Συνέχεια από: Παρασκευή 29 Αυγούστου 2025
ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ
Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
Σπουδή στον Ιωάννη της Κλίμακος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ, 1971
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
ΠΕΡΙ ΑΠΑΘΕΙΑΣΠροσθέτει ἀκόμη:
«᾿Απάθειαν ἔχει ἡ ψυχή,
ἡ οὕτω ποιωθεῖσα ταῖς ἀρεταῖς,
ὡς οἱ ἐμπαθεῖς ταῖς ἡδοναῖς»13.
Μὲ αὐτὸ τὸν παραλληλισμό δίνεται ἕνας ὁρισμὸς τῆς ἀπαθείας μὲ δεδομένα τῆς ἐμπειρίας ἀρνητικά. Προϋποτίθεται καὶ πάλι μιὰ ἀνθρωπογνωσία – μελέτη τοῦ ἀνθρώπου τῆς πτώσεως – ποὺ ξεπερνάει ὁπωσδήποτε τὰ συμβατικὰ μέτρα μιᾶς ἀντικειμενικῆς ἡθικῆς μετρήσεως τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας. Ἡ ψυχὴ ἡ «ποιωθεῖσα ταῖς ἡδοναῖς» προϋποθέτει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη κυριαρχη μένη ὁλοκληρωτικὰ ἀπὸ τὰ πάθη, τὶς ἀκόρεστες ἐπιθυμίες τῆς ἐπαναστατημένης φύσεως ποὺ ζητάει νὰ αὐτοπραγματωθῆ μὲ τὶς δικές της δυνάμεις. Εἶναι ὁ ὁλόκληρος ἄνθρωπος ποὺ κατέχεται ἀπὸ τὴ θυελλώδη φυσικὴ φορὰ τῆς ἀνταρσίας, εἶναι ὁλόκληρη ἡ ὕπαρξη ποὺ ἔχει ἀφεθῆ στὴν αὐτονομία τῆς ἐπιθυμίας καὶ στὴν ἀπολυτοποίηση τῆς ἡδονῆς. Δὲν πρόκειται, δηλαδή, γιὰ ἐπιμέρους ἁμαρτωλές πράξεις, γιὰ συγκεκριμένες μόνο παραβάσεις καὶ περιπτωτικές πτώσεις, ἀλλὰ γιὰ καθεστώς κυριαρχικὸ τῆς ἁμαρτωλῆς ἐπιθυμίας πάνω στὴ θέληση τοῦ προσώπου – ἔχει «διαποτίσει» ἡ ἁμαρτωλὴ ἐπιθυμία τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, εἶναι πιὰ ἡ αὐθόρμητη καὶ φυσική της ἐκδήλωση.
Μιὰν ἀνάλογη κατάσταση πρέπει νὰ ὑποθέσουμε καὶ προκειμένου περὶ τῆς ἀπαθείας. Ὁλόκληρη ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη φέρεται πρὸς τὴν τελειότητα μὲ τὴν ὁρμὴ μιᾶς φυσικῆς ἀναγκαιότητος. Τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο ἔχει ἐπανακτήσει τὴν ἐλευθερία ἔναντι τῆς φύσεως, καὶ ἡ φύση δὲν ὑπηρετεῖ παρὰ μόνο τὴν θέληση τοῦ προσώπου, τὴ φορὰ τοῦ προσώπου πρὸς τὴν καθολικότητα τῆς κοινωνίας, δηλαδὴ τὴ φανέρωση τῆς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ. Τόσο στὴν περίπτωση τῆς κυριαρχίας τῆς αὐτόνομης ἡδονῆς, ὅσο καὶ στὴν περίπτωση τῆς ἀπαθείας τὸ δυναμικὸ ποὺ προϋποτίθεται εἶναι τὸ ἴδιο, ἀφετηρία εἶναι ἡ ἴδια δεδομένη φύση μὲ τὶς ἴδιες δυνατότητες, τὸ ἴδιο καθολικὰ κυριαρχημένη ἀπὸ τὴν ἐπαναστατημένη ἐπιθυμία ἢ ἀπὸ τὴ φορὰ τῆς προσωπικῆς ὁλοκληρώσεως, δηλαδὴ τὴ φορὰ τῆς τελειότητος.[ΠΡΟΣ ΤΙ Η ΑΣΚΗΣΗ; Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ; ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΗΝ ΘΕΛΕΙ ΕΞΑΙΦΝΗΣ;]
Στὴν Κλίμακα προσφέρονται χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων ἀντιθετικῶν παραλληλισμῶν:
– «Εἰ τοῦτο ὅρος λαγνείας,
τὸ καὶ ἐπὶ ζώοις ἀλόγοις καὶ ἀψύχοις μαίνεσθαι,
τοῦτο ὅρος ἁγνείας,
τὸ ἐπὶ πᾶσιν ὡς ἀψύχοις τῇ αἰσθήσει διακεῖσθαι»14.
– « Εἰ τοῦτο ὀργῆς πέλαγος, τό,
καὶ μηδενὸς παρόντος, ἐκθηριοῦσθαι,
τοῦτο μακροθυμίας, τό,
ἀπόντος τοῦ λοιδοροῦντος, καὶ παρόντος,
ὡσαύτως γαληνιᾶν»15.
–«Εἰ τοῦτο κενοδοξίας ὕψος, τό,
καὶ μηδενὸς παρόντος τοῦ ἐπαινεῖν ὀφείλοντος,
ὑποκρίσεως ἔργα σχηματίζεσθαι,
τοῦτο πάντως ἀκενοδοξίας εἶδος,
τὸ μηδέποτε ἐν παρουσίαις τῶν ἐπαινούντων
τὴν ἔννοιαν κλέπτεσθαι»16.
–« Εἰ τοῦτο παντελοῦς ἐμπαθείας τεκμήριον,
τὸ πᾶσι τοῖς ὑπὸ δαιμόνων ἐνσπειρομένοις ὑπείκειν οξέως,
ἐγὼ τοῦτο τῆς ἁγίας ἀπαθείας ὑπείληφα γνώρισμα,
τὸ δύνασθαι ἐνεργῶς λέγειν·
Ἐκκλίνοντος ἀπ᾿ ἐμοῦ τοῦ πονηροῦ, οὐκ ἐγίνωσκον
οὐδὲ πῶς ἐλήλυθεν, οὐδὲ τίνος ἕνεκα,
οὐδὲ πῶς ἀπελήλυθεν·
ἀλλ᾿ ὅλος ἀναίσθητος πρὸς τὰ τοιαῦτα λοιπόν εἶμι,
ὅλως ὧν ἡνωμένος Θεῷ καὶ ἀεὶ ἐσόμενος»17.
Ἂν ἡ ἐμπάθεια σημαίνη τὴν ὑποταγὴ τῆς ἐλευθερίας τοῦ προσώπου στὰ ὅσα ἁμαρτωλὰ θελήματα ἐνσπείρει ὁ διάβολος στὴν ἀνθρώπινη φύση, ἡ ἀπάθεια σημαίνει τὸ πλήρωμα τῆς κοινωνίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου μὲ τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ – τὴ χαρισματική προσωπικὴ «ἕνωση» – ποὺ καθιστᾶ «ἀναίσθητη» τὴ φύση στὶς ἐπενέργειες τοῦ πονηροῦ.[ΠΩΣ ΣΥΝΥΠΑΡΧΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΝΩΣΗ. ΠΟΙΑ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ;] Τόσο οἱ ἐπενέργειες τῶν δαιμόνων, ὅσο καὶ ἡ παρεμβολὴ τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ ποὺ κάνει δυνατὴ τὴν προσωπική «ἕνωση», πραγματοποιοῦνται στὸν χῶρο τῆς φύσεως, ἐνῶ τὸ πρόσωπο παραμένει πάντοτε ἡ ἀναλλοίωτη ὑπαρκτικὴ ἀρχὴ τῆς ἐλευθερίας καὶ αὐτοσυνειδησίας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἀφετηριακὴ δυνατότητα ἐκστατικῆς φορᾶς πρὸς τὴν καθολικότητα τῆς πληρωματικῆς κοινωνίας μὲ τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ ἢ πρὸς τὴν εἰδοποιὸ ἀτομικότητα τῆς φυσικῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου.[ΠΡΟΣΩΠΟ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΚΑΤ'ΕΙΚΟΝΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ. ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ; ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΧΑΘΕΙ ΠΑΡ'ΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΣΤΑΤΙΚΗΣ ΦΟΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ; ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΕΝΕΡΓΟΣ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ; Ο ΑΣΩΤΟΣ ΕΚΑΝΕ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ; ΔΕΝ ΕΦΥΓΕ ΣΑΝ ΥΙΟΣ; ΣΑΝ ΥΙΟΣ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ Ή ΣΑΝ ΖΩΟΝ; ΠΩΣ Η ΙΔΙΑ ΦΥΣΗ;]
Ἡ καθολική, λοιπόν, «ἕνωση» ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ («ὅλως ὧν ἡνωμένος Θεῷ»), ἀναδεικνύει τὴ φύση ἀπαθῆ, ἀλλὰ τὴ δεδομένη ἀνθρώπινη φύση ποὺ ἐξακολουθεῖ νὰ ὑφίσταται τὶς ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἀπάθεια εἶναι μιὰ κατάσταση φυσική, τόσο μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἐπιστροφῆς στὸν «κατὰ φύσιν» ἀνθρώπινο προορισμό, ὅσο καὶ μὲ τὴν ἔννοια τῆς παραμονῆς στὰ δεδομένα τῆς φύσεως – προϋποθέτει τὴ φύση τόσο ὅσο καὶ ἡ ἐμπάθεια. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι δὲν εἶναι μιὰ ἄρνηση τῆς φύσεως ἡ ἀπάθεια, μιὰ κατάσταση μυστικιστικῆς ἐκστάσεως καὶ ἠθικῆς οὐδετερότητος, δηλαδὴ ἀπειρίας τῆς ἐμπαθείας, ἀντίθετα, ἡ Κλίμακα διαπιστώνει μιὰν ἄμεση σχέση τῆς ἀπαθείας μὲ τὴν ἐμπάθεια: [ΠΩΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ; ΓΙΑΤΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ;]
«Πάντες οἱ ἀπαθεῖς,
ἐξ ἐμπαθείας εἰς ἀπάθειαν προέκοψαν»18.
Εἶναι αὐτὸς ἕνας ἀφορισμὸς ἀπόλυτος στὴ διατύπωσή του, ποὺ δὲν ἀποβλέπει ἁπλῶς στὴν παραμυθία τῶν ἁμαρτωλῶν, ἀλλὰ στὸν προσδιορισμό τοῦ οὐσιαστικοῦ περιεχομένου τῆς ἀπαθείας. Ἡ ἀπάθεια δὲν πρέπει νὰ ταυτίζεται μὲ μιὰ παθητικὴ οὐδετερότητα, μὲ τὴν ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἁμαρτήση, μὲ μιὰν ἐξαρχῆς στέρηση καὶ ἀπειρία τοῦ πάθους. ᾿Αντίθετα, εἶναι μιὰ δυναμικὴ ἀναγέννηση τῆς φύσεως, μιὰ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὸ πάθος19. Γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο ταυτίζεται ἡ ἀπάθεια μὲ τὸν κοινὸ ἀνθρώπινο προορισμό, εἶναι τὸ ἐπιδιωκόμενο τέλος τῆς ἀνθρώπινης τελειώσεως μὲ δεδομένη τὴν πτώση καὶ τὴ διαφθορὰ τῆς φύσεως καὶ ὄχι μιὰ ἐξαίρεση ποὺ ἀρνεῖται τὰ δεδομένα τῆς φύσεως. Κάθε ἀσκητικὴ προσπάθεια στὰ πλαίσια τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ξεκινάει ἀπὸ τὴν τραγικὴ ἐμπειρία τῆς ἐμπαθείας καὶ ἀποβλέπει στὴν ἀπάθεια. ᾿Αποβλέπει, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνη ὅτι καὶ καταλήγει πάντοτε στὴν ἀπάθεια. ᾿Αν καὶ κοινὸς σκοπὸς καὶ προορισμός, δὲν κατορθώνεται ἀπὸ ὅλους ὅρους ἀγωνίζονται τὸν ἀγώνα τῆς τελειώσεως, ἡ ἀπάθεια εἶναι τὸ χαρισματικό πλήρωμα ἀλλὰ ὄχι καὶ ἡ προϋπόθεση τῆς σωτηρίας.[ΠΟΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ; ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ;]
«Οὐ πάντας μὲν ἀπαθεῖς γενέσθαι δυνατόν·
πάντας δὲ σωθῆναι καὶ Θεῷ διαλλαγῆναι,
οὐκ ἀδύνατον»20.
Ὁ ἐσχατολογικός χαρακτήρας τῆς ἀπαθείας ἀναφέρει τὸ πλήρωμα τῆς τελειώσεώς της στὴν ἔσχατη φανέρωση τῆς δόξας τῆς Ἐκκλησίας. ᾿Αλλὰ αὐτὴ ἡ ἀναφορὰ στὴν ἔσχατη τελείωση, ὅπως σημειώθηκε καὶ παραπάνω, δὲν σημαίνει ὁπωσδήποτε μιὰ χρονικὴ μετάθεση ἔξω ἀπὸ τὸ παρὸν τῆς Ἐκκλησίας.[ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ. Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΧΡΟΝΟΣ; ΔΕΝ ΑΠΟΚΑΤΕΣΤΗΣΕ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΥΙΟΥ; ΔΕΝ ΕΦΥΓΕ ΣΤΗΝ ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.] Ἡ Ἐκκλησία ζῆ ἀπὸ τώρα τὴν ἐσχατολογικὴ πληρότητα τῆς ἀπαθείας στις μορφὲς τῶν ἁγίων ποὺ εἶναι οἱ ἀπαρχὲς καὶ ἡ προτύπωση τοῦ κοινοῦ πληρώματος τῆς μελλούσης ἀναστάσεως. ᾿Αλλὰ γιὰ τὴν ἀδυναμία τῶν πολλῶν νὰ προσεγγίσουν ζῶντες ἐπὶ γῆς τὸ ἔσχατο πλήρωμα τῆς τελειώσεως, ἐξακολουθεῖ νὰ παρεμβάλλεται ὁ θάνατος, ὁ φυσικός χωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὸ σῶμα, (παρὰ τὸ βάπτισμα καὶ τὴ μυστηριακή μετοχὴ στὸ ἀναστημένο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ), γιὰ τὸν καθολικὸ «ὄλεθρο τῆς σαρκός», «ἵνα καταποθῇ τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς» (2) Κορ. 5, 4). Ωστόσο, ἡ Ἐκκλησία ζῆ στὶς μορφὲς τῶν ἁγίων, ἀπὸ τὸν παρόντα κιόλας αἰώνα, τὴν ὑπερνίκηση ὄχι μόνο τῆς ἠθικῆς ἀλλὰ καὶ τῆς φυσικῆς φθορᾶς, ὅπως θὰ ἐκτεθῆ σὲ ἑπόμενο κεφάλαιο. Εἶναι τὸ χαρισματικό πλήρωμα τῆς ἀπαθείας ποὺ ταυτίζεται μὲ τὴ δόξα τοῦ σώματος, μὲ τὴν ὑπερνίκηση τῆς φθορᾶς. Ὁ ἄνθρωπος ἀποκαθίσταται στὴν ἀρχέγονη κυριαρχική του θέση μέσα στὴ δημιουργία, παύει νὰ εἶναι δοῦλος τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου, ἐπανακτᾶ τὸ «ἀρχικὸ» βασιλικό του ἀξίωμα. Ὁλόκληρη ἡ κτίση ἀναγνωρίζει καὶ πάλι τὸν ἄνθρωπο ὡς κύριο καὶ ἐξουσιαστή της. Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ ἕνα παράδειγμα αὐτῆς τῆς τελειώσεως καὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ὑπάρχει στὴν Κλίμακα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ἀναφέρεται στὴν περίπτωση ἑνὸς μοναχοῦ, μὲ πολύχρονη ἀναχωρητικὴ ἄσκηση, «δάκρυσι κατακεκοσμημένου καὶ ἑτέροις ἀγαθοῖς πλεονεκτήμασι περιηνθισμένου», γιὰ τὸν ὁποῖο «τινὲς ἀψευδῶς διηγήσαντο ὅτι καὶ λεόπαρδον οὗτος ἐν τῇ ἐρήμῳ ἀπὸ χειρὸς ἔτρεφε»21. Παρόμοια παραδείγματα δὲν εἶναι σπάνια, στὴν ἀσκητικὴ παράδοση. Στὴν κατάσταση τῆς ἀπαθείας ὁ ἄνθρωπος συγκεφαλαιώνει στὸ πρόσωπό του τὴν καθολική φύση, ἀποκαθιστᾶ τὴν κοινωνία τῆς κτιστῆς φύσεως μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη22. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀποκαθίσταται ὁ ἴδιος στὴν προπτωτικὴ εἰρηνικὴ ἀλλὰ καὶ κυριαρχικὴ σχέση του μὲ τὴν ὑπόλοιπη κτίση. [ΜΗΠΩΣ ΞΕΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΡΟΜΦΑΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΠΟΥ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ;]
Σημειώσεις
– «Εἰ τοῦτο ὅρος λαγνείας,
τὸ καὶ ἐπὶ ζώοις ἀλόγοις καὶ ἀψύχοις μαίνεσθαι,
τοῦτο ὅρος ἁγνείας,
τὸ ἐπὶ πᾶσιν ὡς ἀψύχοις τῇ αἰσθήσει διακεῖσθαι»14.
– « Εἰ τοῦτο ὀργῆς πέλαγος, τό,
καὶ μηδενὸς παρόντος, ἐκθηριοῦσθαι,
τοῦτο μακροθυμίας, τό,
ἀπόντος τοῦ λοιδοροῦντος, καὶ παρόντος,
ὡσαύτως γαληνιᾶν»15.
–«Εἰ τοῦτο κενοδοξίας ὕψος, τό,
καὶ μηδενὸς παρόντος τοῦ ἐπαινεῖν ὀφείλοντος,
ὑποκρίσεως ἔργα σχηματίζεσθαι,
τοῦτο πάντως ἀκενοδοξίας εἶδος,
τὸ μηδέποτε ἐν παρουσίαις τῶν ἐπαινούντων
τὴν ἔννοιαν κλέπτεσθαι»16.
–« Εἰ τοῦτο παντελοῦς ἐμπαθείας τεκμήριον,
τὸ πᾶσι τοῖς ὑπὸ δαιμόνων ἐνσπειρομένοις ὑπείκειν οξέως,
ἐγὼ τοῦτο τῆς ἁγίας ἀπαθείας ὑπείληφα γνώρισμα,
τὸ δύνασθαι ἐνεργῶς λέγειν·
Ἐκκλίνοντος ἀπ᾿ ἐμοῦ τοῦ πονηροῦ, οὐκ ἐγίνωσκον
οὐδὲ πῶς ἐλήλυθεν, οὐδὲ τίνος ἕνεκα,
οὐδὲ πῶς ἀπελήλυθεν·
ἀλλ᾿ ὅλος ἀναίσθητος πρὸς τὰ τοιαῦτα λοιπόν εἶμι,
ὅλως ὧν ἡνωμένος Θεῷ καὶ ἀεὶ ἐσόμενος»17.
Ἂν ἡ ἐμπάθεια σημαίνη τὴν ὑποταγὴ τῆς ἐλευθερίας τοῦ προσώπου στὰ ὅσα ἁμαρτωλὰ θελήματα ἐνσπείρει ὁ διάβολος στὴν ἀνθρώπινη φύση, ἡ ἀπάθεια σημαίνει τὸ πλήρωμα τῆς κοινωνίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου μὲ τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ – τὴ χαρισματική προσωπικὴ «ἕνωση» – ποὺ καθιστᾶ «ἀναίσθητη» τὴ φύση στὶς ἐπενέργειες τοῦ πονηροῦ.[ΠΩΣ ΣΥΝΥΠΑΡΧΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΝΩΣΗ. ΠΟΙΑ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ;] Τόσο οἱ ἐπενέργειες τῶν δαιμόνων, ὅσο καὶ ἡ παρεμβολὴ τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ ποὺ κάνει δυνατὴ τὴν προσωπική «ἕνωση», πραγματοποιοῦνται στὸν χῶρο τῆς φύσεως, ἐνῶ τὸ πρόσωπο παραμένει πάντοτε ἡ ἀναλλοίωτη ὑπαρκτικὴ ἀρχὴ τῆς ἐλευθερίας καὶ αὐτοσυνειδησίας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἀφετηριακὴ δυνατότητα ἐκστατικῆς φορᾶς πρὸς τὴν καθολικότητα τῆς πληρωματικῆς κοινωνίας μὲ τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ ἢ πρὸς τὴν εἰδοποιὸ ἀτομικότητα τῆς φυσικῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου.[ΠΡΟΣΩΠΟ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΚΑΤ'ΕΙΚΟΝΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ. ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ; ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΧΑΘΕΙ ΠΑΡ'ΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΣΤΑΤΙΚΗΣ ΦΟΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ; ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΕΝΕΡΓΟΣ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ; Ο ΑΣΩΤΟΣ ΕΚΑΝΕ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ; ΔΕΝ ΕΦΥΓΕ ΣΑΝ ΥΙΟΣ; ΣΑΝ ΥΙΟΣ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ Ή ΣΑΝ ΖΩΟΝ; ΠΩΣ Η ΙΔΙΑ ΦΥΣΗ;]
Ἡ καθολική, λοιπόν, «ἕνωση» ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ («ὅλως ὧν ἡνωμένος Θεῷ»), ἀναδεικνύει τὴ φύση ἀπαθῆ, ἀλλὰ τὴ δεδομένη ἀνθρώπινη φύση ποὺ ἐξακολουθεῖ νὰ ὑφίσταται τὶς ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἀπάθεια εἶναι μιὰ κατάσταση φυσική, τόσο μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἐπιστροφῆς στὸν «κατὰ φύσιν» ἀνθρώπινο προορισμό, ὅσο καὶ μὲ τὴν ἔννοια τῆς παραμονῆς στὰ δεδομένα τῆς φύσεως – προϋποθέτει τὴ φύση τόσο ὅσο καὶ ἡ ἐμπάθεια. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι δὲν εἶναι μιὰ ἄρνηση τῆς φύσεως ἡ ἀπάθεια, μιὰ κατάσταση μυστικιστικῆς ἐκστάσεως καὶ ἠθικῆς οὐδετερότητος, δηλαδὴ ἀπειρίας τῆς ἐμπαθείας, ἀντίθετα, ἡ Κλίμακα διαπιστώνει μιὰν ἄμεση σχέση τῆς ἀπαθείας μὲ τὴν ἐμπάθεια: [ΠΩΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ; ΓΙΑΤΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ;]
«Πάντες οἱ ἀπαθεῖς,
ἐξ ἐμπαθείας εἰς ἀπάθειαν προέκοψαν»18.
Εἶναι αὐτὸς ἕνας ἀφορισμὸς ἀπόλυτος στὴ διατύπωσή του, ποὺ δὲν ἀποβλέπει ἁπλῶς στὴν παραμυθία τῶν ἁμαρτωλῶν, ἀλλὰ στὸν προσδιορισμό τοῦ οὐσιαστικοῦ περιεχομένου τῆς ἀπαθείας. Ἡ ἀπάθεια δὲν πρέπει νὰ ταυτίζεται μὲ μιὰ παθητικὴ οὐδετερότητα, μὲ τὴν ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἁμαρτήση, μὲ μιὰν ἐξαρχῆς στέρηση καὶ ἀπειρία τοῦ πάθους. ᾿Αντίθετα, εἶναι μιὰ δυναμικὴ ἀναγέννηση τῆς φύσεως, μιὰ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὸ πάθος19. Γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο ταυτίζεται ἡ ἀπάθεια μὲ τὸν κοινὸ ἀνθρώπινο προορισμό, εἶναι τὸ ἐπιδιωκόμενο τέλος τῆς ἀνθρώπινης τελειώσεως μὲ δεδομένη τὴν πτώση καὶ τὴ διαφθορὰ τῆς φύσεως καὶ ὄχι μιὰ ἐξαίρεση ποὺ ἀρνεῖται τὰ δεδομένα τῆς φύσεως. Κάθε ἀσκητικὴ προσπάθεια στὰ πλαίσια τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ξεκινάει ἀπὸ τὴν τραγικὴ ἐμπειρία τῆς ἐμπαθείας καὶ ἀποβλέπει στὴν ἀπάθεια. ᾿Αποβλέπει, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνη ὅτι καὶ καταλήγει πάντοτε στὴν ἀπάθεια. ᾿Αν καὶ κοινὸς σκοπὸς καὶ προορισμός, δὲν κατορθώνεται ἀπὸ ὅλους ὅρους ἀγωνίζονται τὸν ἀγώνα τῆς τελειώσεως, ἡ ἀπάθεια εἶναι τὸ χαρισματικό πλήρωμα ἀλλὰ ὄχι καὶ ἡ προϋπόθεση τῆς σωτηρίας.[ΠΟΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ; ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ;]
«Οὐ πάντας μὲν ἀπαθεῖς γενέσθαι δυνατόν·
πάντας δὲ σωθῆναι καὶ Θεῷ διαλλαγῆναι,
οὐκ ἀδύνατον»20.
Ὁ ἐσχατολογικός χαρακτήρας τῆς ἀπαθείας ἀναφέρει τὸ πλήρωμα τῆς τελειώσεώς της στὴν ἔσχατη φανέρωση τῆς δόξας τῆς Ἐκκλησίας. ᾿Αλλὰ αὐτὴ ἡ ἀναφορὰ στὴν ἔσχατη τελείωση, ὅπως σημειώθηκε καὶ παραπάνω, δὲν σημαίνει ὁπωσδήποτε μιὰ χρονικὴ μετάθεση ἔξω ἀπὸ τὸ παρὸν τῆς Ἐκκλησίας.[ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ. Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΧΡΟΝΟΣ; ΔΕΝ ΑΠΟΚΑΤΕΣΤΗΣΕ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΥΙΟΥ; ΔΕΝ ΕΦΥΓΕ ΣΤΗΝ ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.] Ἡ Ἐκκλησία ζῆ ἀπὸ τώρα τὴν ἐσχατολογικὴ πληρότητα τῆς ἀπαθείας στις μορφὲς τῶν ἁγίων ποὺ εἶναι οἱ ἀπαρχὲς καὶ ἡ προτύπωση τοῦ κοινοῦ πληρώματος τῆς μελλούσης ἀναστάσεως. ᾿Αλλὰ γιὰ τὴν ἀδυναμία τῶν πολλῶν νὰ προσεγγίσουν ζῶντες ἐπὶ γῆς τὸ ἔσχατο πλήρωμα τῆς τελειώσεως, ἐξακολουθεῖ νὰ παρεμβάλλεται ὁ θάνατος, ὁ φυσικός χωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὸ σῶμα, (παρὰ τὸ βάπτισμα καὶ τὴ μυστηριακή μετοχὴ στὸ ἀναστημένο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ), γιὰ τὸν καθολικὸ «ὄλεθρο τῆς σαρκός», «ἵνα καταποθῇ τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς» (2) Κορ. 5, 4). Ωστόσο, ἡ Ἐκκλησία ζῆ στὶς μορφὲς τῶν ἁγίων, ἀπὸ τὸν παρόντα κιόλας αἰώνα, τὴν ὑπερνίκηση ὄχι μόνο τῆς ἠθικῆς ἀλλὰ καὶ τῆς φυσικῆς φθορᾶς, ὅπως θὰ ἐκτεθῆ σὲ ἑπόμενο κεφάλαιο. Εἶναι τὸ χαρισματικό πλήρωμα τῆς ἀπαθείας ποὺ ταυτίζεται μὲ τὴ δόξα τοῦ σώματος, μὲ τὴν ὑπερνίκηση τῆς φθορᾶς. Ὁ ἄνθρωπος ἀποκαθίσταται στὴν ἀρχέγονη κυριαρχική του θέση μέσα στὴ δημιουργία, παύει νὰ εἶναι δοῦλος τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου, ἐπανακτᾶ τὸ «ἀρχικὸ» βασιλικό του ἀξίωμα. Ὁλόκληρη ἡ κτίση ἀναγνωρίζει καὶ πάλι τὸν ἄνθρωπο ὡς κύριο καὶ ἐξουσιαστή της. Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ ἕνα παράδειγμα αὐτῆς τῆς τελειώσεως καὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ὑπάρχει στὴν Κλίμακα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ἀναφέρεται στὴν περίπτωση ἑνὸς μοναχοῦ, μὲ πολύχρονη ἀναχωρητικὴ ἄσκηση, «δάκρυσι κατακεκοσμημένου καὶ ἑτέροις ἀγαθοῖς πλεονεκτήμασι περιηνθισμένου», γιὰ τὸν ὁποῖο «τινὲς ἀψευδῶς διηγήσαντο ὅτι καὶ λεόπαρδον οὗτος ἐν τῇ ἐρήμῳ ἀπὸ χειρὸς ἔτρεφε»21. Παρόμοια παραδείγματα δὲν εἶναι σπάνια, στὴν ἀσκητικὴ παράδοση. Στὴν κατάσταση τῆς ἀπαθείας ὁ ἄνθρωπος συγκεφαλαιώνει στὸ πρόσωπό του τὴν καθολική φύση, ἀποκαθιστᾶ τὴν κοινωνία τῆς κτιστῆς φύσεως μὲ τὴν ἄκτιστη Χάρη22. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀποκαθίσταται ὁ ἴδιος στὴν προπτωτικὴ εἰρηνικὴ ἀλλὰ καὶ κυριαρχικὴ σχέση του μὲ τὴν ὑπόλοιπη κτίση. [ΜΗΠΩΣ ΞΕΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΡΟΜΦΑΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΠΟΥ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ;]
Σημειώσεις
12. ΚΘ΄ γ΄ καὶ δ΄ 165.
13. ΚΘ΄ στ΄ 165.
14. ΚΘ΄ η΄ 165-166. [Περί λαγνείας καὶ ἁγνείας: Ἐὰν σημάδι λαγνείας εἶναι τὸ νὰ φλέγεται ὁ ἄνθρωπος ὄχι μόνο γιὰ ἔμψυχα ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄψυχα πράγματα, τότε σημάδι ἁγνείας εἶναι νὰ βλέπει τὰ πάντα ὡς ἄψυχα καὶ νὰ στέκεται ἀπέναντί τους χωρὶς καμμιὰ αἰσθητικὴ ἔλξη.]
15. ΚΘ΄ ια΄ 166. [Περί ὀργῆς καὶ μακροθυμίας: Ἐὰν θάλασσα ὀργῆς εἶναι τὸ νὰ ἀγριεύει κανείς ἀκόμη καὶ χωρὶς νὰ βρίσκεται κανένας μπροστά, τότε γνώρισμα μακροθυμίας εἶναι, καὶ ὅταν ὁ ὑβριστὴς λείπει καὶ ὅταν εἶναι παρών, νὰ μένει ὁ ἄνθρωπος ἐξίσου γαλήνιος.]
16. ΚΘ΄ ιβ΄ 166. [Περί κενοδοξίας καὶ ἀκενοδοξίας: Ἐὰν ὕψος κενοδοξίας εἶναι τὸ νὰ παριστάνεται κανείς ὡς σπουδαῖος καὶ χωρὶς θεατὴ ἢ ἐπαίνους, τότε ἀληθινὴ ἀκενοδοξία εἶναι τὸ νὰ μὴν ἐπιδιώκῃ κανείς τὴν κλοπὴ τῆς προσοχῆς, ἀκόμη κι ὅταν βρίσκονται παρόντες ἐκεῖνοι ποὺ ἐπαινοῦν.]
17. ΚΘ΄ ιδ΄ 166. [Περί ἐμπαθείας καὶ ἀπαθείας: Ἐὰν τέλειο σημάδι ἐμπαθείας εἶναι τὸ νὰ ὑποκύπτει κανείς γρήγορα σὲ ὅσα σπέρνουν οἱ δαίμονες,ἐγὼ θεωρῶ σημάδι ἁγίας ἀπαθείας τὸ νὰ μπορεῖ κάποιος νὰ πῇ μὲ ἐμπειρία: «Ὅταν ἔφευγε ἀπὸ μένα ὁ πονηρός, δὲν κατάλαβα οὔτε πῶς ἦλθε, οὔτε γιατί, οὔτε πῶς ἔφυγε. Ἀλλὰ ἔμεινα ὅλως ἀναίσθητος σὲ τέτοιες προσβολές, διότι εἶμαι ὁλόκληρος ἡνωμένος μὲ τὸν Θεὸ καὶ θὰ παραμείνω πάντοτε ἔτσι.»]
18. ΚΗ΄ λ΄ 161.
19. Βλ. καὶ VILLER-RAHNER, Aszese und Mystik... σελ. 160-161: «Nie wird die Apatheia bei unserem Sinaimönch verwechselt mit der Unfähigkeit zu sündigen. Die Apatheia hat Stufen und ist übrigens, was Klimakus ausdrücklich anmerkt, nicht von allen erreichbar, man kann gerettet werden ohne sie». [«Ποτέ δεν συγχέεται η ἀπάθεια στον δικό μας Σιναΐτη μοναχό με την ἀδυναμία να ἁμαρτήσει κανείς. Η ἀπάθεια έχει βαθμίδες και, όπως μάλιστα επισημαίνει ρητώς ο Κλίμακος, δεν είναι προσιτή σε όλους· μπορεί κανείς να σωθεί και χωρίς αυτήν».]
20. ΚΣΤ΄ νδ΄ 133. Σχόλιο ἑρμηνευτικό στὴ διατύπωση αὐτὴ τῆς Κλίμακος θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἀκόλουθο χωρίο τοῦ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ :
«Διὰ τοῦτο μακαρίζει ὁ Κύριος οὐ τοὺς ἔξω πάθους ἐφ᾽ ἑαυτῶν βιοτεύοντας (οὐ γὰρ δυνατόν ἐστιν ἐν ὑλώδει ζωῇ τὸν ἄϋλον καθ᾿ ὅλου καὶ ἀπαθῆ κατορθωθῆναι βίον), ἀλλὰ τὸν ἐνδεχόμενον τῆς ἀρετῆς ὅρον ἐν τῇ διὰ σαρκὸς ζωῇ τὴν πραότητα λέγει, καὶ ἱκανὸν εἰς μακαρισμὸν τὸ πρᾶον εἶναί φησιν. Οὐ γὰρ καθόλου τὴν ἀπάθειαν νομοθετεῖ τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει· οὐδὲ γὰρ δικαίου νομοθέτου τὸ ταῦτα κελεύειν, ὅσα ἡ φύσις οὐ δέχεται». Εἰς τοὺς Μακαρισμούς, Λόγος ΙΙ, Migne P.G. 44, 1216. [Μετάφραση: «Γι’ αυτό και ο Κύριος μακαρίζει όχι εκείνους που ζουν εντελώς έξω από τα πάθη (διότι δεν είναι δυνατόν, σε ζωή που έχει υλικό υπόβαθρο, να πραγματοποιηθεί απολύτως άυλος και απαθής βίος), αλλά εκείνους που μπορούν να φτάσουν στο μέτρο της αρετής μέσα στη ζωή της σάρκας· και ονομάζει την πραότητα ως αυτό το μέτρο, λέγοντας ότι είναι αρκετό για τον μακαρισμό να είναι κανείς πράος. Δεν νομοθετεί λοιπόν για την ανθρώπινη φύση μια πλήρη ἀπάθεια· γιατί δεν θα ήταν δίκαιο να απαιτεί ο νομοθέτης πράγματα που η φύση δεν μπορεί να δεχτεί».]
21. Z΄ v΄ 67.
22. «Τούτου δὴ χάριν ἔσχατος ἐπεισάγεται τοῖς οὖσιν ὁ ἄνθρωπος, οἱονεὶ σύνδεσμός τις φυσικὸς τοῖς καθόλου διὰ τῶν οἰκείων μερῶν μεσιτεύων ἄκροις, καὶ εἰς ἓν ἄγων ἐν ἑαυτῷ τὰ πολλῷ κατὰ τὴν φύσιν ἀλλήλων διεστηκότα τῷ διαστήματι, ἵνα τῆς πρὸς Θεόν, ὡς αἴτιον, τὰ πάντα συναγούσης ἑνώσεως ἐκ τῆς ἰδίας πρότερον ἀρξάμενος διαιρέσεως, καθεξῆς διὰ τῶν μέσων εἰρμῷ καὶ τάξει προβαίνων εἰς τὸν Θεὸν λάβη τὸ πέρας». ΜΑΞΙΜΟΥ τοῦ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ, Περὶ διαφόρων ἀπόρων, Migne P.G. 91, 1305 BC.
13. ΚΘ΄ στ΄ 165.
14. ΚΘ΄ η΄ 165-166. [Περί λαγνείας καὶ ἁγνείας: Ἐὰν σημάδι λαγνείας εἶναι τὸ νὰ φλέγεται ὁ ἄνθρωπος ὄχι μόνο γιὰ ἔμψυχα ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄψυχα πράγματα, τότε σημάδι ἁγνείας εἶναι νὰ βλέπει τὰ πάντα ὡς ἄψυχα καὶ νὰ στέκεται ἀπέναντί τους χωρὶς καμμιὰ αἰσθητικὴ ἔλξη.]
15. ΚΘ΄ ια΄ 166. [Περί ὀργῆς καὶ μακροθυμίας: Ἐὰν θάλασσα ὀργῆς εἶναι τὸ νὰ ἀγριεύει κανείς ἀκόμη καὶ χωρὶς νὰ βρίσκεται κανένας μπροστά, τότε γνώρισμα μακροθυμίας εἶναι, καὶ ὅταν ὁ ὑβριστὴς λείπει καὶ ὅταν εἶναι παρών, νὰ μένει ὁ ἄνθρωπος ἐξίσου γαλήνιος.]
16. ΚΘ΄ ιβ΄ 166. [Περί κενοδοξίας καὶ ἀκενοδοξίας: Ἐὰν ὕψος κενοδοξίας εἶναι τὸ νὰ παριστάνεται κανείς ὡς σπουδαῖος καὶ χωρὶς θεατὴ ἢ ἐπαίνους, τότε ἀληθινὴ ἀκενοδοξία εἶναι τὸ νὰ μὴν ἐπιδιώκῃ κανείς τὴν κλοπὴ τῆς προσοχῆς, ἀκόμη κι ὅταν βρίσκονται παρόντες ἐκεῖνοι ποὺ ἐπαινοῦν.]
17. ΚΘ΄ ιδ΄ 166. [Περί ἐμπαθείας καὶ ἀπαθείας: Ἐὰν τέλειο σημάδι ἐμπαθείας εἶναι τὸ νὰ ὑποκύπτει κανείς γρήγορα σὲ ὅσα σπέρνουν οἱ δαίμονες,ἐγὼ θεωρῶ σημάδι ἁγίας ἀπαθείας τὸ νὰ μπορεῖ κάποιος νὰ πῇ μὲ ἐμπειρία: «Ὅταν ἔφευγε ἀπὸ μένα ὁ πονηρός, δὲν κατάλαβα οὔτε πῶς ἦλθε, οὔτε γιατί, οὔτε πῶς ἔφυγε. Ἀλλὰ ἔμεινα ὅλως ἀναίσθητος σὲ τέτοιες προσβολές, διότι εἶμαι ὁλόκληρος ἡνωμένος μὲ τὸν Θεὸ καὶ θὰ παραμείνω πάντοτε ἔτσι.»]
18. ΚΗ΄ λ΄ 161.
19. Βλ. καὶ VILLER-RAHNER, Aszese und Mystik... σελ. 160-161: «Nie wird die Apatheia bei unserem Sinaimönch verwechselt mit der Unfähigkeit zu sündigen. Die Apatheia hat Stufen und ist übrigens, was Klimakus ausdrücklich anmerkt, nicht von allen erreichbar, man kann gerettet werden ohne sie». [«Ποτέ δεν συγχέεται η ἀπάθεια στον δικό μας Σιναΐτη μοναχό με την ἀδυναμία να ἁμαρτήσει κανείς. Η ἀπάθεια έχει βαθμίδες και, όπως μάλιστα επισημαίνει ρητώς ο Κλίμακος, δεν είναι προσιτή σε όλους· μπορεί κανείς να σωθεί και χωρίς αυτήν».]
20. ΚΣΤ΄ νδ΄ 133. Σχόλιο ἑρμηνευτικό στὴ διατύπωση αὐτὴ τῆς Κλίμακος θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἀκόλουθο χωρίο τοῦ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ :
«Διὰ τοῦτο μακαρίζει ὁ Κύριος οὐ τοὺς ἔξω πάθους ἐφ᾽ ἑαυτῶν βιοτεύοντας (οὐ γὰρ δυνατόν ἐστιν ἐν ὑλώδει ζωῇ τὸν ἄϋλον καθ᾿ ὅλου καὶ ἀπαθῆ κατορθωθῆναι βίον), ἀλλὰ τὸν ἐνδεχόμενον τῆς ἀρετῆς ὅρον ἐν τῇ διὰ σαρκὸς ζωῇ τὴν πραότητα λέγει, καὶ ἱκανὸν εἰς μακαρισμὸν τὸ πρᾶον εἶναί φησιν. Οὐ γὰρ καθόλου τὴν ἀπάθειαν νομοθετεῖ τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει· οὐδὲ γὰρ δικαίου νομοθέτου τὸ ταῦτα κελεύειν, ὅσα ἡ φύσις οὐ δέχεται». Εἰς τοὺς Μακαρισμούς, Λόγος ΙΙ, Migne P.G. 44, 1216. [Μετάφραση: «Γι’ αυτό και ο Κύριος μακαρίζει όχι εκείνους που ζουν εντελώς έξω από τα πάθη (διότι δεν είναι δυνατόν, σε ζωή που έχει υλικό υπόβαθρο, να πραγματοποιηθεί απολύτως άυλος και απαθής βίος), αλλά εκείνους που μπορούν να φτάσουν στο μέτρο της αρετής μέσα στη ζωή της σάρκας· και ονομάζει την πραότητα ως αυτό το μέτρο, λέγοντας ότι είναι αρκετό για τον μακαρισμό να είναι κανείς πράος. Δεν νομοθετεί λοιπόν για την ανθρώπινη φύση μια πλήρη ἀπάθεια· γιατί δεν θα ήταν δίκαιο να απαιτεί ο νομοθέτης πράγματα που η φύση δεν μπορεί να δεχτεί».]
21. Z΄ v΄ 67.
22. «Τούτου δὴ χάριν ἔσχατος ἐπεισάγεται τοῖς οὖσιν ὁ ἄνθρωπος, οἱονεὶ σύνδεσμός τις φυσικὸς τοῖς καθόλου διὰ τῶν οἰκείων μερῶν μεσιτεύων ἄκροις, καὶ εἰς ἓν ἄγων ἐν ἑαυτῷ τὰ πολλῷ κατὰ τὴν φύσιν ἀλλήλων διεστηκότα τῷ διαστήματι, ἵνα τῆς πρὸς Θεόν, ὡς αἴτιον, τὰ πάντα συναγούσης ἑνώσεως ἐκ τῆς ἰδίας πρότερον ἀρξάμενος διαιρέσεως, καθεξῆς διὰ τῶν μέσων εἰρμῷ καὶ τάξει προβαίνων εἰς τὸν Θεὸν λάβη τὸ πέρας». ΜΑΞΙΜΟΥ τοῦ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ, Περὶ διαφόρων ἀπόρων, Migne P.G. 91, 1305 BC.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου