ΕΝΑ ΧΡΟΝΟ ΜΕΤΑ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ
Μα πιο πολύ, «σαν έτοιμος από καιρό» γνώστης ότι, «η εμπειρία της Εκκλησίας προβάλλει την εύρεση ως απώλεια, και την απώλεια ως εύρεση … με προϋπόθεση την αγαπητική προτεραιότητα: το «ένεκεν εμού» του Χριστού … Τη θελημένη απώλεια της ψυχής-ζωής-ως προϋπόθεση για να σωθεί η ψυχή-ζωή: Να καταστεί «σώα»-ακέραια, αβλαβής, πληρωματική-: «Ο απωλέσας την ψυχήν αυτού ένεκεν εμού, ευρήσει αυτήν»*-Μτ.10,39
Αυγούστου 24 ένας χρόνος μετά, Κυριακή του Ευχαριστιακού Δείπνου, «τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν», και, «Θανάσης ο αγαπημένος φίλος και συνοδοιπόρος»-δες ιδιόγραφο*-έρχομαι και σε χαιρετώ με λόγο Οσίας Γαβριηλίας, σε προσωπική παραλλαγή. «Ο Θεός, λέει, θα είναι ευχαριστημένος με σένα ως προς την αποστολή, που σου ανέθεσε στον κόσμο αυτό» ! Προσθέτω, έναν κόσμο τόσο αποστασιοποιημένο από την Αγάπη Του, με όχι μικρή ευθύνη ευρύτερα ημών των χριστιανών. Κοινό σας πρόσημο εδώ, το ακατάσχετο πετροβόλημα καθ’ υμών.
Με προφταίνει όμως ad hoc ευτυχώς η εκπληκτική προσφώνηση της Ορθόδοξης κατ’ Ανατολάς Εκκλησιαστικής κορυφής, Βαρθολομαίου του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, κατά την τελετή της απονομής σ’ αυτόν του Οφφικίου του «Άρχοντος Μεγάλου Ρήτορος», περί του τι εστί Χρήστος Γιανναράς, και γιατί αυτή η τιμή, την οποία και προτιμώ.
«Η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία, αρχίζει, σας απονέμει σήμερον, εν τη ιστορική ταύτη Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Ζωοδόχου Πηγής, τω πανσέπτω ενδιαιτήματι της Παναγίας της Βαλουκλιωτίσσης, διά των χειρών της ημών Μετριότητος, το αρχοντικόν οφφίκιον αυτής, του «Άρχοντος Μεγάλου Ρήτορος». Εν λατρευτική συνάξει και εορτίω ατμοσφαίρα, η οποία, όπως υμείς γράφετε, "ανθρωπεύει τους ανθρώπους"- «Νεοελληνική ταυτότητα», σ. 217)». Αναφερόμενος στους λόγους για τους οποίους η Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως τίμησε τον Πανεπιστημιακό Καθηγητή, και όχι μόνο, Χρήστο Γιανναρά ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισήμανε: «Τιμώμεν, Εντιμολογιώτατε, την μεγάλην προσφοράν σας εις την θεολογίαν, την φιλοσοφίαν, την παιδείαν και τον πολιτισμόν. Θαυμάζομεν την πλουσιωτάτην συγγραφικήν παραγωγήν σας, η οποία περιλαμβάνει περί τας έξι δεκάδας σπουδαίων βιβλίων. Αναγνωρίζομεν την διαρκή και ευδόκιμον δημοσίαν μαρτυρίαν σας "περί της εν ημίν ελπίδος", τον γλαφυρόν λόγον του χαρισματικού ομιλητού και συζητητού, ο οποίος ήγγιζε και εγγίζει τας χορδάς της ψυχής και της διανοίας αναριθμήτων ανθρώπων, ημετέρων και θύραθεν, νέων και εν ηλικία, απλών και εν εξουσίαις, συνέβαλεν εις την προβολήν των πνευματικών θησαυρών της Ορθοδόξου ημών παραδόσεως, εβοήθησε τους πιστούς εις την συνάντησίν των με τον σύγχρονον κόσμον, την κριτικήν αξιολόγησιν του πολιτισμού του και την εκτίμησιν των θετικών προοπτικών του. Το έργον σας αποτελεί πολύτιμον πνευματικήν παρακαταθήκην και διά τας επερχομένας γενεάς».
Διά την υμετέραν Εντιμολογιότητα, αγαπητέ Άρχων, η Θεολογία, εις την αυθεντικήν έκφρασίν της, είναι πάντοτε θεολογία της ελευθερίας. Η ελευθερία είναι σχέσις, είναι η υπέρβασις του "στεγανού εγώ", η προσκόλλησις εις το οποίον είναι η κατ᾿ εξοχήν "ασθένεια προς θάνατον, δίχως ελπίδα Ανάστασης", όπως γράφετε (Η ελευθερία του ήθους, 1970, σ. 211). "Η όντως ζωή ταυτίζεται με την κοινωνούμενη ύπαρξη, την ελευθερία της αγάπης. Η υπαρκτική γνησιότητα, ο κατ΄ αλήθειαν τρόπος της υπάρξεως, είναι η ελεύθερη αγαπητική αυθυπέρβαση και αυτοπροσφορά … Ό,τι είναι αγάπη και ελευθερία από τις αναγκαιότητες της φυσικής ατομικότητας, είναι ζωή" (Τα καθ᾿ εαυτόν, σ. 98-99).
Είσθε ο εκφραστής και υπερασπιστής της Αληθείας ως "κοινωνίας", του "πολιτισμού της σχέσης" (Το προνόμιο της απελπισίας, σ. 117), του "πολιτισμού του προσώπου". Κατωρθώσατε να διατυπώσετε εις σύγχρονον συναρπαστικήν γλώσσαν, και εν διαλόγω με την φιλοσοφίαν και την επιστήμην, χωρίς εκατέρωθεν μινιμαλισμούς, την αλήθειαν της εκκλησιαστικής εμπειρίας, όπως αυτή εβιώθη εις την παράδοσιν της Ορθοδοξίας, ως μετοχή εις την "καινότητα" της ζωής, η οποία δεν γνωρίζει φθοράν και θάνατον. Είναι χαρακτηριστικόν ότι εντοπίζετε εις την εκκλησιαστικήν λατρείαν την πεμπτουσίαν της ορθοδόξου μαρτυρίας και την κινητήριον δύναμιν ενός ενεργητικού ρόλου της Ορθοδοξίας εν τω συγχρόνω κόσμω. "Μόνο σωστή λατρεία, τίποτε άλλο, θα ήταν έκρηξη πολιτιστική … Κορυφαία ποιητικά μορφώματα της γλώσσας που ΄αι γενεαί πάσαι΄ των Ελλήνων τα μέλωσιν και τα λειτουργούν. Αρχιτεκτονική, ζωγραφική, διάκοσμος, δραματουργία, μεταποιούν σε πρόταση ζωής πάλη αιώνων φιλοσοφίας και δημιουργικής έμπνευσης-πρόταση ζωής για κάθε άνθρωπο, οπουδήποτε της γης" (Αόριστη Ελλάδα, σ. 30-31).
Με οξυδέρκειαν και επί τη βάσει θεολογικών κριτηρίων στηλιτεύετε την θρησκειοποίησιν του εκκλησιαστικού γεγονότος. Όντως, όταν η Θεία Λειτουργία παύη να είναι "προσφορά και αναφορά όλων των στοιχείων της κοσμικής σάρκας του βίου μας" εις τον Θεόν, και καθίσταται "μία θρησκευτική τελετή που αφορά σε συναισθήματα και όχι στη ζωή μας" (ο.π., σ. 101), τότε αλλοιώνεται η ευχαριστιακή υπόστασις και ταυτότης της Εκκλησίας. Ορθώς υπογραμμίζετε ότι "η γνησιότητα ή η αλλοτρίωση του εκκλησιαστικού γεγονότος κρίνεται στη διάσωση ή στην απώλεια της ενορίας" (Τα καθ᾿ εαυτόν, σ. 94).
Ανεδείξατε διά των συγγραφών σας την κεντρικήν σημασίαν της ασκήσεως, του "αθλήματος της ασκητικής αυτοπαραίτησης" εις την εκκλησιαστικήν ζωήν, της εκουσίας υποταγής του πιστού εις την "καθολική πείρα και ζωή της Εκκλησίας" (Η ελευθερία του ήθους, β´ εκδ. 1989, σ. 141). Γράφετε: "Άσκηση για τους Ορθοδόξους δεν σημαίνει μιάν ατομική γυμναστική της θέλησης, όπως για τον δυτικό πουριτανισμό, ούτε μια ιδεαλιστική εξιδανίκευση της στέρησης, αλλά η άσκηση είναι ένα εκκλησιαστικό γεγονός, κοινωνικό, μια μεταποίηση της ατομικής χρήσης των υλικών αγαθών σε χρήση κοινωνίας, χρήση λειτουργική" (Κριτικές Παρεμβάσεις, σ. 18-19).
Η χριστιανική άσκησις είναι "ευχαριστιακή", είναι "η προσπάθεια επιστροφής στη σωστή χρήση του κόσμου, στην προσωπική σχέση με τον κόσμο" (Η ελευθερία του ήθους, σ. 206). Όπως λίαν ευστόχως υπογραμμίζετε, "όσο προσωπικότερος γίνεται ο άνθρωπος στη σχέση του με τον κόσμο τόσο περισσότερο του αποκαλύπτεται ο προσωπικός λόγος του κόσμου". Η φύσις φανερώνεται "ως προσωπική Ενέργεια του Θεού, σοφία και δόξα του Θεού". (Το προνόμιο της απελπισίας, σ. 14-15). Εδώ ευρίσκεται και ο λόγος της ενασχολήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου με το οικολογικόν πρόβλημα και την αντιμετώπισιν των καταστροφικών διά το φυσικόν περιβάλλον συνεπειών του ατομοκεντρισμού, του ευδαιμονισμού, του συγχρόνου οικονομισμού και της τεχνοκρατίας. Η μέριμνα διά το περιβάλλον είναι συνέπεια και προέκτασις της Εκκλησιολογίας και της Ορθοδόξου κοσμολογίας. Η εν Χριστώ ελευθερία και αναφορικώς προς την δημιουργίαν, είναι σχέσις και όχι κτήσις.
Ιδιαιτέρως εκτιμώμεν, Εντιμολογιώτατε, όσα κατεθέσατε εν καιρώ περί του νοήματος της οικουμενικότητος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία επεδοκίμαζε και ο πνευματικός ημών Πατήρ, αοίδιμος Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Μελίτων, ο οποίος έτρεφε μεγάλην εκτίμησιν διά το έργον σας. Εχαρακτηρίσατε τον εθνοφυλετισμόν ως "τη φοβερή αλλοτρίωση της συνειδήσεως της καθολικότητος της Εκκλησίας" και εξήρατε το γεγονός ότι "η Κωνσταντινούπολη δεν ευνόησε ποτέ την εθνικιστική στεγανοποίηση του Ελληνισμού και εκπροσώπησε ως το τέλος το δρόμο της πνευματικής και πολιτιστικής καθολικότητας" (Το προνόμιο της απελπισίας, σ. 226-227)».
«Είσθε ο θεολόγος και φιλόσοφος του προσώπου και της ελευθερίας, συνέχισε ο Πατριάρχης, ανεδείξατε ιστορικώς και συστηματικώς την ταυτότητα και την αλήθειαν της καθ’ ημάς παραδόσεως, έναντι του δυτικού ατομοκεντρισμού και της αλλοτριωτικής θρησκειοποιήσεως της εκκλησιαστικής ζωής. Τονίζετε την ενότητα της εκκλησιαστικής μας παραδόσεως, «το αληθινά συναρπαστικό φαινόμενο» ότι, «παρά την διαφορετικότητα των ιστορικών αφορμών ή και της φιλοσοφικής γλώσσας, οι οντολογικές ‘συνθέσεις-των Καππαδοκών, του Μαξίμου του Ομολογητού, του Γρηγορίου Παλαμά-συνιστούν σχολιασμό των πρώτων γραπτών διατυπώσεων της εκκλησιαστικής εμπειρίας, σχολιασμό της Γραφής». Και ότι η ανυπέβλητος βιβλική φράσις, «ο Θεός αγάπη εστί»-1Ιω.4,16-αποτελεί «σύνοψη και επίκεντρο της οντολογικής προβληματικής των Ελλήνων Πατέρων»-«Τα καθ’ εαυτόν» 109-110. Όλον σας το έργον επαληθεύει την εύγλωττον διατύπωσιν του Jacques Lacarriere, ότι δια το Γένος ημών η Ορθοδοξία είναι «το σπίτι μας». Και ημείς εν Φαναρίω, φυλάσσομεν αυτόν τον ιερόν οίκον, τον τόπον και τρόπον του βίου της πονεμένης Ρωμιοσύνης, «τα περασμένα και αξεπέραστα εν ετέρα μορφή αεί παρόντα «μεγαλεία», που «διηγώντας τα να μην κλαις», όπως έλεγεν ο αείμνηστος Προκάτοχος ημών Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας. Τα φυλάσσομεν και τα φρουρούμεν νυχθημερόν, ανυστάκτως, παραμένοντες αμετακίνητοι εις την Βασιλεύουσαν, όπου είναι ταγμένη να ζη εις τους αιώνας η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία, αφορώσα εις τον Ιδρυτήν Αυτής, τον Αρχηγόν και τελειωτήν της πίστεως ημών» !
ΥΓ Ι. Σύνοψη απόρριψης Πανεπιστημιακής Θεολογικής διαδρομής. 1. Θεολογική ΑΠΘ, υποψήφιος 1970. «Έμειναν μόνοι οι καθηγητές να αποφασίσουν για το βαθμό, «μου έδωσαν άριστα» ! Παρά ταύτα εκτός της Σχολής !-«Τα καθ’ εαυτόν», σ.112 2. Θεολογική Αθηνών, υποψήφιος 1972. «Δεν έπρεπε να το κάνεις-να θέσεις υποψηφιότητα-την έδρα την έχουμε υποσχεθεί στον Κώστα Παπαπέτρου, είναι χρόνια τώρα Βοηθός στη Σχολή, έχει σειρά να προαχθεί»-Σ.Αγουρίδης. Καταλαβαίνετε, εκτός και εδώ. σ.151. 3. Θεολογική Αθηνών, υποψήφιος 1978, πάλι εκτός, και οι «λόγοι». «Ο πιο αρρωστημένος ευτελισμός είναι να εξωραΐζουμε τη δική μας μετριότητα με θωρακίσεις υπεράσπισης της «θείας αλήθειας» ή «της δόξας του Θεού» … ονόματα χαμένα ήδη μέσα στον πληθωρισμό της ασημαντότητας», η κρίση Γιανναρά για τους κριτές του. Επικυρωμένη και από το ακόλουθο αλλιώς. «Ακόμα κι ο Αγουρίδης, που συνεπέστατα και πάλι με καταψήφισε, εξερράγη κάποια στιγμή: ‘Αρνούμαι να δεχτώ ότι ο κ. Γιανναράς είναι ένα τέτοιο τέρας αιρέσεων, αντιφάσεων, ασάφειας και αμάθειας, όπως παρουσιάστηκε από ορισμένους συναδέλφους»-σ.153-154. Πράγματα πάντα ταύτα εξηγούν πώς έξι χρόνια μετά, αυτός ο μύστης της Θεολογίας-Θεολογίας «εξόριστος ποιητής» της, έπεσε άρτιος, ώριμος καρπός, Καθηγητής της Εισαγωγής στη Φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο παρά τα απερίγραπτα φρικτά και ωμά εκ της … «προοδευτικής» αριστεράς, γράφε κομμουνιστικής-σ.159, συν περσινή ανάρτηση.
ΥΓ ΙΙ Ενδεικτική μεταγραφή-μετάφραση έργων του σε ξένες γλώσσες. 1. «Η Οντολογία της σχέσης», Αγγλικά, Ιταλικά. 2. «Το πρόσωπο και ο έρως», Αγγλικά, Γερμανικά, Ρωσικά, Ρουμανικά, Σερβικά. 3. «Χαϊντεγγερ και Αερεοπαγίτης ή περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού», Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ρωσικά, Ρουμανικά, Σερβικά, Σλαβονικά. 4. «Η ελευθερία του ήθους», Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ρουμανικά, Σερβικά, Ουκρανικά. 5. Το υπέροχο, «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων», Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ρωσικά Ουκρανικά … 5. Και από την στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Καθηγεσία. «Σχεδίασμα Εισαγωγής στη Φιλοσοφία», Αγγλικά, Γαλλικά, Σερβικά, Ουκρανικά.
«Ικανόν εστί» ταύτα προς πολλές κατευθύνσεις. Όσο κι αν βιάζονται μερικοί, αν κρίνει κανείς από το ότι πριν χρονίσει … έκαναν τα όργανα αρχή
Αθανάσιος Κοτταδάκης
- Χρήστος Γιανναράς. «Γρίφος θάνατος», Ίκαρος 2021 σ.70, με το ιδιόγραφο στην αρχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου