Συνέχεια από: Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 2025
ΠΛΑΤΩΝ
ΣΕ ΔΥΟ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣΧΙΙ
ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
Ισότητα άνδρα και γυναίκας και η αρετή ως τάξη μέσα στην αταξία
Πολύ διαφορετική είναι η θέση που παίρνει ο Πλάτων σχετικά με την αντίληψη για τον άνθρωπο: στον τομέα αυτό ο «δυαλισμός» αποκτά πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα και εμβέλεια· ο μεταφυσικός δυαλισμός, σ’ αυτή την περίπτωση, χρωματίζεται έντονα από ορφικά στοιχεία και συνδέεται, έτσι, με έναν θρησκευτικο-μυστηριακό δυαλισμό, με μια ολόκληρη σειρά συνεπειών, όπως θα δούμε στη συνέχεια (Μόνο στον Τίμαιο ο δυαλισμός εξασθενεί, τουλάχιστον εν μέρει).
Ας αρχίσουμε διαβάζοντας ένα χωρίο από το τέλος του Φαίδωνος, εξαιρετικά σημαντικό, επειδή αντιπροσωπεύει τη ριζική ανατροπή του ομηρικού και παραδοσιακού τρόπου κατανόησης του ανθρώπου: λέγεται, πράγματι, με πολύ όμορφες ποιητικές εικόνες, ότι ο άνθρωπος δεν είναι το σώμα του, αλλά εκείνο που με τον θάνατο εγκαταλείπει το σώμα και απομακρύνεται. Στην ερώτηση του Κρίτωνα με ποιον τρόπο θέλει ο Σωκράτης, μετά τον θάνατο, να ταφεί, ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη να απαντήσει:
«Εγώ, φίλοι μου, δεν μπορώ να πείσω τον Κρίτωνα ότι ο Σωκράτης είμαι εγώ ο ίδιος, αυτός που εδώ συζητά και με τάξη βάζει στη σειρά όσα λέγει· αντίθετα, εκείνος πιστεύει ότι είμαι αυτός που, σε λίγο, θα δει νεκρό, και γι’ αυτό με ρωτά πώς θέλω να με θάψει. Εκείνο, λοιπόν, που εδώ και καιρό συνεχίζω να λέω, δηλαδή ότι εγώ, όταν πιω το κώνειο, δεν θα μείνω πια μαζί σας, αλλά θα φύγω στους τόπους των Μακάρων, του φαίνεται μάταιο· σαν να ήθελα, μιλώντας, να παρηγορήσω λίγο εμένα και λίγο εσάς. […] Τώρα πρέπει εσείς να γίνετε εγγυητές απέναντι στον Κρίτωνα, και να του δώσετε την αντίθετη εγγύηση από εκείνη που έδωσε εκείνος για μένα στους δικαστές· εκείνος εγγυήθηκε ότι θα μείνω εδώ, κι εσείς θα εγγυηθείτε αντίθετα ότι δεν θα μείνω εδώ μετά τον θάνατο, αλλά θα φύγω, ώστε ο Κρίτων να υποφέρει πιο εύκολα, και, βλέποντας το σώμα μου όταν καεί ή ταφεί, να μην θλίβεται για μένα σαν να υπέφερα τρομερές τιμωρίες, και να μη λέει, κατά την κηδεία μου, ότι εκθέτει τον Σωκράτη, τον μεταφέρει και τον θάβει. Διότι, αγαπητέ Κρίτων, ξέρεις καλά ότι η άτοπη ομιλία δεν είναι μόνο από μόνη της ακατάλληλη (το να μιλάς ανάρμοστα δεν είναι μόνο ανάρμοστο), αλλά βλάπτει και τις ψυχές. Εσύ, λοιπόν, πρέπει να πάρεις θάρρος, και να πεις ότι θάβεις το σώμα του Σωκράτη· και να το θάψεις όπως σου αρέσει ή όπως θεωρείς πιο σύμφωνο με τα έθιμα.» (Φαίδων, 115 C-116 A.)
Το χωρίο αυτό είναι πολύ εύγλωττο, αλλά ο δυαλισμός δεν αναδεικνύεται ρητά, έστω κι αν είναι υπονοούμενος. Αντίθετα, με συμβολικό τρόπο αντηχούν οι εικόνες του σώματος ως «τάφου» και ως «φυλακής» ή «όστρακου στρειδιού».
Στον Γοργία λέγεται ότι «το σώμα (σῶμα) είναι για μας τάφος (σῆμα)»(Γοργίας, 493 A). Στον Κρατύλο διαβάζουμε τα εξής:
«Μερικοί ονομάζουν το σώμα (σῶμα) τάφο (σῆμα) της ψυχής, σαν να είναι αυτή θαμμένη μέσα του κατά την παρούσα ζωή. […] Μου φαίνεται πως το όνομα αυτό δόθηκε κυρίως από τους οπαδούς του Ορφέα, αφού η ψυχή γι’ αυτούς εξιλεώνεται για σφάλματα που πρέπει να εξαγοράσει και έχει αυτό το περίβλημα, εικόνα φυλακής. Το όνομα σώμα δηλώνει ότι είναι φύλακας της ψυχής, ώσπου να εξοφλήσει το χρέος της.» (Κρατύλος, 400 C).
Στον Φαίδωνα, με ρητή αναφορά στα «μυστήρια», λέγεται: «Εμείς οι άνθρωποι είμαστε σαν κλεισμένοι σε περίβλημα, σαν να είμαστε κλειδωμένοι σε ένα κελί» (Φαίδων, 62 B). Και στον Φαίδρο επαναλαμβάνεται ότι πριν ενσαρκωθούν οι ψυχές μας ήταν απλές, μακάρες (ευτυχισμένες) και μέσα σε καθαρό φως, κι έτσι ήμασταν
«καθαροί και όχι θαμμένοι σε τούτο τον τάφο που τώρα κουβαλάμε μαζί μας και που τον ονομάζουμε σώμα, φυλακισμένοι μέσα του σαν σε όστρακο στρειδιού» (Φαίδρος, 250 C).
Πρέπει να έχουμε υπ’ όψη ότι αυτή η σύλληψη της ψυχής, αντίθετα προς ό,τι συνήθως πιστεύεται, επηρέασε βαθιά και τον ίδιο τον Αριστοτέλη, όπως φαίνεται από τα δημοσιευμένα έργα του, τα οποία, αντίθετα με ό,τι νομίζονταν παλαιότερα, σήμερα δεν θεωρούνται απλώς «νεανικά έργα»· πρώτον, επειδή αυτό δεν βεβαιώνεται πουθενά, και δεύτερον, κυρίως επειδή ο Αριστοτέλης ποτέ δεν τα αποκήρυξε, αλλά πολλές φορές αναφέρθηκε σ’ αυτά.
Στον Εύδημο διαβάζουμε:
«Για τις ψυχές, η ζωή χωρίς σώμα —η ζωή που ταιριάζει στη φύση τους— μοιάζει με την υγεία, ενώ η ζωή τους μέσα στο σώμα μοιάζει με την αρρώστια, επειδή είναι αντίθετη προς τη φύση τους.» (Αριστοτέλης, Εύδημος, απ. 5, Ross).
Και στον Προτρεπτικό λέγεται μάλιστα ότι η ζωή της ψυχής μέσα στο σώμα είναι σαν μαρτύριο, παρόμοιο με την σκληρή τιμωρία που επέβαλλαν οι Ετρούσκοι πειρατές σε όσους έπεφταν στα χέρια τους: ένωναν τα ζωντανά σώματα με πτώματα, κολλώντας τα μέλη το ένα με το άλλο, με φρικτές συνέπειες:
«Κατά παρόμοιο τρόπο και οι ψυχές μας ενώνονται με τα σώματα, όπως οι ζωντανοί συνδέονται με τους νεκρούς.» (Αριστοτέλης, Προτρεπτικός, απ. 10 Ross).
Φυσικά, αυτές είναι σκόπιμα σκληρές και προκλητικές εικόνες, αλλά εκφράζουν μια πολύ συγκεκριμένη σκέψη, ότι δηλαδή το μεγαλύτερο κακό που υφίσταται η ψυχή προέρχεται από το σώμα:
«Αυτό το κακό είναι ότι η ψυχή του ανθρώπου, όταν δοκιμάζει έντονη ηδονή ή έντονο πόνο εξαιτίας κάποιου πράγματος, παρασύρεται να πιστεύει ότι εκείνο που της προκαλεί αυτές τις εντυπώσεις είναι το πιο φανερό και αληθινό, ενώ δεν είναι έτσι. Αυτό μας συμβαίνει κυρίως με τα ορατά πράγματα. […] Και δεν είναι μήπως για χάρη αυτών των παθημάτων που η ψυχή δένεται περισσότερο με το σώμα; […] Και είναι δεμένη γιατί κάθε ηδονή και κάθε πόνος, σαν να είχε ένα καρφί, καρφώνει και προσηλώνει την ψυχή στο σώμα, και την κάνει σχεδόν σωματική και την ωθεί να πιστεύει ως αληθινό εκείνο που της παρουσιάζει το σώμα ως αληθινό. Και από αυτό το να έχει τις ίδιες γνώμες με το σώμα και να απολαμβάνει τις ίδιες απολαύσεις με το σώμα, νομίζω ότι αναγκάζεται να αποκτήσει και τους ίδιους τρόπους και τις ίδιες τάσεις του σώματος, κι έτσι να μην μπορεί να φτάσει καθαρή στον Άδη, αλλά να βγει από το σώμα γεμάτη σωματικές επιθυμίες, ώστε να πέσει αμέσως σε άλλο σώμα, και σαν σπόρος να βλαστήσει εκεί, και για τον λόγο αυτό να μην μπορέσει ποτέ να έχει μερίδιο στη συμμετοχή προς το θείο, το καθαρό, το αμετάβλητο είναι .» (Φαίδων, 83 C-E.)
Ακόμη και στην Πολιτεία ο Πλάτων παρουσιάζει την εικόνα της ψυχής στο σώμα ως καλυμμένης από άπειρα κακά, όπως ο θεός Γλαύκος καλύφθηκε από όστρακα, φύκια και πέτρες, ώστε να μην είναι αναγνωρίσιμος στην αρχική του μορφή, με εξαιρετικές ποιητικές εικόνες:
«Βλέπουμε την ψυχή σε κατάσταση ανάλογη με τον θαλάσσιο Γλαύκο, και δηλαδή χωρίς να είναι εύκολο να διακρίνουμε την πρωταρχική της μορφή, επειδή μερικά από τα μέλη της έχουν σπάσει, άλλα έχουν φθαρεί ή παραμορφωθεί εντελώς από τα κύματα. Μάλιστα, επικαθίσεις, όστρακα, φύκια και πέτρες έχουν κολλήσει επάνω της, ώστε να μοιάζει περισσότερο με τέρας παρά με αυτό που ήταν αρχικά. Έτσι κι εμείς βλέπουμε την ψυχή μειωμένη σε αυτή την κατάσταση, επικαθισμένη με άπειρα κακά. Και γι’ αυτό, αγαπητέ Γλαύκωνα, εκεί πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας […] προς τον έρωτά της για τη γνώση. Πρέπει ακόμη να εξετάζουμε σε ποια ιδανικά προσκολλάται και με ποιες συντροφιές θέλει να συναναστραφεί, έχοντας υπ’ όψη τη συγγένειά της με το θείο, το αθάνατο, το ον που είναι πάντοτε. Πρέπει ακόμη να την φανταστούμε όπως θα φαινόταν αν έλκονταν πλήρως από αυτές τις πραγματικότητες και την τραβούσαν εντελώς έξω από τη θάλασσα όπου βρίσκεται, και αν αποτινασσόταν από πάνω της οι πέτρες και τα όστρακα που της φύτρωσαν παντού από τα λεγόμενα χαρούμενα συμπόσια: όλα αυτά, πράγματι, είναι γήινα κατάλοιπα, πετρώδη και τραχιά, πράγματα κατάλληλα για μια ψυχή που τρέφεται με γη. Μόνο τότε θα μπορούσε κανείς να δει την αληθινή της ουσία […].» (Πολιτεία, X 611 D - 612 A).
Πρόκειται για μια «δυαλιστική» σύλληψη του ανθρώπου που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αρνητική αντίληψη περί σώματος. Ο Πλωτίνος επαναλαμβάνει και επιβεβαιώνει τον πλατωνικό δυαλισμό, αντιδρώντας απέναντι στους Χριστιανούς, οι οποίοι, αντίθετα, θα υπερασπιστούν μια θετική και εντελώς διαφορετική αντίληψη για το σώμα και θα διακηρύξουν την ανάσταση των ίδιων των σωμάτων. Ο Πλωτίνος, πράγματι, υποστηρίζει ότι η αληθινή ανάσταση «είναι ανάσταση από το σώμα, όχι ανάσταση με το σώμα» (Πλωτίνος, Εννεάδες, III 6, 6).
ΜΑΣ ΞΕΝΙΖΟΥΝ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΔΙΟΤΙ ΟΙ ΨΥΧΕΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΦΟΔΙΑΣΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΙ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΜΑΣ ΕΧΟΥΝ ΤΡΑΦΕΙ ΜΕ ΤΗΝ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ. ΑΣ ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΤΗΝ ΣΑΡΚΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΦΑΝΕΡΩΣΕ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΣΚΗΤΙΚΗ Η ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΤΡΕΦΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ
34
ΛΔʹ. Περὶ ὧν ὁ ἱερεὺς ἕνεκα ἑαυτοῦ εὔχεται ὑπὲρ τῶν ἱερῶν δώρων καὶ ὑπὲρ ὧν τοῖς πιστοῖς εὔχεσθαι κελεύει
ΛΔʹ. Περὶ ὧν ὁ ἱερεὺς ἕνεκα ἑαυτοῦ εὔχεται ὑπὲρ τῶν ἱερῶν δώρων καὶ ὑπὲρ ὧν τοῖς πιστοῖς εὔχεσθαι κελεύει
Για εκείνα τα οποία εύχεται ο ιερεύς για τον εαυτό του και εκείνα για τα οποία παραγγέλλει στους πιστούς να εύχονται
4. Άφεση αμαρτιών δίνει το Πνεύμα τo άγιον σ' εκείνους που κοινωνούν αυτά τα δώρα. Αυτή η χάρη, λέγει ο ιερεύς, ας μην εμποδιστεί σ' εμένα από τα δώρα για τις αμαρτίες μου. Διότι κατά δύο τρόπους ενεργεί η χάρη στα τίμια δώρα· ο ένας τρόπος είναι αυτός που αγιάζονται τα ίδια, ο άλλος είναι αυτός που η χάρη αγιάζει εμάς δι’ αυτών.
(5.) Τὸν μὲν οὖν πρῶτον τρόπον ἐν τοῖς δώροις τὴν χάριν ἐνεργεῖν, οὐδὲν δύναται κωλύειν τῶν ἀνθρωπίνων κακῶν. Ἀλλὰ καθάπερ ὁ ἁγιασμὸς αὐτῶν οὐκ ἔστιν ἀνθρωπίνης ἀρετῆς ἔργον, οὕτως οὐδὲν κωλύεσθαι δυνατὸν αὐτὸν ὑπὸ κακίας ἀνθρώπων.
5. Κατά τον πρώτο λοιπόν τρόπο κανένα ανθρώπινο κακό δεν μπορεί να εμποδίσει την χάρη να ενεργήσει στα τίμια δώρα, αλλά, όπως ο αγιασμός των δώρων δεν είναι έργο ανθρώπινης αρετής, έτσι δεν είναι δυνατόν ούτε να εμποδιστεί από κακία ανθρώπων.
(6.) Ὁ δεύτερος δὲ καὶ τῆς ἡμετέρας δεῖται σπουδῆς. Διὰ τοῦτο καὶ ὑπὸ τῆς ἡμῶν κωλύεται ῥᾳθυμίας. Ἁγιάζει γὰρ ἡ χάρις διὰ τῶν δώρων ἡμᾶς, ἐὰν πρὸς τὸν ἁγιασμὸν ἐπιτηδείως ἔχοντας λάβῃ, ἃ δὲ ἀπαρασκευάστοις ἐμπέσῃ, οὔτε ὄφελος ἤνεγκεν οὐδὲν καὶ μυρίαν ἡμῖν ἐνέθηκε βλάβην. Ταύτην τὴν χάριν, εἴτε ἄφεσις ἁμαρτιῶν ἐστι μόνον, εἴτε μετ᾿ ἐκείνης καὶ ἄλλη δωρεὰ διδομένη τοῖς μετὰ καθαροῦ συνειδότος τὸ ἱερὸν τοῦτο δειπνούντων δεῖπνον, εὔχεται ὁ ἱερεὺς μὴ κωλυθῆναι ἀπὸ τῶν δώρων, ὡς δυναμένην κωλυθῆναι δι᾿ ἀνθρωπίνην κακίαν.
Ο δεύτερος όμως τρόπος χρειάζεται τη δική μας σπουδή. Γι’ αυτό και εμποδίζεται από την ραθυμία μας. Μας αγιάζει δηλαδή η χάρη δια των δώρων εάν μας βρει κατάλληλα διατεθειμένους για τον αγιασμό. Αν όμως μας βρει απροετοίμαστους, δεν μας προξενεί κανένα όφελος, αλλά μας επιβαρύνει με πολύ μεγάλη βλάβη. Αυτή η χάρη, είτε άφεση αμαρτιών είναι μόνο, είτε μαζί με αυτήν και άλλη δωρεά που δίνεται σε όσους με καθαρή συνείδηση συμμετέχουν σ' αυτό το δείπνο, εύχεται ο ιερεύς να μην εμποδιστεί από τα δώρα. Διότι μπορεί να εμποδιστεί από την ανθρώπινη κακία.
Ερμηνεία εις την θείαν λειτουργίαν - Νικολάου Καβάσιλα
Κεφάλαιο 36
Περί όσων ο ιερεύς βοά προς το πλήθος όταν υψώνει τα άγια, και γι' όσα το πλήθος άπαντα προς αυτόν
1. Τώρα ο ιερεύς πρόκειται να πλησιάσει προς την αγία τράπεζα και να κοινωνήσει και να προσκαλέσει και άλλους να κοινωνήσουν. Διότι δεν επιτρέπεται σε όλους γενικά η κοινωνία των μυστηρίων, γι' αυτό και ο ιερεύς δεν καλεί όλους• αλλά, παίρνοντας στα χέρια του τον ζωοποιό άρτο, τον σηκώνει ψηλά και τον δείχνει, προσκαλώντας στη μετουσία (μετάληψη) τους άξιους να κοινωνήσουν. Λέγοντας «Τα άγια τοις αγίοις» είναι σαν να λέγει: «Ιδού ο άρτος της ζωής, τον βλέπετε. Ελάτε λοιπόν να μεταλάβετε. Όχι όμως όλοι, αλλά όποιος είναι άγιος. Διότι τα άγια επιτρέπονται μόνο στους αγίους». Αγίους εδώ εννοεί εκείνους που είναι τέλειοι στην αρετή, αλλά κι εκείνους που αγωνίζονται να φτάσουν σ' αυτή την τελειότητα, αλλά ακόμη υστερούν. Διότι και αυτούς τίποτε δεν τους εμποδίζει να αγιάζονται καθώς μετέχουν των μυστηρίων, και να είναι από αυτή την άποψη άγιοι. Όπως και η Εκκλησία όλη λέγεται αγία• και όπως ο μακάριος Απόστολος γράφοντας προς ολόκληρη Χριστιανική κοινότητα λέγει: «Αδελφοί άγιοι, μέτοχοι της επουράνιου κλήσεως». Διότι ονομάζονται άγιοι από τον Άγιο του οποίου είναι μέτοχοι, και από το σώμα και το αίμα το οποίο κοινωνούν. Διότι είμαστε μέλη εκείνου του σώματος, σάρκες από τις σάρκες Του, οστά από τα οστά Του, και όσο είμαστε ενωμένοι μαζί Του και διατηρούμε αυτή τη συνάρθρωση, ζούμε αντλώντας δια των μυστηρίων τη ζωή και τον αγιασμό από εκείνη την Κεφαλή και την Καρδιά. Όταν όμως αποσπασθούμε και αποξενωθούμε από την ολότητα του παναγίου Σώματος, μάταια γευόμαστε τα ιερά μυστήρια, διότι η ζωή δεν φτάνει προς τα νεκρά και αποκομμένα μέλη.
2. Τί είναι εκείνο που αποκόβει αυτά τα μέλη από το άγιο εκείνο Σώμα; «Οι αμαρτίες σας, λέγει, στέκονται εμπόδιο ανάμεσα σ' εμένα και σας».
3. Τί λοιπόν; Κάθε αμαρτία νεκρώνει τον άνθρωπο;
4. Καθόλου, αλλά μόνο η θανάσιμη αμαρτία. Γι' αυτό και λέγεται "προς θάνατον". Διότι υπάρχει και αμαρτία "ου προς θάνατον", σύμφωνα με τον μακάριο Ιωάννη. Γι' αυτό οι βαπτισμένοι, αν δεν πέφτουν σε θανάσιμα αμαρτήματα που τους χωρίζουν από τον Χρίστο και επιφέρουν θάνατο, δεν έχουν κανένα εμπόδιο να κοινωνούν και να μετέχουν του αγιασμού• διότι και στην πραγματικότητα και στην ονομασία εξακολουθούν να είναι ζωντανά μέλη, ενωμένα με την Κεφαλή.
5. Γι' αυτό στην εκφώνηση του ιερέως: «Τα άγια τοις αγίοις», οι πιστοί αποκρίνονται δυνατά: «Εις άγιος, εις Κύριος Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός». Διότι κανένας δεν έχει την αγιότητα από τον εαυτό του, ούτε αυτή είναι έργο ανθρώπινης αρετής, αλλά όλοι παίρνουν την αγιότητα από Εκείνον και για Εκείνον. Αν βάλεις πολλούς καθρέφτες κάτω από τον ήλιο, όλοι λάμπουν και ακτινοβολούν και νομίζεις ότι βλέπεις πολλούς ήλιους, στην πραγματικότητα όμως ένας είναι ο ήλιος που αστράφτει μέσα σε όλους. Έτσι και ο μόνος Άγιος, ο Χριστός, εκχεόμενος εις τους πιστούς, φαίνεται μεν σε πολλές ψυχές και πολλούς δείχνει αγίους, εντούτοις Αυτός είναι ο ένας και μοναδικός Άγιος. Και τούτο μάλιστα «εις δόξαν Θεου Πατρός». Διότι τον Θεό κανένας δεν τον δόξασε όπως έπρεπε (γι' αυτό και ονειδίζοντας τους Ιουδαίους έλεγε: «Αν είμαι Θεός, που είναι η δόξα που έπρεπε να μου αποδίδετε;») αλλά μόνο ο Μονογενής απέδωσε σ' Αυτόν την οφειλόμενη δόξα. Γι' αυτό και όταν έφτασε στο πάθος, έλεγε προς τον Πατέρα: «Εγώ σε εδόξασα επάνω στη γη». Με ποιόν τρόπο τον εδόξασε; Όχι με άλλον τρόπο, παρά φανερώνοντας στους ανθρώπους την αγιότητα του Πατέρα. Και αυτό το έκανε με το να φανεί ο ίδιος άγιος, όπως είναι άγιος και ο Πατέρας. Γι’ αυτό είτε θεωρήσουμε τον Πατέρα, τον Θεό αυτού του αγίου (της ανθρωπότητας του Χριστού), η λαμπρότης του Υιού είναι η δόξα του Πατρός. Είτε ως Θεό νοήσουμε τον Υιό μέσα στην ανθρωπότητα, πάλι η αξία ή η αρετή του δημιουργήματος είναι ξανά η δόξα του Δημιουργού.
Κεφάλαιο 37
Τί σημαίνει το θερμό νερό που εμβάλλεται μέσα στα μυστήρια
1. Αφού λοιπόν ο ιερεύς συγκαλέσει τους πιστούς στο ιερό δείπνο, μεταλαμβάνει πρώτος αυτός και κατόπιν όσοι είναι ιερείς και όσοι είναι γύρω από το θυσιαστήριο. Προηγουμένως όμως εκχύνει θερμό νερό μέσα στο ποτήριο, πράγμα που σημαίνει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Διότι κατήλθε τότε το Άγιο Πνεύμα, όταν τελείωσε ολόκληρη η Οικονομία του Σωτήρος, έτσι και τώρα επιδημεί (κατέρχεται), για όσους κοινωνούν αυτά αξίως, αφού η θυσία έχει προσφερθεί και τα δώρα ετελειώθησαν.
2. Κατά την ιερή τελετή της Ευχαριστίας όλη η Οικονομία του Χριστού αναπαρίσταται στον άρτο σαν σε πίνακα. Διότι και ως βρέφος τον βλέπουμε συμβολικά, και να οδηγείται στον θάνατο, και να σταυρώνεται, και να κεντάται στην πλευρά. Κατόπιν βλέπουμε και αυτόν τον άρτο να μεταβάλλεται σ' εκείνο το πανάγιο σώμα που αληθινά υπέφερε αυτά και αναστήθηκε και αναλήφθηκε και κάθεται στα δεξιά του Πατρός. Έπρεπε λοιπόν μετά απ' όλα αυτά να συμβολίζεται και το τελικό αποτέλεσμα, για να είναι ολοκληρωμένη η μύηση του μυστηρίου με την προσθήκη του αποτελέσματος στο σύνολο της τελετής και της Οικονομίας.
3. Ποιο είναι το έργο και το αποτέλεσμα των παθών και έργων και λόγων του Χριστού; Αν κανείς τα βλέπει αυτά σε σχέση μ' εμάς, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Επομένως, υστέρα από εκείνα έπρεπε και αυτή ή κάθοδος να συμβολισθεί. Και συμβολίζεται με τη εκχύση του θερμού νερού μέσα στα μυστήρια.
4. Αυτό το νερό, με το να είναι συγχρόνως νερό και να μετέχει και της φωτιάς, συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα, το όποιο και "ύδωρ" λέγεται και ως πυρ φάνηκε τότε που έπεσε επάνω στους μαθητές του Χριστού.
5. Και η παρούσα στιγμή της θείας λειτουργίας συμβολίζει εκείνη τη στιγμή της Πεντηκοστής. Διότι τότε κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα όταν ολοκληρώθηκαν όλα τα έργα του Χριστού, τώρα δε το νερό αυτό προστίθεται μετά την τελείωση των δώρων.
6. Με τα μυστήρια σημαίνεται και η Εκκλησία, η οποία είναι σώμα Χριστού και εκ μέρους. Αυτή και τότε δέχθηκε το Άγιο Πνεύμα, μετά την ανάληψη του Χριστού στους ουρανούς, και τώρα δέχεται τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, αφού έγιναν δεκτά τα δώρα στο υπερουράνιο θυσιαστήριο· τη δωρεά αυτή στέλνει σ' εμάς από την πλευρά Του ο Θεός, ο οποίος δέχθηκε τα δώρα, όπως προείπαμε. Διότι ο Μεσίτης είναι ο Αυτός Χριστός, και το Αυτό Άγιο Πνεύμα.
Κεφάλαιο 36
Περί όσων ο ιερεύς βοά προς το πλήθος όταν υψώνει τα άγια, και γι' όσα το πλήθος άπαντα προς αυτόν
1. Τώρα ο ιερεύς πρόκειται να πλησιάσει προς την αγία τράπεζα και να κοινωνήσει και να προσκαλέσει και άλλους να κοινωνήσουν. Διότι δεν επιτρέπεται σε όλους γενικά η κοινωνία των μυστηρίων, γι' αυτό και ο ιερεύς δεν καλεί όλους• αλλά, παίρνοντας στα χέρια του τον ζωοποιό άρτο, τον σηκώνει ψηλά και τον δείχνει, προσκαλώντας στη μετουσία (μετάληψη) τους άξιους να κοινωνήσουν. Λέγοντας «Τα άγια τοις αγίοις» είναι σαν να λέγει: «Ιδού ο άρτος της ζωής, τον βλέπετε. Ελάτε λοιπόν να μεταλάβετε. Όχι όμως όλοι, αλλά όποιος είναι άγιος. Διότι τα άγια επιτρέπονται μόνο στους αγίους». Αγίους εδώ εννοεί εκείνους που είναι τέλειοι στην αρετή, αλλά κι εκείνους που αγωνίζονται να φτάσουν σ' αυτή την τελειότητα, αλλά ακόμη υστερούν. Διότι και αυτούς τίποτε δεν τους εμποδίζει να αγιάζονται καθώς μετέχουν των μυστηρίων, και να είναι από αυτή την άποψη άγιοι. Όπως και η Εκκλησία όλη λέγεται αγία• και όπως ο μακάριος Απόστολος γράφοντας προς ολόκληρη Χριστιανική κοινότητα λέγει: «Αδελφοί άγιοι, μέτοχοι της επουράνιου κλήσεως». Διότι ονομάζονται άγιοι από τον Άγιο του οποίου είναι μέτοχοι, και από το σώμα και το αίμα το οποίο κοινωνούν. Διότι είμαστε μέλη εκείνου του σώματος, σάρκες από τις σάρκες Του, οστά από τα οστά Του, και όσο είμαστε ενωμένοι μαζί Του και διατηρούμε αυτή τη συνάρθρωση, ζούμε αντλώντας δια των μυστηρίων τη ζωή και τον αγιασμό από εκείνη την Κεφαλή και την Καρδιά. Όταν όμως αποσπασθούμε και αποξενωθούμε από την ολότητα του παναγίου Σώματος, μάταια γευόμαστε τα ιερά μυστήρια, διότι η ζωή δεν φτάνει προς τα νεκρά και αποκομμένα μέλη.
2. Τί είναι εκείνο που αποκόβει αυτά τα μέλη από το άγιο εκείνο Σώμα; «Οι αμαρτίες σας, λέγει, στέκονται εμπόδιο ανάμεσα σ' εμένα και σας».
3. Τί λοιπόν; Κάθε αμαρτία νεκρώνει τον άνθρωπο;
4. Καθόλου, αλλά μόνο η θανάσιμη αμαρτία. Γι' αυτό και λέγεται "προς θάνατον". Διότι υπάρχει και αμαρτία "ου προς θάνατον", σύμφωνα με τον μακάριο Ιωάννη. Γι' αυτό οι βαπτισμένοι, αν δεν πέφτουν σε θανάσιμα αμαρτήματα που τους χωρίζουν από τον Χρίστο και επιφέρουν θάνατο, δεν έχουν κανένα εμπόδιο να κοινωνούν και να μετέχουν του αγιασμού• διότι και στην πραγματικότητα και στην ονομασία εξακολουθούν να είναι ζωντανά μέλη, ενωμένα με την Κεφαλή.
5. Γι' αυτό στην εκφώνηση του ιερέως: «Τα άγια τοις αγίοις», οι πιστοί αποκρίνονται δυνατά: «Εις άγιος, εις Κύριος Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός». Διότι κανένας δεν έχει την αγιότητα από τον εαυτό του, ούτε αυτή είναι έργο ανθρώπινης αρετής, αλλά όλοι παίρνουν την αγιότητα από Εκείνον και για Εκείνον. Αν βάλεις πολλούς καθρέφτες κάτω από τον ήλιο, όλοι λάμπουν και ακτινοβολούν και νομίζεις ότι βλέπεις πολλούς ήλιους, στην πραγματικότητα όμως ένας είναι ο ήλιος που αστράφτει μέσα σε όλους. Έτσι και ο μόνος Άγιος, ο Χριστός, εκχεόμενος εις τους πιστούς, φαίνεται μεν σε πολλές ψυχές και πολλούς δείχνει αγίους, εντούτοις Αυτός είναι ο ένας και μοναδικός Άγιος. Και τούτο μάλιστα «εις δόξαν Θεου Πατρός». Διότι τον Θεό κανένας δεν τον δόξασε όπως έπρεπε (γι' αυτό και ονειδίζοντας τους Ιουδαίους έλεγε: «Αν είμαι Θεός, που είναι η δόξα που έπρεπε να μου αποδίδετε;») αλλά μόνο ο Μονογενής απέδωσε σ' Αυτόν την οφειλόμενη δόξα. Γι' αυτό και όταν έφτασε στο πάθος, έλεγε προς τον Πατέρα: «Εγώ σε εδόξασα επάνω στη γη». Με ποιόν τρόπο τον εδόξασε; Όχι με άλλον τρόπο, παρά φανερώνοντας στους ανθρώπους την αγιότητα του Πατέρα. Και αυτό το έκανε με το να φανεί ο ίδιος άγιος, όπως είναι άγιος και ο Πατέρας. Γι’ αυτό είτε θεωρήσουμε τον Πατέρα, τον Θεό αυτού του αγίου (της ανθρωπότητας του Χριστού), η λαμπρότης του Υιού είναι η δόξα του Πατρός. Είτε ως Θεό νοήσουμε τον Υιό μέσα στην ανθρωπότητα, πάλι η αξία ή η αρετή του δημιουργήματος είναι ξανά η δόξα του Δημιουργού.
Κεφάλαιο 37
Τί σημαίνει το θερμό νερό που εμβάλλεται μέσα στα μυστήρια
1. Αφού λοιπόν ο ιερεύς συγκαλέσει τους πιστούς στο ιερό δείπνο, μεταλαμβάνει πρώτος αυτός και κατόπιν όσοι είναι ιερείς και όσοι είναι γύρω από το θυσιαστήριο. Προηγουμένως όμως εκχύνει θερμό νερό μέσα στο ποτήριο, πράγμα που σημαίνει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Διότι κατήλθε τότε το Άγιο Πνεύμα, όταν τελείωσε ολόκληρη η Οικονομία του Σωτήρος, έτσι και τώρα επιδημεί (κατέρχεται), για όσους κοινωνούν αυτά αξίως, αφού η θυσία έχει προσφερθεί και τα δώρα ετελειώθησαν.
2. Κατά την ιερή τελετή της Ευχαριστίας όλη η Οικονομία του Χριστού αναπαρίσταται στον άρτο σαν σε πίνακα. Διότι και ως βρέφος τον βλέπουμε συμβολικά, και να οδηγείται στον θάνατο, και να σταυρώνεται, και να κεντάται στην πλευρά. Κατόπιν βλέπουμε και αυτόν τον άρτο να μεταβάλλεται σ' εκείνο το πανάγιο σώμα που αληθινά υπέφερε αυτά και αναστήθηκε και αναλήφθηκε και κάθεται στα δεξιά του Πατρός. Έπρεπε λοιπόν μετά απ' όλα αυτά να συμβολίζεται και το τελικό αποτέλεσμα, για να είναι ολοκληρωμένη η μύηση του μυστηρίου με την προσθήκη του αποτελέσματος στο σύνολο της τελετής και της Οικονομίας.
3. Ποιο είναι το έργο και το αποτέλεσμα των παθών και έργων και λόγων του Χριστού; Αν κανείς τα βλέπει αυτά σε σχέση μ' εμάς, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Επομένως, υστέρα από εκείνα έπρεπε και αυτή ή κάθοδος να συμβολισθεί. Και συμβολίζεται με τη εκχύση του θερμού νερού μέσα στα μυστήρια.
4. Αυτό το νερό, με το να είναι συγχρόνως νερό και να μετέχει και της φωτιάς, συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα, το όποιο και "ύδωρ" λέγεται και ως πυρ φάνηκε τότε που έπεσε επάνω στους μαθητές του Χριστού.
5. Και η παρούσα στιγμή της θείας λειτουργίας συμβολίζει εκείνη τη στιγμή της Πεντηκοστής. Διότι τότε κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα όταν ολοκληρώθηκαν όλα τα έργα του Χριστού, τώρα δε το νερό αυτό προστίθεται μετά την τελείωση των δώρων.
6. Με τα μυστήρια σημαίνεται και η Εκκλησία, η οποία είναι σώμα Χριστού και εκ μέρους. Αυτή και τότε δέχθηκε το Άγιο Πνεύμα, μετά την ανάληψη του Χριστού στους ουρανούς, και τώρα δέχεται τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, αφού έγιναν δεκτά τα δώρα στο υπερουράνιο θυσιαστήριο· τη δωρεά αυτή στέλνει σ' εμάς από την πλευρά Του ο Θεός, ο οποίος δέχθηκε τα δώρα, όπως προείπαμε. Διότι ο Μεσίτης είναι ο Αυτός Χριστός, και το Αυτό Άγιο Πνεύμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου