.

Byvoeglike naamwoord is ‘n “adjective”. Vertel meer van die selfstandige naamwoord.

Byvoeglike naamwoord het trappe van vergelyking en intensiewe vorm.

Die blom is mooi

Blom → selfstandige naamwoord (noun)
Mooi vertel ons meer van die blom, so mooi is die byvoeglike naamwoord.
Mooi het ook trappe van vergelyking: mooi; mooier; mooiste
POPMOOI (Intensiewe vorm)

Die gras is groen

Gras → selfstandige naamwoord
Groen vertel ons meer van die gras. Groen is die byvoeglike naamwoord.
65
Kopiereg Voorbehou
Groen; groener; groenste.
Het ook intensiewe vorm: Gras groen.

Describing words can be used in 4 different ways:

* 3 of the ways as Trappe van vergelyking (Degrees of comparison)

In the Stellende Vorm (Statement)
In the Vergrotende Vorm (Comparative)
In the Oortreffende Vorm (Most Extreme)

* And either before nouns (Attributief) or after nouns (Predikatief)

Die man wat lelik is, slaan die hond.
Die lelike man slaan die hond.

Gee die korrekte vorm van die woord tussen hakies:

1. My (lief) vriend het vir my 'n (pragtig) foto van 'n Knysna – loerie gestuur.
2. Daar lê 'n (dood) spreeu op die (droog) gras voor die agterdeur.
3. Ek sien 'n (snaaks) watervoël met 'n (breed) snawel by die dam.
4. In die (koud) nagte bly die voëls in hulle (snoesig), warm neste.
5. Op die (laag), (glad) muur sit twee pikswart kraaie.

Antwoorde:

1. liewe ; pragtige
2. dooie ; droë
3. snaakse ; breë
4. koue ; snoesige
5. lae ; gladde

66
Kopiereg Voorbehou
Voegwoorde (conjunctions)

Sodra voegwoorde gebruik word, verander die woordorde. (As soon as conjunctions is used,
the word order changes)
• Die sin VOOR die voegwoord bly dieselfde.
• Daar is 3 groepe voegwoorde.
• Elke groep het sy eie reël.

Group 1 Group 2 Group 3

There is no change in the This group is in the middle This group is at the end and
word order. and the verb in the second the verb of the second
sentence goes to the sentence goes to the end.
• Sentence 1 middle straight after the
• conjunction conjunction word. dat (that)
• sentence 2 omdat (because)
dan (then) totdat (until)
maar(but) daarna (then) voordat (before)
en (and) dus (therefore) nadat (after)
of (or) daarom (therefore) sodat (so that)
want (because) derhalwe (therefore) wat (who / what)
dog (but) nogtans (nevertheless) wie (who)
nietemin (nevertheless) terwyl (while)
Ons is moeg. Dit is laat. anders (otherwise) alhoewel (although)
(want) gevolglik (as a result of) toe (when)
Ons is moeg want dit is al (although) sodra (as soon as)
laat. toe (then) sedert (since)
tog (even so) aangesien (seeing that)
Ons is moeg. Dit is laat. (en) buitendien (besides) as (if)
Ons is moeg en dit is laat. bowendien (besides) of (if)
intussen (meanwhile) mits (on condition that /
verder (furthermore) provided)
tensy (unless)
Ek het hard probeer. Ek het indien (in case)
nie gewen nie. (tog)
Ek het hard probeer, tog het Ons is bly. Dit is vakansie.
ek nie gewen nie. (omdat)
Ons is bly omdat dit
Die man het die geld gesteel. vakansie is.
Hy het tronk toe gegaan.
(daarom) Ek moet gaan leer. Ek gaan
Die man het die geld goed doen in die toets.
gesteel, daarom het hy (sodat)
tronk toe gegaan. Ek moet gaan leer, sodat ek
goed in die toets doen.

67
Kopiereg Voorbehou
Groep 1
• Sv1TOMPv2I
• Daar is geen verandering aan die woordorde nie.

Verbind die sinne met die woord tussen hakies:

1. Cindy hou nie van skool nie. Sy reken dis vervelig. (want)
2. Ek ken hom goed. Hy is nie 'n goeie vriend van my nie. (dog)
3. Ek voel maar sleg. Ek gaan vandag in die bed bly. (en)
4. Ek wil graag saamgaan. Ek het nie geld om te betaal nie. (maar)

Antwoorde:

1. Cindy hou nie van skool nie, want sy reken dis vervelig.
2. Ek ken hom goed, dog hy is nie 'n goeie vriend van my nie.
3. Ek voel maar sleg en ek gaan vandag in die bed bly.
4. Ek wil saamgaan, maar ek het nie geld om te betaal nie.

Groep 2
• v1STOMPv2I
• By die tweede sin ruil die onderwerp en die werkwoord plekke.

Verbind die sinne met die woord tussen hakies:

1. Hy is siek. Hy bly by die huis. (dus)

2. Sy algemene kennis is swak. Hy vaar sleg in vasvra – wedstryde. (gevolglik)
3. Hy het 'n kwaai hoofpyn. Hy hoes ook baie. (buitendien)
4. Tommy hou van ysskaats. Hy is lomp. (al)
5. Tommy hou van ysskaats. Dis 'n gevaarlike spel. (tog)
6. Jy leer nie. Jy gaan jou graad druip. (dus)

Antwoorde:

1. Hy is siek,dus bly hy by die huis.

2. Sy algemene kennis is swak, gevolglik vaar hy sleg in vasvra – wedstryde.
3. Hy het 'n kwaai hoofpyn, buitendien hoes hy ook baie.
4. Tommy hou van yskaats, al is hy lomp.
5. Tommy hou van ysskaats, tog is dit 'n gevaarlike spel.
6. Jy leer nie, dus gaan jy jou graad druip.

Groep 3
• STOMPv1v2I
• By die tweede sin skuif die werkwoord na die einde van die sin.

68
Kopiereg Voorbehou
Groep 1
Neither of the sentences change.
E.g. Die man kyk t.v. Die vrou bak ‘n koek. (en)
Die man kyk t.v. en die vrou bak ‘n koek.

Remember to drop repeated subjects, verbs and objects from the first sentence.

Subject
Die man koop ‘n koerant. Die man lees die strokies eerste. (maar)
Die man koop die koerant maar lees die strokies eerste.

Object
Die man koop die koerant. Die vrou lees die koerant. (en)
Die man koop en die vrou lees die koerant.

Verb
Die man koop die koerant. Die vrou koop die koerant (en)
Die man en die vrou koop die koerant.

Groep 2
Write verb 1 directly after the conjunction word.
Write the rest of the sentence.
Eg. Die skolier is laat. Hy gaan in die moeilikheid wees. (derhalwe)
Die skolier is laat derhalwe gaan hy in die moeilkheid wees.

Groep 3
Write verb 1 directly after the conjunction word.
If however there is a Modal Verb (sal, sou, wil, wou, moet, moes, mag, mog and gaan), it has
to be written before the verb at the end of the sentence.
Write the rest of the sentence.
Eg. Hulle het die trein verpas. Hulle het verslaap (omdat)
Hulle het die trein verpas omdat hulle verslaap het.

If you have to start with a Conjunction (Present Tense)

Write the conjunction at the beginning of the sentence.
Determine verb 1 in both sentences
Write them in the middle separated by a comma.
Remember to drop the conjunction from the combined sentence – If there was one.
Write the rest of the sentences.
Eg. Die vrou ry daagliks daardie pad. Sy sien dieselfde boemelaar. (aangesien)
Aangesien die vrou daagliks dieselfde pad ry, sien sy dieselfde boemelaar.

If you have to start with a Conjunction (Past Tense)

Write the conjunction at the beginning of the sentence.
Write the sentences into the past
Determine verb 1 in both sentences
69
Kopiereg Voorbehou
Write them in the middle separated by a comma.
Remember to drop the conjunction from the combined sentence – If there was one.
Write the rest of the sentences.
Eg. Die vrou ry daagliks daardie pad. Sy sien dieselfde boemelaar. (Toe)
Toe die vrou daagliks dieselfde pad gery het, het sy dieselfde boemelaar gesien.

Verbind die sinne met die woord tussen hakies:

1. Hy bly by die huis. Hy is siek. (omdat)

2. Sy voel moeg. Die kwartaal het begin. (vandat)
3. Hy skaats goed. Hy is lomp. (alhoewel)
4. Hy het baie geld. Hy koop net wat hy sien. (omdat) BEGIN met Hy koop net...
5. Jy sal baie beter doen. Jy werk harder. (mits)
6. Jy gaan die jaar druip. Jy begin nou dadelik werk. (tensy)
7. My fiets het gebreek. Ek moes maar loop. (omdat) BEGIN met Ek moes maar...

Antwoorde:

1. Hy bly by die huis, omdat hy siek is.

2. Sy voel moeg, vandat die kwartaal begin het.
3. Hy skaats goed, alhoewel hy lomp is.
4. Hy koop net wat hy sien, omdat hy baie geld het.
5. Jy sal baie beter doen, mits jy harder werk.
6. Jy gaan die jaar druip, tensy jy nou dadelik begin werk.
7. Ek moes maar loop, omdat my fiets gebreek het.

Voegwoord “Dan, Nou” (Group 2) – When it is in the middle of the sentence

The voegwoorde changes to “toe”
Change the sentence to past tense.
Write verb 1 after the voegwoord.

e.g. Hy doen sy huiswerk, dan speel hy.

Hy het sy huiswerk gedoen. Hy het gespeel. Toe
Hy het sy huiswerk gedoen toe het hy gespeel.

Voegwoord “As, Wanneer” (Group 3) – When it is in the middle of the sentence

The voegwoorde changes to “toe”
Change the sentence to past tense.
Write verb 1 at the end of the sentence.

e.g. Hy doen sy huiswerk, as hy dit verstaan.

Hy het sy huiswerk gedoen. Hy het dit verstaan. Toe
Hy het sy huiswerk gedoen toe hy dit verstaan het.

Voegwoord “As, Wanneer” – When it is at the beginning

The voegwoorde changes to “toe”
5 Steps
70
Kopiereg Voorbehou
Write the sentences STOMPI ( if necessary)
Change the sentence to past tense.
Identify VERB 1.
Write in the middle.
Write the rest of the sentences.

e.g. EXAMPLE 1
Wanneer ek moeg is, gaan ek bed toe.
Ek was moeg. Ek het bed toe geegaan. Toe
Toe ek moeg was, het ek bed toe gegaan.

EXAMPLE 2
Hy lees die boek omdat hy die vrae moet doen.
STEP 1
Hy lees die boek. Hy moet die vrae doen.
STEP 2
Hy het die boek gelees. Hy moes die vrae doen.
STEP 3
Hy het die boek gelees. Hy moes die vrae doen.
STEP 4
het, moes
STEP 5
Toe hy die boek gelees het, moes hy die vrae doen.

71
Kopiereg Voorbehou
DIREKTE EN INDIREKTE REDE (Direct and Indirect Speech)

Rules:

• After an ordinary direct into indirect sentence we use the conjunction “dat”
(that), which is in group 3, and the verb in the second sentence therefore goes to
the end.
The pronouns will change so that the sentence makes more sense. Think which
pronoun you would have used in English, and use the same one in Afrikaans.
▪ him – hom ; he – hy ; se – sy ; we – ons
Marie sê: “Ek hou van skool.”
Marie sê dat sy van skool hou.

• After a question we use the conjunction “of” (if), which is in group 3, and the
verb in the second sentence therefore goes to the end.
Jannie vra: “Mak ek 'n koeldrank kry?”
Jannie vra of hy 'n koeldrank mag kry.

• If the first word of the question is already a question word, then this word
remains as the conjunction and the verb of the second sentence goes to the end.
Die man vra: “Wanneer vertrek die trein?”
Die man vra wanneer die trein vertrek.

• If the sentence is a command either of the following two ways may be used to
rewrite the sentence from direct to indirect speech. “beveel” would also be used
as the conjunction word and the verb goes to the end.
Die onderwyser beveel: “Kinders, doen julle huiswerk!”
▪ Die onderwyser beveel die kinders om hulle huiswerk te doen.
▪ Die onderwyser beveel dat die kinders hulle huiswerk moet doen.

• If the introductory verb is in the past tense (het gesê / het gevra), then the verb in
the second sentence must be put in the past tense and all adverbs of time and
place must change, so that the sentence keeps the same meaning.
Die rugbyspeler het gesê: “Ons het die wedstryd vandag gewen.”
▪ Die rugbyspeler het gesê dat hulle daardie dag die wedstryd gewen het.
Moeder het gesê: “Hierdie gemors moet voor môre opgetel word.
▪ Die moeder het gesê dat daardie gemors voor die volgende dag opgetel moes
word.

List of some of the words that change when we use indirect speech:

hier – daar (here – there)

hiernatoe – daarnatoe (to here – to there)
hierdie – daardie (this – that)
nou / dan – toe (now – then)
vandag – daardie dag (today – that day)
vanjaar – daardie jaar (this year – that year)

72
Kopiereg Voorbehou
gister – die vorige dag (yesterday – the previous day)
gistermiddag – die vorige middag (yesterday afternoon – the previous afternoon)
gisteraand – die vorige aand (yesterday evening – the previous evening)
eergister – twee dae gelede (the day before yesterday – two days ago)
môre – die volgende dag (tomorrow – the following day)
môre middag – die volgende middag (tomorrow afternoon – the following afternoon)
môre aand – die volgende aand (tomorrow evening – the following evening)
oormôre – oor twee dae (the day after tomorrow – in two days time)

• Exclamatory words such as Eina!, Sjoe!, Liewe land!, Hoera!, Jippie!, etc. may
only be used in Direct Speech. In Indirect Speech the emotion must still be
expressed, and we do so by describing it.
“Eina, ek het my toon gestamp!” het die meisie geskreeu.
▪ Die meisie het van pyn geskreeu dat sy haar toon gestamp het.
Die karptein het geskreeu: “Hoera, ons het die wedstryd gewen!”
▪ Die kaptein het met blydskap geskreeu dat hulle die wedstryd gewen het.

Verandering van
voornaamwoorde in Indirekte
Rede:
• ek – hy / sy
• jy – hy / sy
• ons – hulle
• julle – hulle
• myne – syne /hare
• joune – syne / hare
• ons s'n – hulle s'n
• julle sn – hulle s'n

Reëls – Indirekte rede:

• Geen (“...”) aanhalingstekens
• Geen (:) dubbelpunt
• woordorde verander na “dat”
• voornaamwoorde verander
• bevel gebruik MOET
• vrae gebruik OF

73
Kopiereg Voorbehou
ONTHOU:

1. Daar is GEEN aanhalingstekens (inverted commas) (“...”) of dubbelpunt (colon) ( : )

in die indirekte rede nie.
2. Moenie die tyd van die sin verander nie. As die sin in die verlede tyd is, hou dit in die
verlede tyd. (Do not change the time. If the sentence is in the past tense, keep it in the
past tense)
3. Verander die woordorde na “dat” - werkwoord na die einde van die sin. (Change the
word order after “dat” - verb to the end of the sentence)
4. Verander sekere woorde. (Change some words)
5. Gebruik MOET vir bevele (use MOET with commands)
6. Gebruik OF vir vrae (use OF with questions)

Skryf die volgende sinne oor in die Indirekte rede:

1. San sê: “Ek moet die gids raadpleeg.”

2. Anna belowe: “Ek sal Kurt help.”
3. Koos vra: “Mag ek in die sitkamer rook?”
4. Ansie wil weet: “Eet Hans vis?”
5. “Kan ek dorp toe gaan?” vra die kind.
6. Die seun vra: “Hoelaat is dit?”
7. Ma sê: “Ek koop die brood.”
8. Die man skree: “Keer daardie skelm!”
9. Jan sê: “Gert skop die bal.”
10. Pa beveel: “Doen jou werk!”

Antwoorde:

1. Sannie sê dat sy die gids moet raadpleeg.

2. Anna belowe dat sy Kurt sal help.
3. Koos vra of hy in die sitkamer mag rook.
4. Ansie wil weet of Hans vis eet.
5. Die kind vra of hy dorp toe kan gaan.
6. Die seun vra hoelaat dit is.
7. Ma sê dat sy die brood koop.
8. Die man skree dat hulle die skelm moet keer.
9. Jan sê aan Gert dat hy die bal moet skop.
10. Pa beveel jou om jou werk te doen.

74
Kopiereg Voorbehou
TRAPPE VAN VERGELYKING (Degrees of Comparisons)

• Column A is the Passive Form (Stellende trap) and describes something as it is.
• Column B is the Comparative Form (Vergrotende trap) and describes two people or
things.
• Column C is the Superlative Form (Oortreffende trap) and describes more than two
people or things.

The main change occurs in column B because we are adding an “er”, which often affects the
vowel.
Column C is simply Column A + “ste”.

Stellende trap Vergrotende trap Oortreffende trap

• Short vowel : at “vergrotende trap” the consonant doubles + “er”

dik dikker dikste

dun dunner dunste
vet vetter vetste
mak makker makste
los losser losste
fris frisser frisste
mak makker makste

• Short vowel + g : at “vergrotende trap” only add “ter”

lig ligter ligste

sag sagter sagste
sleg slegter slegste
vas vaster vasste

• Twin vowels : at “vergrotende trap” remove one vowel and add “er”

skoon skoner skoonste

laat later laatste
geel geler geelste
wreed wreder wreedste
groot groter grootste
boos boser boosste

• Double consonants / vowel : at “vergrotende trap” only add “er”

vuil vuiler vuilste

koel koeler koelste
hard harder hardste
75
Kopiereg Voorbehou
warm warmer warmste
bly blyer blyste
bang banger bangste
mooi mooier mooiste

• Long vowel + “g” : at “vergrotende trap” remove “g” and add “ër” / “er”

hoog hoër hoogste

laag laer laagste
leeg leër leegste
droog droeër droogste
moeg moeër moegste
vroeg vroeër vroegste

• Words ending on “r” : at “vergrotende trap” add “der”

ver verder verste

duur duurder duurste
lekker lekkerder lekkerste
dapper dapperder dapperste
donker donkerder donkerste
helder helderder helderste
lekker lekkerder lekkerste
maer maerder maerste
bitter bitterder bitterste
duur duurder duurste

• Long vowel + ending on “d” : at “vergrotende trap” remove “d” and add “ër” / er

wyd wyer wydste

koud kouer koudste
breed breër breedste
oud ouer oudste

• Words ending on “lik” : at “vergrotende trap” only add “er”

maklik makliker maklikste

lieflik liefliker lieflikste
moeilik moeiliker moeilikste
oulik ouliker oulikste
heerlik heerliker heerlikste
lelik leliker lelikste

76
Kopiereg Voorbehou
 • Words ending on “s” : at “vergrotende trap” only add “ser” / “er”

los losser losste

boos boser boosste
fluks flukser fluksste
fris frisser frisste
snaaks snaakser snaaksste
trots trotser trotsste
vars varser varsste

• Words ending on “ig” : at “vergrotende trap” only add “er”

vinnig vinniger vinnigste

besig besiger besigste
stadig stadiger stadigste
lewendig lewendiger lewendigste
gelukkig gelukkiger gelukkigste

• Words ending on a long vowel : at “vergrotende trap” only add “er”

blou blouer blouste

mooi mooier mooiste
kwaai kwaaier kwaaiste
lui luier luiste

• Words with a short vowel and ending on “f” : at “vergrotende trap” remove “f”
and add “wwer”

grof growwer grofste

laf lawwer lafste
muf muwwer mufste
dof dowwer dofste

• Words with a long vowel / consonant and ending on “f” : at “vergrotende trap”
remove “f” and add “wer”

lief liewer liefste

doof dower doofste
styf sywer styfste
skurf skurwer skurfste
skeef skewer skeefste
gaaf gawer gaafste

77
Kopiereg Voorbehou
 • Words ending on “u” : at “vergrotende trap” only add “wer”; at “oortreffende
trap” only add “uste”

slu sluwer sluuste

ru ruwer ruuste

• Words ending on “de” / “e” : at “vergrotende trap” only add “meer” ; at

“oortreffende trap” only add “mees”

tevrede meer tevrede mees tevrede

opgewonde meer opgewonde mees opgewonde
beskeie meer beskeie mees beskeie
verleë meer verleë mees verleë

• Exceptions

baie meer die meeste

bietjie minder die minste
dikwels meermale die meeste
goed beter beste
jonk jonger jonkste
lank langer lankste
nuut nuwer nuutste
selde minder minste
naby nader naasste

Stellende – Statement
Vergrotende – Comparative – accompanied by AS – in most cases “er” is added.
Oortreffende – Most extreme – accompanied DIE – in most cases “ste” is added.

Words that has a single vowel followed by a single consonant.

Vergrotende Trap – The consonant doubles and you add “er”
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Krom Krommer Kromste

Words that ends on “r”

Vergrotende Trap – Add “der”
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Maer Maerder Maerste

Words that has a single vowel followed by a “g”

Vergrotende Trap – Add “ter”
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Sag Sagter Sagste
78
Kopiereg Voorbehou
Words that has a double vowel followed by a “g”
Vergrotende Trap – The “g” falls away and the last letter of the double vowel gets a
“deelteken” ¨
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Vroeg Vroeër Vroegste

Words that has a double syllable followed by a “g”

Vergrotende Trap – Only add “er” to the Stellende Word.
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Welig Weliger Weligste

Words that has a single vowel followed by “f”

Vergrotende Trap – The “f” falls away and is replaced by a double “w”
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Dof Dowwer Dofste

Words that has a double vowel followed by a single “f”

Vergrotende Trap – The “f” falls away and is replaced by a “w”
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word
Doof Dower Dofste

Words that end on a “d”

Vergrotende Trap – The “d” falls away and an “er” is added.
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word.
Wyd Wyer Wydste

Words that end has a vowel followed by a single consonant and then end on a “d”
Vergrotende Trap – “er” is added to the Stellende Word.
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word.
Wyd Wyer Wydste

Adjectives that ends an a “s”

Vergrotende Trap – The “s” doubles if a single vowel is present or not if there is more than
one vowel or syllabus and an “er” is added.
Oortreffende Trap – Only add “ste” to the Stellende Word.
Fluks Flukser Fluksste
Los Losser Losste

Words that end on an “e”

Vergrotende Trap – Gets “meer”
Oortreffende Trap – Gets “mees”
Tevrede Meer tevrede Mees Tevrede

79
Kopiereg Voorbehou
Gee die regte vorm van die volgende woorde tussen hakies:

1. 'n Huis is (groot) as 'n woonstel, maar 'n hotel is die (groot) van die drie.
2. Willem ken sy werk (goed) as Joy, maar Elsa ken haar die (goed).
3. Dit is die (interessant) storie wat ek nog ooit gelees het.
4. Die boom is (hoog) as die huis.
5. Dis vanjaar (droog) as verlede jaar.
6. Ek is (tevrede) met hierdie motor as met my ou motor,
7. Ek hou die (baie) van sokker.
8. Elizabeth speel (goed) viool as ek.
9. John is die (snaaks) kind in die klas.

Antwoorde:

1. groter; grootste
2. beter; beste
3. interessantste
4. hoër
5. droër
6. meer tevrede
7. meeste
8. beter
9. snaaksste

Gee die trappe van vergelyking van die volgende woorde:

1. ryk
2. breed
3. maklik
4. goed
5. nou
6. goedkoop
7. lelik
8. siek

Antwoorde:

1. ryk; ryker; rykste

2. breed; breër; breedste
3. maklik; makliker; maklikste
4. goed; beter; beste
5. nou; nouer; nouste
6. goedkoop; goedkoper; goedkoopste
7. lelik; leliker; lelikste
8. siek; sieker; siekste

80
Kopiereg Voorbehou
TELWOORDE (Counting)

Ons kry TWEE groepe telwoorde. Hooftelwoorde en Rangtelwoorde wat ook dan in twee
groepe gedeel word. (We get two groups of counting words)

• Hooftelwoorde (They indicate an amount)

Hulle word verdeel tussen: Bepaalde Hooftelwoorde en Onbepaalde Hootelwoorde.

◦ Bepaalde hooftelwoorde: sê vir ons presies hoeveel.(EXACT amount)

Daar is vyf appels. (There are five apples)
Daar is vier lemoene. (There are four oranges)

◦ Onbepaalde hooftelwoorde: sê nie presies hoeveel nie (indefinite amounts)

Daar is baie appels. (There are many apples)
Daar is min lemoene. (There are few oranges)

• Rangtelwoorde (Indicate a place / position)

Hulle word verdeel tussen: Belpaalde Rangtelwoorde en Onbepaalde Rangtelwoorde:

◦ Bepaalde Rangtelwoorde: sê vir ons die presiese volgorde / plek (DEFINITE

position)
Hy is die tweede kind. (He is the second child)
Neem die eerste links. (Take the first left)

◦ Onbepaalde Rangtelwoorde: sê nie presiese volgorde / plek nie (indefinite

position)
Hy is die middelste een in die groep. (He is the middle one in the group)
Dit is die soveeste keer dat hy wen. (It is the umpteenth time he has won)

Rangtelwoorde ALWAYS end on -de / -ste.

TIP:
With “Hooftelwoord” you ask the question HOEVEEL?
With “Rangtelwoord” you ask the question HOEVEELSTE?

You will have to know you to write out numbers in Afrikaans:

1 – een 100 – honderd / eenhonderd

2 – twee 200 – tweehonerd
3 – drie 300 – driehonderd
4 – vier 400 – vierhonderd
5 – vyf 500 – vyfhonderd
6 – ses 600 – seshonderd
7 – sewe 700 – sewehonderd
8 – agt 800 – agthonderd
9 – nege 900 – negehonderd
10 – tien 1000 – duisend / eenduisend
11 – elf 1 000 000 – 'n miljoen
81
Kopiereg Voorbehou
12 – twaalf 1000 jaar – 'n millenium
13 – dertien 100 jaar – 'n eeu
14 – veertien 10 jaar – 'n dekade
15 – vyftien 12 maande – 'n jaar
16 – sestien 30 / 31 dae – 'n maand
17 – sewentien 7 dae – 'n week
18 – agtien 1'e – eerste
19 – negentien 2'e – tweede
20 – twintig 3'e – derde
21 – een-en-twintig 4'e – vierde
22 – twee-en-twintig 5'e – vyfde
23 – drie-en-twintig 6'e – sesde
24 – vier-en-twintig 7'e – sewende
25 – vyf-en-twintig 8'e – agtste
26 – ses-en-twintig 9'e – negende
27 – sewe-en-twintig 10'e – tiende
28 – agt-en-twintig 11'e – elfde
29 – nege-en-twintig 12'e – twaalfde
30 – dertig 13'e – dertiende

Skryf die getalle uit en vul die ontbrekende woorde in:

1. Daar is (12) _____ maande in 'n jaar.

2. Daar is (7) _____ dae in 'n week.
3. Daar is (365) _____ dae in 'n jaar.
4. Mei is die (5'e) _____ maand in 'n jaar.
5. Januarie is die (1'e) _____ maand van die jaar, en Desember is die _____ maand van
die jaar.
6. Oktober is die (10'e) _____ maand van die jaar.
7. Daar is (60) _____ sekondes in 'n ______.
8. Daar is (24) _____ uur in 'n dag.
9. 'n (1000) _____ jaar is 'n ______.
10. 'n (100) _____ jaar is 'n ______.
11. (10) ______ jaar is 'n ______.

Antwoorde:

1. twaalf
2. sewe
3. driehonderd-vyf-en-sestig
4. vyfde
5. eerste ; laaste
6. tiende
7. sestig ; minuut
8. vier-en-twintig
9. miljoen ; millenium
10. honderd ; eeu
11. tien ; dekade
82
Kopiereg Voorbehou
Let op die volgende:
• Sy het tien jaar in Pretoria gewoon. – Ons het jare daar gewoon.
• Ons moes drie ure vir die dokter wag. – Hulle het vir ure vir die dokter gewag.
• Hulle baba is nou ses maande oud.
• Die vakansie was net drie weke lank.
• Die bus was twintig minute laat.
• Die bejaarde vrou was tagtig jaar oud.

83
Kopiereg Voorbehou
VOORSETSELS (Prepositions)

These are the small words that are often used incorrectly, especially when used idiomatically.
A “voorsetsel” often goes with a certain verb: praat goes with met.
You will need to revise “voorsetsels” as often as possible, as one gets a feeling for them with
time and practice.

Some general rules:

exact time – om approximate time – teen on – aan
on top – op te voet and te perd any vehicle – per

Hy ry per motor MAAR Hy ry met die motor.

AAN BO
aan die brand slaan – catch alight bo die ouderdom van – above the age of
aan die einde – at the end bo my vuurmaakplek – above my ability
aan die kant maak – tidy up verkies tee bo koffie – prefer tea above coffee
aan die slaap raak – fall asleep vileg bo – fly above
behoort aan – belongs to IN
dink aan – think of
gee aan – give to belangstel in – takes interest in
gebrek aan – shortage of glo in – believe in (religion)
glo aan – believe in (*ghosts) in hegtenis neem – takes into custody
hand aan hand – hand in hand in kennis stel – inform
hang aan – hangs on (*picture) in 'n stadium – at a stage
klop aan – knocks on in plaas van – instead of
leen aan – suffers from skink in – pour into
neem deel aan – participate in spring in – jump into
ruik aan – sniffs at val in – fall into
sit aan die tafel – sit at the table woon in – live in
skakel aan – switch on LANGS
skryf aan – write to
skuldig aan – guilty of die man staan langs die vrou – next to
studeer aan – study at TER
verloof aan – engaged to die beste ter wêreld – the best in the world
versloof aan – addicted to
NA MET
aard na – take after behep wees met – be obsessed with
harloop / reis / loop na – run / journey / walk doen met – doing with
to getroud met – married to
kyk na – look at gooi met – throw (him) with
luister na – listen to met behulp van – with the help of
na skool – after school met dagbreek – at dawn
sien uit na – look forward to met opset – on purpose
smaak na – tastes like met vakansie – on holiday
soek na – look for praat met – talk to

84
Kopiereg Voorbehou
verlang na – long for tevrede met – satisfied with
vertrek na – depart for trou met – marry
ONDER vermenigvuldig sewe met sewe – multiply
verskil met iemand – differ with someone
onder die tafel – under the table
verdeel dit onder hulle – divide amongst
AGTER TEN
agter die muur – behind ten minste – at least
loop agter iemand – behind ten spyte van – in spite of
BY PER
aankom by – arrive at per ongeluk – by accident
bly by – live / study with per geluk – by change
koop by – buy at per pos – by post
kuier by – visit at per telefoon – by telephone
ontmoet by – meet at per trein, motor – by train, car (all vehicles)
OM VIR
aansoek doen om – apply for bang vir – scared of
om die hoek – around the corner kwaad vir – angry with
om en by – more or less lief vir – love / fond of
om hierdie rede – for this reason moeg vir – tired of
om hulp roep – call for help pasop vir – watch out for
om tienuur – at 10 o' clock skrik vir – get a fright from
vra om hulp – ask for help sorg vir – look after
stap vir stap – step by step
OOR OP
baklei oor – fight over jaloers op – jealous of
dink oor – think about jy woon op 'n dorp – you live in a town
kla oor – complain about op die ou end – in the end
klim / gooi / spring oor – climb / throw / op prys stel – appreciate
jump over pas dit op – look after it
kwart oor – quarter past sit op – sit on
lag oor – laugh about trots op – proud of
oor 'n week / week – in an hour / week's verlief op – in love with
time wag op (iets) – wait for
praat oor – talk about op skool – at school
stry oor – argue about
TEEN UIT
beskerm teen – guard against bestaan uit – consists of
'n middel teen – a remedy against klim uit – climb out
staan teen – stands against trek uit – undress
teen middernag – towards midnight TOT
teen my sin – against my will
teen R10 per kilogram – at R10 per kilo tot my verbasing – to my surprise
wag tot – wait until

85
Kopiereg Voorbehou
 VOOR VAN
kwart voor – quarter to in plaas van – instead of
voor die skool – in front of the school van die begin af – from the beginning
voor skool – before school van môre af – from tomorrow
van plan om te – intend / planning to

bly oor – pleased about gooi oor – to throw over luister na – listen to
verkies bo – prefer bots teen – crashed against ontmoet by – meet at
kruip deur – creep through oor – over / past tevrede met – satsified with
van – from onder – under by – at
kla oor – complain about glo in – believe in na – for
besluit om – decide to sit onder – sit under trots op – proud of
hou van – to like belowe om – promise to soek na – look for
langs – next to Op – on skryf aan – write to
lees uit – read from Op – of bang vir – afraid of
om – around speel met – play with met – with
uit – out kuier by – visit in – in
behoort aan – belongs to jaloers op – jealous of kwaad vir – cross with

Vul die ontbrekende voorsetsel in:

1. My vriend ontmoet my _____ die lughawe.

2. Die seun kuier elke naweek _____ sy ouma.
3. Die vrou skryf 'n brief _____ haar dogter.
4. Die pen behoort _____ die leerling.
5. Die seuntjie is baie bang _____ slange.
6. Die onderwyser is baie kwaad _____ die leerlinge.
7. Daardie meisie is jaloers _____ haar suster.
8. Pa is baie trots _____ sy slim kind.
9. Baie meisies speel _____ poppe.
10. My ma is tevrede is tevrede _____ my werk.
11. Die mense luister _____ die musiek.
12. Die seuntjie soek _____ sy jas.
13. Die man is trots _____ sy hond omdat hy die dief vasgekeer het.
14. Die kinders verlang _____ hul moeder wat _____ die hospitaal is.
15. Kom ons ontmoet vanmiddag _____ die restaurant _____ die hoek.
16. Bets is jaloers _____ Ansie omdat sy ook verlief is _____ Piet.
17. Die klein dogtertjie is ingename _____ die pop wat haar ma gekoop het.
18. Die seun is bang _____ die dokter.
19. Die meisie soek _____ haar ring wat sy verloor het.
20. Hulle reis _____ die wêreld om ander lande te sien.

86
Kopiereg Voorbehou
Antwoorde:

1. by
2. by
3. aan
4. aan
5. vir
6. vir
7. op
8. op
9. met
10. met
11. na
12. na
13. op
14. na ; in
15. by ; op
16. op ; op
17. met
18. vir
19. na
20. om / oor

87
Kopiereg Voorbehou
WERKWOORDE (Verbs)

The verb is the doing word in the sentence.

Dit druk handeling uit: Die meisie lees 'n boek. (It indicates an action)
Dit druk 'n toestand uit: Hulle lyk nie eers kwaad nie.(It indicates a condition)
Dit dui tyd aan: Die seun het entoesiasties oor hengel gepraat. (It indicates time)

• Soorte werkwoorde:

◦ Selfstandige werkwoorde:
Dit staan alleen as die werkwoord van 'n sin of 'n bysin en dra volledig betekenis
oor:
Die tiener lees 'n boek.
They stand alone as the verb in a sentence and carries full meaning.

▪ Oorganklike werkwoorde:
met 'n voorwerp in die sin = Hy eet pap. Sy kweek groente.

▪ Onoorganklike werkwoorde:
sonder 'n voorwerp in die sin = Hy eet lekker. Sy stap graag.

◦ Koppelwerkwoorde:
Koppel die onderwerp aan 'n eienskap. Koppel met die selfstandige naamwoord of
die byvoeglike naamwoord.
• Hy word 'n onderwyser. (selfstandige naamwoord)
• Sy is skatryk. (byvoeglike naamwoord)

Dit staan ook alleen as die werkwoord in 'n sin, maar kan nie volledige betekenis
oordra nie. Dit moet saam met 'n naamwoord (selfstandige naamwoord ;
voornaamwoord ; byvoeglike naamwoord) gebruik word om volle betekenis oor te dra.
• Die tiener lyk baie vrolik vandag.
• Ons was gister by die see.

` These are words that also stand as the verb in the sentence, but they can not stand on
their own. They need to be combined with a noun ; pronoun ; adjective)
Die volgende woorde word gebruik as koppelwerkwoorde:
is ; was ; word ; lyk ; blyk ; skyn ; heet ; voorkom
Sommige koppelwerkwoorde kan ook as selfstandige werkwoorde optree:
• Die ligte skyn op die dansende dansers. (shine)
• Hoe kan jy voorkom dat tieners dwelms gebruik? (prevent)
• Die seun was motors om sakgeld te verdien. (wash)

◦ Medewerkwoorde:

Hulpwerkwoorde vorm saam met die selfstandige werkwoord die gesegde

(werkwoord) van die sin.
• Hulpwerkwoord van tyd druk die verlede tyd (het) en toekomende tyd (sal)
88
Kopiereg Voorbehou
 uit. (Indicates the time)
Die tiener het gelees. Die tiener sal lees.
Hy het sy pap geëet. (past)
Hy sal sy pap eet. (future)
▪ het – verlede tyd (past tense)
▪ sal – toekomende tyd (future tense)

• Hulpwerkwoord van vorm druk die lydende vorm (pasive voice) uit.
▪ is en word
Die boek word deur hom gelees.
Die boek is deur hom gelees.
Die kos word geëet.
Die kos is geëet.

• Hulpwerkwoord van wyse druk 'n houding of ingesteldheid uit.

Dit dui 'n moontlikheid (possibility) aan.
▪ kan ; mag ; moet ; sal ; wil ; laat ; gaan
Die tiener kan nou lees.
Die tiener mag nou lees.
Die tiener moet nou lees.
Die tiener wil nou lees.
Hy moet sy pap eet.
Sy wil graag groente kweek.
Ek mag so sê.

Skakelwerkwoorde tree saam met die hoofwerkwoord op om betekenis oor te dra.

(They are used with the “hoofwerkwoord” to give more meaning through)
▪ Die tieners lê en lees, staan en slaap, loop en sing, sit en eet.
▪ Die tiener bly lees, kom hier hengel, sal aanhou lees, probeer hengel, begin
lees.

Lydende en Bedrywende vorm:

Hy lees die boek. – Die boek word deur hom gelees. (Present tense)
Hy het die boek gelees. – Die boek is deur hom gelees. (Past tense)
Hy sal die boek lees. – Die boek sal deur hom gelees word. (Future tense)

89
Kopiereg Voorbehou
TYE (Tenses)

In Afrikaans, just as in English, you get three tenses.

• Teenwoordige tyd – Present tense
• Toekomende tyd – Future tense
• Verlede tyd – Past tense

Voorbeeld Teenwoordige tyd Toekomende tyd Verlede tyd

(Present tense) (Future tense) (Past tense)
Die seun hardloop Die seun sal oor die Die seun het oor die
oor die straat. straat hardloop. straat gehardloop.
KEEP STOMPI IN v1 is in present v1 – sal v1 – het
MIND tense, no v2. v2 – verb v2 – ge + verb

Koppelwerkwoord IS SAL + WEES WAS

“is”
Die seun is stout. Die seun sal stout Die seun was stout.
wees.

Modale HET SAL + HÉ HET + GEHAD

hulpwerkwoord
“het”
“indicates possession
– to have”
Die meisie het 'n Die meisie sal 'n Die meisie het 'n
appel. appel hê. appel gehad.

Lydende en WORD DEUR SAL DEUR + WORD IS DEUR

Bedrywende vorme
Die koerant word Die koeraant sal deur Die koerant is deur
deur hom gelees. hom gelees word. hom gelees,

Hulpwerkwoorde sal ------ sou

sal ; kan ; ens. kan sal + kan kon
wil sal + wil wou
mag sal + mag mag
moet sal + moet moes
1. Die meisie sal die 1.. ------------------------ 1. Die meisie sou die
peer eet. --------------------------- peer eet.
2. Die seuns kan die 2. Die seuns sal die 2. Die seuns kon die
werk doen. werk kan doen. werk doen.
3. Die man wil die 3. Die man sal die 3. Die man wou die
90
Kopiereg Voorbehou
 motor koop. motor wil koop. motor koop.
4. Anton mag die 4. Anton sal die Anton mag die
roomys eet. roomys mag eet. roomys eet.
5. Sipho moet in die 5. Sipho sal in die 5. Sipho moes in die
kamer stilbly. kamer moet stilbly. kamer stilbly.

Baie belangrik:

Teenwoordige tyd Verlede tyd

dan
wanneer toe
as
nou
Hy bad, dan gaan hy slaap. Hy het gebad, toe het hy gaan slaap.

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Ek hoor die man sing. Ek het die man hoor sing. Ek sal die man hoor sing.
Ek sien die hond hardloop. Ek het die hond sien Ek sal die hond sien
hardloop. hardloop.
Sy laat die bord op haar voet Sy het die bord op haar voet Sy sal die bord op haar voet
val. laat val. laat val.
Dit begin ou meide met Die het ou meide met Dit sal ou meide met
knopkieries reën. knopkieries begin reën. knopkieres begin reën.

Wanneer twee handelinge (actions) GELKTYDIG plaasvind word slegs die eerste
werkwoord in die verledetydsvorm geskryf:

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Hy staan en praat. Hy het gestaan en praat. Hy sal staan en praat.
Hy lê en slaap op die bank. Hy het gelë en slaap op die Hy sal lê en slaap op die
bank. bank.
Sy sit en rook op die bank. Sy het gesit en rook op die Sy sal sit en rook op die
bank. bank.
Sy staan en praat langs die Sy het gestaan en praat Sy sal staan en praat langs
heuning. langs die heuning. die heuning.
Hulle sit en skryf in die klas. Hy het gesit en skryf in die Hy sal sit en skryf in die klas.
klas.

91
Kopiereg Voorbehou
Wanneer twee handelinge (actions) NIE GELKTYDIG plaasvind NIE word altwee
werkwoorde in die verledetydsvorm geskryf:

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Hulle loop en dans. Hulle het geloop en gedans. Hulle sal loop en dans.
In die aand swem en eet sy. In die aand het sy geswem In die aand sal sy eet en
en geëet. dans.
Na agtuur leer en slaap die Na agtuur het die seun geleer Na agtuur sal die seun leer
seun. en geslaap. en slaap.

Die volgende voorvoegsels kry NOOIT 'n “ge” in die verledetyds vorm nie.

be – beveel
ver – verdeel
her – hersien
ont – ontmoet
ge – gesels
er – erken
on – ondersoek

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Die skool begin Vrydag. Die skool het Vrydag begin. Die skool sal Vrydag begin.
Hy gebruik seep op sy hare. Hy het seep op sy hare Hy sal seep op sy hare
gebruik. gebruik.
Hy herken die hond. Hy het die hond herken. Hy sal die hond herken.
Die seun erken sy skuld. Die seun het sy skuld erken. Die seun sal sy skuld erken.
Die atlete ontvang hul pryse. Die altlete het hul pryse Die atlete sal hul pryse
ontvang. ontvang.
Sy vertel kortliks die store. Sy het die storie kortliks Sy sal die storie kortliks
vertel. vertel.

Skeibare werkwoorde in die teenwoordige tyd word in die verledetydsvorm

gekombineer deur “ge” in die middel van die twee werkwoorde te skryf:

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Die seuns trek hul baadjies Die seuns het hul baadjies Die seuns sal hul baadjies
aan. aangetrek. aantrek.
Die polisie storm op die Die polisie het op die inbreker Die polisie sal op die inbreker
inbreker af. afgestorm. afstorm.
Hulle kry hom aan sy hand Hulle het hom aan sy hand Hulle sal hom beetkry
beet. beetgekry.

92
Kopiereg Voorbehou
Ek neem aan atletiek deel. Ek het aan atletiek Ek sal aan atletiek
deelgeneem. deelneem.
Sy ouers wens hom geluk Sy ouers het hom met sy Sy ouers sal hom met sy
met sy sukses. sukses gelukgewens. sukses gelukwens.
Die polisie laat die inbreker Die polisie het die inbreker Die polisie sal die inbreker
los. losgelaat. loslaat.
Elke aand gooi hy die tuin Elke aand het hy die tuin met Elke aand sal hy die tuin met
met 'n gieter nat. 'n gieter natgegooi. 'n gieter natgooi.
Elke more spuit sy die tuin Elke more het sy die tuin met Elke more sal sy die tuin met
nat met 'n tuinslang. 'n tuinslang natgespuit. 'n tuinslang natspuit.
Die konsert vind jaarliks Die konsert het jaarliks Die konsert sal jaarliks
plaas. plaasgevind. plaasvind.
Sy gaan orals met haar man Sy het orals met haar man Sal sal orals met haar man
saam. saamgegaan. saamgaan.
Die motoris hou by die robot Die motoris het by die robot Die motoris sal by die robot
stil. stilgehou. stilhou.
Die leerlinge staan in hul rye Die leerlinge het in hul rye Die leerlinge sal in hul tye
stil. stigestaan. stilstaan.
Die kopers staan tou voor die Die kopers het voor die Die kopers sal voor die
kassiers. kassiers tougestaan. kassiers toustaan.

Onskeibare werkwoorde in die teenwoordige tyd word in die verledetydsvorm

gekombineer deur “ge –“ aan die begin van die werkwoord te skryf:

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Sy wantrou hom. Sy het hom gewantrou. Sy sal hom wantrou.
Die seun glimlag vir die Die seun het vir die meisie Die seun sal vir die meisie
meisie. geglimlag. glimlag.
Die stadsraad huisves die Die stadsraad het die Die stadsraad sal die
straatkinders in 'n saal. straatkinders in 'n saal straatkinders in 'n saal
gehuisves. huisves
Die man kinpoog vir die vrou. Die man het vir die vrou Die man sal vir die vrou
geknipoog. knipoog.
Doe prokureur kruisvra die Die prokureur het die Die prokureur sal die
beskuldigde. beskuldigde gekruisvra. beskuldigde kruisvra.
Die spreurder openbaar wie Die speurder het Die speurder sal openbaar
die moord gepleeg het. geöpenbaar wie die moord wie die moord gepleeg het.
gepleeg het.
Die siek man raadpleeg 'n Die siek man het 'n spesialis Die siek man sal 'n spesialis
spesialis. geraadpleeg. raadpleeg.

93
Kopiereg Voorbehou
Die bloemis rangskik die Die bloemis het die blomme Die bloemis sal die blomme
blomme. gerangskik. rangskik.
Die juwelier waarborg die Die juwelier het die horlosie Die juwelier sal die horlosie
horlosie. gewaarborg. waarborg.
Die polisie waarsku die dief Die polisie het die dief Die polisie sal die dief
om te stop. gewaarsku om te stop. waarsku om te stop.

Die onskeibare werkwoorde in die teenwoordige tyd wat nie in die verledetydsvorm
“ge” aan die begin van die werkwoord neem nie:

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

My maat aanvaar my My maat het my uitnodiging My maat sal my uitnodiging
uitnodiging na my partytjie. na my partytjie aanvaar. na my partytjie aanvaar.
Die polisie agtervolg die Die polisie het die Die polisie sal die inbrekers
inbrekers. ingebrekers agtervolg. agtervolg.
Die afrigter misbruik die Die afrigter het die spelers Die afrigter sal die spelers
spelers. misbruik. misbruik.
Hansie se stiefma mishandel Hansie se stiefma het Grietjie Hansie se stiefma sal Grietjie
Grietjie. mishandel. mishandel.
Die twee vriende omarm / Die twee vriende het mekaar Die twee vriende sal mekaar
omhels mekaar. omarm / omhels. omarm / omhels.
Dirk omhein sy erf. Dirk het sy erf omhein. Dirk sal sy erf omhein.
Die polisie omring / Die polisie het die Die polisie sal die
omsingel die moordenaar se moordenaar se huis omring / moordenaar se huis omring /
huis. omsingel. omsingel.
Die betogers onderbreek die Die betogers het die voorsitter Die betogers sal die voorsitter
voorsitter se toespraak. se toespraak onderbreek. se toespraak onderbreek.
Die polisie onderhandel met Die polisie het met die Die polisie sal met die
die ontvoerders om die ontvoerders onderhandel om ontvoerders onderhandel om
gyselaar los te laat. die gyselaar los te laat. die gyselaar los te laat.
Ons onderneem 'n reis na Ons het 'n reis na die Kaap Ons sal 'n reis na die Kaap
die Kaap. toe onderneem. toe onderneem.
Speurder Du Toit ondersoek Spreuder Du Toit het die Speurder Du Toit sal die
die oorsaak van die brand. oorsaak van die brand oorsaak van die brand
ondersoek. ondersoek.
Die ooggetuie onderteken sy Die ooggetuie het sy Die ooggetuie sal sy
verklaring. verklaring onderteken. verklaring onderteken.
Die gulsige seun ooreet hom Die gulsige seun het hom Die gulsige seun sal hom
elke more. elke more ooreet. elke more ooreet.
My maat oortuig my om My maat het my oortuig om My maat sal my oortuig om
saam met hom te kom. saam met hom te kom. saam met hom te kom.
94
Kopiereg Voorbehou
Die Infinitief: om … te …

Teenwoordige tyd Verlede tyd Toekomende tyd

Hy gaan na die winkel om Hy het na die winkel gegaan Hy sal na die winkel gaan om
brood te koop. om brood te koop. brood te koop.
Ek en my gesin besluit Ek en my gesin het daardie Ek en my gesin sal daardie
daardie dag om na die strand dag besluit om na die strand dag besluit om na die strand
toe te gaan. toe te gaan. toe te gaan.
Ek nooi my maat uit om my Ek het my maat uitgenooi Ek sal my maat uitnooi om
verjaarsdag by te woon. om my verjaarsdag by te my verjaarsdag by te woon.
woon.
Die boer gebruik 'n ploeg om Die boer het 'n ploeg gebruik Die boer sal 'n ploeg gebruik
die grond te ploeg. om die grond te ploeg. om die grond te ploeg.
My maat oortuig my om My maat het my oortuig om My maat sal my oortuig om
saam met hom te kom. saam met hom te kom. saam met hom te kom.
Die polisie waarsku die dief Die polisie het die dief Die polisie sal die dief
om te stop. gewaarsku om te stop. waarsku om te stop.

Sentences with normal verbs

“het” is written after the subject or subject group
the verb gets a “ge” and is written at the end of the sentence.
e.g. Die man lees die boek.
Die man het die boek gelees.

Active and Passive “word + deur”

“word” changes to “is”
e.g. Die boek word deur hom gelees.
Die boek is deur hom gelees.

Koppelwerkwoord “is”
“is” changes to “was”
nothings else in the sentence changes.
e.g. Ek is moeg.
Ek was moeg.

Hulpwerkwoorde
Sal – Sou
Wil – Wou
Moet – Moes
Kan – Kon
Mag – Mog
e.g. Pa sal die motor was.
Pa sou die motor was.

95
Kopiereg Voorbehou
Koppelwerkwoorde (Possession)
The verb is written in the past tense.
“het” is written at the end of the sentence.
e.g. Jy behoort jou werk te doen.
Jy behoort jou werk te gedoen het.

Modale Hulpwerkwoord
“het” is written after the subject or subject group
The verb “het” changes to “gehad” and is written at the end.
e.g. Hy het ‘n boek.
Hy het ‘n boek gehad.

If there are two verbs in the sentence and they happen at the same time Only the first
verb gets “ge”
e.g. Ek sit en lees.
Ek het gesit en lees.

If there are two verbs in the sentence and they happen at different times Both verbs
get “ge”
e.g. Ma was en stryk.
Ek het gewas en gestryk.

If there are two verbs in the sentence and there is no “en” separating them Neither
verbs get “ge”
e.g. Sy sien die hond hardloop
Sy het die hond sien hardloop.

Separable verbs. (verbs that can be separated and the meaning does not change)
“het” is written after the subject or subject group
The combined verb is written at the end with the “ge” in the middle.
e.g. Sy neem graag aan netbal deel.
Sy het graag aan netbal deelgeneem.

Unseparable verbs. (verbs that can NOT be separated because the meaning does
change)
“het” is written after the subject or subject group
The verb is written at the end with the “ge” in the front.
e.g. Hy dagvaar sy prokureur.
Hy het sy prokureur gedagvaar.

The Infinitief.
Remember to do all conversions to PAST before the infinitief because it is ALWAYS at the
end.
e.g. Hy vra sy ma om die skool te bel.
Hy het sy ma gevra om die skool te bel.

96
Kopiereg Voorbehou
Questions
Change the question back into a statement sentence by putting verb 1 back were.
Change the sentence to past tense.
Change the stament sentence back into a question by putting the new verb 1 in the front.
e.g. Lees die man die boek?
Die man lees die boek.
Die man het die boek gelees.
Het die man die boek gelees?

The Negatief.
Remember that negatief overrides ALL other rules and will therefore be at the end.
e.g. Hy skryf nie die brief nie.
Hy het nie die brief geskryf nie.

Starting with adverbs

Write the sentence in the past.
Write Verb 1 is after the Adverb.
Remember to drop other adverbs the are NOT past tense.
e.g. Hy skryf môre die eksamen.
Gister het hy die eksamen geskryf.

Words starting with her-, be, ver-, ont-, er-, ge-, on- does not get “ge”
1. Hy het sy motor Herstel,
2. Sy het die dief beskryf,
3. My ma het ‘n storie vertel,
4. Hulle het goud ontdek,
5. Hy het sy fout erken,
6. Ek het met my vriende gesels,
7. Die polisie het die dief ondervra.

TOEKOMENDE TYD
Sentences with normal verbs
“sal” is written after the subject or subject group
the verb is written at the end of the sentence.
e.g. Die man lees die boek.
Die man sal die boek lees.

Koppelwerkwoord “is”
“sal” is written after the subject or subject group
“is” changes to “wees” and is written at the end of the sentence.
e.g. Ek is moeg.
Ek sal moeg wees.

Active and Passive “word + deur”

“sal” is written after the subject or subject group
“word” is written at the end of the sentence.
97
Kopiereg Voorbehou
e.g. Die boek word deur hom gelees.
Die boek sal deur hom gelees word.

Hulpwerkwoorde
Wil – sal wil
Moet – sal moet
Kan – sal kan
Mag – sal mag
“sal” is written after the subject or subject group
the above words are written before the verb at the end of the sentence.
e.g. Pa moet die motor regmaak.
Pa sal die motor moet regmaak.

Separable verbs. (verbs that can be separated and the meaning does not change)
“sal” is written after the subject or subject group
The combined verb is written at the end.
e.g. Sy neem graag aan netbal deel.
Sy sal graag aan netbal deelneem.

The Infinitief
Remember to do all conversions to FUTURE before the infinitief because it is ALWAYS at the
end.
e.g. Hy vra sy ma om die skool te bel.
Hy sal sy ma vra om die skool te bel.

Questions
Change the question back into a statement sentence by putting verb 1 back were.
Change the sentence to past tense.
Change the stament sentence back into a question by putting the new verb 1 in the front.
e.g. Lees die man die boek?
Die man lees die boek.
Die man sal die boek lees.
Sal die man die boek gelees?

The Negatief
Remember that negatief overrides ALL other rules and will therefore be at the end.
e.g. Hy skryf nie die brief nie.
Hy sal nie die brief geskryf nie.

Starting with adverbs

Write the sentence in the past.
Write Verb 1 is after the Adverb.
Remember to drop other adverbs the are NOT past tense.
e.g. Hy het gister die eksamen geskryf.
Môre sal hy die eksamen skryf.

98
Kopiereg Voorbehou
Skryf die volgende sinne eers in die VERLEDE TYD en dan in die TOEKOMENDE TYD:

1. Die seun is siek.

2. Die meisie het mooi skoene.
3. Al die kinders het griep.
4. Die koei word deur die melker gemelk.
5. Ons kan die huiswerk doen.
6. Al die atlete moet die strekoefeninge doen.
7. Ek sien die seun hardloop.
8. Die konsertgangers staan en sing.
9. Gedurende die vakansie swem en speel hulle.
10. My ma vertel vir die kleuters 'n storie.

Antwoorde:

1. Die seun was siek.

Die seun sal siek wees.

2. Die meisie het mooi skoene gehad.

Die meisie sal mooi skoene hê.

3. Al die kinders het griep gehad.

Al die kinders sal griep hê.

4. Die koei is deur die melker gemelk.

Die koei sal deur die melker gemelk word.

5. Ons kon die huiswerk doen.

Ons sal die huiswerk kan doen.

6. Al die atlete moes die strekoefeninge doen.

Al die atlete sal die strekoefeninge moet doen.

7. Ek het die seun sien hardloop.

Ek sal die seun sien hardloop.

8. Die konsertgangers het gestaan en sing.

Die konsertgangers sal staan en sing.

9. Gedurende die vakansie het hulle geswem en gespeel.

Gedurende die vakansie sal hulle swem en speel.

10. My ma het vir die kleuters 'n storie vertel.

My ma sal vir die kleuters 'n storie vertel.

99
Kopiereg Voorbehou
ONTKENNING (Negative)

A few things to remember about taking a sentence to the negative:

• Onthou die dubbel “nie” in Afrikaans – dus nie geval by Engels nie. (In Afrikaans we
use the double “nie” when taking a sentence to the negative)
• UITSONDERING vir sinne wat net bestaan uit 'n onderwerp en 'n werkwoord, met
miskien 'n voornaamwoord daarby. MAAR GEEN voorwerp nie. (EXCEPTIONS for
sentences that only has a subject, verb and maybe a pronoun. BUT NO object)
◦ Hy speel – Hy speel nie.
◦ Ek sien hom – Ek sien hom nie.

• Posisie van die “nie”:

As daar net een “nie” is, staan dit ALTYD aan die einde van die sin.
As daar twee of meer “nie's” is, staan die eerste nie ALTYD voor die woord wat ontken
word en die ander een aan die einde van die sin.
(If there there is only one “nie” it will ALWAYS be at the of the sentence. If there are 2 or
more “nie's”, the first “nie” will always be behind the word that you are denying and then
the other one at the end of the sentence.)
◦ Pa het sy vissik NIE gister verloor NIE, (maar twee dae gelede.)

Pa het nie sy visstok gister in die park verloor He did not lose it – He still has the fishing rod.
nie.
Pa het sy visstok nie gister in die park verloor. He lost it on another day – BUT it is lost.
Pa het sy visstok gister in die park verloor He lost it elsewhere – NOT in the park.
nie.
Pa het sy visstok gister in die park nie verloor He did not lose it – It might have been stolen.
nie.

Posisie van die negatief in die sin:

• Soos reeds gesê: Die negatief kan staan waar jy die sin negatief maak, maar
NORMAALWEG sal die eerste “nie” net na die eerste werkwoord staan en die
tweede “nie” heel laaste in die sin, selfs in die infinitief:
(Like said: The negative can stand where you make the sentence a negative, but
NORMALLY the first “nie” will stand directly after the first verb and the second “nie”
will be at the end of the sentence.)

• S v1 N T O M P v2 I N

• Die jong man het NIE 'n week gelede die bal hard in die klas geskop om die
onderwyser kwaad te maak NIE.

100
Kopiereg Voorbehou
 1. If we are given a regular sentence, we always use two “nie's”.
The first “nie” comes after the verb, the second “nie” goes to the end.

Ek lees. Ek lees nie.

Ek lees 'n boek. Ek lees nie 'n boek nie.
Ek lees 'n intressante boek op die bus. Ek lees nie 'n intressante boek op die bus
nie.

2. If the first verb is followed by a pronoun or a proper noun, the first “nie” goes
directly after it.

Ek roep hom. Ek roep hom nie.

Ek bel Pieter op sy selfoon. Ek bel Pieter nie op sy selfoon nie.

3. If we are asked a question, we answer with “NEE”, a “nie” after the verb and a
“nie” at the end.

Is dit koud vandag? Nee, dit is nie vandag koud nie.

Speel die kinders tennis? Nee, die kinders speel nie tennis nie.

We change the PRONOUN so that it makes more sense.

Hou jy van skool? (Do you like school?) Nee, ek hou nie van skool nie. (No, I don't like
school.)

4. If we are given a command, we negate it with a “moenie” before the sentence

and verb at the end, followed by a “nie”.

Staan op! Moenie opstaan nie!

Antwoord die telefoon! Moenie die telefoon antwoord nie!

5. If there is an “asseblief” (please) in the command, the “moenie” changes to

“MOET + NIE” and the “asseblief” goes between it.

Maak asseblief die deur toe! Moet asseblief nie die deur toe maak nie!

101
Kopiereg Voorbehou
Certain words change in the negative:
This change takes place at the first “nie”. The second “nie” goes to the end.
alles / iets niks … nie (everything / something – nothing)
almal / iemand niemand … nie (everybody / somebody – nobody)
altyd / ooit nooit … nie (always / ever – never)
enige / een geen … nie (any / one – none)
enigiets geensins … nie (at all – not at all)
moet moenie … nie (must – mustn't)
oral (s) / êrens nêrens … nie (everywhere / somewhere – nowhere)
al nog nie … nie (already – not yet)
alreeds nog nie … nie (already – not yet)
al een nog geen … nie
al êrens nog nêrens... nie AL can be used in front of any of these
words, in which case the words will
al iemand nog niemand … nie change as indiicated.
al iets nog niks … nie
al ooit nog nooit … nie
nog nie meer … nie (more – no more)
nog alles niks meer … nie (still everything – nothing more)
nog êrens nêrens meer … nie (somewhere else – nowhere else)
nog iemand niemand meer … nie (someone else – no-one else)
nog iets niks meer … nie (something else – nothing else)
nog almal niemand meer … nie (everybody else – nobody else)

Is daar iemand by die deur? Nee, daar is niemand by die deur nie.
Het jy al ooit gerook? Nee, ek het nog nooit gerook nie.
Het jy my boek êrens gevind? Nee, ek het jou boek nêrens gevind nie.
Hy het iets gesien. Hy het niks gesien nie.
Is sy alreeds hier? Nee, sy is nog nie hier nie.
Hy praat altyd so sag. Hy praat nooit so sag nie.
Het jy al ooit so iets gesien? Nee, ek het nog nooit so iets gesien nie.
Hy het alreeds begin. Hy het nog nie begin nie.
Pa sal nog opdaag. Pa sal nie meer opdaag nie.
Is die heeltemal waar? Nee, dit is glad nie waar nie.
Sy werk steeds hard. Sy werk nie meer hard nie.
Sy het alles verkoop. Sy het niks verkoop nie.

102
Kopiereg Voorbehou
Of ek of jy moet gaan. Nog ek nog jy moet gaan.
Het jy enige geld? Nee, ek het geen geld nie.

Hoe om bevele in die ontkennende vorm te doen: (How to deny a commandment)

• Maak die deur toe! – Moenie die deur toe maak nie!
• Doen jou werk! – Moenie jou werk doen nie!
• Lees die boek! – Moenie die boek lees nie!

MAAR

• Maak asseblief die deur toe! – Moet asseblief nie die deur toemaak nie!
• Doen liewer jou werk! – Moet liewer nie jou werk doen nie!

Pa wil gaan en Ma wil bly. Pa wil nie gaan nie en Ma wil nie bly nie.
Ons kom vanaand kuier en ons sal bel. Ons kom nie vanaand kuier nie en ons sal nie
bel nie.
Hy sê dat hy daar sal wees. Hy sê dat hy nie daar sal wees nie.
Hy was gesond, daarom het hy Saterdag Hy was nie gesond nie, daarom het hy nie
gespeel. Saterdag gespeel nie.
Staan doodstil! Moenie doodstil staan nie!
Doen asseblief die werk wat ek gegee het! Moet asseblief nie die werk doen wat ek
gegee het nie!
Ek vertrou hom. Ek vertrou hom nie.
Hulle woon hier. Hulle woon nie hier nie.
Hy het reeds genoeg geld. Hy het nog nie genoeg geld nie.
Sy sal steeds hier studeer. Sy sal nie meer hier studeer nie.
Het jy al reeds al jou werk gedoen? Nee, ek het nog nie al my werk gedoen nie.
Het iemand al van hom gehoor? Nee, niemand het al van hom gehoor nie.
Sy werk vandag en hy bly by die huis. Sy werk nie vandag nie en hy bly nie by die
huis nie.
Sy werk en hy bly by die huis. Sy werk nie en hy bly nie by die huis nie.

103
Kopiereg Voorbehou
DIE INFINITIEF (The Infinitive)

Words that only get “te”

om, blyk,
skyn, lyk,
behoort, hoef NIE,
deur.
a. The verb is written at the end of the sentence.
b. “te” is always written before the verb at the end of the sentence.

Die man lees die boek.

Die man blyk die boek te lees.

Words that get “om” and “te”

verhoed, geneig,
verwag, raadsaam,
dreig, besluit,
gaaf, toegelaat,
aangeraai.

a. The verb is written at the end of the sentence.

b. “om” is written after the above words.
c. “te” is always written before the verb at the end of the sentence.

Die man lees die boek

Die man besluit om die boek te lees.

“Is” changes to “wees” and moves to the end of the sentence.

Die man is siek.

Die man blyk siek te wees.

“Het” (possession) changes to “hê” and moves to the end of the sentence.

Die man het ‘n kar.

Die man skyn ‘n kar te hê.

“Dit” + blyk OF skyn gets “dat” OR “asof”

Die man lees die boek.

Dit blyk (skyn) dat (asof) die man die boek lees.

Jy – Used as SUBJECT
Jou – used as OBJECT
Jouself – used when what is said reverts back to subject.

104
Kopiereg Voorbehou
E.g. Jy moet jou teen jouself beskerm.

The following question words are used when any part of the sentence is the answer.
REMEMBER not to include the part that is the answer in the question.
Always write VERB 1 after the question word except for when IT is the answer.
If the SUBJECT is the ANSWER.
Wie is used for people.
Wat is used for things.

ANSWER – Die man

Question – WIE lees die boek elke dag vinnig op die bus om meer te weet?

If the VERB is the ANSWER.

ANSWER – lees

Question – WAT DOEN man MET die boek elke dag vinnig op die bus om meer te weet?

If the OBJECT is the ANSWER.

Wie is used for people.
Wat is used for things.

ANSWER – die boek

Question – WAT lees die man elke dag vinnig op die bus om meer te weet?

If the ADVERB OF TIME is the ANSWER.

ANSWER – elke dag

Question – WANNEER lees die man die boek vinnig op die bus om meer te weet?

If the ADVERB OF MANNER is the ANSWER.

ANSWER – vinnig
Question – HOE lees die man die boek elke dag op die bus om meer te weet?

If the ADVERB OF PLACE is the ANSWER.

ANSWER – op die bus

Question – WAAR lees die man die boek elke dag om meer te weet?

If the INFINITIVE is the ANSWER.

ANSWER – om meer te weet.

Question – HOEKOM lees die man die boek elke dag vinnig op die bus?

If you are given ‘n “JA” or a “NEE” and are asked to just change the sentence into a
question.

105
Kopiereg Voorbehou
Start with VERB 1.
ANSWER – JA, die man lees die boek elke dag op die bus om meer te weet?
Question – Lees die man die boek elke dag vinnig op die bus om meer te weet?

Skryf die volgende sinne in die negatief:

1. Die hondjie slaap op die stoep.

2. Die man slaan die bal teen die muur.
3. Bespreek die kamers!
4. Jy moet hier weg!
5. Ek het al iemand gesien wat nes jy lyk.
6. Of Tom of Jan moet kom.
7. Die kinders terg haar.
8. Beantwoord dié brief, asseblief!
9. Ken jy iemand in Kaapstad?
10. Staan sy soggens vroeg op?

Antwoorde:

1. Die hondtjie slaap nie op die stoep nie.

2. Die man slaan nie die bal teen die muur nie.
3. Moenie die kaners bespreek nie!
4. Jy moet nie hier weg nie! / Jy moenie hier weg nie!
5. Ek het nog niemand gesien wat nes jy lyk nie.
6. Nog Tom nog Jan moet kom.
7. Die kinders terg haar nie.
8. Moet asseblief nie dié brief beantwoord nie!
9. Nee, ek ken niemand in Kaapstad nie.
10. Nee, sy staan nie soggens vroeg op nie.

106
Kopiereg Voorbehou
Geslag (Gender)

Familie (Family):

man – vrou (man – woman)

vader – moeder (father – mother)
pa – ma (dad – mom)
oupa – ouma (grandfather – grandmother)
oupagrootjie – oumagrootjie (great grandfather – great grandmother)
seun – dogter (son – daughter)
oom – tannie (uncle – aunt)
skoonpa – skoonma (father-in-law – mother-in-law)
skoonseun – skoondogter (son-in-law – daughter-in-law)
swaer – skoonsuster (brother-in-law – sister-in-law)
stiefvader – stiefmoeder (stepfather – stepmother)
stiefseun – stiefdogter (stepson – stepdaughter)
neef – niggie (cousin)
broerskind – susterskind (nephew – niece)
meneer – mevrou / mejuffrou (sir – mam / miss)
bruidegom – bruid (groom – bride)
strooijonker – strooimeisie (usher – bridesmaid)
wewenaar – weduvrou (widower – widow)
buurman – buurvrou (neighbour)
kêrel – meisie / nooi (boyfriend – girlfriend)
gasheer – gasvrou (host – hostess)
oujongkêrel – oujongnooi (bachelor – bachelorette)

– ESSE:

bibliotekaris – bibliotekaresse (librarian) sekretars – sekretaresse (secretary)

– ES:

bestuurder – bestuurderes (manager) eienaar – eienares (owner)

prins – prinses (prince – princess) sanger – sangeres (singer)
digter – digteres (poet) onderwyser – onderwyseres (teacher)
burgemeester – burgemeesteres (mayor) leser – leseres (reader)
danser – danseres (dancer) beoordeelaar – beoordelares (judge)

– IN:

vriend – vriendin (friend) held – heldin (hero)

slaaf – salvin (slave) kelner – kelnerin (waiter – waitress)
koning – koningin (king – queen) god – godin (god – godess)

107
Kopiereg Voorbehou
– STER:

tikker – tikster (typist) leier – leidster (leader)

werker – werkster (worker) haarkapper – haarkapster (stylist)
speler- speelster (player) skrywer – skryfster (writer)
verpleër – verpleegster (nurse) spreker – spreekster (speaker)

–TRISE:

akteur – aktrise (actor – actress) inspekteur – inspektrise (inspector)

direkteur – direktrise (director) redakteur – redaktrise (editor)
lektor – lektrise (lector) eksaminator – eksaminatrise (examiner)

– E:

prinsipaal – prinsipale (principal) assistent – assistente (assistant)

eggenoot – eggenote (spouse) president – presidente (president)

– TE:

orrelis – orrliste (organist) pianis – pianiste (pianist)

joernalis – joernaliste (journalist)

ONTHOU:

towenaar – heks (wizard – witch) monnik – non (monk – nun)

Diere:

kameelperdbul – kameelperdwyfie renosterbul – renosterkoei

donkiehongs – donkiemêrrie sebrahings – sebramêrrie
koedoebul – koedoekoei olifantbul – olifantkoei
olifantbul – olifantkoei bulkalf – verskalf
hings – mêrrie bul – koei
gemsbokram – gemsbokooi leeumannetjie – leeuwyfie
gansmannetjie – ganswyfie mannetjieskat – wyfiekat
tiermannetjie – tierwyfie bokram – bokooi
ram – ooi beer – sog
reun – teef haan – hen

108
Kopiereg Voorbehou
Gee die teenoorgestelde geslag van die vetgedrukte woorde:

(a. Teefhonde) lig hul been op om hul gebied af te merk, maar (b. springbokramme) kan die
trop waarsku deur te spring. Dit kan 'n (c. olifantbul) en (d. volstruiswyfie) beslis nie doen
nie. Ons kon die (e. bruidegom) se parfuum ruik. (f. Hy) en (g. sy skoonsuster) het staan
en gesels terwyl haar (h. neef) die foto's geneem het. Sy ken die (i. lektor) wat die blomme
in die saal gerangskik het.

Antwoorde:

a. Reunhonde
b. springbokooie
c. ollifantkoei
d. volstruismannetjie
e. bruid
f. Sy
g. haar swaer
h. niggie
i. lektrise

109
Kopiereg Voorbehou
 110
Kopiereg Voorbehou
 111
Kopiereg Voorbehou
 112
Kopiereg Voorbehou
 113
Kopiereg Voorbehou
Antwoorde:

1. swaer
2. wewenaar
3. ram
4. orrelis
5. held
6. leier
7. reun
8. swemmer
9. man
10. sanger
11. heer
12. slaaf
13. broer
14. man
15. vader
16. graaf
17. hings
18. eienaar
19. prins
20. haan
21. neef
22. bul
23. pa
24. pianis
25. oupa
26. solis

114
Kopiereg Voorbehou
SAMESTELLINGS (Conjunctions)

These are two or more independent word, which together form a new word.

• If there is a change, it occurs at the end of the first word.

• The second word never changes.

Some words simply join together:

dorp + skool = dorpskool meisie+ skool = meisieskool
seun + skool =seunskool slaap + kamer = slaapkamer
tafel + doek = tafeldoek perske + pit = perskepit
klas + kamer = klaskamer wol + baadjie = wolbaadjie
kussing + sloop = kussingsloop huis + deur =huisdeur
lees + boek = leesboek wes + kus = weskus
oos + kus = ooskus hand + skoen = handskoen
suid + pool = suidpool stad + saal = stadsaal
ys + berg = ysberg ys + kas = yskas
hout + skool = houtskool skool + tas = skooltas

e BETWEEN THE WORDS:

boer + kennis = boerekennis boer + plaas = boereplaas
dier + tuin = dieretuin haas + pad = hasepad
held + daad = heldedaad hond + hok = hondehok
noord + wind = noordewind oos + wind = oostewind
perd + stal = perdestal tand + borsel = tandeborsel
vrou + persoon = vrouepersoon wes + wind = westewind
by + korf = byekorf vy + boom = vyeboom
perd + by = perdeby vrou + hand = vrouehand
plant + groei = plantegroei dier + wêreld = dierewêreld

s BETWEEN THE WORDS:

broek + pyp = broekspyp stad + kind = stadskind
broer + kind = broerskind stad + lewe = stadslewe
hemp + mou = hempsmou toegang + kaartjie = toegangskaartjie
knoop + gat = knoopsgat koning + dogter = koningsdogter
land + taal = landstaal man + hemp= manshemp
werk + klere = werksklere stad + raad = stadsraad
staat + man = staatsman lam + vleis = lamsvleis
broek + knoop = broeksknoop bruid + koek = bruidskoek
mier + hoop = miershoop land + wet = landswet
man + mens = mansmens

er BETWEEN THE WORDS:

kalf + liefde + kalwerliefde kind + bybel = kinderbybel
kind + dae = kinderdae kind + dokter = kinderdokter
suid + kruis = suiderkruis broer + liefde = broerderliefde

115
Kopiereg Voorbehou
en(s) BETWEEN THE WORDS:
eet + tyd = etenstyd eet + uur = etensuur
lewe + lank = lewenslank lewe + styl = lewenstyl
nooi + liefde = nooiensliefde sterf + uur = sterwensuur
wa + huis = waenshuis

WORDS ENDING IN f GET we:

brief + bus = briewebus druif + sap = druiwesap

WE ONLY GET ss IF THE FIRST WORD ENDS IN AN s AND THE SECOND WORD
BEGINS WITH AN s:
baas + speler = baasspeler dans + skool = dansskool
gras + snyer = grassnyer jas + sak = jassak
plaas + seun = plaasseun

THE FIRST WORD OF A COMPOUND IS ALWAYS SINGULAR:

meisies + skool = meisieskool seuns + skool + seunskool
mans + skoene= manskoene

REMEMBER YOUR BED – ENDS:

kop + ent = koppenent voet + ent = voetenent

EXCEPTIONS:
aarde + appel = aartappel aarde + bewing = aardbewing
aarde + wurm = erdwurm hoog + veld = hoëveld
koning + ryk = koninkryk os + wa = ossewa
rib + been = ribbebeen skip + dokter = skeepsdokter
skip + kaptein = skeepskaptein vrug + boord = vrugteboord

EXTRA:
huis + taal = huistaal kuns + skool = kunsskool
hawe + stad = hawestad klip + hard = kliphard
ys + koud = yskoud splinter + nuut = splinternuut
dood + moeg = doodmoeg uit + hardloop = uitgehardloop
weg + gooi = weggegooi op + tel = opgetel
aan + gaan = aangegaan binne + kom = binnegekom
groen + boontjies = groenboontjies rib + bok = ribbok
swart + renoster = swartrenoster een + uur = eenuur
drie + uur = drie – uur

116
Kopiereg Voorbehou
Maak samestellings van die volgende woorde en maak 'n sin dan daarvan:

1. tafel + doek
2. klas + kamer
3. dier + wêreld
4. tand + borsel
5. broek + pype
6. by + korf
7. huis + deur
8. suid + wind
9. dier + tuin
10. vy + boom
11. plant + groei
12. hond + hok
13. koning + dogter
14. broer + liefde
15. kind + bybel
16. eet + tyd
17. druif + sap
18. dans + skool
19. aarde + appel
20. vrug + boord

Antwoorde:

1. tafeldoek
Die tafeldoek word oor die tafel gegooi.

2. klaskamer
Die juffrou is in haar klaskamer.

3. dierewêreld
Die dierewêreld is nie altyd 'n veilige plek nie.

4. tandeborsel
Ek het 'n nuwe tandeborsel gekoop.

5. broekspyp
Die langbroek het 'n lang broekspyp.

6. byekorf
Bye maak heuning in 'n byekorf.

7. huisdeur
Die huisdeur is blou geverf.

8. suidewind
Wanneer die suidewind begin waai, dan is die reën oppad.
117
Kopiereg Voorbehou
9. dieretuin
Daar is baie interessante diere in die dieretuin.

10. vyeboom
Die vyeboom dra baie vye in die somer.

11. plantegroei
Die woestyn is feitlik sonder plantegroei.

12. hondehok
Die honde slaap buite binne – in 'n hondehok.

13. koningskind
Jy is kosbaar want jy is 'n koningskind.

14. broederliefde
Die vrede en broederliefde is waarna ons smag as vriende.

15. kinderbybel
Saans lees ek stories uit die kinderbybel vir my dogtertjie.

16. etenstyd
Dis amper etenstyd, want ek raak al hoe hongerder.

17. druiwesap
Yskoue druiwesap is baie lekker, veral op 'n warm dag.

18. dansskool
Ek gaan van volgende week by 'n dansskool aansluit om te leer dans.

19. aartappel
'n Aartappel kan vir baie verskillende disse gebruik word.

20. Vrugteboord
Die kinders is stout en wil vrugte in die vrugteboord steel.

118
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 1

1. Soek die afkortings op die plakkaat en skryf die uit.

KOOKKOMPETISIE
Skryf nou in!
Sa. 31 Aug. 2024
Plek: KIKS – geb., Adderleystr., Kaapstad
Kontaknr. 021 442 1234
Tyd: 9 vm. Tot 6 nm.
alg. Kookervaring nodig.
U sal teen einde Jul. antw. kry of u aansoek suksesvol was.

2. Skryf die sinne in die verlede tyd. Die werkwoorde is in vet druk.

a) Sy skryf vir die kookkompetisie in.

b) Sy werk die resep uit.
c) Sy vertel hulle van die kompetisie.
d) Hy onthou sy ouma se lekker kos.
e) Sy bak elk dag brood.
f) Hy eet graag braaivleis.
g) Hy braai die vleis en sy maak die slaai.

ANTWOORDE:

1. Sa. – Saterdag
Aug. – Augustus
KIKS – Kaapstadse Internasionale Konferensiesentrum
geb. – gebou
Adderleystr. – Adderleystraat
kontaknr. – kontaknommer
vm. – voormiddag
nm. – namiddag
alg. – algemene
Jul. – Julie
ant. – antwoord

2. a) Sy het vir die kookkompetisie ingeskryf.

b) Sy het die resep uitgewerk.
c) Sy het vir hulle van die kompetisie vertel.
d) Hy het sy ouma se lekker kos onthou.
e) Sy het elke oggend brood gebak.
f) Hy het graag braaivleis geëet.
g) Hy het die vleis gebraai en sy het die slaai gemaak.

119
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 2

Onderstreep elke keer die woord wat korrek gespel is en wat reg is vir sin.

a) Die vrou (kook / cook / koek) met vars kruie.

b) Sy gebruik net die (varste / varsste) kruie in die kos.
c) Jy moet (nou, nou / nou – nou / nou nou) kom eet!
d) Sy meng al die (bestandele / bestanddele) in die mengbak.
e) Die kos is so mooi, jy kan (fotoes / photos / fotos / foto's) daarvan neem.
f) Ouma maak die heerlikste kos in die (wereld / wêreld / werêld).
g) Al die (potte / pote) staan en prut op die stoof.
h) Jy kan die (beste / beeste) kos maak.
i) Julle moet (daardelik / dadelik) kom eet.
j) Sy eet baie (sjokolade / sjokelade / tjokolade).
k) Dit is (moelik / moeilik) om skuimpies te maak.
l) Sy het (in geskryf / ingeskryf) vir die kookkompetisie.
m) Dit proe (aarklig /aaklig / aaklig)!
n) (Waneer / Wanneer) kan ons eet?
o) Ek wil graag 'n (tweede / twede) bord kos hê.
p) Jy kan (definitief / defnitief) nog 'n koekie kry.
q) Kan ek van die koek (huis toe / huistoe) neem.
r) Aandete sal (seweuur / sewe – uur / sewe uur) gereed wees.
s) Dit is die lekkerste kos wat ek nog (geeet / geëet / ge – eet) het.
t) Ek hou (baie / baje) van kolwyntjies.
u) Ek (ondhou / onthou) my ouma se lekker pannekoek.

ANTWOORDE:

a) kook l) ingeskryf
b) varsste m) aaklig
c) nou – nou n) Wanneer
d) bestandele o) tweede
e) foto's p) defnitief
f) wêreld q) huis toe
g) potte r) sewe – uur & seweuur
h) beste s) geëet
i) dadelik t) baie
j) sjokolade u) onthou
k) moeilik

120
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 3

1. Vervang die woorde in vetdruk met die regte voornaamwoorde.

a) Jenny en Jenny se vriendin gesels oor die telefoon.

b) Die twee meisies gesels oor Jenny en Jenny se vriendin se huiswerk.
c) Jenny se vriendin sê dat Jenny se vriendin se huiswerk
d) Peter en Peter se maat oefen vr die wedstryd.

2. Skryf die verlede tyd.

a) Die ouma is lief vir haar kleinkinders.

b) Haar kleinkinders kom kuier by haar.
c) Sy pas haar klein kinders elke naweek op.
d) Voordat hulle huis toe gaan, bak sy vir hulle koekies.
e) Hulle waai vir haar deur die motorvenster.

3. Verbind die sinne met die voegwoord tussen hakies.

a) Die kinders is lief viir hulle ouma. Sy doen baie vir hulle. (want)
b) Die kinders is lief vir hulle ouma. Sy doen baie vir hulle. (omdat)

Antwoorde:

1. a) haar
b) hulle / hul
c) haar
d) sy

2. a) Die ouma was lief vir haar kleinkinders.

b) Haar kleinkinders het by haar kom kuier.
c) Sy het haar kleinkinders elke naweek opgepas.
d) Voordat hulle huis toe gegaan het, het sy vir hulle koekies gebak.
e) Hulle het vir haar deur die motorvenster gewaai.

3. a) Die kinders is lief vir hulle ouma, want sy doen baie vir hulle.
b) Die kinders is lief vir hulle ouma, omdat sy baie vir hulle doen.

121
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 4

1. Gee een woord vir die woord tussen hakies.

a) Baie toeriste gaan na die (wild + tuin).

b) Die (olifant + kalf) staan langs haar ma.
c) Na (ete + tyd) gaan hulle op 'n wildrit.
d) Hulle sien baie (doring + bome) langs die pad.
e) Hulle keer teen (son + ondergang) terug na die kamp.
f) Onder die boom lê 'n verlate (man + skoen).

2. Skryf die sinne oor in die indirekte rede.

a) “Pa, ek wil die olifant sien,” sê Thabo.

b) “Jy sal vandag sommer baie olifante sien,” antwoord sy pa.
c) Die wilbewaarder sê: “Mense, kyk na die pragtige olifante.”

3. Skryf die sinne oor in die direkte rede.

a) Susan vra vir haar ma wanneer hulle leeus gaan sien.

b) Haar ma antwoord dat hulle leeus by die watergat sal sien.
c) Susan sê sy hoop sy kan 'n paar goeie foto's neem.
d) Haar ma wys bewonderend hoe die kameelperd buk om water te drink.

ANTWOORDE:

1. a) wildtuin
b) olifantkalf
c) etenstyd
d) doringbome
e) sonsondergaan
f) manskoen

2. a) Thabo sê vir sy pa dat hy die olifant wil sien.

b) Sy pa antwoord dat hy vandag / daardie dag sommer baie olifante sal sien.
c) Die wildbewaarder sê dat die mense na die pragtige olifante moet kyk.

3. a) Susan vra: “Ma, wanneer gaan ons leeus sien?”

b) Haar ma antwoord: “Ons sal die leeus by die watergat sien.”
c) Susan sê: “Ek hoop ek kan 'n paar goeie foto's neem.”
d) Haar ma roep uit: “Kyk hoe buh die kameelpaerd om water te drink!”

122
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 5

1. Skryf die volgende sinne in die direkte rede.

a) Sy se dat die blouwalwis die grootste vreter op aarde is.

b) Die navorsers sê dat 'n blouwalvis to 40 miljoen kril per dag vreet.

2. Skryf die volgende sinne in die indirekte rede.

a) Kataria sê: “Die brein kan nie tussen vals en egte lag onderskei nie.”
b) Kataria sê: “Daar is meer as 5 000 lagklubs in die wêreld.”

3. Skryf die volgende sinne in die toekomende tyd.

a) Lag dwing jou om beter asem te haal.

b) Lag breek grense tussen mense af.

4. Skryf die volgende sinne in die verlede tyd.

a) Stres verswak haar immuunsisteem.

b) Lag help die liggaam om weerstand teen siektes te bied.

5. Herskryf die volgende sinne in die infinitief. Begin soos aangedui.

a) Die blouwalvis eet baie meer as 'n mens.

Die blouwalvis behoort __________________
b) Die gemiddelde mens drink 9 000 koppies koffie in sy lewe.
Die gemiddelde mens hoef nie ________________

ANTWOORDE

1. a) Sy sê: “Die blouwalvis is die grootste vreter op aarde.”

b) Die navorsers sê: “'n Blouwalvis vreet tot 40 miljoen kril per dag.”

2. a) Kataria sê dat die brein nie tussen vals en egte lag kan onderskei nie.
b) Kataria sê dat daar meer as 5 000 lagklubs in die wêreld is.

3. a) Lag sal jou dwing om beter asem te haal.

b) Lag sal grense tussen mense afbreek.

4. a) Stres het haat immuunsisteem verswak.

b) Lag het die liggaam gehelp om weerstand teen te bied.

5. a) Die blouwalvis behoot baie meer as 'n mens te eet.

b) Die gemiddelde mens hoef nie 9 000 koppies koffie in sy lewe te drink nie.

123
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 6

1. Gee die intensiewe vorm.

a) verlief d) gelukkig
b) kwaad e) warm
c) siek f) koud

2. Gee die korrekte vorm van die woorde tussen hakies.

a) Dit is die (gelukkig) dag in my (heel) lewe.

b) (Vroeg) het ek nie geweet alles gaan so (wonder) wees.
c) Hoe (baie) ek daaraan dink, hoe (goed) voel ek.
d) Ek was gister heelwat (moeg) as die (vorig) dag.

3. Skryf die ontbrekende voorsetsels neer.

a) Die twee tieners is verlief _____ mekaar.

b) Die man en vrou is verloof _____ mekaar.
c) “Sal jy _____ my trou?” vra die prins op die wit perd.
d) Die meisie is kwaad _____ haar kêrel.
e) Die seun toon belangstelling _____ die meisie.
f) Hy kan nie sy gevoelens _____ woorde bring nie.
g) Hy vergaap hom _____ haar skoonheid.

ANTWOORDE:

1. a) dolverlief / smoorverlief
b) smoorkwaad
c) hondsiek
d) dolgelukkig
e) vuurwarm
f) yskoud

2. a) Dit is die gelukkigste dag in my hele lewe!

b) Vroeër het ek nie geweet alles gaan so wonderlik wees nie.
c) Hoe meer ek daaraan dink, hoe beter voel ek.
d) Ek was gister heelwat moeër as die vorige dag.

3. a) op
b) aan
c) met
d) vir
e) in
f) onder
g) aan

124
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 7

1. Gee die korrekte vorm van die woord deur 'n voor – en agtervoegsel te gebruik.

a) 'n Indiese dokter het 'n artikel iir die (belangrik) van lag geskryf.
b) Die (winkel) besit sy eie winkel.
c) Ek is (stom) dat 'n sjokolade so duur kan wees!

2. Waarvoor staan die volgende afkortings?

a) Mense leer lag b.m.v. lagklubs.

b) Ek kan t.s.v. die terapie nogsteeds nie lag nie.

3. Verskaf die afkorting / akroniem vir die onderstreepte woord(e):

a) Ek kyk graag televisie.

b) Ek trek geld by die outomatiese tellermasjien.
c) Die blouwalvis eet byvoorbeeld kril en plankton.

4. Pas die idiomatiese uitdrukking in kolom A by die verduideliking in kolom B:

Kolom A Kolom B
4.1 Wie laaste lag, lag die lekkerste. A Om heerlik te lag.
4.2 Jou 'n papie lag. B Moenie te gou lekker kry nie.
4.3 Dis nie iets om oor te lag nie. C Die 'n ernstige saak.

ANTWOORDE:

1. a) belangrikheid
b) winkelier
c) verstom

2. a) met behulp van

b) ten spyte van

3. a) TV
b) OTM
c) bv.

4. 1) B
2) A
3) C

125
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 8

1. Skryf die volgende sinne in die direkte rede:

a) Sy sê dat die produk se handelsnaam baie belangrik is.

b) Die kind erken dat advertensies hom help besluit.

2. Skryf die volgende sinne in die indirekte rede:

a) Sweet Dreams sê: “Ons produk werk sagkens op jong velle.”

b) Sweet Dreams sê: “Hierdie produk is dodelik vir muskiete.”

3. Skryf die volgende sinne in die toekomende tyd:

a) Die doel van die advertensies is om mense te oorreed om te koop.

b) Dit is 'n irriterende advertensie.

4. Gee die korrekte versamelname:

a) Die _______ walvisse swem vinnig.

b) Ek stap langs die _______ bome.
c) Die _______ rowers het op die winkel toegeslaan.
d) Die hele _______ atlete neem aan die byeenkoms deel.
e) Daar lê _______skepe in die hawe.

5. Gee 'n antoniem vir die onderstreepte woorde:

a) Dit verkoel die hond se bed.

b) Dit is iets van die toekoms.

ANTWOORDE:

1. a) Sy sê: “Die produk se handelsnaam is baie belangrik.”

b) Die kind erken: “Advertensies help my besluit.”

2. a) Sweet Dreams sê dat hulle produk sagkens op jong velle werk.

b) Sweet Dreams sê dat daardie produk dodelik vir muskiete is.

3. a) Die doel van die advertensie sal wees om mense te oorreed om te koop.
b) Dit sal 'n irriterende advertensie wees.

4. a) skool b) laning / plantasie

c) bende d) span
e) vloot

5. a) verhit b) verlede

126
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 9

1. Skryf die volgende teks oor en verbeter die 15 woorde daarin wat verkeerd gespel is.
Onderstreep elke woord wat jy verbeter.

Daar is min mense in die wereld wat nie van die ou, groot, gruis diere, olifante hoe nie.
Gellukig is daar darem nog baie olifante oor in die Suid Afrika en Namibia. Om 'n klomp
olifante in 'n water poel te sien bat, is 'n onvergeetlike toneel. As hulle weer weg stap
veldtoe, loop die olifantkooi wat die lyer is altyd voor en die ander volg haar. Die
olifantbaba's word baie goed beskerm. Die trop kan nogal vinnig tussen die boome en
bosse verdwein vir sulke groot diere.

2. Gee woorde wat dieselfde beteken (sinonieme) as die woorde in vet gedruk:

a) Die skool in daardie straat is ons opponent.

b) Die man was so bang dat hy weggehol het.
c) Die olifante maak 'n lawaai as hulle die boomtakke afbreek.
d) My maat Chris werk naweke in 'n olifantpark.
e) Hy is vies vir die wildbewaarders.

ANTWOORDE:

1. Daar is min mense in die wêreld wat nie van die ou, groot, grys diere, olifante hou
nie. Gelukkig is daar darem nog baie olifante oor in die Suid – Afrika en Namibië.
Om 'n klomp olifante in 'n waterpoel te sien bad, is 'n onvergeetlike toneel. As hulle
weer wegstap veld toe, loop die olifantkoei wat die leier is altyd voor en die ander
volg haar. Die olifantbabas word baie goed beskerm. Die trop kan nogal vinnig
tussen die bome en bosse verdwyn vir sulke groot diere.

2. a) teenstander / teëstander
b) weggehardloop
c) geraas
d) vriend
e) kwaad

127
Kopiereg Voorbehou
KLASTOETS 10

1. Waarvoor staan die afkortings in die volgende sinne?

a) Sy speel die klavier, blokfluit, viool, ens.

b) Mnr. en mev. Swart se kinders is baie musikaal.
c) Maak asb. julle boeke op bl. 110 oop.

2. Vorm samestellings:

a) jas + sak
b) motor + ruit
c) land + vlag
d) kind + verhaal
e) lewe + lank
f) druif + oes
g) beroep + vrou
h) fabriek + fout

3. Skryf die snne oor met die nodige punktuasie.

a) Adriaan vra Waar het jy so goed leer kitaar speel Janine

b) Janine antwoord My ma het my geleer

ANTWOORDE:

1. a) ensovoorts
b) Meneer ; mevrou
c) asseblief ; bladsy

2. a) jassak
b) motorruit
c) landsvlag
d) kinderverhaal
e) lewenslank
f) druiweoes
g) beroepsvrou
h) fabrieksfout

3. a) Adriaan vra: “Waar het jy so goed leer klavier speel, Janine?”

b) Janine antwoord: “My ma het my geleer.”

128
Kopiereg Voorbehou