Το μεγάλο μπλόκο στην Καλαμάτα

Του Ηλία Μπιτσάνη

Οι άρχοντες στρογγυλοκάθονται στις πολυθρόνες τους και περιφρονούν την ιστορία. Εκεί που είναι τα γραφεία τους, πριν από 82 χρόνια η Καλαμάτα έζησε μια από τις πιο δραματικές στιγμές της γερμανικής κατοχής. Χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο γήπεδο του "Απολλωνα" (σημερινό δημαρχείο) και στην πλατεία Αγίας Τριάδας (πλατεία Ομήρων αλλά στα... αζήτητα). Πολλοί κατέληξαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και οι περισσότεροι δεν γύρισαν ποτέ. Χρόνια τώρα επισημαίνω την ανάγκη να τιμά η πόλη τη μνήμη αυτών των ανθρώπων. Εις μάτην όμως. Τώρα θα μου πείτε στη λογική των “ευτυχισμένων της εξουσίας” δεν έχουν θέση τέτοια γεγονότα, μαύρα μεσάνυχτα έχουν οι περισσότεροι για την ιστορία του τόπου, μόνο την… αναπαράσταση θυμούνται γιατί εκεί συνωστίζονται οι ψηφοφόροι. Είχα την ελπίδα ελπίδα ότι κάποιοι θα αντιλαμβάνονταν ότι το ελάχιστο που θα είχαν να κάνουν θα ήταν μια λιτή τελετή μνήμης και η τοποθέτηση μιας στήλης που θα θυμίζει το γεγονός στην είσοδο του σημερινού δημαρχείου. Η προσδοκία διαψεύστηκε πανηγυρικά και πάλι, ως εκ τούτου χρειάζεται να επανέλθω για να θυμίσω γεγονότα αλλά και την ανάγκη η πόλη να ξυπνήσει από τον “ιστορικό λήθαργο”.

Ας δούμε όμως τα γεγονότα στη μνήμη των πατριωτών που έπεσαν θύματα της φασιστικής βαρβαρότητας...

***

.

Η “μικρή εικόνα” είναι αυτή της Καλαμάτας:

Το φθινόπωρο του 1943 οι δυνάμεις της αντίστασης έχουν ενισχυθεί και χτυπούν μέσα στις πόλεις. Στόχος τους μεταξύ των άλλων και αξιωματικοί της Χωροφυλακής που θεωρούν ότι σχετίζονται με τις δυνάμεις κατοχής. Ανδρες της ΟΠΛΑ χτυπούν μέσα στην Καλαμάτα στις 12 Σεπτεμβρίου και σκοτώνουν το μοίραρχο Ιωάννη Γιαλουράκο, ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο, φανατικός διώκτης των απεργών στο μεσοπόλεμο, στο αντιφασιστικό-δημοκρατικό μέτωπο αργότερα, στη “Μεγάλη Ελλάδα του Γ. Βεντήρη στην κατοχή. Ένα μήνα αργότερα, στις 13 Οκτωβρίου, σε νέο χτύπημα πέφτει νεκρός ο διοικητής Χωροφυλακής μοίραρχος Σωτήρης Κατής αλλά το ΕΑΜ καταγγέλει πως είναι έργο της Γκεστάπο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην κηδεία του παραβρέθηκε «κρυφά» αντιπροσωπεία του ΕΑΜ όπως μου έχουν εκμυστηρευτεί από την οικογένειά του.

 Στη θέση του τοποθετείται ο ταγματάρχης Ιωάννης Ζερβόπουλος που φθάνει στην Καλαμάτα στις 14 Οκτωβρίου και διανυκτερεύει στο κτήριο της Χωροφυλακής. Την επόμενη ημέρα πηγαίνει στο πατρικό του σπίτι στη Ράχη, εντοπίζεται από περίπολο του εφεδρικού ΕΛΑΣ και εξελίσσεται μάχη που κράτησε ώρα, σε μια επιχείρηση για την οποία υπάρχουν ερωτηματικά σχετικά με τη σκοπιμότητα και τη στόχευση. Το αξιοπερίεργο είναι πως δεν κινήθηκαν κατά των ανταρτών ούτε η Χωροφυλακή, ούτε οι Γερμανοί (αργότερα αποτάχθηκαν 7 αξιωματικοί της Χωροφυλακής). Στη μάχη σκοτώθηκε ο Ζερβόπουλος και λίγη ώρα αργότερα τοποθετείται Νομάρχης ο γιατρός και πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Δ. Περρωτής που συνέδεσε το όνομά του με τα στυγνότερα εγκλήματα σε σημείο που οι συνεργάτες των Γερμανών να αποκαλούνται "περρωτήδες". 

Στις 19 Οκτωβρίου ο Περρωτής εκδίδει καθησυχαστική ανακοίνωση με την οποία κάνει γνωστό ότι αίρονται τα περιοριστικά μέτρα που είχαν επιβάλει οι Γερμανοί. Με τον τρόπο αυτό προετοιμάζει το μεγάλο χτύπημα που γίνεται στις 22 Οκτωβρίου με τεράστιο μπλόκο και περίπου 2.000 συλλήψεις στη δυτική πόλη, κυρίως από την περιοχή της Ράχης. Η επιλογή της περιοχής που έγινε το μπλόκο δεν ήταν τυχαία. Εργατική γειτονιά όπου πολιτικά κυριαρχούσε το ΕΑΜ του οποίου ο πολιτική οργάνωση αποτελούσε “στήριγμα” στις επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ στην πόλη.

 Οι αντάρτες είχαν το επιτελείο τους στην περιοχή της Βελανιδιάς η οποία κατέχει στρατηγική θέση στο βουνό πάνω από την πόλη δυτικά του Νέδοντα. Ομάδες κατέβαιναν για ανεφοδιασμό μέσα από ρέματα, χαράδρες και γράνες που διασχίζουν τη δυτική πόλη. Τις προηγούμενες ημέρες όμως αναφέρει ο Ν. Ζερβής αντάρτες του ΕΛΑΣ είχαν κάνει… παρέλαση στην Ανδανείας (Μπουλούκου σήμερα) στο ύψος της Μπομπολέτη όπου βρισκόταν η στρατολογία (το ερείπιο του εμβληματικού για την περιοχή κτηρίου κατεδαφίστηκε σήμεδα). Ενισχυμένοι με ισχυρές δυνάμεις από άλλες περιοχές οι Γερμανοί μπλόκαραν την περιοχή με σκοπό να εξαρθρώσουν την οργάνωση του ΕΑΜ αδυνατίζοντας τη δράση του ΕΛΑΣ και ταυτόχρονα να τρομοκρατήσουν τον πληθυσμό με τα αντίποινα.

 Το μπλόκο και οι συλλήψεις είναι το πρώτο από τα αποτρόπαια και αντιπατριωτικά έργα του Περρωτή καθώς με τη στάση του εγκλωβίζει τους κατοίκους στην περιοχή. Τεράστια η επιχείρηση στην οποία παίρνουν μέρος ισχυρές δυνάμεις Γερμανών, ορισμένοι οδηγούνται στην Αγία Τριάδα και σε άλλους ανοιχτούς χώρους και όλοι τελικά καταλήγουν κρατούμενοι στο γήπεδο του “Απόλλωνα” (εκεί που κατασκευάστηκε το Νοσοκομείο και τώρα λειτουργεί το Δημαρχείο).

 Από αυτούς 188 άτομα οδηγήθηκαν στις 17 Δεκεμβρίου στο Νταχάου και από αυτούς επέζησαν μόνον οι 60 που απελευθερώθηκαν στις 28 Απριλίου του 1945. Και όλα αυτά για να καμφθεί το πνεύμα αντίστασης που εκδηλωνόταν πλέον με τον πλέον μαζικό και μαχητικό τρόπο.

Δύο ημέρες αργότερα οι χιτλερικοί εκτελούν στο στρατόπεδο 4 πατριώτες, τους: Βοβολή Κώστα Γ., 20 χρονών, εργάτη από τα Φιλιατρά που έμενε στην Καλαμάτα. Κάπελα Σταύρο του Περ., 18 χρονών κουρέα από την Καλαμάτα. Μάραντο Πέτρο 22 χρονών εργάτη κάτοικο Καλαμάτας. Στεφανούρης Παναγιώτη Ηλ. 22 χρονών μηχανουργό από την Καλαμάτα.

Μια ημέρα ενωρίτερα εκτελούν στους μύλους “Ευαγγελίστρια” το Ρούλη Σαλαβράκο 25 χρονών δικηγόρο από την Τρίπολη ο οποίος έμενε στην Καλαμάτα, στέλεχος του ΚΚΕ, εκ των ιδρυτών της Νέας Φιλικής Εταιρείας που συνελήφθη σε έφοδο στη Φυτειά. Και τον Αντώνη Σούμπαση 25 χρονών ραπτεργάτη που είχε γεννηθεί στην Αρεόπολη, συνδικαλιστή στέλεχος του ΚΚΕ που συνελήφθη μαζί με τον Σαλαβράκο.

Ο Περρωτής εξαφανίζεται στην Αθήνα καθώς δεν τολμάει να κυκλοφορήσει στην πόλη χωρίς ισχυρή φρουρά, εμφανίζεται και πάλι στα τέλη Ιανουαρίου 1944 και κυκλοφορεί με την κάλυψη των Γερμανών μέχρι να στηθούν τα Τάγματα Ασφαλείας, για την ίδρυση των οποίων είχε διαβουλεύσεις στην Αθήνα.

***

Η “μεγάλη εικόνα” είναι αυτή της Πελοποννήσου

όπως περιγράφεται σε αναφορά του Διοικητή της περιβόητης 117 Μεραρχίας Κυνηγών Καρλ φον Λε Σουίρ και αποκαλύπτει ότι η επιχείρηση στην Καλαμάτα ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου για την αντιμετώπιση των αντάρτικων ομάδων που δρούσαν στην Πελοπόννησο καθώς συλλήψεις ομήρων είχαν γίνει στις 22-23 Οκτωβρίου και σε άλλες πόλεις ( Πάτρα, Κόρινθος, της Τρίπολη, της Σπάρτη και Μεγαλόπολη). Η επιχείρηση συνδεόταν και με την αιχμαλωσία του λόχου του 749 Συντάγματος Κυνηγών στην περιοχή των Καλαβρύτων (16 Οκτωβρίου) που είχε σαν κατάληξη το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων (13 Δεκεμβρίου). 

Και είναι ενδεικτικό της ανησυχίας που διακατείχε τους Γερμανούς από την πλήρη επικράτηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στην περιοχή:

“I. Πολιτική κατάσταση

Λόγω της αποχωρήσεως της 1ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας και των κινήσεων των μονάδων της 117 Μεραρχίας Κυνηγών, και επιπλέον, λόγω της μεταφοράς των ιταλικών λαφύρων, έχει δημιουργηθεί στον πληθυσμό της Πελοποννήσου η υπόνοια ότι αυτές οι ενέργειες αποτελούν προετοιμασίες για την αποχώρηση της Βέρμαχτ. 

Αυτές οι περιστάσεις έχουν, στη χειρότερη των περιπτώσεων, την ακόλουθη επίδραση: ότι το αντικομμουνιστικό τμήμα του πληθυσμού έχει πλήρως καταπτοηθεί και πολλές φορές, κυρίως στους λεγόμενους κύκλους της διανοήσεως, υπάρχει η τάση να συνάπτονται συνθήκες με το ΕΑΜ ή να του προσφέρονται εκδουλεύσεις. 

Στο κομμουνιστικό τμήμα του πληθυσμού είναι χαρακτηριστική μια διαρκώς πιο θρασεία παρουσία, που κορυφώθηκε σε ένα επίσημο τελεσίγραφο του ΕΑΜ προς τον Νομάρχη Μεσσηνίας, στο οποίο, μεταξύ άλλων, απαιτείται η παράδοση της διοικήσεως και η έκδοση όλων των εθνικοφρόνων Ελλήνων αξιωματικών, και στο οποίο αναφέρεται τελικώς η διαπίστωση: 

«Η ανωτάτη διοίκηση του κινήματος ΕΑΜ-ΕΛΑΣ βρίσκεται στο Κάιρο».

 Αλληλένδετη με αυτήν τη διαρκώς ισχυρότερη παρουσία των κομμουνιστών ήταν μία σειρά πολιτικών δολοφονιών και η δίωξη των λίγων αντικομμουνιστικών συμμοριών που δρουν σε ορεινές περιοχές βορειοδυτικά της Τρίπολης και στον Ταΰγετο. Επιπλέον, διάφορες βομβιστικές επιθέσεις σε σιδηροδρόμους και οδούς, σε γερμανικά φορτηγά οχήματα, σε μία ομάδα γεωδαισίας και, τέλος, σε έναν λόχο του 749 Συντάγματος Κυνηγών που είχε προωθηθεί για αναγνωρίσεις στην περιοχή των Καλαβρύτων. 

Το πρώτο απαντητικό πλήγμα δέχθηκε η κομμουνιστική παράταξη πιθανότατα μέσω των ενεργειών του Διοικητή Πελοποννήσου κατά του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ στις 22 και 23.10 στις πόλεις των Πατρών, της Κορίνθου, της Τρίπολης, της Σπάρτης, της Καλαμάτας και της Μεγαλόπολης.

 Η σύλληψη ομήρων και περίπου 3.000 ατόμων, τα οποία θα μεταφερθούν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία, λειτούργησε ως προειδοποίηση για τον πληθυσμό, ότι η ειρήνευση δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Κατά την άποψη της Μεραρχίας, η εκ θεμελίων καταπολέμηση των κομμουνιστικών συμμοριών δύναται να επιτευχθεί μόνο με τη βοήθεια αντικομμουνιστικών ομάδων, διότι:

1) Η διάρθρωση των δυνάμεων της Μεραρχίας δεν επιτρέπει ευρείες επιχειρήσεις εναντίον των συμμοριών, και

2) η εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι συμμορίες, έχοντας μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεως επί του εδάφους, δύνανται να αποφεύγουν ακόπως την επέμβαση τακτικών στρατευμάτων. [δυσανάγωνστο] Επιπλέον η Μεραρχία θεωρεί αμφίβολη τη διατήρηση ανοικτών οδών κυκλοφορίας στο εγγύς και απώτερο μέλλον, εάν δεν κατασταλεί η εξάπλωση του κομμουνιστικού κινήματος. Δεδομένης της εκτάσεως των συγκοινωνιακών δικτύων και του δυσχερούς εδάφους, η διατήρηση ανοικτών οδών δύναται να καταστεί περισσότερο εφικτή, εάν συνεργήσουν και εντόπιες δυνάμεις.

II. Κατάσταση του εχθρού

Η βορειοδυτική Πελοπόννησος βρίσκεται, με εξαίρεση τις υπό των Γερμανών κατεχόμενες παράκτιες περιοχές, υπό τον πλήρη έλεγχο των κομμουνιστικών συμμοριών. Η ανωτάτη ηγεσία των εξεγερθέντων στην περιοχή αυτή, αποτελούμενη από έναν Έλληνα στρατηγό, αρκετούς Ελληνες επιτελικούς αξιωματικούς, πέντε Άγγλους αξιωματικούς και είκοσι ένα κομμουνιστές Ιταλούς αξιωματικούς, βρίσκεται αυτήν τη στιγμή, σύμφωνα με αξιόπιστη αναφορά πληροφοριοδοτών, στα Δεμέστιχα (19 χλμ. ΝΑ των Πατρών).

 Ακόμη μία επαναστατική ομάδα, που υποστηρίζεται σχεδόν από όλα τα χωριά του τοπικού πληθυσμού, βρίσκεται διαρκώς επί των ορεινών περιοχών της δυτικής Μεσσηνίας, μία τρίτη στον Ταΰγετο, μικρότερες ομάδες νότια της Κορίνθου, στην ανατολική Λακωνία και στις τρεις χερσονήσους της νότιας Πελοποννήσου. Η διεύρυνση της περιοχής δράσης των κομμουνιστικών συμμοριών με επίκεντρο τις προαναφερθείσες περιοχές είναι προφανής.

III. Ημέτερη τακτική κατάσταση και προθέσεις

Λόγω της αποχώρησης της 1ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, η Μεραρχία ανέλαβε τη Διοίκηση επί του συνόλου της Πελοποννήσου. Προς τούτο υπήχθησαν στη Μεραρχία: [...] Η διαταγή της Μεραρχίας είναι η παρακάτω: «Η ενισχυμένη 117 Μεραρχία Κυνηγών θα υπερασπιστεί την Πελοπόννησο εναντίον εχθρικών επιθέσεων διά θαλάσσης, κατά ξηράν και διά αέρος. Θα αποτρέψει, εφαρμόζοντας μία ευέλικτη τακτική μάχης και αξιοποιώντας κατάλληλα σημεία περασμάτων και ορεινών διόδων στη γενική γραμμή Πατρών - Μεγαλόπολης - Σπάρτης - Ναυπλίου - Ισθμού της Κορίνθου, την εισβολή οιουδήποτε εχθρού εναντίον και διαμέσου της διώρυγας. Οι πυροβολαρχίες των οχυρών θέσεων και των ακτών, καθώς και ασθενείς μονάδες ασφαλείας και παρατηρήσεως του Τάγματος Πεζικού Φρουράς, επιτηρούν και προστατεύουν την ακτή από αναπάντεχες προσορμίσεις». 

Η απαιτούμενη αναδιοργάνωση ολοκληρώθηκε, είχε όμως ως συνέπεια το γεγονός ότι η Μεραρχία κατά το μήνα Οκτώβριο δεν μπόρεσε να διεξαγάγει οργανωμένη εκπαίδευση και να καταπολεμήσει τις συμμορίες. Η Μεραρχία είναι προς το παρόν σε τέτοιο βαθμό επιβαρημένη με καθήκοντα επιτηρήσεως και προστασίας όλων των μορφών, ώστε τής είναι σχεδόν αδύνατο να αντεπεξέλθει. Η πλήρης και ταχεία επιχειρησιακή ετοιμότητα της Μεραρχίας σε περίπτωση αιφνιδιαστικής εχθρικής επιθέσεως δε δύναται να εξασφαλιστεί. Μετά την απόσυρση των δυνάμεων ασφαλείας και επιτηρήσεως για τη διεξαγωγή μεγαλύτερης κλίμακας επιχειρήσεων, δε θα υπάρχουν δυνάμεις για τη φρούρηση και προστασία των σιδηροδρόμων, των υποδομών, των αποθηκών υλικού κ.λπ. Εκτεταμένα τμήματα της χώρας, κυρίως οι βασικές οδοί ανεφοδιασμού, έχουν ήδη πλέον απογυμνωθεί από τα γερμανικά στρατεύματα και πρέπει να χαρακτηρίζονται ως εξαιρετικά επικίνδυνες για την παρουσία συμμοριών, όπως προκύπτει από τις αυξανόμενες, το τελευταίο διάστημα, επιθέσεις σε σιδηροδρόμους, γέφυρες και μεμονωμένα οχήματα. Μόνο ο άμεσος περίγυρος των περιοχών που βρίσκονται υπό γερμανική κατοχή δύναται να θεωρηθεί ως γερμανική επικράτεια. Σκοπός της Μεραρχίας είναι:

α) Να προβεί σε εντατική καταπολέμηση των συμμοριών στο πλαίσιο της εκπαιδεύσεως των μονάδων

β) Να αναγνωρίσει περαιτέρω σημεία διελεύσεως και ορεινών διαβάσεων

γ) Η μεταφορά του ιταλικού πολεμικού υλικού

IV. Υπεράσπιση των ακτών και οχύρωση θέσεων

Η Μεραρχία δεν ενεπλάκη στην άμεση υπεράσπιση των ακτών. Οι δυνάμεις που είναι τοποθετημένες κατά μήκος της ακτής έχουν αποκλειστικώς καθήκοντα παρατηρήσεως και ασφαλείας. Η οχύρωση των θέσεων στα αναγνωρισμένα και καθορισμένα σημεία ορεινών διαβάσεων προχωρεί καλώς, ώστε η διαμόρφωση των θέσεων Δερβένι και Βρουλιά [;] να έχει πιθανότατα ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου.

V. Κατάσταση στον αέρα

Εκτός από μία επίθεση κατά τη διάρκεια της ημέρας στο αεροδρόμιο του Αράξου και στην πόλη του Άργους, κατά την οποία το στράτευμα υπέστη απώλειες, εχθρικά αεροσκάφη εκτέλεσαν πτήσεις πάνω από την Πελοπόννησο μόνο τη νύκτα, προς ανεφοδιασμό των συμμοριών και ρίψη προκηρύξεων. [...] 

Διακήρυξη

Μου ανατέθηκε η εκτελεστική εξουσία στην Πελοπόννησο. Ως εκ τούτου διατάσσω τα ακόλουθα: - Επί του συνόλου της Πελοποννήσου, συμπεριλαμβανομένων και των νήσων Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων, κηρύσσεται κατάσταση πολιορκίας.

- Ο πληθυσμός οφείλει να διάγει εν ηρεμία, να αναστείλει τις επαγγελματικές του δραστηριότητες και να τηρεί τις διαταγές της Βέρμαχτ.

- Ολοι οι πολίτες οφείλουν να παραμένουν στις οικίες τους από τις 19.00 έως τις 06.00.

- Οι πόρτες δεν επιτρέπεται να είναι κλειδωμένες.

- Απαγορεύεται η παραμονή στις στέγες και στους εξώστες. Τα παράθυρα πρέπει να παραμένουν κλειστά.

- Απαγορεύονται οι συναθροίσεις οποιοσδήποτε μορφής.

- Ολα τα όπλα πρέπει να παραδοθούν αμέσως.

- Παραβάσεις αυτής της διαταγής θα επισύρουν αμέσως την ποινή του θανάτου.

- Κάθε υποστήριξη του εχθρού, των συμμοριών και κάθε πράξη δολιοφθοράς θα οδηγεί σε αυστηρότατα αντίποινα κατά της ζωής, της περιουσίας και των αγαθών του πληθυσμού της περιοχής που επλήγη.

Ο Γερμανός Διοικητής Πελοποννήσου”.

Πηγές:

- Νίκου Ι. Ζερβή “Καλαμάτα, Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση

- Γενικό Επιτελείο Στρατού – Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού “Επιχείρηση Καλάβρυτα – Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών Μέσα από τα γερμανικά αρχεία” – Αθήνα 2012

- Νίκου Καράμπελα "Μεσσηνιακό Βιογραφικό Λεξικό"

- Αντίγραφα Γερμανικών αρχείων στο διαδίκτυο

[Στη φωτογραφία ομάδα Γερμανών στρατιωτών στο γήπεδο του “Απόλλωνα” χαιρετάει ναζιστικά πριν από την έναρξη αγώνα με αντίστοιχη ιταλική ομάδα, μάλλον το φθινόπωρο του 1943 κοντά στην ημερομηνία των συλλήψεων – Η φωτογραφία έχει “αποτυπωθεί” ανάποδα, η πραγματική εικόνα είναι στο είδωλό της]

ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/p/19yG69vFCF/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com