—Η μαγεία και η αγνότητα, είπε ο Αμβρόσιος, αυτές είναι οι μόνες πραγματικότητες. Καθεμία είναι μια έκσταση, μια αποχώρηση από τον κοινό βίο.
Ο Κοτγκρέιβ άκουγε με ενδιαφέρον. Ένας φίλος τον είχε φέρει σ' αυτό το παλιό σπίτι, που βρισκόταν σε κάποιο βόρειο προάστιο, και τον είχε οδηγήσει μέσα από έναν κήπο στο δωμάτιο όπου ο αναχωρητής Αμβρόσιος εκστασιαζόταν και ονειρευόταν πάνω από τα βιβλία του.
—Ναι, συνέχισε, η μαγεία δικαιώνεται απ' τα παιδιά της.
Υπάρχουν πολλοί, νομίζω, που τρώνε ξεροκόμματα και πίνουν νερό, με μια χαρά απείρως μεγαλύτερη από εκείνη που προσφέρει η ζωή ενός «πρακτικού» επικούρειου.
—Μιλάς για τους αγίους;
—Ναι, αλλά και για τους αμαρτωλούς. Νομίζω ότι πέφτεις στο συνηθισμένο σφάλμα να περιορίζεις τον πνευματικό κόσμο στο υπέρτατο καλό· αλλά το υπέρτατο κακό έχει, κατ' ανάγκην, κι αυτό τη συμμετοχή του στον κόσμο. Ένας σάρκινος, αισθησιακός άνθρωπος δεν είναι περισσότερο αμαρτωλός από έναν μεγάλο άγιο. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε αδιάφορα, μπερδεμένα πλάσματα. Κινούμαστε στον κόσμο χωρίς να καταλαβαίνουμε τη σημασία και το εσώτερο νόημα των πραγμάτων. Συνεπώς, τόσο η κακία όσο και η καλοσύνη μας είναι δευτέρας τάξεως, άνευ σημασίας.
—Και νομίζεις, λοιπόν, ότι ο μεγάλος αμαρτωλός είναι ασκητής όπως είναι ο μεγάλος άγιος;
—Οι μεγάλοι άνθρωποι όλων των ειδών αποστρέφονται τα ατελή αντίγραφα και στρέφονται στα τέλεια πρότυπα. Αμφιβάλλω αν πολλοί απ' τους μεγαλύτερους αγίους έχουν κάνει ποτέ μια «καλή πράξη» (με τη συνήθη σημασία της λέξης). Κι απ' την άλλη μεριά, υπήρξαν εκείνοι που έφτασαν στο βυθό της αμαρτίας έστω κι αν σ' όλη τους τη ζωή δεν έπραξαν τίποτα «κακό».
Βγήκε για μια στιγμή από το δωμάτιο, και ο Κοτγκρέιβ στράφηκε χαρούμενος προς το φίλο του και τον ευχαρίστησε που τον είχε φέρει εδώ.
—Είναι σπουδαίος, είπε. Ποτέ δεν έχω ξαναδεί τέτοιον τρελό.
Ο Αμβρόσιος γύρισε με περισσότερο ουίσκι και σέρβιρε ευγενικά τους δυο άντρες. Ο ίδιος απεχθανόταν το αλκοόλ και για τον εαυτό του γέμισε ένα ποτήρι με νερό. Ήταν έτοιμος να ξαναρχίσει το μονόλογο του, αλλά ο Κοτγκρέιβ τον πρόλαβε.
—Ξέρεις, δεν αντέχω άλλο, είπε. Οι παραδοξολογίες σου είναι τερατώδεις. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι μεγάλος αμαρτωλός, κι ωστόσο να μην έχει αμαρτήσει ποτέ! Έλα τώρα!
—Κάνεις λάθος, είπε ο Αμβρόσιος. Ποτέ δεν παραδοξολογώ· μακάρι να μπορούσα. Απλώς είπα ότι ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ιδανικός για να εκτιμήσει τη γεύση ενός ιταλικού κρασιού, κι ωστόσο να μην έχει ποτέ του μυρίσει ούτε καν μπίρα. Αυτό είν' όλο, και πρόκειται μάλλον για κοινοτοπία παρά για παραδοξολογία, έτσι; Η έκπληξή σου στην παρατήρησή μου οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχεις καταλάβει τι είναι αμαρτία. Ω, ναι, υπάρχει ένα είδος σχέσης ανάμεσα στην Αμαρτία με Α κεφαλαίο και σε πράξεις που κοινώς θεωρούνται αμαρτωλές — όπως ο φόνος, η κλοπή, η μοιχεία και πάει λέγοντας. Είναι η ίδια σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αλφαβήτα και την υψηλή λογοτεχνία. Αλλά πιστεύω ότι η παρεξήγηση —λίγο πολύ κοινή σε όλους— οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο γεγονός ότι εξετάζουμε το θέμα από κοινωνική σκοπιά. Νομίζουμε ότι ένας άνθρωπος που κάνει κακό σ' εμάς και τους γείτονες του, πρέπει οπωσδήποτε να είναι πολύ κακός. Και από κοινωνικής σκοπιάς είναι· αλλά δεν αντιλαμβάνεσαι ότι το κακό είναι κατ' ουσίαν κάτι το μοναχικό, ένα πάθος της μοναχικής, ατομικής ψυχής; Στην πραγματικότητα, ο μέσος δολοφόνος, ο θεωρούμενος ως δολοφόνος, δεν είναι κατ' ουδένα τρόπο αμαρτωλός με την αληθινή σημασία της λέξης. Είναι απλώς ένα άγριο κτήνος, απ' το οποίο πρέπει να απαλλαγούμε για να σώσουμε τα λαρύγγια μας απ' το μαχαίρι του. Εγώ θα τον τοποθετούσα μάλλον με τις άγριες τίγρεις παρά με τους αμαρτωλούς.
—Λίγο παράξενο μου φαίνεται αυτό.
—Δε νομίζω. Ο δολοφόνος δε δολοφονεί λόγω θετικών ιδιοτήτων αλλά λόγω αρνητικών. Του λείπει κάτι που κατέχουν όσοι δεν είναι δολοφόνοι. Το κακό, φυσικά, είναι εξ ολοκλήρου θετικό —μόνο που βρίσκεται στη λάθος πλευρά. Πρέπει να με πιστέψεις ότι η αμαρτία στην κυριολεκτική της έννοια είναι κάτι το πολύ σπάνιο· είναι πολύ πιθανό να υπήρξαν πολύ λιγότεροι αμαρτωλοί παρά άγιοι. Ναι, η οπτική γωνία απ' την οποία βλέπεις τα πράγματα είναι πολύ καλή για πρακτικούς, κοινωνικούς σκοπούς - εκ φύσεως τείνουμε να πιστεύουμε ότι κάποιος που μας προξενεί δυσαρέσκεια πρέπει να είναι μέγας αμαρτωλός! Είναι πολύ άσχημο να σου ξαφρίζουν την τσέπη, και γι' αυτό λέμε ότι ο κλέφτης είναι μεγάλος αμαρτωλός. Στην πραγματικότητα όμως είναι ένας άνθρωπος που δεν αναπτύχθηκε. Φυσικά δεν μπορεί να γίνει άγιος· αλλά συχνά είναι απείρως καλύτερος από χιλιάδες ανθρώπους που δεν παραβίασαν ποτέ ούτε μια από τις δέκα εντολές. Για μας είναι πολύ βλαπτικός, το παραδέχομαι, και πολύ σωστά κάνουμε που τον φυλακίζουμε όταν τον συλλαμβάνουμε· αλλά μεταξύ της ενοχλητικής, αντικοινωνικής πράξης του και του κακού — Ω, η σχέση είναι πολύ αδύνατη.
Ήταν πολύ αργά πια. Ο άντρας που είχε φέρει εδώ τον Κοτγκρέιβ πιθανότατα τα είχε ξανακούσει όλα αυτά, γιατί κοιτούσε τον Αμβρόσιο ήρεμα και χαμογελούσε. Ο Κοτγκρέιβ άρχισε να συλλογίζεται ότι ο «τρελός» του μπορεί και να ήταν σοφός.
—Με ενδιαφέρεις πολύ, ξέρεις, τόνισε. Νομίζεις, λοιπόν, ότι δεν κατανοούμε την αληθινή φύση του κακού;
»Όχι, νομίζω ότι δεν την κατανοούμε. Υπερτιμούμε και ταυτόχρονα υποτιμούμε το κακό. Βλέπουμε τις πολυάριθμες παραβάσεις των κοινωνικών «νόμων» — των αναγκαίων και πολύ σωστών κανόνων που διασφαλίζουν τη συνοχή της ανθρώπινης κοινωνίας — και τρομοκρατούμαστε όταν διαπιστώνουμε την επικράτηση της αμαρτίας και του «κακού». Αλλά πρόκειται για ανοησία. Πάρε την κλοπή, για παράδειγμα. Νιώθεις καθόλου φρίκη στη σκέψη του Ρομπέν των Δασών, στη σκέψη των ληστων του Χάιλαντς του δέκατου έβδομου αιώνα ή των ληστών των βαλτοτοπιών στις μέρες μας; Όμως, απ' την άλλη μεριά, υποτιμούμε το κακό. Δίνουμε τεράστια σημασία στο «αμάρτημα» που έχει να κάνει με τις τσέπες μας (και τις γυναίκες μας) και ξεχνάμε πόσο φριχτό πράγμα είναι η αληθινή αμαρτία.
—Και τι είναι η αμαρτία; ρώτησε ο Κοτγκρέιβ.
—Νομίζω ότι πρέπει να απαντήσω στην ερώτησή σου με μια άλλη. Πώς θα ένιωθες αν η γάτα ή ο σκύλος σου άρχιζαν ξαφνικά να σου μιλούν, να σου απευθύνουν το λόγο με ανθρώπινη φωνή; Θα σε κυρίευε η φρίκη. Είμαι σίγουρος γι' αυτό. Κι αν τα τριαντάφυλλα του κήπου σου άρχιζαν να τραγουδούν ένα παράξενο τραγούδι, θα έχανες τα λογικά σου. Κι αν υποθέσουμε ότι οι πέτρες στο δρόμο άρχιζαν ξαφνικά να φουσκώνουν και να μεγαλώνουν μπροστά στα μάτια σου; Ή ότι το χαλίκι που πρόσεξες τη νύχτα, πέταξε το πρωί πέτρινα μπουμπούκια; Νομίζω ότι αυτά τα παραδείγματα αρκούν για να σου δώσουν μια ιδέα για το τι είναι στ' αλήθεια η αμαρτία.
—Κοιτάξτε, είπε ο τρίτος άντρας, που μέχρι εκείνη τη στιγμή άκουγε ήρεμος, εσείς οι δυο έχετε μεγάλη όρεξη για κουβέντα. Αλλά εγώ φεύγω. Έχασα ήδη το τραμ και πρέπει να γυρίσω στο σπίτι μου με τα πόδια.
Ο Αμβρόσιος και ο Κοτγκρέιβ φάνηκαν να νιώθουν πιο άνετα μόλις ο άλλος βγήκε στην πυκνή ομίχλη της νύχτας και το χλομό φως που σκόρπιζαν οι φανοστάτες.
—Με εκπλήσσεις, είπε ο Κοτγκρέιβ. Ποτέ δεν τα σκέφτηκα όλα αυτά. Αν όλα όσα μου είπες ισχύουν, τότε τα πάντα ανατρέπονται. Άρα η ουσία της αμαρτίας είναι, στ' αλήθεια σαν…
—Σαν μια καταιγίδα στον ουρανό, μου φαίνεται, είπε ο Αμβρόσιος. Νομίζω ότι η αμαρτία είναι μια απλή προσπάθεια διείσδυσης σε μια άλλη και ανώτερη σφαίρα με τρόπο απαγορευμένο. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, γιατί είναι τόσο σπάνια. Πράγματι, ελάχιστοι είναι αυτοί που επιθυμούν να διεισδύσουν σε άλλες σφαίρες, ανώτερες ή κατώτερες, με τρόπους επιτρεπόμενους ή απαγορευμένους. Οι άνθρωποι, στην πλειονότητά τους, είναι πολύ ικανοποιημένοι με τη ζωή όπως τη βρίσκουν. Γι' αυτόν το λόγο υπάρχουν λίγοι άγιοι κι ακόμα πιο λίγοι αμαρτωλοί (κυριολεκτικά μιλώντας), ενώ σπανίζουν εξίσου και οι ευφυείς άνθρωποι ανάμεσα στους μεν ή τους δε. Ναι· σε γενικές γραμμές, πάντως, είναι δυσκολότερο να είσαι μεγάλος αμαρτωλός παρά μεγάλος άγιος.
—Υπάρχει, δηλαδή, κάτι το βαθιά αφύσικο στο αμάρτημα; Αυτό εννοείς;
—Ακριβώς. Η αγιότητα απαιτεί μεγάλη ή σχεδόν μεγάλη προσπάθεια· αλλά η αγιότητα εργάζεται σε πεδία που ήταν κάποτε υπαρκτά· είναι μια προσπάθεια να ανακτηθεί η έκσταση που υπήρχε πριν από την Πτώση. Όμως η αμαρτία είναι η προσπάθεια να κερδηθούν η έκσταση και η γνώση που ανήκουν μόνο στους αγγέλους· καταβάλλοντος αυτή την προσπάθεια, ο άνθρωπος γίνεται δαίμονας. Σου είπα πριν από λίγο ότι ένας απλός δολοφόνος δεν είναι γι' αυτόν το λόγο αμαρτωλός· πράγματι, έτσι είναι, αν και ο αμαρτωλός είναι μερικές φορές δολοφόνος. Ο Ζιλ ντε Ρε, για παράδειγμα. Άρα καταλαβαίνεις ότι, ενώ το καλό και το κακό είναι αφύσικα σε σχέση με τον άνθρωπο όπως αυτός υπάρχει σήμερα — ως κοινωνικό και πολιτισμένο ον — το κακό, ωστόσο, είναι αφύσικο σε μεγαλύτερο βαθμό απ' όσο το καλό. Ο άγιος μοχθεί να ανακτήσει ένα δώρο που έχασε· ο αμαρτωλός επιδιώκει να αποκτήσει κάτι που ποτέ δεν ήταν δικό του. Με μια κουβέντα, επαναλαμβάνει την Πτώση.
—Είσαι καθολικός; ρώτησε ο Κοτγκρέιβ.
—Ναι· είμαι μέλος της διωκόμενης Αγγλικανικής Εκκλησίας.
—Τότε τι λες για κείνα τα κείμενα που θεωρούν αμαρτίες πράξεις οι οποίες για σένα δεν είναι παρά απλές, τετριμμένες αμέλειες;
—Ναι· αλλά κάπου, σ' ένα απ' αυτά τα κείμενα, εμφανίζεται η λέξη «μάγοι», έτσι; Εδώ νομίζω πως βρίσκεται το κλειδί της υπόθεσης. Για σκέψου: μπορείς να φανταστείς, έστω και για μια στιγμή, ότι μια ψευδής δήλωση, που σώζει τη ζωή ενός αθώου, είναι αμαρτία; Όχι· πολύ καλά, λοιπόν, δεν είναι μόνο ο ψεύτης που εξαιρείται· είναι, πάνω απ' όλα, οι «μάγοι» που χρησιμοποιούν την υλική ζωή, που χρησιμοποιούν τις εκάστοτε αδυναμίες της υλικής ζωής ως μέσα για να πετύχουν τους υπέρμετρα κακούς σκοπούς τους. Επίτρεψέ μου να σου πω κάτι: οι υψηλότερες αισθήσεις μας είναι τόσο αμβλυμένες, είμαστε τόσο βαθιά εμποτισμένοι από τον υλισμό, ώστε πιθανότατα θα αποτύγχαναμε να αναγνωρίσουμε το αληθινό κακό, αν το συναντούσαμε.
—Μα δε θα νιώθαμε κάποια φρίκη —έναν τρόμο σαν κι αυτό που υπαινίχτηκες ότι θα μας κυρίευε αν μια τριανταφυλλιά άρχιζε να τραγουδάει— απλώς και μόνο με την παρουσία ενός κακού ανθρώπου;
—Θα νιώθαμε αν ήμαστε φυσικοί· μόνο οι γυναίκες και τα παιδιά, μερικές φορές και τα ζώα, μπορούν να νιώθουν αυτήν τη φρίκη για την οποία μιλάς. Οι περισσότεροι από εμάς τους άντρες έχουμε χάσει τη φυσική λογική μας: η συμβατικότητα, ο πολιτισμός και η εκπαίδευση την έχουν τυφλώσει, την έχουν καταπνίξει, την έχουν βυθίσει στο σκοτάδι. Αλλά όχι, ενίοτε είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε το κακό εξαιτίας του μεγάλου μίσους του για το καλό — χρειάζεται μεγάλη οξυδέρκεια για να μαντέψει κανείς τι υπαγόρευσε τη στάση που κράτησαν οι κριτικοί, μάλλον ασυνείδητα, απέναντι στο έργο του Κιτς — αλλά κάτι τέτοιο μόνο περιστασιακά μπορεί να συμβαίνει. Κατά κανόνα, υποψιάζομαι ότι οι Ιεράρχες του Τοφέτ περνούν μάλλον απαρατήρητοι, ή ίσως, σε ορισμένες περιπτώσεις, θεωρούνται καλοί αλλά πλανημένοι άνθρωποι.
—Μα μόλις τώρα, μιλώντας για τους κριτικούς του Κιτς, χρησιμοποίησες τη λέξη «ασυνείδητα». Μπορεί ποτέ το κακό να είναι ασυνείδητο;
—Πάντα. Έτσι πρέπει να 'ναι. Ως προς αυτό μοιάζει με την αγιότητα και την ευφυΐα. Είναι μια ορισμένη μέθη και έκσταση της ψυχής· μια υπέρτατη προσπάθεια να ξεπεραστούν τα δεσμά που μας καθηλώνουν. Ξεπερνώντας τα, ξεπερνάς επίσης την κατανόηση, τη δυνατότητα να αντιληφθείς ό,τι υπάρχει πριν απ' αυτήν. Αλλά, σου επαναλαμβάνω, το κακό, με την αληθινή σημασία του, είναι κάτι το σπάνιο, και πιστεύω ότι θα σπανίζει όλο και περισσότερο.
—Προσπαθώ να σε καταλάβω, είπε ο Κοτγκρέιβ. Απ' όσα λες, συμπεραίνω ότι το αληθινό κακό είναι διαφορετικής τάξεως απ' ό,τι εμείς ονομάζουμε κακό, έτσι;
—Κάπως έτσι. Χωρίς αμφιβολία, υπάρχει μια αναλογία ανάμεσα στα δύο· μια ομοιότητα που μας επιτρέπει και μας νομιμοποιεί να χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «το πόδι του βουνού» ή «το πόδι του τραπεζιού». Και, μερικές φορές, μπορούμε να πούμε ότι μιλούν και τα δυο την ίδια γλώσσα. Ο τραχύς ανθρακωρύχος, ο μεταλλοχύτης, το απαίδευτο και καθυστερημένο «κτήνος», όταν στη δουλειά του ζεσταίνεται παραπάνω απ' το κανονικό, γυρίζει στο σπίτι του και δέρνει μέχρι θανάτου την άτακτη και άστατη γυναίκα του. Ο άνθρωπος αυτός είναι δολοφόνος. Το ίδιο ήταν κι ο Ζιλ ντε Ρε. Βλέπεις, όμως, το χάσμα που χωρίζει τους δυο άντρες; Η «λέξη», αν μπορώ να την πω έτσι, είναι η ίδια και στις δυο περιπτώσεις, αλλά το «νόημα» είναι εντελώς διαφορετικό. Είναι κουταμάρα να συγχέονται οι δυο αυτοί άνθρωποι· είναι σαν να υπέθετε κανείς ότι υπάρχει ετυμολογική σχέση ανάμεσα στο Τζάγκερνοτ* και τους Αργοναύτες. Αναμφίβολα, η ίδια εύθραυστη ομοιότητα, ή αναλογία, υπάρχει ανάμεσα σε όλα τα κοινωνικά και τα αληθινά πνευματικά αμαρτήματα· σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα πρέπει να είναι κανείς το λιγότερο σοφός για να διακρίνει τη μετάβαση από το μικρότερο στο μεγαλύτερο — από τη σκιά στην πραγματικότητα. Αν ξέρεις τίποτε από θεολογία, θα καταλάβεις τι εννοώ.
—Λυπάμαι που το λέω, παρατήρησε ο Κοτγκρέιβ, αλλά έχω αφιερώσει ελάχιστο από τον χρόνο μου στη μελέτη της θεολογίας. Βλέπεις, πολλές φορές απορώ που οι θεολόγοι διεκδικούν τον τίτλο της Επιστήμης των Επιστημών για τον ευνοούμενο τομέα τους· αφού μάλιστα τα θεολογικά βιβλία που έχω ξεφυλλίσει φαίνονται να ασχολούνται περισσότερο με την ευσέβεια και τους βασιλιάδες του Ισραήλ και του Ιούδα. Προσωπικά δε με ενδιαφέρει να μάθω κάτι γι' αυτούς τους βασιλιάδες.
Ο Αμβρόσιος χαμογέλασε.
—Καλύτερα να αποφεύγουμε τη θεολογική συζήτηση, είπε. Αντιλαμβάνομαι ότι θα ήσουν πολύ εριστικός συνομιλητής. Αλλά ίσως τα «ημερολόγια των βασιλιάδων» να έχουν τόση σχέση με τη θεολογία όση έχουν οι αρβύλες του δολοφόνου ανθρακωρύχου με το κακό.
—Τότε, για να επιστρέψουμε στο θέμα μας, πιστεύεις ότι η αμαρτία είναι κάτι το μυστικιστικό και απόκρυφο;
—Ναι. Είναι το διαβολικό θαύμα, όπως η αγνότητα είναι το θεϊκό. Κάποιες φορές φτάνει σε τέτοια ύψη που αποτυγχάνουμε εντελώς να υποψιαστούμε την ύπαρξή της· είναι σαν τη νότα των μεγάλων πενταλιών του εκκλησιαστικού οργάνου, που είναι τόσο μπάσα ώστε δεν μπορούμε να την ακούσουμε. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει στο τρελοκομείο, ή και σε ακόμα πιο παράξενες διεξόδους. Αλλά ποτέ δεν πρέπει να την μπερδεύεις με την απλώς αντικοινωνική πράξη. Θυμήσου πώς ο Απόστολος, μιλώντας για την «άλλη πλευρά», έκανε τη διάκριση ανάμεσα στις «σπλαχνικές» πράξεις και την ευσπλαχνία. Κάποιος μπορεί να χαρίζει όλα τα υπάρχοντά του στους φτωχούς κι ωστόσο να του λείπει εντελώς η ευσπλαχνία. Θυμήσου επίσης ότι κάποιος μπορεί να αποφεύγει όλα τα εγκλήματα, και ωστόσο να είναι αμαρτωλός.
—Η ψυχολογία σου μου φαίνεται πολύ παράξενη, είπε ο Κοτγκρέιβ, αλλά ομολογώ ότι μου αρέσει. Φαντάζομαι ότι μπορεί κανείς, ξεκινώντας από τις προϋποθέσεις σου, να καταλήξει λογικά στο συμπέρασμα ότι ενδεχομένως ο αληθινός αμαρτωλός να φαίνεται σ' έναν τρίτο παρατηρητή σαν ένα αβλαβές άτομο, σωστά;
—Βεβαίως· γιατί το αληθινό κακό δεν έχει καμιά σχέση με την κοινωνική ζωή ή τους κοινωνικούς νόμους. Αλλά κι αν έχει, μια τέτοια σχέση δεν μπορεί παρά να είναι περιστασιακή και συμπτωματική. Το κακό είναι ένα μοναχικό πάθος της ψυχής — ή ένα πάθος της μοναχικής ψυχής — όποιο απ' τα δυο προτιμάς. Αν κατά τύχη το καταλάβουμε και αντιληφθούμε την πλήρη σημασία του, τότε, πράγματι, θα μας γεμίσει φρίκη και δέος. Όμως αυτά τα συναισθήματα, είναι εντελώς διαφορετικά από το φόβο και την απέχθεια που μας προκαλεί ένας συνηθισμένος δολοφόνος, καθώς μάλιστα τα δυο τελευταία οφείλονται, κατά μεγάλο μέρος ή εξ ολοκλήρου, στην αγάπη που έχουμε για το πετσί και το πουγκί μας. Μισούμε ένα φονιά, γιατί ξέρουμε ότι πρέπει να μισούμε εκείνον που υπάρχει κίνδυνος να σκοτώσει εμάς ή κάποιον απ' τους αγαπημένους μας. Έτσι, απ' την άλλη πλευρά, τιμούμε τους αγίους, αλλά δε μας «αρέσουν» όπως μας αρέσουν οι φίλοι μας. Είναι δυνατόν να πείσεις τον εαυτό σου ότι θα απολάμβανε την παρέα του αποστόλου Παύλου; Ή πιστεύεις ότι εσύ κι εγώ θα τα πηγαίναμε καλά με τον σερ Γκάλαχαντ;
»Ό,τι συμβαίνει με τους αμαρτωλούς, συμβαίνει και με τους αγίους. Αν συναντήσεις έναν πολύ κακό άνθρωπο και αναγνωρίσεις το κακό του, χωρίς αμφιβολία θα σε κυριέψει φρίκη και δέος· αλλά δεν υπάρχει λόγος να νιώσεις απαρέσκεια γι' αυτόν. Αντίθετα, είναι πολύ πιθανό, αν μπορέσεις να βγάλεις απ' το μυαλό σου την αμαρτία, να βρει ευχάριστη την παρέα του αμαρτωλού και σε λίγη ώρα να ξεχάσεις τη φρίκη. Και πάλι, όμως, πόσο τρομερό θα ήταν αν τα τριαντάφυλλα και οι πασχαλιές άρχιζαν ξαφνικά ένα πρωί να τραγουδούν ή αν τα έπιπλα άρχιζαν ξαφνικά να μετακινούνται μόνα τους όπως σ' εκείνο το διήγημα του Μοπασάν!
—Χαίρομαι που επανήλθες σ' αυτή την παρομοίωση, είπε ο Κοτγκρέιβ, γιατί ήθελα να σε ρωτήσω τι είναι αυτό που ενώνει την ανθρωπότητα με τέτοιου είδους φανταστικά κατορθώματα άψυχων πραγμάτων; Με μια κουβέντα — τι είναι αμαρτία; Μου έδωσες, το ξέρω, έναν αφηρημένο ορισμό, αλλά θα ήθελα ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα.
—Σου είπα ότι ήταν κάτι το πολύ σπάνιο, είπε ο Αμβρόσιος, που δε φαινόταν πρόθυμος να απαντήσει ευθέως. Ο υλισμός της εποχής, που έχει κάνει πολλά για να καταργήσει την αγιότητα, έχει κάνει ίσως περισσότερα για να καταργήσει το κακό. Βρίσκουμε πλέον τη γη τόσο άνετη ώστε δεν τείνουμε πια ούτε προς τα πάνω ούτε προς τα κάτω. Θα έλεγε κανείς ότι ο λόγιος που «ειδικεύεται» στη μελέτη του Τοφέτ, στην πραγματικότητα περιορίζεται σε καθαρά αρχαιολογικές έρευνες. Κανένας παλαιοντολόγος δε θα μπορούσε να σου δείξει έναν ζωντανό πτεροδάκτυλο.
—Και όμως εσύ, νομίζω, έχεις «ειδικευτεί», και πιστεύω ότι οι έρευνές σου έχουν φτάσει μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
—Βλέπω ότι στ' αλήθεια ενδιαφέρεσαι να μάθεις. Λοιπόν, ομολογώ ότι έχω ασχοληθεί λίγο με αυτά τα πράγματα, κι αν θέλεις μπορώ να σου δείξω κάτι σχετικό με το πολύ παράξενο θέμα που συζητάμε.
Ο Αμβρόσιος πήρε ένα κερί και πήγε στην απέναντι σκοτεινή γωνιά του δωματίου. Ο Κοτγκρέιβ τον είδε να πλησιάζει σ' ένα παλιό γραφείο, να βγάζει από μια μυστική κρύπτη ένα δέμα και μετά να ξανάρχεται κοντά στο παράθυρο όπου κάθονταν. Ο Αμβρόσιος ξετύλιξε το δέμα και παρουσίασε ένα πράσινο βιβλίο.
—Θα το προσέξεις; ρώτησε. Μην το παρατάς από δω κι από κει. Είναι απ' τα πολυτιμότερα κομμάτια της συλλογής μου και θα λυπόμουν πολύ αν χανόταν. Χάιδεψε την ξεθωριασμένη ράχη του. Γνώρισα το κορίτσι που το έγραψε, συνέχισε. Όταν το διαβάσεις, θα δεις πόσο φωτίζει την αποψινή μας συζήτηση. Υπάρχει και η συνέχειά του, αλλά δε θα σου πω τίποτα γι' αυτήν. Σ' ένα περιοδικό δημοσιεύτηκε πριν από μερικούς μήνες ένα παράξενο άρθρο, είπε μετά από λίγο, με τη διάθεση ανθρώπου που θέλει να αλλάξει θέμα. Το είχε γράψει κάποιος δόκτωρ — δρ. Κάρον, νομίζω, ήταν τ' όνομά του. Έλεγε ότι μια κυρία, που παρακολουθούσε την κορούλα της να παίζει στο παράθυρο του λίβινγκ-ρουμ, είδε ξαφνικά το βαρύ πάνω παντζούρι να πέφτει και να τσακίζει τα δάχτυλα της μικρής. Η κυρία λιποθύμησε, νομίζω, αλλά, εν πάση περιπτώσει, κάποιος φώναξε το γιατρό. Μόλις περιποιήθηκε τις πληγές και έδεσε τα σπασμένα δάχτυλα του κοριτσιού, του ζήτησαν να εξετάσει τη μητέρα. Η γυναίκα βογκούσε απ' τον πόνο και ο γιατρός ανακάλυψε ότι τρία δάχτυλα του χεριού της, τα ίδια με τα σπασμένα δάχτυλα της κόρης της, είχαν φουσκώσει, πρηστεί και, σύμφωνα με την ιατρική γλώσσα, είχαν γεμίσει με πυώδεις εφελκίδες.
Ο Αμβρόσιος εξακολουθούσε να κρατάει απαλά τον πράσινο τόμο.
—Ορίστε, λοιπόν, είπε τελικά, δείχνοντας να αποχωρίζεται με δυσκολία το θησαυρό του. Μόλις το διαβάσεις να μου το επιστρέψεις, είπε μετά από λίγο, μόλις βγήκαν από το χολ στον παλιό κήπο, όπου ευωδίαζαν οι άσπρες πασχαλιές.
Υπήρχε μια πλατιά κόκκινη λουρίδα στην ανατολή καθώς ο Κοτγκρέιβ ετοιμαζόταν να πάρει το δρόμο της επιστροφής, και από το ύψωμα όπου στεκόταν αντίκρισε το τρομαχτικό θέαμα ενός Λονδίνου που ονειρευόταν.
___________________________
* Άρμα που μεταφέρει το είδωλο του θεού Κρίσνα στο ινδουιστικό πάνθεον. Στα αγγλικά οι δυο λέξεις ομοιοκαταληκτούν: Juggernaut-Argonaut. (Σ.τ.Μ.)
Arthur Machen
Η ΝΟΥΒΕΛΑ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΣΦΡΑΓΙΔΑΣ
και άλλα διηγήματα
Μετάφραση: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ
Επιλογή - πρόλογος: ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΙΟΛΟΣ 1995